The history of chocolate - Deanna Pucciarelli

Translator: omer zrar Reviewer: Zhila Mawlood

If you can't imagine life without chocolate,

گەر نەتوانیت بیر لە ژیانێک بکەیتەوە کە شۆکۆڵاتەی تێدانەبێت،

you're lucky you weren't born before the 16th century.

ئەوا تۆ بەبەختی چونکە تۆ به‌ر له‌ سەدەی شازدە لەدایک نەبوویت.

Until then, chocolate only existed in Mesoamerica

تا ئەوکاتە، شکۆلاتە تەنیا لە ئه‌مریكای ناوه‌ڕاست بوونی هەبوو

in a form quite different from what we know.

بە شێوەیەک کە جیاوازبوو لەوەی کە ئێستا هەیە .

As far back as 1900 BCE,

تا ١٩٠٠ پێش زاین،

the people of that region had learned to prepare the beans

خەڵکی ناوچه‌كه‌ فێربوون كه‌ تۆوی داری

of the native cacao tree.

كاكاوی ڕه‌سه‌نی ناوچه‌كه‌ بپارێزن.

The earliest records tell us the beans were ground

بەڵگە مێژویەکان پێمان دەڵێن تۆوی كاكاو تێكده‌شكێنران

and mixed with cornmeal and chili peppers

و لەگه‌ڵ بیبەری تیژو دانه‌ووێڵه‌ تێکەڵ ده‌کران

to create a drink -

تا خواردنەوەێکی لێ دروستبکەن،

not a relaxing cup of hot cocoa,

هاوشێوه‌ی كوپێك کاکاوی ئێستا نەبوو،

but a bitter, invigorating concoction frothing with foam.

بەڵکو خواردنه‌وه‌یه‌كی تاڵ بوو كه‌فی دروست ده‌كرد.

And if you thought we make a big deal about chocolate today,

و گەر پێتوابێت ئێمە زیاتر گرنگی به‌ كاكاهو ده‌ده‌ین ئه‌وه‌ هه‌ڵه‌یت،

the Mesoamericans had us beat.

چونکە خه‌ڵكی ناوه‌ڕاستی ئه‌مریكا زۆرتر گرنگییان پێ داوه‌.

They believed that cacao was a heavenly food

و پێیان وابوو کە کاکاو خواردنێکی پیرۆزه‌

gifted to humans by a feathered serpent god,

به‌ دیاریی له‌لایه‌ن خواوه‌ه‌ندی ماره‌وه‌ به‌ مرۆڤ به‌خشراوه‌،

خواوەندەکەش لەلایەن خەڵکی مایا بە کوکولکان ناسراوە

known to the Maya as Kukulkan

and to the Aztecs as Quetzalcoatl.

و لای ئیزتێکسەکان بە کوێتزەلکۆتەل ناسراوە.

Aztecs used cacao beans as currency

ئیزتێکسەکان تۆوی كاكاویان وه‌كو نه‌ختینه‌ بەکاردەهێنا

and drank chocolate at royal feasts,

و لە بۆنە شەهانەکان نۆشیان كردووه‌،

gave it to soldiers as a reward for success in battle,

وه‌ك خه‌ڵات به‌ سه‌ربازه‌ سه‌ركه‌وتووه‌كانی جه‌نگ ده‌به‌خشرا،

and used it in rituals.

و لە بۆنه‌ ئاینییه‌كان به‌كارهاتووه‌.

The first transatlantic chocolate encounter occurred in 1519

بۆ یەکەمجار شۆکۆڵاتە لە ساڵی ۱٥۱۹ دا بۆ ئه‌وروپا ده‌گوازرێته‌وه‌

when Hernán Cortés visited the court of Moctezuma

کاتێک هێرنان کۆرتێس سه‌ردانی کۆشکی مۆنتیزۆما ده‌كات

at Tenochtitlan.

لە تێنۆچیتالان.

As recorded by Cortés's lieutenant,

وەک ئەوەی کە ئەفسەر کۆرتێز دەگێڕێتەوە،

the king had 50 jugs of the drink brought out and poured into golden cups.

پاشاکە ٥۰ كوپی له‌ زاخاوی ئاڵتوونی هه‌بوو كه‌ چوكلێتی تێكرابوو.،

کاتێک داگیركه‌ران چه‌ندین ته‌ن تۆوی كاكاویان برده‌وه‌ وڵاته‌مانیان،

When the colonists returned with shipments of the strange new bean,

missionaries' salacious accounts of native customs

گه‌ڕیده‌كان ده‌یانگوت ئه‌م خواردنه‌وه‌یه‌ توانای سێكسی دانیشتوانه‌ ره‌سه‌نه‌كان

gave it a reputation as an aphrodisiac.

به‌رزده‌كاته‌وه‌ و ئه‌مه‌ش بووه‌ ناسێنه‌ری چوكلێت.

At first, its bitter taste made it suitable as a medicine for ailments,

و سەرەتا، بەهۆی تامە تاڵەکەیەوە بۆ چارەسەرکردنی نەخۆشی بەکاریاندێنا،

like upset stomachs,

وه‌كو تێکچونی گەدە،

but sweetening it with honey, sugar, or vanilla

بەڵام شیرینکردنی بە هەنگوین، شەکر، یان ڤانێلا

quickly made chocolate a popular delicacy in the Spanish court.

وای لە شۆکۆلاتەکە کرد کە ببێت بە خواردنێکی نایاب لە کۆشکه‌كانی ئیسپانیا.

And soon, no aristocratic home was complete without dedicated chocolate ware.

بۆیە زوو، هیچ ماڵێكی شاهانه‌ نه‌بوو به‌بێ بوونی چۆكلێت.

The fashionable drink was difficult and time consuming to produce

به‌رهه‌مهێنان و ئاماده‌كردنی ئه‌م خواردنه‌وه‌یه‌ نایابه‌ له‌ ئاستی

on a large scale.

بازرگانی قورس بوو.

That involved using plantations and imported slave labor

کە پێویستی بە چاندنی دڕەختەکان و بەکارهێنانی دەستی کاری کۆیلە

in the Caribbean and on islands off the coast of Africa.

له‌ ناوچه‌كانی كاریبی و ئه‌فریقا هه‌بوو.

The world of chocolate would change forever in 1828

بەڵام جیهانی شۆکۆڵاتە بەتەواوی گۆڕا لە ساڵی ۱٨۲٨ دا

with the introduction of the cocoa press by Coenraad van Houten of Amsterdam.

لەگەڵ داهێنانی ئامێری کاكاو له‌ژێر په‌ستان لەلایەن کۆنراد ڤان هۆتن لە ئەمستردامدا.

Van Houten's invention could separate the cocoa's natural fat, or cocoa butter.

ئامێرەکەی ڤان هۆتین توانای جیاکردنەوەی چەوری، یان زبدەی کاکاوی هەبوو.

This left a powder that could be mixed into a drinkable solution

ئه‌مه‌ش ده‌بووه‌ هۆی دروستبوونی تۆز، كه‌ ده‌كرا خواردنه‌وه‌ی لێ دروست بكرێت

or recombined with the cocoa butter

و یانیش لەگەڵ كه‌ره‌ی كاكاو تێكه‌ڵ بكرێته‌وه‌

to create the solid chocolate we know today.

بۆ دروستکردنی ئەو شکۆڵاتە ڕەقەی کەئێستا هەیە.

Not long after, a Swiss chocolatier named Daniel Peter

ماوه‌یه‌ك دواتر، چۆكلێت دروستكه‌رێكی سویسڕی به‌ناوی دانیاڵ پیته‌ر

added powdered milk to the mix,

تۆزی شیری بۆ گیراوه‌كه‌ زیادکرد،

thus inventing milk chocolate.

چۆكلێتی شیری به‌رهه‌مهێنا.

By the 20th century, chocolate was no longer an elite luxury

لە سەدەی بیستەمدا، شۆکۆڵاتە چیتر خواردنێکی شاهانە نەبوو

but had become a treat for the public.

بەڵکو بۆ گشت خەڵکی بەردەست بوو.

Meeting the massive demand required more cultivation of cocoa,

و خواستی زۆریش پێویستی بە ڕواندنی كاكاویش په‌ره‌ی سه‌ند،

which can only grow near the equator.

کە تەنیا لە ناوچه‌ کەمەرەیەکانەوە دەچێنرێن.

Now, instead of African slaves being shipped

ئێستا، لەجیاتی کۆیلەی ئەفریقی، بە کەشتیەوە

to South American cocoa plantations,

کاكاوەکە دەگوازرێتەوە بۆ ئەمەریکای باشور،

cocoa production itself would shift to West Africa

و بەرهەمەکانی کاکاویش دووبارە دەگوێزرێنەوە بۆ ڕۆژئاوای ئەفریقیا

with Cote d'Ivoire providing two-fifths of the world's cocoa as of 2015.

و کۆت دیڤوار دوو لە پێنجی کەکاوی تەواوی جیهان دابینکرد له‌ ۲۰۱٥.

Yet along with the growth of the industry,

ئێستاش لەگەڵ گەشەکردنی پیشەسازی،

there have been horrific abuses of human rights.

چه‌وساندنه‌وه‌ و پێشێلكردنی مافی مرۆڤیش گه‌شه‌ده‌كات.

Many of the plantations throughout West Africa,

زۆربەی کێڵگەکان لە تەواوی ڕۆژئاوای ئەفریقا، کە

which supply Western companies,

کاکاو بۆ کۆمپانیا ڕۆژئاوایەکان دابیندەکەن،

use slave and child labor,

کۆیلە و دەستی کاری منداڵ بەکاردێنن،

with an estimation of more than 2 million children affected.

و خەملێنراوە زیاتر لە دوو ملیۆن منداڵ لەم کێڵگانە کاردەکەن.

This is a complex problem that persists

كه‌ ئه‌م كێشه‌ ئاڵۆزه‌ به‌رده‌وامیی هه‌یه‌ سه‌ره‌ڕای

despite efforts from major chocolate companies to partner with African nations

هه‌وڵی کۆمپانیا گەورەکانی شۆکۆڵاتە تا ببنە هاوبەش لەگەڵ نەتەوەکانی ئەفریقیا

to reduce child and indentured labor practices.

بۆ ئه‌وه‌ی سنورێك بۆ چه‌وساندنه‌وه‌ی منداڵ و كۆیله‌ دابنێن.

Today, chocolate has established itself in the rituals of our modern culture.

ئێستا چۆكلێت وه‌ك به‌شێك له‌ كولتووری مرۆڤی سه‌رده‌م سه‌یر ده‌كرێت.

Due to its colonial association with native cultures,

به‌هۆی په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ كاتووری خه‌ڵكی داگیركه‌ر،

combined with the power of advertising,

و هێزی ڕیكلام كردن،

chocolate retains an aura of something sensual,

چۆكلێت خاسیه‌تی شتێكی ڕۆحی،

decadent,

هه‌وایه‌كی شاعیریی،

and forbidden.

و پیرۆز وه‌رده‌گرێت.

Yet knowing more about its fascinating and often cruel history,

و هەرکە زیاتر لەسەر مێژوی سەرنجڕاکێش و دڵ ره‌قی چۆكلێت بخوێنینه‌وه‌،

as well as its production today,

له‌گه‌ڵ شێوازی بەرهەمهێنانی لە ئێستادا،

tells us where these associations originate

پێمان ده‌ڵێت ئه‌م ڕه‌سه‌نایه‌تییه‌ له‌كوێوه‌ دێت

and what they hide.

و چ شتێك حه‌شار ده‌دات.

So as you unwrap your next bar of chocolate,

بۆیه‌ جاری داهاتوو كه‌ كاغه‌زی سه‌ر چۆكلێته‌كه‌ت ده‌كه‌یته‌وه‌،

take a moment to consider that not everything about chocolate is sweet.

بۆ خولەکێک بیربکەرەوە کە هەموو لایه‌نه‌كانی چۆكلێت شیرین نییە.