One of the most difficult words to translate... - Krystian Aparta

Орчуулахад хамгийн хэцүү үгсийн нэг - Kристиан Апарта

Translator: Indra Ganzorig Reviewer: Munkhbaatar Lkhagvaa

[Чи спорт өдөрлөг хаана болохыг мэдэх үү?]

Which is the hardest word to translate in this sentence?

Энэ өгүүлбэрт орчуулахад хамгийн хэцүү үг нь аль нь вэ?

"Know" is easy to translate.

"Know" гэдгийг орчуулахад амархан.

"Pep rally" doesn't have a direct analog in a lot of languages and cultures,

"Pep rally" гэдгийг олон хэл соёлд шууд орчуулахад амаргүй ч

but can be approximated.

ойролцоо үгээр зүйрлүүлж болно.

But the hardest word there is actually one of the smallest: "you."

Гэхдээ хамгийн хэцүү үг нь хамгийн богино үг буюу "you" юм.

As simple as it seems,

Их энгийн мэт боловч

it's often impossible to accurately translate "you"

ямар тохиолдолд хэлж байгааг мэдэхгүйгээр

without knowing a lot more about the situation where it's being said.

ихэнхдээ "you" гэдгийг зөв орчуулахад тун хэцүү.

To start with, how familiar are you with the person you're talking to?

Юун түрүүнд, харьцаж байгаа хүнтэйгээ та хэр дотно вэ?

Many cultures have different levels of formality.

Олон соёлд дэг ёсны өөр өөр түвшин байдаг.

A close friend,

Таны дотны найз,

someone much older or much younger,

олон насаар ах эсвэл дүү хүн,

a stranger,

танихгүй хүн,

a boss.

захирал.

These all may be slightly different "you's."

Эдгээр хүн болгоныг дуудахад арай өөр "you" хэрэгтэй.

In many languages, the pronoun reflects these differences

Олон хэлэнд төлөөний нэр эдгээр ялгааг харуулдаг ба

through what's known as the T–V distinction.

үүнийг бидний мэдэхээр Т-V онцлогоор ялгадаг.

In French, for example,

Франц хэлэнд жишээлбэл,

you would say "tu" when talking to your friend at school,

сургууль дээрээ найзтайгаа "tu" гэж ярина.

but "vous" when addressing your teacher.

Харин багшаа "vous" гэж хэлнэ.

Even English once had something similar.

Англи хэл ч иймэрхүү төстэй дүрэмтэй байсан.

Remember the old-timey "thou?"

Хуучны "thou" гэдэг үгийг санаж байна уу?

Ironically, it was actually the informal pronoun

"Thou" нь дотны хүндээ хэрэглэдэг албан бус төлөөний үг,

for people you're close with,

харин "you" нь албан, эелдэг хувилбар

while "you" was the formal and polite version.

байсан нь сонирхолтой.

That distinction was lost

Ингээд англи хэлтнүүд үргэлж эелдэг байхаар шийдэж

when the English decided to just be polite all the time.

энэхүү ялгаа үгүй болсон.

But the difficulty in translating "you" doesn't end there.

Гэхдээ "you" гэдгийг орчуулахад үүнээс өөр бэрхшээл бий.

In languages like Hausa or Korana,

Хауса эсвэл Kорана хэлэнд

"you" гэдгийн хэлбэрийг сонсож буй хүний хүйс тодорхойлно.

the "you" form depends on the listener's gender.

In many more, it depends on whether they are one or many,

Өөр олон тохиолдолд сонсогч нь ганцаараа эсвэл олуулаа байхаас шалтгаалж

such as with German "Du" or "ihr."

жишээлбэл герман хэлэнд "Du" эсвэл "ihr" гэж хэлнэ.

Even in English,

Англи хэлэнд ч бас

some dialects use words like "y'all" or "youse" the same way.

зарим аялгаар "y'all", "youse" гэдгийг ижил утгаар хэрэглэдэг.

Some plural forms, like the French "vous"

Франц хэлний "vous",

орос хэлний "Вы" гэх мэт

and Russian "Вы"

are also used for a single person

олон тооны хэлбэрийг заримдаа

to show that the addressee is that much more important,

ганц хүнд хүндэтгэл үзүүлж хэлдэг.

Яг л өндөр хэргэм зэрэгтэй хүн "we" гэдэг шиг.

much like the royal "we."

And a few languages even have a specific form

Мөн цөөн хэдэн хэлэнд

for addressing exactly two people,

яг хоёр хүнд хандсан төлөөний үг байдаг.

like Slovenian "vidva."

Жишээлбэл, словени хэлний "vidva."

If that wasn't complicated enough,

Энэ хангалттай хэцүү санагдахгүй байвал

formality, number, and gender can all come into play at the same time.

нэг дор дэг ёс, тоо, хүйс гээд бүгдийг нь бодож байж дуудна гээд бод доо.

In Spanish, "tú" is unisex informal singular,

Испани хэлэнд хүйс ялгахгүй албан бус, ганц тоонд "tú",

"usted" is unisex formal singular,

хүйс ялгахгүй, албан, ганц тоонд "usted",

"vosotros" is masculine informal plural,

эр хүйс, албан бус, олон тоонд "vosotros",

"vosotras" is feminine informal plural,

эм хүйс, албан бус, олон тоонд "vosotras",

and "ustedes" is the unisex formal plural.

хүйс ялгахгүй, албан, олон тоонд "ustedes" гэж хэлнэ.

Phew!

Дуусаа!

After all that,

Энэ бүхний дараа

it may come as a relief

зарим хэлэнд хоёрдогч төлөөний нэрийг орхидог

that some languages often leave out the second person pronoun.

гэдгийг сонсоход амар санагдах байх.

In languages like Romanian and Portuguese,

Румын, португал гэх мэт хэлэнд

the pronoun can be dropped from sentences

үйл үгийг хэрхэн хувиргаж байгаагаас

because it's clearly implied by the way the verbs are conjugated.

төлөөний нэр ойлгомжтой байдаг учраас үүнийг хэлэхгүй орхиж болдог.

And in languages like Korean, Thai, and Chinese,

Харин солонгос, тай, хятад хэлэнд

ямар ч хэл зүйн дүрэм гэлгүй төлөөний үгийг шууд орхиж болдог.

pronouns can be dropped without any grammatical hints.

Speakers often would rather have

Ярьж байгаа хүн ихэнхдээ

the listener guess the pronoun from context

буруу төлөөний үг ашиглан бүдүүлэг харагдахгүйн тулд

than use the wrong one and risk being seen as rude.

сонсогчийг хам сэдвээс нь таахад хүргэдэг.

So if you're ever working as a translator

Хэрэв та орчуулагчаар ажиллахаар болоод

and come across this sentence without any context:

хам сэдэв нь өгөгдөөгүй

"You and you, no, not you,

"You and you, no, not you, you"

you, your job is to translate 'you' for yourselves" ...

гэсэн энэхүү өгүүлбэртэй дайралдвал "you" гэдгийг өөрөө л орчуулж дээ.

Well, good luck.

Амжилт хүсье!

And to the volunteer community who will be translating this video

Тэгээд энэ бичлэгийг олон хэлэнд орчуулах

into multiple languages:

сайн дурынханд хандан хэлэхэд...

Sorry about that!

ёстой уучлаарай!