The history of chocolate - Deanna Pucciarelli

Translator: Daban Q Jaff Reviewer: halo fariq

If you can't imagine life without chocolate,

ئەگەر ناتوانیت ژیان بەبێ چۆکلێت بهێنیتە بەر چاو،

you're lucky you weren't born before the 16th century.

ئەوە تۆ بەختت هەیە کە بەر لە سەدەی ١٦ لە دایک نەبوویت.

Until then, chocolate only existed in Mesoamerica

تا ئەو کات، چۆکلێت تەنها لە ئەمریکای ناوەڕاست بوونی هەبوو

in a form quite different from what we know.

بەشێوازێکی جیاواز لەوەی ئەمڕۆ هەیە.

As far back as 1900 BCE,

تا ١٩٠٠ پێش زاین،

the people of that region had learned to prepare the beans

خەڵکی ناوچەکە فێر بووبوون کە تۆوی داری

of the native cacao tree.

کاکاوی ڕەسنەی ناوچەکە بپارێزن.

The earliest records tell us the beans were ground

مێژوو پێمان دەڵێت، کە تۆوی کاکاو تێکدەشکێنران

and mixed with cornmeal and chili peppers

و لەگەڵ بیبەری تیژ و دانەوێڵە تێکەڵ دەکران

to create a drink -

تا خواردنەوەیەک بەرهەم بێت

not a relaxing cup of hot cocoa,

هاوشێوەی کوپێک کاکاوی ئێستا نەبوو،

but a bitter, invigorating concoction frothing with foam.

بەڵکو خواردنەوەیەکی تاڵ بوو و کەفی دروست دەکرد.

And if you thought we make a big deal about chocolate today,

ئەگەر پێتوایە ئێمە زیاتر گرنگی بە کاکاو دەدەین،

the Mesoamericans had us beat.

ئەوا هەڵەیت، چونکە خەڵکی ناوەڕاستی ئەمریکا زۆرتر گرنگییان پێ داوە.

They believed that cacao was a heavenly food

باوەڕیان هەبووە کە کاکاو خواردنێکی پیرۆزە

gifted to humans by a feathered serpent god,

بە دیاری لە لایەن خواوەندی مارەوە بە مرۆڤ بەخشراوە،

known to the Maya as Kukulkan

ئەم خواوەندە لەلای ماییەکان بە کوکوڵهان ناسراوە

and to the Aztecs as Quetzalcoatl.

و لای ئیزتیکسەکان بە کیتزالکواتل ناسراوە.

Aztecs used cacao beans as currency

ئیزتیکسەکان تۆوی کاکاویان وەک نەختینە بەکار هێناوە

and drank chocolate at royal feasts,

لە ئاهەنگە شاهانەکاندا نۆشیان کردووە،

gave it to soldiers as a reward for success in battle,

وەک خەڵات بە سەربازە سەرکەوتووەکانی جەنگ بەخشراوە،

and used it in rituals.

لە بۆنە ئاینییەکان بەکار هاتووە.

The first transatlantic chocolate encounter occurred in 1519

لە ساڵی ١٥١٩ بۆ یەکمجار چۆکلێت بۆ ئەوروپا دەگوازرێتەوە

when Hernán Cortés visited the court of Moctezuma

کاتێک هێرنان کۆرتیز سەردانی کۆشکی پاشا مونتيزوما دەکات

at Tenochtitlan.

لە تينۆچیتالان.

As recorded by Cortés's lieutenant,

یەکێک لە سەربازەکانی کۆرتێز بۆمان دەگەڕێتەوە،

the king had 50 jugs of the drink brought out and poured into golden cups.

پاشا ٥٠ کوپی لە زاخاوی ئاڵتونی هەبوو کە چۆکلێتی تێکرابوو.

When the colonists returned with shipments of the strange new bean,

کاتێک داگیرکەران چەندین تەن تۆوی کاکاویان بردەوە وڵاتەکانیان،

missionaries' salacious accounts of native customs

گەریدەکان دەیانگوت ئەم خواردنەوەیە توانای سێکسی

gave it a reputation as an aphrodisiac.

دانیشتوانە ڕەسەنەکان بەرز دەکاتەوە و ئەمەش بووە ناسێنەری چۆکلێت.

At first, its bitter taste made it suitable as a medicine for ailments,

سەرەتا، بەهۆی تاڵییەکەیەوە، بۆ چارەسەری دەرمان گونجاو بوو،

like upset stomachs,

وەک ئازاری گەدە،

but sweetening it with honey, sugar, or vanilla

بەڵام بە تێکەڵ کردنی شیر، هەنگوین و ڤانێلا

quickly made chocolate a popular delicacy in the Spanish court.

کاکاو دەبێتە خواردنەوەیەکی نایاب لە کۆشکەکانی ئیسپانیا.

And soon, no aristocratic home was complete without dedicated chocolate ware.

بۆیە زوو، هیچ ماڵێکی شاهانە نەبوو بەبێ بوونی چۆکلێت.

The fashionable drink was difficult and time consuming to produce

بەرهەمهێنان و ئامادەکردنی ئەم خواردنەوەیە نایابە لە ئاستی

on a large scale.

بازرگانی قورس بوو.

That involved using plantations and imported slave labor

پێویستی بە چاندن و هاوردەکردنی دەستی کاری کۆیەلە

in the Caribbean and on islands off the coast of Africa.

لە ناوچەکانی کاریبی و ئەفریقا هەبوو.

The world of chocolate would change forever in 1828

لە ساڵی ١٨٢٨دا، جیهانی چۆکلێت بۆ هەمیشە دەگۆڕێت، کاتێک

with the introduction of the cocoa press by Coenraad van Houten of Amsterdam.

کۆینراد ڤان هۆوتن لە ئامستردام، ئامێری ئامادە کردنی کاکاوی لە ژێر پەستان ناساند.

Van Houten's invention could separate the cocoa's natural fat, or cocoa butter.

ئامێرەکەی هۆوتن دەیتوانی چەوری و کەرەی کاکاو جیا بکاتەوە.

This left a powder that could be mixed into a drinkable solution

ئەمەش دەبووە هۆی دروستبوونی تۆز، کە دەکرا خواردنەوەی لێ دروست بکرێت

or recombined with the cocoa butter

یان لەگەڵ کەرەی کاکاو تێکەڵ بکرێتەوە

to create the solid chocolate we know today.

بۆ بەرهەمهێنانی ئەو چۆکلێتەی ئێمە دەیناسین.

Not long after, a Swiss chocolatier named Daniel Peter

ماوەیەک دواتر، چۆکلێت دروستکەرێکی سویسری بە ناوی دانیاڵ پیتەر

added powdered milk to the mix,

تۆزی شیری بۆ گیراوەکە زیاد کرد،

thus inventing milk chocolate.

چۆکلێتی شیری بەرهەم هێنا.

By the 20th century, chocolate was no longer an elite luxury

لە سەدەی ٢٠مدا، چۆکلێت چیتر خواردنێکی شاهانە نەبوو،

but had become a treat for the public.

بەڵکو بۆ هەموو کەس بەردەست بوو.

Meeting the massive demand required more cultivation of cocoa,

بە هۆی خواستی زۆر لە سەر کاکاو، چاندنی کاکاویش پەرەی سەند،

which can only grow near the equator.

کە تەنها لە ناوچە کەمەرەییەکان دەچێنرێت.

Now, instead of African slaves being shipped

ئێستا، لە بری ئەوەی کۆیلە ئەفریقییەکان ببنە ئەمریکا ناوەڕاست،

to South American cocoa plantations,

بۆ چاندن و گەشەی کاکاو،

cocoa production itself would shift to West Africa

چاندنی کاکاویان بردە ڕۆژهەڵاتی ئەفریقیا

with Cote d'Ivoire providing two-fifths of the world's cocoa as of 2015.

لە ساڵی ٢٠١٦کواتدیڤوار، نزیکەی دوو لە سەر پێنجی کاکاوی جیهان بەرهەم هێناوە.

Yet along with the growth of the industry,

لەگەڵ گەشەی بازرگانی کاکاو

there have been horrific abuses of human rights.

چەوساندنەوە و پێشێلکردنی مافی مرۆڤیش گەشە دەکات.

Many of the plantations throughout West Africa,

بەشێکی زۆری کێڵگەکانی کاکاو لە ڕۆژئاوی ئەفریقیا

which supply Western companies,

،پێداویستی کۆمپانیا ڕۆژئاواییەکان دابین دەکەن

use slave and child labor,

دەستی کاری کۆیلە و منداڵ بەکار دەهێنن،

with an estimation of more than 2 million children affected.

کە لەوانەیە ٢ ملیۆن منداڵ کاریگەری بەرهەم هێنانی کاکاویان لەسەر بێت.

This is a complex problem that persists

ئەم کێشە ئاڵۆزە بەردەوامی هەیە سەڕەڕای

despite efforts from major chocolate companies to partner with African nations

هەوڵی کۆمپانیا زەبەلاحەکانی چۆکلێت بە درووستکردنی هاوبەشی لەگەڵ خاوەن کێڵگەکان

to reduce child and indentured labor practices.

بۆ ئەوەی سنورێک بۆ چەوساندنەوەی منداڵ و کۆیلە دابنێن.

Today, chocolate has established itself in the rituals of our modern culture.

ئەمڕۆ چۆکلێت وەک بەشێک لە کولتوری مرۆڤی سەردەم سەیر دەکرێت.

Due to its colonial association with native cultures,

بەهۆی پەیوەندی لەگەڵ کلتوری خەڵکی داگیرکەر،

combined with the power of advertising,

و هێزی ڕیکلام کردن،

chocolate retains an aura of something sensual,

چۆکلێت خاسییەتی شتێکی روحی،

decadent,

هەوایەکی شاعیری

and forbidden.

و پیرۆز وەردەگرێت.

Yet knowing more about its fascinating and often cruel history,

بەڵام ئەگەر مێژووی سەرنج ڕاکێش و دڵ ڕەقی چۆکلێت بخوێننینەوە،

as well as its production today,

لەگەڵ شێوازی بەرهەم هێنانی ئەمڕۆی،

tells us where these associations originate

پێمان دەڵێت ئەم ڕەسەنایەتییە لە کوێوە دێت

and what they hide.

و چ شتێک حەشار دەدات.

So as you unwrap your next bar of chocolate,

بۆیە، جاری داهاتوو کە کاغەزی سەر چۆکلێتەکەت دەکەیتەوە،

take a moment to consider that not everything about chocolate is sweet.

بۆ یەک چرکە بیر بکەوە کە سەرجەم لایەنەکانی چۆکلێت شیرین نییە.