What is color? - Colm Kelleher

Translator: chya kawa Reviewer: Daban Q. Jaff

One of the most striking properties about life is that it has color.

یەکێک لە تایبەتمەندیە هەرە بەرچاوەکان سەبارەت بە ژیان ئەوەیە کە ڕەنگی هەیە

To understand the phenomenon of color, it helps to think about light as a wave.

بۆ تێگەیشتن لە دیاردەی ڕەنگ، یارمەتی ئەوە دەدات کە وەک شەپۆل بیر لە ڕوناکی بکەینەوە.

But, before we get to that,

بەڵام، پێش ئەوەی بچینە سەر ئەوەیان،

let's talk a little bit about waves in general.

با کەمێک باس لە شەپۆل بکەین بە گشتی.

Imagine you're sitting on a boat on the ocean watching a cork bob up and down in the water.

خەیاڵ بکە تۆ لە بەلەمێکدایت لە دەریا سەیری تەختەیەکی جوڵاو بۆ سەرەوە و خوارەوە دەکەی.

یەکەم شت کە تۆ تێبینی دەکەیت دەربارەی جوڵەکە ئەوەیە کە خۆی دوبارە دەکاتەوە.

The first thing you notice about the motion is that it repeats itself.

The cork traces the same path over and over again... up and down, up and down.

تەختەکە هەمان ڕێڕەو دەبڕێ دوبارە... سەرەوە و خوارەوە، سەرەوە و خوارەوە.

This repetitive or periodic motion is characteristic of waves.

جوڵەی دووبارە یاخود خولی تایبەتمەندی شەپۆلە.

دواتر تێبینی شتێکی تر دەکەیت

Then you notice something else...

using a stopwatch, you measure the time it takes for the piece of cork

بەکارهێنانی کات ڕاگر، ئەو کاتە دەپێویت کە هەر پارچەیەکی تەختەکە دەیخایەنێت

to go over its highest position down to its lowest and then back up again.

بۆ ئەوەی لە بەرزترین شوێن بچێتە خوارەوە بۆ نزمترین شوێن و پاشان دوبارە گەڕانەوە.

Suppose this takes two seconds.

وادابنێ دوو چرکەی دەوێت.

To use the physics jargon, you've measured the period of the waves that cork is bobbing on.

تاوەکو زاراوەی فیزیایی بەکاربهێنین،ماوەی شەپۆلەکانت ئەندازەکرد کە لەسەری دەجوڵا.

That is, how long it takes a wave to go through its full range of motion once.

واتە، هەر شەپۆلێک چەندی دەوێت تاوەکو بە مەودایەکی تەواوی جوڵەدا بڕوات.

The same information can be expressed in a different way by calculating the wave's frequency.

هەمان زانیاری دەتوانرێت دەرببڕدرێت بە ڕێگایەکی تر بە ژماردنی لەرەلەری شەپۆلەکان.

Frequency, as the name suggest, tells you how frequent the waves are.

لەرەلەر، وەکو لە ناوەکەیدا دیارە، پێت دەڵێت شەپۆلەکان چەند لەرەلەریان هەیە.

That is, how many of them go by in one second.

واتە، چەندیان لە چرکەیەکدا دەڕۆن.

If you know how many seconds one full wave takes,

ئەگەر زانیت شەپۆلێکی تەواو چەند چرکەی دەوێت،

then it's easy to work out how many waves go by in one second.

دواتر بە ئاسانی دەردەکەوێت ژمارەی شەپۆلەکان چەندە لە چرکەیەکدا.

In this case, since each wave takes 2 seconds, the frequency is 0.5 waves per second.

لەم بارەدا، کاتێک هەر شەپۆلێک ٢چرکەی بوێت، لەرەلەرەکەی ٠.٥ شەپۆلە لە چرکەیەکدا.

So enough about bobbing corks... What about light and color?

ئەوەندە بەسە دەربارەی تەختەی جوڵاو... چی دەربارەی ڕوناکی و ڕەنگ؟

If light is a wave, then it must have a frequency. Right?

ئەگەر ڕوناکی شەپۆلە، کەواتە دەبێت لەرەلەری هەبێت. ڕاستە؟

Well... yes, it does.

باشە... بەڵێ، هەیەتی.

And it turns out that we already have a name for the frequency of the light that our eyes detect.

ئەوە دەردەکەوێت ئێمە پێشتر ناومان هەبوە بۆ ئەو لەرەلەری ڕوناکیەی چاومان دەیدۆزێتەوە.

It's called color.

پێی دەگوترێت ڕەنگ.

That's right. Color is nothing more than a measure of how quickly the light waves are waving.

ئەوە ڕاستە. ڕەنگ لە پێوانەکردنی شەپۆلە خێرایەکانی شەپۆلی ڕوناکی زیاتر نییە.

If our eyes were quick enough, we might be able to observe this periodic motion directly,

گەر چاوەکانمان بەپێی پێویست خێرابن، ئەگەری هەیە بتوانین ڕاستەوخۆ جوڵە خولیەکە ببینین،

like we can with the cork and the ocean.

وەکو ئەوەی دەتوانین جوڵەی تەختەکە لەناو دەریادا ببینین.

But the frequency of the light we see is so high,

بەڵام ئەو لەرەلەری ڕوناکیەی کە ئێمە دەیبینین زۆر بەرزە،

it waves up and down about 400 million million times a second,

شەپۆل دەدا بەرەو سەرەوە و خوارەوە دەوری ٤٠٠ ملیۆن ملیۆن جار لە چرکەیەکدا،

that we can't possibly see it as a wave. But we can tell, by looking at its color, what its frequency is.

کە ناتوانین وەک شەپۆلێک بیبینین. بەڵام بە بینینی ڕەنگەکە، دەکرێ بڵێین، چ لەرەلەرێکە.

The lowest frequency light that we can see is red and the highest frequency is purple.

نزمترین لەرەلەری ڕوناکی کە دەتوانین بیبینین سوورە و بەرزترین لەرەلەر مۆرە.

In between all the other frequencies form a continuous band of color, called the visible spectrum.

لەنێوان هەمو لەرەلەرەکانی تر زنجیرەی ڕەنگی بەردەوام پێکدێ، بە پانتایی بینراو ناودەبرێ

So, what if you had a yellow pencil sitting on your desk?

کەواتە، چی ئەگەر پێنوسێکی زەرد لەسەر مێزەکەت بوو؟

Well, the sun emits all colors of light, so light of all colors is hitting your pencil.

خۆر هەموو ڕەنگەکانی ڕوناکی دەنێرێت، کەواتە ڕوناکی هەموو ڕەنگەکان بە پێنوسەکە دەکەوێت.

The pencil looks yellow because it reflects yellow light more than it reflects the other colors.

پێنوسەکە زەرد دیارە لەبەرئەوەی ڕەنگی زەرد زیاتر دەداتەوە لە ڕەنگەکانی تر.

What happens to the blue, purple and red light?

چی بەسەر ڕەنگی شیندا دێت، ڕەنگی مۆر هەروەها سور؟

They get absorbed and the energy they are carrying is turned into heat.

هەڵدەمژرێن هەروەها ئەو وزەیەی کە هەڵیانگرتوە دەگۆڕدرێت بۆ گەرمی.

It is similar with objects of other colors.

هاوشێوەی ڕەنگەکانی ترە.

Blue things reflect blue light, red things reflect red light and so on.

ماددەی شین ڕوناکی شین دەداتەوە، ماددەی سور ڕوناکی سور دەداتەوە بەم شێوەیە.

White objects reflect all colors of light,

ماددەی سپی هەموو ڕەنگەکانی ڕوناکی دەداتەوە،

while black things do exactly the opposite and absorb at all frequencies.

لە کاتێکدا ماددەی ڕەش پێچەوانەی ئەو دەکات و هەموو لەرەلەرەکان هەڵدەمژێت.

This - by the way - is why it's uncomfortable to wear your favorite Metallica t-shirt on a sunny day.

ئەمە-بەم بۆنەیەوە- بۆیە ناڕەحەتە لەڕۆژيکی هەتاودا تیشێرتی ماتالیکای دڵخوازت بپۆشیت.