What is color? - Colm Kelleher

Translator: Sarhand Rasul Reviewer: Daban Q Jaff

One of the most striking properties about life is that it has color.

یەکێک لە تایبەتمەندییە سەرسوڕهێنەرەکانی ژیان ئەوەیە کە ڕەنگی هەیە.

To understand the phenomenon of color, it helps to think about light as a wave.

بۆ تێگەیشتن لە دیاردەی ڕەنگ، وا باشە بیر لە ڕووناکی بکەینەوە وەک شەپۆل.

But, before we get to that,

بەڵام، پێش ئەوەی بچینە سەر ئەوە.

let's talk a little bit about waves in general.

با تۆزێک بە گشتی باسی شەپۆل بکەین.

Imagine you're sitting on a boat on the ocean watching a cork bob up and down in the water.

وێنا بکە لە ناو بەلەمێکیت لە زەریایەک و دەڕوانیتە تەپەدۆرێک لە ئاوەکەدا مەلە دەکات

The first thing you notice about the motion is that it repeats itself.

یەکەم شت کە تێبینی دەکەیت دەربارەی جوڵەکەی ئەوەیە کە دووبارە دەبێتەوە.

The cork traces the same path over and over again... up and down, up and down.

تەپەدۆرەکە بە هەمان ڕێدا دەڕوات دووبارە و دووبارە، سەرەوە-خوارەوە -سەرەوە-خوارەوە.

This repetitive or periodic motion is characteristic of waves.

ئەم جوڵە خولییە یان بەردەوامە تایبەتمەندییەکی شەپۆلەکانە.

Then you notice something else...

ئینجا شتێکی کە تێبینی دەکەیت..

using a stopwatch, you measure the time it takes for the piece of cork

کاتێک دادەنێیت بۆ پێوانی ئەوەی چەندی پێ دەچێت گەر پارچە تەپەدۆرێک بچیتە

to go over its highest position down to its lowest and then back up again.

سەر بەرزترین شوێن و بگەڕێتەوە بۆ نزمترین شوێن و دووبارە بەرەو بەرز بوونەوە

Suppose this takes two seconds.

وا دابنێ دوو چرکەی دەوێت.

To use the physics jargon, you've measured the period of the waves that cork is bobbing on.

بە زاراوەی فیزیایی تۆ پێوانی کاتی ئەو شە- -پۆلانەت کردووە تەپەدۆرەکە لەسەری دەجوڵێت

That is, how long it takes a wave to go through its full range of motion once.

بەوەش، چەندێک دەخایەنێت کە شەپۆلێک بە هەموو مەودای جوڵەکەی بڕوات لە جارێکدا.

The same information can be expressed in a different way by calculating the wave's frequency.

هەمان زانیاری دەرببڕدرێت بە ڕێیەکی جیاواز بە هەژمار کردنی لەرەلەری شەپۆلەکە.

Frequency, as the name suggest, tells you how frequent the waves are.

لەرەلەر، هەروەک لە ناوەکەدا دیارە، پێت دەڵیت دووبارە بوونەوەی شەپۆلەکە چەندە

That is, how many of them go by in one second.

ئەوەیە کە چەند شەپۆل دەڕوات لە یەک چرکەدا.

If you know how many seconds one full wave takes,

گەر بزانیت شەپۆلێکی تەواو چەند چرکەی دەوێت.

then it's easy to work out how many waves go by in one second.

ئەوا ئاسان دەبێت بزانی چەند شەپۆل دووبارە دەبنەوە لە یەک چرکەدا.

In this case, since each wave takes 2 seconds, the frequency is 0.5 waves per second.

بەم شێوەیە، گەر هەرشەپۆلێک دوو چرکەی بوێت، لەرە لەر دەکاتە ٠.٥ شەپۆل بۆ هەر چرکەیەک.

So enough about bobbing corks... What about light and color?

جوڵەی تەپەدۆرەکە تەواو... چی دەربارەی ڕووناکی و ڕەنگ؟

If light is a wave, then it must have a frequency. Right?

گەر ڕووناکی شەپۆل بێت، دەبێت لەرەلەری هەبێت. وانییە؟

Well... yes, it does.

ڕاستییەکەی.. بەڵی، هەیەتی.

And it turns out that we already have a name for the frequency of the light that our eyes detect.

و وادیارە کە ناوێکی ئامادەمان هەبێت بۆ لەرەلەری ڕووناکی کە چاوەکانمان دەیبینن.

It's called color.

پێی دەوترێت ڕەنگ.

That's right. Color is nothing more than a measure of how quickly the light waves are waving.

ئەوە ڕاستە. ڕەنگ لە پێوانی خێرایی شەپۆل کە دووبارە دەبنەوە زیاتر نییە.

If our eyes were quick enough, we might be able to observe this periodic motion directly,

گەر چاوەکانمان خێرا بن، لەوەیە چاودێری ئەم جوڵە دووبارە بووەوەیە بکەین بە ڕاستەوخۆیی

like we can with the cork and the ocean.

وەک جوڵەی تەپەدۆرەکە و زەریاکە.

But the frequency of the light we see is so high,

بەڵام لەرەلەری ئەو ڕووناکیەی دەیبینین زۆر بەرزە،

it waves up and down about 400 million million times a second,

شەپۆلەکە بەرز و نزمیەکەی ٤٠٠ ملیۆن جارە بۆ هەر چرکەیەک،

that we can't possibly see it as a wave. But we can tell, by looking at its color, what its frequency is.

لەوەیە وەک شەپۆل نەیبینین. بەڵام دەکرێت، بە ڕوانینی ڕەنگەکەی بزانین لەرەکەی چەندە.

The lowest frequency light that we can see is red and the highest frequency is purple.

کەمترین لەرەلەری ڕووناکی کە دەیبینین سوورە، و بەرزترین لەرەلەریش بنەوشەییە.

In between all the other frequencies form a continuous band of color, called the visible spectrum.

لە نێوان هەموو ئەو لەرەلەرەکان ڕەنگێک هەن پێیان دەوترێت شەبەنگی بینراو.

So, what if you had a yellow pencil sitting on your desk?

جا، چی دەبێت گەر قەلەمێکی زەرد لەسەر مێزەکەت بێت؟

Well, the sun emits all colors of light, so light of all colors is hitting your pencil.

خۆرهەموو ڕەنگەکانی ڕووناکی دەنێرێت، بۆیە ڕووناکی ڕەنگەکان دەدرێت لە قەڵەمەکەت.

The pencil looks yellow because it reflects yellow light more than it reflects the other colors.

قەڵەمەکە زەردە چوونکە ڕەنگی زەرد زیاتر دەداتەوە وەک لە ڕەنگەکانی دیکە.

What happens to the blue, purple and red light?

چی ڕوودەدات دەربارەی ڕووناکی شین، بنەوشەیی، و سوور؟

They get absorbed and the energy they are carrying is turned into heat.

دەمژرێن و ئەو ووزەیەی هەڵیانگرتووە دەگۆڕێت بۆ گەرمی.

It is similar with objects of other colors.

بەهەمان شێوە بۆ تەنەکانی دیکەش هەروایە.

Blue things reflect blue light, red things reflect red light and so on.

شتە شینەکان ڕەنگی شین دەدەنەوە، و شتە سوورەکان ڕەنگی سوور دەدەنەوە و بەم شێوەیە.

White objects reflect all colors of light,

تەنە سپییەکان هەموو ڕەنگەکانی ڕووناکی دەدەنەوە،

while black things do exactly the opposite and absorb at all frequencies.

لە کاتێکدا شتە ڕەشەکان بە پێچەوانەوە هەموو لەرەلەرەکان دەمژن.

This - by the way - is why it's uncomfortable to wear your favorite Metallica t-shirt on a sunny day.

هەربۆیە ئاسودە نابیت بە لەبەرکردنی تی-شێرتە مێتالیکا کەت لە ڕۆژێکی خۆرەتاودا.