One of the most difficult words to translate... - Krystian Aparta

ဘာသာပြန်ရန် အခက်ဆုံး စကားလုံးတွေထဲက တစ်လုံး... - Krystian Aparta

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

Which is the hardest word to translate in this sentence?

ဒီဝါကျမှာ ဘာသာပြန်ဖို့ ဘယ်စကားလုံးက အခက်ဆုံးလဲ။

"Know" is easy to translate.

"Know" က ဘာသာပြန်ဖို့ လွယ်ပါတယ်။

"Pep rally" doesn't have a direct analog in a lot of languages and cultures,

"Pep rally" က ဘာသာစကားနဲ့ ယဉ်ကျေးမှု အတော်များများမှာ တိုက်ရိုက် တူတာမရှိပေမဲ့

but can be approximated.

ခန့်မှန်းဘာပြန်လို့တော့ ရပါတယ်။

But the hardest word there is actually one of the smallest: "you."

ဒါပေမဲ့ အဲဒီမှာ အခက်ခဲဆုံးက အသေးဆုံးတစ်လုံး "you"ပါ။

As simple as it seems,

ရိုးရှင်းသလို ထင်ရပေမဲ့၊

it's often impossible to accurately translate "you"

မကြာခဏဆိုသလို အဲဒီ "you" ကို သုံးးလိုက်တဲ့ အခြေအနေတွေကို ကောင်းကောင်း

without knowing a lot more about the situation where it's being said.

မသိဘဲနဲ့တော့ မှန်ကန်စွာ ဘာသာပြန်ဖို့ မဖြစ်နိုင်ပါဘူး။

To start with, how familiar are you with the person you're talking to?

အစအနေနဲ့ သင်ဟာ စကားပြောနေသူနဲ့ ဘယ်လောက် ရင်းနှီးလဲ။

Many cultures have different levels of formality.

ယဉ်ကျေးမှုများစွာမှာ လုပ်ရိုးလုပ်စဉ် အဆင့်အမျိုးမျိုးရှိပါတယ်။

A close friend,

ရင်းနှီးတဲ့ မိတ်ဆွေ၊

someone much older or much younger,

ကိုယ့်ထက် အသက်ပိုကြီး ပိုငယ်တာ၊

a stranger,

သူစိမ်းတစ်ယောက်၊

a boss.

အကြီးအကဲတစ်ယောက်။

These all may be slightly different "you's."

ဒါအားလုံးမှာ "you" တွေ အနည်းငယ် ကွဲပြားနိုင်ပါတယ်။

In many languages, the pronoun reflects these differences

ဘာသာသာစကားများစွာမှာ သိထားတဲ့ T–V ကွဲပြားခြင်းကနေ

through what's known as the T–V distinction.

နာမ်စားဟာ ဒီခြားနားမှုတွေကို ထင်ဟပ်ပေးတတ်ပါတယ်။

In French, for example,

ဥပမာ ပြင်သစ်ဘာသာမှာ

you would say "tu" when talking to your friend at school,

ကျောင်းက သူငယ်ချင်းကို စကားပြောရင် "tu" လို့ပြောလိမ့်မယ်၊

but "vous" when addressing your teacher.

ဒါပေမဲ့ ဆရာကို နှုတ်ဆက်ရင်တော့ "vous" ပေါ့။

Even English once had something similar.

အင်္ဂလိပ်ဘာသာမှာတောင် အလားတူ ရှိခဲ့ဖူးတယ်။

Remember the old-timey "thou?"

ရှေးသုံး thou ကိုမှတ်မိလား။

Ironically, it was actually the informal pronoun

ဖြစ်ချင်တော့ တကယ်တမ်းက ရင်းနှီးတဲ့ လူတွေနဲ့သုံးတဲ့

for people you're close with,

နေ့စဉ်သုံး နာမ်စားဖြစ်ပြီး

while "you" was the formal and polite version.

"you" ကတော့ သမားရိုးကျ ယဉ်ကျေးတဲ့ ပုံစံပါ။

That distinction was lost

အင်္ဂလိပ်တွေက တစ်ချိန်လုံး

when the English decided to just be polite all the time.

ယဉ်ကျေးဖို့ပဲ ဆုံးဖြတ်လိုက်တော့ ကွာခြားချက်က ပျောက်သွားတယ်။

But the difficulty in translating "you" doesn't end there.

ဒါပေမဲ့ "you" ကို ဘာသာပြန်တာမှာ ခက်ခဲမှုက ဒီမှာ ဆုံးမသွားဘူး။

In languages like Hausa or Korana,

Hausa (သို့) Korana လို ဘာသာစကားတွေမှာ

the "you" form depends on the listener's gender.

ဒီ you က နားထောင်သူရဲ့ ကျား၊ မဖြစ်မှုမှာ မူတည်တယ်။

In many more, it depends on whether they are one or many,

အများကြီး ထပ်ရှိသေးတာက ဧကဝုစ်လား ဗဟုဝုစ်လား ပေါ်မှာ မူတည်တယ်။

such as with German "Du" or "ihr."

ဥပမာ ဂျာမန်မှာ "Du" or "ihr" ပေါ့။

Even in English,

အင်္ဂလိပ်ဘာသာ မှာတောင်

some dialects use words like "y'all" or "youse" the same way.

တစ်ချို့ ဒေသိယစကားတွေမှာ y'all (သို့) youse တို့လို အလားတူ သုံးကြတယ်။

Some plural forms, like the French "vous"

ဧကဝုစ်ပုံစံတွေဖြစ်တဲ့ ပြင်သစ်ဘာသာ vous နဲ့

and Russian "Вы"

ရုရှားဘာသာ Вы လိုမျိုးတွေဟာ

are also used for a single person

နှုတ်ဆက်ခံရသူဟာ အရမ်း အရေးပါတာကို

to show that the addressee is that much more important,

ပြသဖို့ ဧကဝုစ် နမ်စားအဖြစ် သုံးတယ်။

much like the royal "we."

တော်ဝင်ဆန်တဲ့ we နဲ့ ဆင်တယ်။

And a few languages even have a specific form

ဘာသာစကား အနည်းငယ်မှာတော့ လူနှစ်ယောက်ကို အတိအကျ

for addressing exactly two people,

နှုတ်ဆက်ဖို့ သီးသန့် ပုံစံတောင်ရှိတယ်။

like Slovenian "vidva."

စလိုဗေးနီးယန်း vidva လိုပေါ့။

If that wasn't complicated enough,

ဒါက မရှုပ်သေးပါဘူးဆိုရင်၊

formality, number, and gender can all come into play at the same time.

လုပ်ရိုးလုပ်စဉ်၊ အရေအတွက်၊ လိင် အားလုံး တစ်ချိန်တည်း ပါဝင်လာတယ်။

In Spanish, "tú" is unisex informal singular,

စပိန်ဘာသာမှာ tu က ကျား၊ မ မရွေးတဲ့ နေ့စဉ်သုံး ဧကဝုစ်၊

"usted" is unisex formal singular,

usted က ကျား၊ မ မရွေးတဲ့ သမားရိုးကျ ဧကဝုစ်၊

"vosotros" is masculine informal plural,

"vosotros" က အထီး နေ့စဉ်သုံး ဗဟုဝုစ်၊

"vosotras" is feminine informal plural,

vosotras က နေ့စဉ်သုံး အထီး ဗဟုဝုစ်၊

and "ustedes" is the unisex formal plural.

ustedes က ကျား၊မ သမားရိုးကျ ဗဟုဝုစ်ပါ။

Phew!

ဟူး။

After all that,

အဆုံးမှာတော့

it may come as a relief

စိတ်သက်သာရာ ဖြစ်လောက်တာက

that some languages often leave out the second person pronoun.

တစ်ချို့ဘာသာစကားတွေမှာ ဒုတိယလူ ​နာမ်စားကို မကြာခဏ ဖြုတ်ကြတယ်။

In languages like Romanian and Portuguese,

ရိုမေးနီးယန်းနဲ့ ပေါ်တူဂီလို ဘာသာစကားတွေမှာ

the pronoun can be dropped from sentences

နာမ်စားကို ဖြုတ်ထားလို့ရတယ်၊

because it's clearly implied by the way the verbs are conjugated.

အကြောင်းက ကြိယာ သဏ္ဍာန်ပြောင်းတဲ့ ပုံနဲ့ ရှင်းလင်းစွာ ညွှန်းထားလို့ပါ။

And in languages like Korean, Thai, and Chinese,

ကိုရီးယား၊ ထိုင်းနဲ့ တရုတ်လို ဘာသာစကားတွေမှာ

pronouns can be dropped without any grammatical hints.

သဒ္ဒါ အရိပ်အမြွက်မပါပဲ နာမ်စားကို ဖြုတ်ထားနိုင်ပါတယ်။

Speakers often would rather have

ဟောပြောသူတွေဟာ မှားသုံးလို့

the listener guess the pronoun from context

ရိုင်းတယ်လို့ အမြင်ခံရတာကို စွန့်စားတာအစား

than use the wrong one and risk being seen as rude.

နားဆင်သူတွေကို စကားစပ်ကနေ နာမ်စားကို မှန်းဆစေချင်ကြတယ်။

So if you're ever working as a translator

ဒီတော့ သင်ဟာ ဘာသာပြန်သူ အဖြစ် လုပ်နေပြီး

and come across this sentence without any context:

စကားစပ်မပါတဲ့ ဒီဝါကျကို ကြုံလာရင်

"You and you, no, not you,

you, your job is to translate 'you' for yourselves" ...

"မင်းနဲ့ ခင်ဗျား၊ သင်မဟုတ်ဘူး၊

Well, good luck.

And to the volunteer community who will be translating this video

မင်း၊ ခင်ဗျားရဲ့အလုပ်က 'you' ကို ကိုယ့်တိုင်အတွက် ဘာသာပြန်ဖို့ပါ။"

ကဲ ကံကောင်းပါစေဗျာ။

into multiple languages:

ဒီဗီဒီယိုကို ဘာသာစကားအမျိုးမျိုးသို့ ဘာသာပြန်ကြရမယ့်

Sorry about that!

စေတနာ့ဝန်ထမ်း အဖွဲ့အား-

ဝမ်းနည်းမိပါတယ်။