Hans Rosling on HIV: New facts and stunning data visuals

Translator: Buyandelger Ulziikhuu Reviewer: Tulga Buya

(Applause)

(Aлга ташилт)

AIDS was discovered 1981; the virus, 1983.

ДОХ-ыг анх 1981 онд, вирусыг нь 1983 онд тус тус нээсэн.

These Gapminder bubbles show you

Эдгээр Гапмайндер программын бөмбөлгүүд

how the spread of the virus was in 1983 in the world,

1983 онд энэ өвчиний вирус дэлхийд хэрхэн тархсан тухай харуулж байна

or how we estimate that it was.

өөрөөр хэлбэл тархалтыг бид хэрхэн хэмжсэн талаар үзүүлж байна

What we are showing here is --

Энд үзүүлж байгаа зүйл бол -

on this axis here, I'm showing percent of infected adults.

энэ тэнхлэг дээр халдвар авсан насанд хүрэгчдийн хувийг харуулсан.

And on this axis, I'm showing dollars per person in income.

харин энэ тэнхлэг дээр хүн тус бүрийн орлогыг доллараар харуулж байна.

And the size of these bubbles, the size of the bubbles here,

энд байгаа бөмбөлөгүүдийн хэмжээ нь

that shows how many are infected in each country,

улс тус бүрийн халдвар авсан хүний тоог харуулж байгаа юм

and the color is the continent.

харин тивүүдийг өнгөөр ялгасан байгаа.

Now, you can see United States, in 1983,

За одоо та бүхэн 1983 оны АНУ-ыг харж байна:

had a very low percentage infected,

маш бага хувийн халдварын тархалттай,

but due to the big population, still a sizable bubble.

гэхдээ хүн амын тоо өндөр болохоор нилээд том бөмбөлөг байна

There were quite many people infected in the United States.

гэхдээ тооны хувьд АНУ-д нилээд их хүн халдвар авсан байна.

And, up there, you see Uganda.

За тэр дээр Уганда улс харагдаж байна

They had almost five percent infected,

бараг 5 хувь нь халдвар авсан

and quite a big bubble in spite of being a small country, then.

жижиг орон гэхэд нилээд том бөмбөлөгтэй байна

And they were probably the most infected country in the world.

тухайн үед дэлхийн хамгийн их халдварын тархалттай орон байсан байна.

Now, what has happened?

За одоо, юу болж вэ?

Now you have understood the graph

Одоо та бүхэн энэ диаграмыг ерөнхийдөө ойлгосон байх

and now, in the next 60 seconds,

тэгвэл одоо дараагийн нэг минутад

we will play the HIV epidemic in the world.

тахалт өвчин ДОХ-ын вирус дэлхий дээр хэрхэн тархасныг харуулья

But first, I have a new invention here.

Гэхдээ эхлээд би нэгэн шинэ нээлтийг танилцуулья.

(Laughter)

(инээв)

I have solidified the beam of the laser pointer.

Би лазер заагуурыг жаахан бэхжүүлсэн юм.

(Laughter)

(инээв)

(Applause)

(алга ташилт)

So, ready, steady, go!

За, бэлэн, бат бөх, эхэлцгээе!

First, we have the fast rise in Uganda and Zimbabwe.

Эхлээд бид Уганда болон Зимбабве улсад их хурдан өсөлт харж байна

They went upwards like this.

За тээр дээшээ ингэж явж байна.

In Asia, the first country to be heavily infected was Thailand --

Азид хамгийн хүндээр халдварласан анхны орон Тайланд байсан байна

they reached one to two percent.

Нэг, хоёр хувьд хүрлээ.

Then, Uganda started to turn back,

Тэгсэн Уганда буцаж байна,

whereas Zimbabwe skyrocketed,

гэтэл Зимбабве хурдлаад явчихлаа

and some years later South Africa had a terrible rise of HIV frequency.

хэдэн жилийн дараа Өмнөд Африкт ДОХ-ын вирусын тархалт их өндөр болсон байна.

Look, India got many infected,

Хараач, Энэтхэгт их олон хүн халдвар авчээ.

but had a low level.

гэхдээ бага түвшинд байна.

And almost the same happens here.

тэгээд бараг адилхан явдал болжээ.

See, Uganda coming down, Zimbabwe coming down,

Хараач, Уганда бас Зимбабве буурч байна.

Russia went to one percent.

Орос нэг хувь хүртэл өслөө.

In the last two to three years,

Сүүлийн хоёр, гурван жилд

we have reached a steady state of HIV epidemic in the world.

дэлхий дахинаа ДОХ-ын вирусын тахалын тархалт тогтворжсон байна.

25 years it took.

25 жил болжээ.

But, steady state doesn't mean that things are getting better,

Гэхдээ тархалт тогтворжсон гэдэг нь асуудал сайжирсан гэсэн үг биш юм.

it's just that they have stopped getting worse.

зүгээр л байдал улам муудаж дордоогүй гэсэн үг юм.

And it has -- the steady state is, more or less,

Их бага хэмжээгээр байдал тогтворжсон бөгөөд

one percent of the adult world population is HIV-infected.

дэлхийн насанд хүрсэн хүн амын 1 хувь нь ДОХ-ын вирусын халдвар авсан байна.

It means 30 to 40 million people,

Энэ нь 30-аас 40 сая хүн гэсэн үг

the whole of California -- every person,

харьцуулбал Калифорни мужийн хүн бүр өвчилсөнтэй адил юм.

that's more or less what we have today in the world.

За манай дэлхий өнөөдрийн байдлаар иймэрхүү байна.

Now, let me make a fast replay of Botswana.

За одоо Ботсванагийн байдлыг хурдхан нэг дахиад үзээдхэе.

Botswana -- upper middle-income country in southern Africa,

Ботсвана бол өмнөд Африкийн дундаас дээш орлоготой орон юм.

democratic government, good economy,

Ардчилсан засгийн газартай, сайн эдийн засагтай,

and this is what happened there.

за энд юу болсон нь харагдаж байна.

They started low, they skyrocketed,

Тархалт багаас эхэлж их хурдан өсжээ.

they peaked up there in 2003,

2003 онд хамгийн өндөр цэгтээ хүрсэн байна.

and now they are down.

харин одоо тархалт буурсан харагдана.

But they are falling only slowly,

гэхдээ их удаанаар буурч байна.

because in Botswana, with good economy and governance,

Ботсвана сайн эдийн засаг, засаглалтай болохоороо

they can manage to treat people.

тэд хүмүүсээ эмчилж чаджээ.

And if people who are infected are treated, they don't die of AIDS.

Халдвар авсан хүмүүсийг эмчилэх юм бол тэд ДОХ-ын улмаас нас бардаггүй юм.

These percentages won't come down

Эдгээр хувиуд буурахгүй байна.

because people can survive 10 to 20 years.

учир нь халдвар авсан өвчтөн 10, 20 жил амьд явж чаддаг.

So there's some problem with these metrics now.

Тэхлээр одоо эдгээр хэмжилтэн дээр жаахан асуудал байна.

But the poorer countries in Africa, the low-income countries down here,

Африкийн ядуу буурай орнууд, бага орлоготой улсууд энэ доор байна

there the rates fall faster, of the percentage infected,

халдвар авсан хүмүүсийн хувь хурдтайгаар буурч байна.

because people still die.

яагаад гэвэл өвчтэй хүмүүс нас барна.

In spite of PEPFAR, the generous PEPFAR,

PEPFAR хөтөлбөр, ДОХ-н эсрэг буянтай энэ хөтөлбөр байсан ч гэсэн

all people are not reached by treatment,

эмчилгээ бүх хүмүүст хүрч чадахгүй байна.

and of those who are reached by treatment in the poor countries,

ядуу орнуудад эмчилүүлж чадсан хүмүүсийн

only 60 percent are left on treatment after two years.

зөвхөн 60 хувь нь хоёр дахь жилдээ эмчилгээгээ үргэлжлүүлэн авч чаджээ.

It's not realistic with lifelong treatment

Амьдралын турш дахь эмчилгээ гэдэг бол үнэндээ хэцүү

for everyone in the poorest countries.

ядуу буурай орнуудын хүн бүр ийм эмчилгээ авч чаддаггүй

But it's very good that what is done is being done.

Гэхдээ л ямар нэгэн юм хийнэ гэдэг бол маш сайн хэрэг

But focus now is back on prevention.

Гэхдээ хамгийн их анхаарах зүйл бол урьдчилан сэргийлэх

It is only by stopping the transmission

Тархалтыг зогсоосноор л

that the world will be able to deal with it.

дэлхий энэ өвчинтэй тэмцэж чадна.

Drugs is too costly -- had we had the vaccine,

эм дэндүү үнэтэй - бид вакцинтай байсан ч

or when we will get the vaccine, that's something more effective --

үр нөлөө сайтай вакцин гаргаж авсан ч

but the drugs are very costly for the poor.

ядуучуудын хувьд эм их үнэтэй байдаг.

Not the drug in itself, but the treatment

эм нь өөрөө үнэтэй биш юмаа гэхэд, эмчилгээ

and the care which is needed around it.

асаргаа гээд л зардал ихтэй шүү дээ.

So, when we look at the pattern,

Тэгээд ч, одоогийн энэ төлөвийг харах юм бол

one thing comes out very clearly:

нэг зүйл их тодорхой байна:

you see the blue bubbles

та нар энэ цэнхэр бөмбөлгүүдийг харж байгаа байх

and people say HIV is very high in Africa.

Африкт ДОХ-н вирусын тархалт их өндөр байна.

I would say, HIV is very different in Africa.

миний бодлоор Африкт ДОХ-ын вирус их өөр байна.

You'll find the highest HIV rate in the world

Дэлхийн хамгийн өндөр тархалтийн хувь

in African countries,

Африкийн орнуудад оногдож байна.

and yet you'll find Senegal, down here --

гэхдээ энэ доор Сенегал гээд л аваад үзэх юм бол

the same rate as United States.

АНУ-тай л адилхан түвшинд байна.

And you'll find Madagascar,

За тэгвэл Мадагасгарыг аваад үзье,

and you'll find a lot of African countries

ер нь Африкийн олон орнууд

about as low as the rest of the world.

дэлхийн бусад улсуудтай адил түвшинд бага хувьтай ч байна

It's this terrible simplification that there's one Africa

Тэхлээр ганц Африк гэж дүр зургийг хэт хялбаршуулах

and things go on in one way in Africa.

Африкт бүх юм нэг адил замаар явна гэж үзэх тун аюултай.

We have to stop that.

Бид үүнийгээ болих хэрэгтэй.

It's not respectful, and it's not very clever

Энэ бол үл хүндэтгэсэн байхаас гадна ухаалаг бус алхам юм

to think that way.

ингэж хэт туйлширах гэдэг

(Applause)

(алга ташилт)

I had the fortune to live and work for a time in the United States.

Надад АНУ-д ажиллаж амьдрах завшаан тохиолдож байсан

I found out that Salt Lake City and San Francisco were different.

Миний хувьд Солт Лайк Хот, Сан Франсиско хоёр хоорондоо ялгаатай өөр өөр санагдсан.

(Laughter)

(инээв)

And so it is in Africa -- it's a lot of difference.

Тэрэн шиг Африкт --байдал хоорондоо их ялгаатай.

So, why is it so high? Is it war?

Тэхлээр, яагаад ийм өндөр байгаа юм бэ? Дайнаас уу?

No, it's not. Look here.

Үгүйээ, тийм биш. Үүнийг хардаа.

War-torn Congo is down there -- two, three, four percent.

Дайнд нэрвэгдсэн Конго энэ доор байна -- хоёр, гурав, дөрвөн хувь.

And this is peaceful Zambia, neighboring country -- 15 percent.

гэтэл энд хөрш орон энх тайван Замби улс -- 15 хувь

And there's good studies of the refugees coming out of Congo --

Конгоос дайжин гарсан дүрвэгсэдийн дунд сайн сайн судалгаа хийгдсэн байдаг--

they have two, three percent infected,

тэгэхэд хоёр, гурван хувийн халдвар бүртгэгдсэн

and peaceful Zambia -- much higher.

гэтэл энх тайван Замби улсад -- ихээхэн өндөр.

There are now studies clearly showing

Эдгээр судалгаанууд тодорхой харагдаж байна:

that the wars are terrible, that rapes are terrible,

дайн бол аймшигтай, хүчирхийлэл бол аймшигтай

but this is not the driving force for the high levels in Africa.

гэхдээ Африкт ДОХ-ын тархалтын хувь өндөр байх гол хүчин зүйл энэ болохгүй байна.

So, is it poverty?

Тэгвэл, энэ ядуурлаас болоод байна уу?

Well if you look at the macro level,

За яахав, макро түвшинд аваад үзье л дээ,

it seems more money, more HIV.

мөнгө их байх тусмаа л ДОХ-ын вирус их байх шиг харагдах юм.

But that's very simplistic,

Үгүй ээ, энэ бол хэт хялбаршуулсан дүгнэлт

so let's go down and look at Tanzania.

За тэгвэл, энэ доор Танзанийг хараадхая.

I will split Tanzania in five income groups,

Танзанийг би таван түвшиний орлогын бүлгүүдэд хуваасан

from the highest income to the lowest income,

Хамгийн их орлоготойгоос хамгийн бага орлоготой хүртэл 5 хуваасан

and here we go.

за тэгээд харцгаая л даа.

The ones with the highest income, the better off -- I wouldn't say rich --

Хамгийн их орлоготой нь, баян гэхээ больё арай дээгүүр амжиргаатай нь

they have higher HIV.

илүү өндөр ДОХ-ын вирусын халдвартай байна.

The difference goes from 11 percent down to four percent,

Энэ ялгаа 11 хувиас 4 хувь хүртэл байна.

and it is even bigger among women.

Ялангуяа эмэгтэйчүүдийн дунд ялгаа илүү их байна.

There's a lot of things that we thought, that now, good research,

Бидний бодсон их зүйл бий. Сайн сайн судалгаануудаас харахад

done by African institutions and researchers

Африкийн судлаачид, байгууллагуудын

together with the international researchers, show that that's not the case.

олон улсын судлаачидтай хамтран хийсэн судалгаа асуудлыг өөрөөр харуулж байна.

So, this is the difference within Tanzania.

За энэ бол Танзани дахь ялгаатай байдал

And, I can't avoid showing Kenya.

Кени улсыг харуулахгүй өнгөрөөж чадахгүй нь

Look here at Kenya.

Кени улсыг хараадхая.

I've split Kenya in its provinces.

Би Кенийг бүс нутгуудаар нь хуваасан байгаа.

Here it goes.

За энэ байна.

See the difference within one African country --

За тээр Африкийн нэг л ороны дотоод дахь ялгааг хараач.

it goes from very low level to very high level,

хамгийн бага түвшинээс хамгийн өндөр түвшин хүртэл байна

and most of the provinces in Kenya is quite modest.

Кенийн ихэнх бүс нутгууд дундаж байна

So, what is it then?

Тэгвэл энэ юу вэ?

Why do we see this extremely high levels in some countries?

Яагаад зарим улсууд ийм их өндөр түвшинд байна вэ?

Well, it is more common with multiple partners,

Яахав, олон хавьтагчтай байх тусмаа

there is less condom use,

бэлгэвчийн хэрэглээ илүү бага байх тохиолдол бий

and there is age-disparate sex --

мөн насны зөрүүтэй бэлгийн хавьтал

that is, older men tend to have sex with younger women.

нас өндөр эрэгтэй хүмүүс залуу эмэгтэйчүүдтэй хавьталд илүү ордог

We see higher rates in younger women than younger men

За энд залуу эрэгтэйчүүдээс залуу эмэгтэйчүүдийн дундах хувь илүү өндөр байна

in many of these highly affected countries.

халдварын түвшин өндөр олон улсуудад ийм байдал харагддаг

But where are they situated?

Гэхдээ яг хаана хаана байна вэ?

I will swap the bubbles to a map.

За би бөмбөлөгүүдийг газрын зураг болгоодхоё.

Look, the highly infected are four percent of all population

Хараач, бүх хүн амын 4 хувьд халдварын түвшин өндөр байна.

and they hold 50 percent of the HIV-infected.

ДОХ-ын вирусын халдвартай 50 хувь

HIV exists all over the world.

ДОХ-ын вирус дэлхий даяар тархсан байгаа биз.

Look, you have bubbles all over the world here.

Хараач, дэлхий даяар бөмбөлгүүд байна гээч.

Brazil has many HIV-infected.

Бразилд ДОХ-ын вирусын халдвартай олон хүн байна.

Arab countries not so much, but Iran is quite high.

Арабын орнуудад тийм ч их биш, гэхдээ Иранд нилээд өндөр харагдана.

They have heroin addiction and also prostitution in Iran.

Иранд хар тамхины хэрэглээ, биеэ үнэлэх явдал түгээмэл.

India has many because they are many.

Энэтхэгт бас их байгаа харагдана

Southeast Asia, and so on.

Зүүн өмнөд Ази гэх мэтчилэн

But, there is one part of Africa --

Гэхдээ Африкийн энэ нэг хэсэгт

and the difficult thing is, at the same time,

үнэндээ хэцүү юм юу вэ гэвэл

not to make a uniform statement about Africa,

нэг талаас Африкийн талаар нэг дүгнэлт хийхгүй гэхэд хэцүү

not to come to simple ideas of why it is like this, on one hand.

Яагаад байдал ийм байна гээд амархан хэлчих хэцүү

On the other hand, try to say that this is not the case,

Нөгөө талаас Африкт асуудал хүнд байна гээд хэлчихэж болох юм.

because there is a scientific consensus about this pattern now.

энэ дүр зургийг шинжлэх ухааны хувьд хүлээн зөвшөөрсөн

UNAIDS have done good data available, finally,

НҮБ-ын ДОХ-ын эсрэг Сангаас сайн мэдээлэл гаргасан байгаа.

about the spread of HIV.

ДОХ-ын вирусын тархалтаар сайн судалгаа хийгдсэн.

It could be concurrency.

Энэ магадгүй давхацсан тоо байж болох юм.

It could be some virus types.

магадгүй вирусын зарим өөр төрөл байж болох юм.

It could be that there is other things

Эсвэл бүр өөр зүйлтэй ч холбоотой байж болох юм.

which makes transmission occur in a higher frequency.

Ийм өндөр давтамжийн учир шалтгааныг янз янзаар тайлбарлаж болох юм.

After all, if you are completely healthy and you have heterosexual sex,

Гэхдээ эцсийн эцэст, хэрвээ та эрүүл бөгөөд эсрэг хүйсний бэлгийн харьцаатай бол

the risk of infection in one intercourse is one in 1,000.

нэг хавьталаар халдвар авах эрсдэл 1000-д нэг байна

Don't jump to conclusions now on how to

Дүгнэлт хийх гэж битгий яараарай.

behave tonight and so on.

томоотой байна шүү өнөө орой!

(Laughter)

(инээв)

But -- and if you are in an unfavorable situation,

Гэхдээ - таагүй нөхцөлд байлаа гэхэд

more sexually transmitted diseases, it can be one in 100.

бэлгийн замаар халддаг өвчин, 100-д нэг байна

But what we think is that it could be concurrency.

Гэхдээ энэ тоо давхцсан тоо байж болох юм гэж бид бодож байна

And what is concurrency?

тэгвэл давхацсан гэж юу гэсэн үг вэ?

In Sweden, we have no concurrency.

Шведэд давхацана гэж байдаггүй.

We have serial monogamy.

Зөвхөн цуврал ганц хавьтагчтай гэж бий.

Vodka, New Year's Eve -- new partner for the spring.

Архи, Шинэ Жилийн баяр - хаврын шинэ амраг

Vodka, Midsummer's Eve -- new partner for the fall.

Архи, Зуны дунд сарын орой - намрын шинэ амраг

Vodka -- and it goes on like this, you know?

Архи - ингээд л цааш үргэлжлээд байна даа

And you collect a big number of exes.

Тэгээд л нэг мэдэхэд олон олон хуучин амрагуудтай болсон байна.

And we have a terrible chlamydia epidemic --

Бидний дунд хламидын халдвар аюултай их өндөр байдаг

terrible chlamydia epidemic which sticks around for many years.

аюултай хламидын тахал олон жилийн туршид байсаар байна

HIV has a peak three to six weeks after infection

ДОХ-ын вирус халдвар авсанаас 3-6 долоо хоног дараа оргилдоо хүрдэг

and therefore, having more than one partner in the same month

тийм болохоор нэг сарын дотор нэгээс илүү амрагтай байна гэдэг бол

is much more dangerous for HIV than others.

бусад халдварт өвчнүүдээс ДОХ-ын вирусын халдвар маш илүү аюултай гэсэн үг

Probably, it's a combination of this.

Магадгүй, хамгийн аюултай нь хавсарсан өвчний халдвар.

And what makes me so happy is that we are moving now

Гэхдээ сэтгэлийг маань тайтгаруулж байгаа юм юу вэ гэвэл

towards fact when we look at this.

энэ асуудлыг ярихдаа бид баримт мэдээлэл дээр илүү тулгуурлан ярьдаг болж байна.

You can get this chart, free.

Энэ хүснэгт, диаграмыг та бүхэн үнэгүй авч болно.

We have uploaded UNAIDS data on the Gapminder site.

Gapminder.org сайт дээрээс НҮБ-ын ДОХ-ын эсрэг Сангийн мэдээллийг татаж авч болно.

And we hope that when we act on global problems in the future

Ирээдүйд дэлхийн хэмжээний асуудал дээр ажиллахдаа бид

we will not only have the heart,

зөвхөн зүрх сэтгэлтэй байхаас гадна

we will not only have the money,

зөвхөн мөнгө санхүүтай байхаас гадна

but we will also use the brain.

тархиа бас ажиллуулна гэдэгт бид итгэж байна.

Thank you very much.

Та бүхэнд баярлалаа.

(Applause)

(алга ташилт)