What are animals thinking and feeling? | Carl Safina

Translator: Era Kraja Reviewer: Helena Bedalli

Have you ever wondered what animals think and feel?

E keni menduar ndonjëherë çfarë mendojnë dhe ndiejnë kafshët?

Let's start with a question:

Le të fillojmë me një pyetje:

Does my dog really love me, or does she just want a treat?

Më do vërtetë qeni im, apo do thjesht ushqim?

Well, it's easy to see that our dog really loves us,

Është e lehtë të shohim që qeni ynë na do vërtet,

easy to see, right,

e lehtë ta shohësh, apo jo?,

what's going on in that fuzzy little head.

ç’po ndodh në atë kokën e vogël.

What is going on?

Çfarë po ndodh?

Something's going on.

Diçka po ndodh.

But why is the question always do they love us?

Por pse është pyetja “A na duan?”

Why is it always about us?

Pse është gjithmonë për ne?

Why are we such narcissists?

Pse jemi kaq narcisistë?

I found a different question to ask animals.

Unë gjeta një pyetje tjetër për t’i pyetur kafshët.

Who are you?

Kush jeni ju?

There are capacities of the human mind

Mendja e njeriut ka kapacitete që ne priremi të mendojmë

that we tend to think are capacities only of the human mind.

që janë kapacitete ekskluzive të trurit të njeriut.

But is that true?

Por a është kjo e vërtetë?

What are other beings doing with those brains?

Ç’bëjnë qëniet e tjera me trurin e tyre?

What are they thinking and feeling?

Çfarë mendojnë dhe ndiejnë?

Is there a way to know?

A ka një mënyrë për t’a marrë vesh?

I think there is a way in.

Unë mendoj që ka një mënyrë.

I think there are several ways in.

Mendoj që ka disa mënyra.

We can look at evolution, we can look at their brains

Mund të studiojmë evolucionin, mund të studiojmë trurin e tyre

and we can watch what they do.

dhe të shikojmë çfarë bëjnë.

The first thing to remember is: our brain is inherited.

Gjëja e parë për t’u mbajtur mend është: truri ynë është i trashëguar.

The first neurons came from jellyfish.

Neuronet e para erdhën nga kandilat e detit.

Jellyfish gave rise to the first chordates.

Kandilat sollën ekzistencën e kordatëve.

The first chordates gave rise to the first vertebrates.

Kordatët e parë sollen kurrizorët e parë.

The vertebrates came out of the sea,

Kurrizorët e parë dolën nga deti,

and here we are.

dhe ja ku jemi ne.

But it's still true that a neuron, a nerve cell, looks the same

E vërteta është që një neuron, një qelizë nervore, duket njësoj

in a crayfish, a bird or you.

si te aragosta, si te një zog, ashtu edhe te ti.

What does that say about the minds of crayfish?

Çfarë na thotë kjo për trurin e aragostave?

Can we tell anything about that?

Çfarë mund të themi për këtë?

Well, it turns out that if you give a crayfish

Epo, siç duket, nëse i shkarkojmë shumë impulse

a lot of little tiny electric shocks

të vogla elektrike një aragoste

every time it tries to come out of its burrow,

sa herë që përpiqet të dalë nga strofulla,

it will develop anxiety.

ajo do të zhvillojë ankth.

If you give the crayfish the same drug

Nëse i japim aragostës të njëjtin ilaç

used to treat anxiety disorder in humans,

që përdoret për kurimin e ankthit te njerëzit,

it relaxes and comes out and explores.

ajo qetësohet, del nga strofulla dhe eksploron.

How do we show how much we care about crayfish anxiety?

Si e tregojmë ne sa shumë na intereson ankthi i aragostave?

Mostly, we boil them.

Kryesisht, i ziejmë.

(Laughter)

(Të qeshura)

Octopuses use tools, as well as do most apes

Oktapodët përdorin mjete, si shumica e majmunëve,

and they recognize human faces.

dhe njohin fytyrat e njerëzve.

How do we celebrate the ape-like intelligence of this invertebrate?

Si e vlerësojmë ne inteligjencën e këtij jovertebrori?

Mostly boiled.

Kryesisht, të zier.

If a grouper chases a fish into a crevice in the coral,

Nëse një peshk kern (cernie) ndjek një peshk në një të çarë në korale,

it will sometimes go to where it knows a moray eel is sleeping

ai ndonjëherë shkon aty ku e di që po fle ndonjë ngjalë

and it will signal to the moray, "Follow me,"

dhe i bën sinjal ngjalës “Më ndiq,”

and the moray will understand that signal.

dhe ngjala e kupton këtë sinjal.

The moray may go into the crevice and get the fish,

Ngjala mund të shkojë në të çarën e koraleve dhe të kapi peshkun,

but the fish may bolt and the grouper may get it.

por peshku mundet edhe të largohet befas dhe të bjerë pre e peshkut kern.

This is an ancient partnership that we have just recently found out about.

Ky është një partneritet i lashtë, të cilin e kemi zbuluar vetëm së fundmi.

How do we celebrate that ancient partnership?

Si e vlerësojmë këtë partneritet të lashtë?

Mostly fried.

Kryesisht të skuqur.

A pattern is emerging and it says a lot more about us

Po shfaqet një model i rregullt, dhe tregon më shumë për ne

than it does about them.

se ç’tregon për ata.

Sea otters use tools

Vidrat e detit përdorin mjete

and they take time away from what they're doing

dhe marrin kohë nga çfarë po bëjnë

to show their babies what to do, which is called teaching.

për t’u treguar të vegjëlve të tyre çfarë të bëjnë, pra japin mësim.

Chimpanzees don't teach.

Shimpazetë nuk japin mësim.

Killer whales teach and killer whales share food.

Balenat vrasëse (orkat) japin mësim dhe ndajnë ushqimin me të tjerët.

When evolution makes something new,

Kur evolucioni bën diçka të re,

it uses the parts it has in stock, off the shelf,

ai përdor fillimisht pjesët që ka në stok,

përpara se të krijojë një gërshetim të ri.

before it fabricates a new twist.

And our brain has come to us

Dhe truri ynë ka ardhur në këtë formë

through the enormity of the deep sweep of time.

pas një lëvizjeje madhështore të kohës.

If you look at the human brain compared to a chimpanzee brain,

Nëse krahason trurin e njeriut me trurin e një shimpazeje,

what you see is we have basically a very big chimpanzee brain.

do të shohësh që ne kemi thjesht një tru shumë të madh shimpazeje.

It's a good thing ours is bigger, because we're also really insecure.

Për fat, i joni është më i madh, sepse ne jemi edhe shume të pasigurtë.

(Laughter)

(Të qeshura)

But, uh oh, there's a dolphin,

Por, uh-oh, ja ku është një delfin.

a bigger brain with more convolutions.

Një tru më i madh me më shumë përdredhje.

OK, maybe you're saying, all right, well, we see brains,

Ndoshta po thoni "Ok, në rregull, shohim trurin,

but what does that have to say about minds?

por çfarë na thotë kjo për mendjet?"

Well, we can see the working of the mind

Epo, mund t’a shohim punën e mendjes

in the logic of behaviors.

në logjikën e veprimeve.

So these elephants, you can see,

Pra, këta elefantët, mund ta shihni,

obviously, they are resting.

qartësisht po pushojnë.

They have found a patch of shade under the palm trees

Kanë gjetur një copë hije nën palma,

under which to let their babies sleep,

ku i lejnë të vegjlit të flenë, ndërkohë

while they doze but remain vigilant.

që vetë bëjnë një sy gjumë por mbeten vigjilentë.

We make perfect sense of that image

Per ne ka kuptim te plotë kjo foto

just as they make perfect sense of what they're doing

ashtu siç ka kuptim per ta ajo çfarë po bëjnë,

sepse nën të njëjtin diell, në të njëjtat fusha,

because under the arc of the same sun on the same plains,

listening to the howls of the same dangers,

duke dëgjuar të njëjtat ulërima të të njëjtat rreziqeve,

they became who they are and we became who we are.

ata u bënë ata që janë, dhe ne u bëmë këta që jemi.

We've been neighbors for a very long time.

Ne kemi qenë fqinj për shumë gjatë.

No one would mistake these elephants as being relaxed.

Asnjë nuk do të mendonte se këta elefantë janë të relaksuar.

They're obviously very concerned about something.

Ata janë qartësisht të shqetësuar për dicka.

Për çfarë janë të shqetësuar?

What are they concerned about?

It turns out that if you record the voices of tourists

Me sa duket, nëse regjistroni dhe luani zërat e turistëve

and you play that recording from a speaker hidden in bushes,

nga një altoparlant i fshehur në shkurre,

elephants will ignore it, because tourists never bother elephants.

elefantët do e injorojnë, sepse turistët nuk i ngacmojnë kurrë elefantët.

But if you record the voices of herders

Por nëse regjistroni zërat e barinjve që mbajnë shtiza

who carry spears and often hurt elephants in confrontations at water holes,

dhe lëndojnë shpesh elefantët në konfrontime te vrimat e ujit,

the elephants will bunch up and run away from the hidden speaker.

elefantët do të grumbullohen dhe largohen me vrap nga altoparlanti i fshehur.

Not only do elephants know that there are humans,

Elefantët jo vetëm që e dinë që ka njerëz,

por dallojnë edhe llojet e tyre,

they know that there are different kinds of humans,

and that some are OK and some are dangerous.

dhe dinë që disa janë OK, e disa janë të rrezikshëm.

They have been watching us for much longer than we have been watching them.

Ata na kanë vëzhguar më gjatë se ç’i kemi vëzhguar ne.

They know us better than we know them.

Ata na njohin më mirë se ç’i njohim ne.

We have the same imperatives:

Ne kemi të njëjtat nevoja thelbësore:

take care of our babies, find food, try to stay alive.

të kujdesemi për të vegjlit, të gjejmë ushqim, të përpiqemi të mbahemi gjallë.

Whether we're outfitted for hiking in the hills of Africa

Qofshim të pajisur për ecje në kodrat e Afrikës,

or outfitted for diving under the sea, we are basically the same.

ose për zhytje nën det, në thelb, jemi të njëjtë.

We are kin under the skin.

Nën lëkurë, jemi të afërm.

The elephant has the same skeleton,

Elefanti ka të njëjtin skelet,

the killer whale has the same skeleton,

orka ka të njëjtin skelet,

as do we.

sikurse edhe ne.

We see helping where help is needed.

Ne kuptojmë kur nevojitet ndihma.

We see curiosity in the young.

Shohim kuriozitet tek të vegjlit.

We see the bonds of family connections.

Shohim lidhjet e forta në marrëdhëniet familjare.

We recognize affection.

Njohim afeksionin.

Courtship is courtship.

Dashuria është dashuri.

And then we ask, "Are they conscious?"

Pastaj pyesim: "A janë të ndërgjegjshëm?"

When you get general anesthesia, it makes you unconscious,

Kur bëni anestezi, ju bëheni të pavetëdijshëm,

which means you have no sensation of anything.

që do të thotë që ju nuk keni asnjë ndjesi.

Consciousness is simply the thing that feels like something.

Ndërgjegja është thjesht ajo që ndihet si diçka.

If you see, if you hear, if you feel, if you're aware of anything,

Nëse shihni, nëse dëgjoni, nëse ndjeni, nëse jeni të vetëdijshëm,

ju jeni koshientë, dhe ata janë koshientë.

you are conscious, and they are conscious.

Disa thonë “Epo, ka disa gjëra

Some people say

well, there are certain things that make humans humans,

që i bëjnë njerëzit njerëz,

and one of those things is empathy.

dhe një nga këto është empatia.”

Empathy is the mind's ability to match moods with your companions.

Empatia është aftësia e mendjes që të përputhë emocionet me ato të shokëve.

It's a very useful thing.

Është diçka shumë e dobishme.

If your companions start to move quickly,

Nëse shokët tuaj fillojnë të lëvizin shpejt,

you have to feel like you need to hurry up.

ju mendoni që duhet të nguteni.

We're all in a hurry now.

Tani jemi të gjithë me nxitim.

The oldest form of empathy is contagious fear.

Forma më e vjetër e empatisë është frika ngjitëse.

If your companions suddenly startle and fly away,

Nëse shokët tuaj papritur tremben e fluturojnë,

it does not work very well for you to say,

nuk do funksiononte shumë mirë për ju

"Jeez, I wonder why everybody just left."

që të pyesnit veten “pse ikën të gjithë.”

(Laughter)

(Të qeshura)

Empathy is old, but empathy, like everything else in life,

Empatia është e vjetër, por empatia, si cdo gjë tjetër në jetë,

comes on a sliding scale and has its elaboration.

ka disa shkallë dhe zhvillime.

So there's basic empathy: you feel sad, it makes me sad.

Ekziston empatia bazë: ju jeni të trishtuar, unë mërzitem.

I see you happy, it makes me happy.

Unë ju shoh të lumtur, lumturohem me ju.

Then there's something that I call sympathy,

Pastaj është ajo që e quaj 'keqardhje,'

a little more removed:

pak më e largët:

"I'm sorry to hear that your grandmother has just passed away.

"Më vjen keq për humbjen e gjyshes.

I don't feel that same grief, but I get it; I know what you feel

Nuk ndiej të njëjtën dhimbje, por e kuptoj;

E di ç’po kalon dhe shqetësohem."

and it concerns me."

And then if we're motivated to act on sympathy,

Dhe nëse motivohemi të veprojmë mbi keqardhjen,

I call that compassion.

këtë e quaj ‘dhembshuri.’

Far from being the thing that makes us human,

Shumë larg nga të qënurit gjëja që na bën njerëzorë,

human empathy is far from perfect.

empatia njerëzore është edhe shumë larg përsosmërisë.

We round up empathic creatures, we kill them and we eat them.

Ne grumbullojmë krijesa të ndjeshme, i vrasim dhe i hamë.

Tani, ndoshta thoni “OK, por ato janë specie të tjera.

Now, maybe you say OK, well, those are different species.

That's just predation, and humans are predators.

Kjo është thjesht gjueti, dhe njerëzit janë grabitqarë.”

But we don't treat our own kind too well either.

Por ne as llojin tonë nuk e trajtojmë mirë.

Personat që duket se dinë vetëm një gjë në lidhje me sjelljen e kafshëve, dinë që

People who seem to know only one thing about animal behavior

know that you must never attribute human thoughts and emotions

mendimet dhe emocionet njerëzore nuk duhet

t’i atribuohen specieve të tjera.

to other species.

Well, I think that's silly,

Epo, unë mendoj se kjo është qesharake,

because attributing human thoughts and emotions to other species

sepse atribuimi i mendimeve dhe emocioneve tona specieve të tjera,

is the best first guess about what they're doing and how they're feeling,

është hamendësimi më i mirë që kemi për çfarë ata bëjnë dhe si ndihen,

because their brains are basically the same as ours.

sepse truri i tyre është në thelb i njëjtë me tonin.

They have the same structures.

Ato kanë të njëjtat struktura.

The same hormones that create mood and motivation in us

Të njëjtat hormone që krijojnë humorin dhe motivimin te ne,

janë edhe në trurin e tyre.

are in those brains as well.

Nuk është shkencore të themi që janë të uritur kur po gjuajnë

It is not scientific to say that they are hungry when they're hunting

apo që janë të lodhur kur u varen gjuhët,

and they're tired when their tongues are hanging out,

dhe pastaj, kur luajnë me të vegjlit

and then say when they're playing with their children

and acting joyful and happy,

dhe sillen të gëzuar e të lumtur, të themi që nuk kemi asnjë ide

we have no idea if they can possibly be experiencing anything.

nëse mund të përjetojnë vërtetë dicka.

That is not scientific.

Kjo nuk është shkencore.

So OK, so a reporter said to me,

Pra Ok, një gazetar më tha, “Ndoshta, por si e di ti vërtet

"Maybe, but how do you really know that other animals can think and feel?"

që kafshët e tjera mund të mendojnë dhe ndiejnë?”

And I started to rifle through all the hundreds

Dhe fillova të kërkoja nëpër qindra

of scientific references that I put in my book

referencat shkencore që kisha në librin tim dhe kuptova që

and I realized that the answer was right in the room with me.

përgjigjja ishte në dhomë me mua.

When my dog gets off the rug and comes over to me --

Kur qeni im lëviz nga qilimi dhe afrohet drejt meje

not to the couch, to me --

- jo drejt kolltukut, drejt meje-

and she rolls over on her back and exposes her belly,

dhe rrotullohet me kurriz dhe ekspozon barkun, ajo ka menduar,

"Do të më pëlqente të ma fërkonin barkun.

she has had the thought, "I would like my belly rubbed.

I know that I can go over to Carl,

E di që mund të shkoj tek Karli,

he will understand what I'm asking.

ai do t’a kuptojë çfarë po i kërkoj.

I know I can trust him because we're family.

E di që mund t'i besoj, sepse jemi familje.

He'll get the job done, and it will feel good."

Ai do t’a kryeje punën, dhe mua do të më pëlqejë."

(Laughter)

(Të qeshura)

She has thought and she has felt,

Ajo ka menduar, dhe ka ndjerë,

and it's really not more complicated than that.

dhe vërtetë që nuk është më e komplikuar se kaq.

Por ne shohim kafshët dhe themi,

But we see other animals and we say, "Oh look, killer whales,

"Oh shiko, balena vrasëse, ujqër, elefantë:

wolves, elephants:

that's not how they see it."

ata nuk e shohin kështu.”

That tall-finned male is L41.

Ai mashkulli i gjatë është L41.

Ai është 38 vjeç.

He's 38 years old.

Femra në krahun e tij të majtë është L22.

The female right on his left side is L22.

She's 44.

Ajo është 44 vjeç.

They've known each other for decades.

Ata njihen prej dekadash.

They know exactly who they are.

E dinë ekzaktësisht kush janë.

They know who their friends are.

E dinë kë kanë shokë.

They know who their rivals are.

E dinë kush janë armiqtë.

Their life follows the arc of a career.

Jeta e tyre ndjek harkun e një karriere.

They know where they are all the time.

E dinë ku janë gjatë gjithë kohës.

This is an elephant named Philo.

Ky është një elefant i quajtur Fajlo.

He was a young male.

Ai ishte një mashkull i ri.

This is him four days later.

Këtu është ai katër ditë më vonë.

Humans not only can feel grief, we create an awful lot of it.

Njerëzit jo vetëm që ndiejnë dhimbje, por edhe e shkaktojnë shumë.

We want to carve their teeth.

Ne duam të gdhendim dhëmbët e tyre.

Why can't we wait for them to die?

Pse s’mund të presim që të vdesin?

Elephants once ranged from the shores of the Mediterranean Sea

Elefantët dikur shtriheshin nga brigjet e Mesdheut

deri në Kepin e Shpresës së Mirë.

all the way down to the Cape of Good Hope.

In 1980, there were vast strongholds of elephant range

Në 1980, kishte shtrirje të gjerë të elefantëve

in Central and Eastern Africa.

në Afrikën Qendrore dhe Lindore.

And now their range is shattered into little shards.

Tani shtrirja e tyre është zvogëluar në copëza të vogla.

This is the geography of an animal that we are driving to extinction,

Kjo është gjeografia e një kafshe

që po e cojmë drejt zhdukjes, një krijese si ne,

a fellow being, the most magnificent creature on land.

krijesës më të madhërishme të tokës.

Of course, we take much better care of our wildlife in the United States.

Sigurisht ne përkujdesemi më shumë për gjallesat e egra në Shtetet e Bashkuara.

In Yellowstone National Park, we killed every single wolf.

Në Parkun Kombëtar Yellowstone, ne vramë çdo ujk.

We killed every single wolf south of the Canadian border, actually.

Në fakt, vramë të gjithë ujqit në jug të kufirit Kanadez.

But in the park, park rangers did that in the 1920s,

Rojet e parkut e bënë këtë në vitet 1920

and then 60 years later they had to bring them back,

dhe 60 vite më vonë, iu desh t’i sillnin prapë,

because the elk numbers had gotten out of control.

sepse popullsia e drerëve doli jashtë kontrollit.

And then people came.

Pas kësaj, erdhën njerëzit.

People came by the thousands to see the wolves,

Njerëzit erdhën me mijëra që të shihnin

ujqërit më lehtësisht të dukshëm në botë. Edhe unë shkova dhe pashë

the most accessibly visible wolves in the world.

një familje fantastike ujqërish. Një turmë është një familje.

And I went there and I watched this incredible family of wolves.

A pack is a family.

Kishte disa të rritur dhe disa gjenerata të vegjlish.

It has some breeding adults and the young of several generations.

Pashë turmën më të famshme, më të qëndrueshme

And I watched the most famous, most stable pack in Yellowstone National Park.

në Parkun Kombëtar Yellowstone.

And then, when they wandered just outside the border,

Dhe pastaj, teksa bridhnin pak jashtë kufirit,

dy nga të rriturit u vranë, duke përfshirë mamanë,

two of their adults were killed,

including the mother,

të cilën shpesh e quajmë femra alfa.

which we sometimes call the alpha female.

The rest of the family immediately descended into sibling rivalry.

Pjesa tjetër e familjes u përfshi menjëherë nga rivaliteti.

Sisters kicked out other sisters.

Motrat përzunë motrat e tjera.

That one on the left tried for days to rejoin her family.

Ajo majtas u përpoq për ditë me rradhë t’i ribashkohej familjes.

Ato nuk e lejuan sepse ishin xheloze.

They wouldn't let her because they were jealous of her.

She was getting too much attention from two new males,

Ajo po merrte shumë vëmendje nga dy meshkuj të rinj,

and she was the precocious one.

dhe ishte më e zhvilluara.

That was too much for them.

Kaq ishte mjaftueshëm për to.

She wound up wandering outside the park and getting shot.

Ajo përfundoi duke bredhur jashtë parkut dhe u qëllua me armë.

The alpha male wound up being ejected from his own family.

Mashkullin alfa gjithashtu e përzuri familja e vetë.

As winter was coming in,

Ndërsa dimri afronte,

he lost his territory, his hunting support,

ai humbi territorin, suportin në gjueti,

pjesëtarët e familjes dhe partneren e tij.

the members of his family and his mate.

We cause so much pain to them.

Ne u shkaktojmë kaq shumë dhimbje.

The mystery is, why don't they hurt us more than they do?

Misteri është pse nuk na lëndojnë më shumë se c’bëjnë aktualisht?

This whale had just finished eating part of a grey whale

Kjo balenë sapo kishte mbaruar së ngrëni

pjesë të një balene gri me partnerin e saj që e vrau balenën.

with his companions who had killed that whale.

Those people in the boat had nothing at all to fear.

Këta njerëz në varkë nuk kishin asnjë arsye për t’u frikësuar.

This whale is T20.

Kjo balenë është T20.

He had just finished tearing a seal into three pieces with two companions.

Ai sapo kishte shqyer një fokë në tre copa me dy partnerët e tij.

The seal weighed about as much as the people in the boat.

Foka peshonte pak a shumë sa të gjithë njerëzit në varkë.

They had nothing to fear.

Ata nuk kishin asgjë për t’u frikësuar.

They eat seals.

Ato hanë foka. Pse nuk na hanë ne?

Why don't they eat us?

Why can we trust them around our toddlers?

Pse mund t’i besojmë atyre rreth të vegjëlve tanë?

Why is it that killer whales have returned to researchers lost in thick fog

Pse janë kthyer balenat vrasëse te hulumtuesit e humbur

në mjegullën e trashë dhe i kanë udhëhequr për milje

and led them miles until the fog parted

derisa mjegulla është larguar

and the researchers' home was right there on the shoreline?

dhe shtëpia e hulumtuesve ka qënë në breg?

And that's happened more than one time.

Dhe kjo ka ndodhur më shumë se një herë.

Në Bahamas, është një grua e quajtur Denise Herzing.

In the Bahamas, there's a woman named Denise Herzing,

and she studies spotted dolphins and they know her.

Ajo studion delfinët, dhe ata e njohin atë.

Ajo i njeh shumë mirë. I njeh kush janë të gjithë. Ata e njohin.

She knows them very well. She knows who they all are.

They know her. They recognize the research boat.

Njohin varkën e hulumtimeve.

Kur vjen ajo, është një ribashkim shumë i lumtur.

When she shows up, it's a big happy reunion.

Except, one time showed up and they didn't want to come near the boat,

Vetëm se, një herë, ata nuk donin t’i afroheshin varkës.

and that was really strange.

Ishte e çuditshme.

And they couldn't figure out what was going on

Asnjë nuk po kuptonte ç’po ndodhte

until somebody came out on deck

derisa dikush erdhi në bord dhe lajmëroi që një nga pjesëtarët e ekuipazhit

and announced that one of the people onboard had died

kishte vdekur në gjumë në dhomën e tij.

during a nap in his bunk.

Si mund ta dinin delfinët

How could dolphins know that one of the human hearts

që një nga zemrat njerëzore

had just stopped?

sapo kishte ndaluar?

Why would they care?

Pse do i interesonte?

And why would it spook them?

Dhe pse do i frikësonte?

These mysterious things just hint at all of the things that are going on

Këto situata misterioze janë dëshmi

e gjërave që u kalojnë ndër mend mendjeve që janë në Tokë me ne,

in the minds that are with us on Earth

që ne nuk i konsiderojmë pothuajse asnjëherë.

that we almost never think about at all.

At an aquarium in South Africa

Në një akuarium në Afrikën e Jugut ishte një delfin i vogël hundë-shishe

was a little baby bottle-nosed dolphin named Dolly.

e quajtur Dolly. Ajo ishte me qumësht gjiri.

She was nursing, and one day a keeper took a cigarette break

Një ditë një kujdestar po bënte një pushim cigareje,

and he was looking into the window into their pool, smoking.

dhe duke tymosur, po shikonte drejt dritares së pishinës.

Dolly came over and looked at him,

Dolly erdhi dhe e pa, u kthye te e ëma,

went back to her mother, nursed for a minute or two,

piu qumësht për pak minuta, u kthye te dritarja

came back to the window

and released a cloud of milk that enveloped her head like smoke.

dhe lëshoi një re qumështi që e rrethoi kokën e saj si tym.

Në një farë mënyre, ky delfin hundë-shishe

Somehow, this baby bottle-nosed dolphin

got the idea of using milk to represent smoke.

mori idenë të përdorte qumështin

për të përfaqësuar tymin.

When human beings use one thing to represent another,

Kur njerëzit përdorin dicka

për të përfaqësuar dicka tjetër, ne e quajmë art.

we call that art.

(Laughter)

(Të qeshura)

The things that make us human

Gjërat që na bëjnë njerëz nuk janë gjërat

are not the things that we think make us human.

që ne mendojmë se na bëjnë njerëz.

What makes us human is that,

Çfarë na bën njerëz është që,

nga gjithë këto gjëra që mendjet tona e mendjet e tyre mbajnë,

of all these things that our minds and their minds have,

ne jemi më ekstremët.

we are the most extreme.

We are the most compassionate,

Ne jemi kafsha më e dhembsur,

most violent, most creative

më e dhunshme, më kreative dhe më shkatërrimtare

and most destructive animal that has ever been on this planet,

që ka qenë ndonjëherë në këtë planet,

and we are all of those things all jumbled up together.

dhe ne jemi të gjitha këto gjëra të përziera bashkë.

But love is not the thing that makes us human.

Por dashuria nuk është ajo që na bën njerëzorë.

Ajo nuk është e veçanta jonë.

It's not special to us.

We are not the only ones who care about our mates.

Ne nuk jemi të vetmit që kujdesemi për shokët tanë.

We are not the only ones who care about our children.

Nuk jemi as të vetmit që kujdesemi për të vegjlit tanë.

Albatrosses frequently fly six, sometimes ten thousand miles

Albatrosët fluturojnë periodikisht 10, ndonjëherë 15 mijë kilometra

over several weeks to deliver one meal, one big meal,

përgjatë disa javëve që t’i japin një vakt, një vakt të madh,

to their chick who is waiting for them.

zogut të tyre që i pret. Ato strehohen në ishujt më të veçuar në oqeanet e botës,

They nest on the most remote islands in the oceans of the world,

dhe ja si duket.

and this is what it looks like.

Passing life from one generation to the next is the chain of being.

Kalimi i jetës nga një gjeneratë në tjetrën

është zixhiri i të qenurit.

If that stops, it all goes away.

Nëse kjo ndalon, çdo gjë zhduket.

If anything is sacred, that is, and into that sacred relationship

Nëse ka ndonjë gjë të shenjtë, është kjo. Dhe në këtë marrëdhënie të shenjtë

comes our plastic trash.

futen mbetjet tona plastike.

All of these birds have plastic in them now.

Tani të gjithë këta zogj kanë plastikë brenda.

This is an albatross six months old, ready to fledge --

Ky është një albatros 6 muajsh

gati për të fluturuar -- vdiq, i mbushur me çakmakë të kuq.

died, packed with red cigarette lighters.

This is not the relationship we are supposed to have

Kjo nuk është marrëdhënia që supozohet të kemi

with the rest of the world.

me pjesën tjetër të botës.

But we, who have named ourselves after our brains,

Por ne, që jemi vetëemëruar si funksion i trurit tonë,

never think about the consequences.

nuk mendojmë kurrë për pasojat.

When we welcome new human life into the world,

Kur ne mirëpresim jetë të re njerëzore në botë,

we welcome our babies into the company of other creatures.

i mirëpresim bebet në shoqërinë e krijesave të tjera.

Ne i pikturojmë muret me kafshë.

We paint animals on the walls.

We don't paint cell phones.

Nuk pikturojmë celulare.

We don't paint work cubicles.

Nuk pikturojmë zyra. Ne pikturojmë kafshë,

We paint animals to show them that we are not alone.

që t’i tregojmë që nuk jemi vetëm. Që kemi shoqëri.

We have company.

And every one of those animals in every painting of Noah's ark,

Të gjitha kafshët në pikturat e varkës së Noas,

të konsideruara të denja për t’u shpëtuar, janë në rrezik për jetën tani,

deemed worthy of salvation is in mortal danger now,

and their flood is us.

dhe përmbytja e tyre jemi ne.

So we started with a question:

Pra ne e nisëm me një pyetje: A na duan? Do të bëjmë një pyetje tjetër.

Do they love us?

We're going to ask another question.

Are we capable of using what we have

A jemi të aftë të përdorim çfarë kemi, që të na interesojë mjaftueshëm

to care enough to simply let them continue?

thjesht sa për t’i lënë

të vazhdojnë të na duan?

Thank you very much.

Ju falemnderit shumë.

(Applause)

(Duartrokitje)