What are animals thinking and feeling? | Carl Safina

Translator: Linndy V Reviewer: Quỳnh Hoa

Have you ever wondered what animals think and feel?

Bạn đã bao giờ tự hỏi động vật nghĩ và cảm thấy điều gì?

Let's start with a question:

Hãy bắt đầu với một câu hỏi:

Does my dog really love me, or does she just want a treat?

Chú cún của tôi có thực sự yêu tôi, hay nó chỉ muốn được thưởng?

Well, it's easy to see that our dog really loves us,

Ừm, thật dễ dàng để thấy được chó của ta thực sự yêu ta,

easy to see, right,

dễ dể thấy, đúng vậy,

what's going on in that fuzzy little head.

điều gì đang diễn ra trong cái đầu xù bé nhỏ đó.

What is going on?

Điều gì đang diễn ra?

Something's going on.

Một điều gì đó đang diễn ra.

But why is the question always do they love us?

Nhưng tại sao câu hỏi luôn là liệu chúng có yêu ta không?

Why is it always about us?

Tại sao luôn là về chúng ta?

Why are we such narcissists?

Tại sao chúng ta lại là những kẻ quá yêu bản thân vậy?

I found a different question to ask animals.

Tôi tìm ra một câu hỏi khác để hỏi động vật.

Who are you?

Bạn là ai?

There are capacities of the human mind

Có những khả năng của trí óc con người

that we tend to think are capacities only of the human mind.

chúng ta thường nghĩ chỉ của trí óc loài người.

But is that true?

Nhưng điều đó có đúng ko?

What are other beings doing with those brains?

Những loài khác thì làm gì với trí não đó?

What are they thinking and feeling?

Chúng đang nghĩ và cảm thấy gì?

Is there a way to know?

Có cách nào để biết không?

I think there is a way in.

Tôi nghĩ là có một cách.

I think there are several ways in.

Tôi nghĩ là có một vài cách.

We can look at evolution, we can look at their brains

Ta có thể nhìn vào sự tiến hóa, ta có thể nhìn vào trí não chúng

and we can watch what they do.

và ta có thể xem chúng làm gì.

The first thing to remember is: our brain is inherited.

Điều đầu tiên cần nhớ là: não của chúng ta là được thừa hưởng.

The first neurons came from jellyfish.

Những dây thần kinh đầu tiên đến từ loài sứa.

Jellyfish gave rise to the first chordates.

Sứa khởi nguồn cho những động vật có dây sống đầu tiên.

The first chordates gave rise to the first vertebrates.

Động vật có dây sống đầu tiên khởi nguồn những động vật có xương sống đầu tiên.

The vertebrates came out of the sea,

Động vật có xương sống ra ngoài biển khơi,

and here we are.

và rồi có chúng ta ở đây.

But it's still true that a neuron, a nerve cell, looks the same

Nhưng vẫn đúng rằng một dây thần kinh, một tế bào thần kinh, nhìn giống như

in a crayfish, a bird or you.

trong một con tôm, một con chim hay chính bạn.

What does that say about the minds of crayfish?

Điều đó cho thấy gì về trí óc của tôm?

Can we tell anything about that?

Chúng ta có thể nói gì về nó không?

Well, it turns out that if you give a crayfish

Ừm, thì ra là nếu bạn đưa đến một con tôm

a lot of little tiny electric shocks

rất nhiều sốc điện nhỏ tí xíu

every time it tries to come out of its burrow,

mỗi lần nó cố ra khỏi hang,

it will develop anxiety.

nó sẽ dẫn đến bị bồn chồn lo lắng.

If you give the crayfish the same drug

Nếu bạn cho con tôm đó cùng loại thuốc

used to treat anxiety disorder in humans,

dùng để chữa rối loạn lo âu ở người,

it relaxes and comes out and explores.

nó sẽ thư giãn và ra khỏi hang và khám phá.

How do we show how much we care about crayfish anxiety?

Chúng ta thể hiện ta quan tâm thế nào đến chứng lo âu của loài tôm?

Mostly, we boil them.

Hầu như là, ta luộc chúng lên.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Octopuses use tools, as well as do most apes

Bạch tuộc sử dụng công cụ, cũng giống như phần lớn loài khỉ

and they recognize human faces.

và chúng nhận biết được khuôn mặt người.

How do we celebrate the ape-like intelligence of this invertebrate?

Ta ăn mừng trí thông minh giống-khỉ của động vật không xương sống này thế nào?

Mostly boiled.

Hầu như là luộc lên.

If a grouper chases a fish into a crevice in the coral,

Nếu như con cá mú đuổi theo một con cá vào một kẽ hở trong rạn san hô,

it will sometimes go to where it knows a moray eel is sleeping

nó sẽ đôi khi đi vào nơi nó biết một con lươn biển Moray đang ngủ

and it will signal to the moray, "Follow me,"

và nó sẽ ra hiệu cho con Moray rằng, "Đi theo tôi,"

and the moray will understand that signal.

và con Moray sẽ hiểu tín hiệu đó.

The moray may go into the crevice and get the fish,

Con Moray có thể đi vào hang và bắt con cá đó,

but the fish may bolt and the grouper may get it.

nhưng con cá này có thể lao thật nhanh ra và con cá mú có thể bắt được nó.

This is an ancient partnership that we have just recently found out about.

Đây là một sự hợp tác cổ xưa mà chúng tôi vừa phát hiện ra gần đây.

How do we celebrate that ancient partnership?

Chúng ta ăn mừng sự hợp tác cổ xưa này thế nào?

Mostly fried.

Hầu như là rán lên.

A pattern is emerging and it says a lot more about us

Một kiểu mẫu đang hiện rõ lên và nó nói lên rất nhiều về chúng ta

than it does about them.

hơn là về chúng.

Sea otters use tools

Rái cá biển sử dụng công cụ

and they take time away from what they're doing

và chúng dùng thời gian không làm việc đang làm

to show their babies what to do, which is called teaching.

để chỉ cho con chúng những gì cần làm, gọi là dạy bảo.

Chimpanzees don't teach.

Tinh tinh không dạy dỗ.

Killer whales teach and killer whales share food.

Cá voi sát thủ dạy bảo và cá voi sát thủ chia sẻ đồ ăn.

When evolution makes something new,

Khi sự tiến hóa tạo ra điều gì đó mới,

it uses the parts it has in stock, off the shelf,

nó dùng những phần đã có sẵn,

before it fabricates a new twist.

trước khi chế tạo ra một vòng xoắn mới.

And our brain has come to us

Và não chúng ta đã đến với ta

through the enormity of the deep sweep of time.

qua sự tán ác của sự quét nhanh của thời gian.

If you look at the human brain compared to a chimpanzee brain,

Nếu bạn nhìn vào não con người so sánh với não của một con tinh tinh,

what you see is we have basically a very big chimpanzee brain.

cái bạn nhìn thấy là chúng ta cơ bản có bộ não rất lớn của một con tinh tinh.

It's a good thing ours is bigger, because we're also really insecure.

Thật là tốt khi não chúng ta lớn hơn, bởi vì chúng ta cũng rất bấp bênh.

(Laughter)

(Tiếng cười)

But, uh oh, there's a dolphin,

Nhưng, ớ ầu, có một con cá heo,

a bigger brain with more convolutions.

một bộ não lớn hơn với nhiều nếp nhăn hơn.

OK, maybe you're saying, all right, well, we see brains,

Được thôi, có lẽ bạn đang nói rằng, được thôi, ừm, chúng tôi thấy những bộ não,

but what does that have to say about minds?

nhưng đó thì nói lên điều gì về trí tuệ?

Well, we can see the working of the mind

Ừm, chúng ta có thể nhìn thấy sự làm việc của trí óc

in the logic of behaviors.

trong lô-gíc của những hành vi.

So these elephants, you can see,

Vậy nên những chú voi này, bạn thấy được,

obviously, they are resting.

quá rõ ràng, chúng đang nghỉ ngơi.

They have found a patch of shade under the palm trees

Chúng đã tìm thấy một mảnh đất có bóng râm dưới những cây cọ

under which to let their babies sleep,

để những đứa con của chúng ngủ,

while they doze but remain vigilant.

trong khi chúng chợp mắt nhưng vẫn giữ cảnh giác.

We make perfect sense of that image

Chúng ta giải thích hoàn toàn hợp lý về hình ảnh đó

just as they make perfect sense of what they're doing

giống như chúng giải mã hoàn toàn hợp lý về điều chúng đang làm

because under the arc of the same sun on the same plains,

vì dưới vòng cung của cùng một mặt trời trên cùng những đồng bằng,

listening to the howls of the same dangers,

lắng nghe những tiếng tru của cùng những mối nguy,

they became who they are and we became who we are.

chúng trở nên đúng bản chất chúng, và ta trở nên đúng bản chất ta.

We've been neighbors for a very long time.

Chúng ta đã là láng giềng rất lâu rồi.

No one would mistake these elephants as being relaxed.

Không ai có thể nhầm rằng những chú voi này đang thư giãn.

They're obviously very concerned about something.

Chúng rõ ràng đang rất lo ngại về điều gì đó.

What are they concerned about?

Chúng lo ngại về điều gì?

It turns out that if you record the voices of tourists

Hóa ra nếu chúng ta thu âm giọng nói của khách du lịch

and you play that recording from a speaker hidden in bushes,

và ta mở bản ghi âm đó từ một cái loa giấu trong bụi cây,

elephants will ignore it, because tourists never bother elephants.

những chú voi sẽ lờ nó đi, vì du khách chẳng bao giờ làm phiền voi.

But if you record the voices of herders

Nhưng nếu bạn thu âm tiếng của những người chăn thả động vật

who carry spears and often hurt elephants in confrontations at water holes,

những người mang theo giáo, mác và thường hại voi khi chạm trán ở xoáy nước,

the elephants will bunch up and run away from the hidden speaker.

đàn voi sẽ túm tụm lại và chạy xa khỏi cái loa giấu kín.

Not only do elephants know that there are humans,

Không chỉ những chú voi biết rằng có người,

they know that there are different kinds of humans,

chúng còn biết có những loại người khác nhau,

and that some are OK and some are dangerous.

và rằng một số ổn và một số thì nguy hiểm.

They have been watching us for much longer than we have been watching them.

Chúng đã theo dõi ta lâu hơn nhiều so với khi ta theo dõi chúng.

They know us better than we know them.

Chúng biết về ta nhiều hơn ta biết về chúng.

We have the same imperatives:

Chúng ta có những nhu cầu như nhau:

take care of our babies, find food, try to stay alive.

chăm sóc con ta, tìm thức ăn, cố gắng để tồn tại.

Whether we're outfitted for hiking in the hills of Africa

Chúng ta được trang bị để leo những ngọn đồi của châu Phi

or outfitted for diving under the sea, we are basically the same.

hay trang bị để lặn dưới biển sâu, chúng ta về cơ bản là như nhau.

We are kin under the skin.

Chúng ta về bản chất là cùng dòng dõi.

The elephant has the same skeleton,

Loài voi có xương sống tương tự,

the killer whale has the same skeleton,

cá voi sát thủ có xương sống tương tự,

as do we.

như chúng ta vậy.

We see helping where help is needed.

Chúng ta thấy giúp đỡ khi sự giúp đỡ được cần đến.

We see curiosity in the young.

Chúng ta thấy sự tò mò trong con trẻ.

We see the bonds of family connections.

Chúng ta thấy sự gắn kết của những mối quan hệ gia đình.

We recognize affection.

Chúng ta nhận ra lòng yêu thương.

Courtship is courtship.

Sự tìm hiểu là sự tìm hiểu.

And then we ask, "Are they conscious?"

Và rồi chúng ta hỏi, "Chúng có ý thức không?"

When you get general anesthesia, it makes you unconscious,

Khi bạn bị gây mê tổng quát, nó làm bạn bất tỉnh,

which means you have no sensation of anything.

có nghĩa là bạn không có cảm giác về bất cứ điều gì.

Consciousness is simply the thing that feels like something.

Ý thức đơn giản là điều mà cảm giác như thứ gì đó.

If you see, if you hear, if you feel, if you're aware of anything,

Nếu bạn nhìn, nếu bạn nghe, nếu bản cảm nhận, nếu bạn nhận thức điều gì đó,

you are conscious, and they are conscious.

bạn có ý thức, và chúng có ý thức.

Some people say

Một số người nói,

well, there are certain things that make humans humans,

ừm, có một số thứ nhất định khiến con người làm con người,

and one of those things is empathy.

và một trong số đó là sự đồng cảm.

Empathy is the mind's ability to match moods with your companions.

Đồng cảm là khả năng của trí não kết nối tâm trạng phù hợp với những bạn đồng hành.

It's a very useful thing.

Đó là điều rất hữu ích.

If your companions start to move quickly,

Nếu những bạn đồng hành của bạn bắt đầu dịch chuyển nhanh,

you have to feel like you need to hurry up.

bạn sẽ phải cảm thấy bạn cần nhanh lên.

We're all in a hurry now.

Tất cả chúng ta đều đang vội vàng.

The oldest form of empathy is contagious fear.

Dạng cổ nhất của đồng cảm là nỗi sợ hãi lây lan.

If your companions suddenly startle and fly away,

Nếu những người bạn của bạn đột nhiên giật mình và bay đi,

it does not work very well for you to say,

nó không làm tốt lắm trong việc để bạn nói,

"Jeez, I wonder why everybody just left."

"Trời, tôi tự hỏi tại sao mọi người lại bỏ đi."

(Laughter)

(Tiếng cười)

Empathy is old, but empathy, like everything else in life,

Đồng cảm có từ lâu, nhưng đồng cảm, như mọi thứ khác trong cuộc sống,

comes on a sliding scale and has its elaboration.

hiện diện trên một cầu trượt và có sự tỉ mỉ của nó.

So there's basic empathy: you feel sad, it makes me sad.

Vậy nên có những đồng cảm cơ bản: bạn thấy buồn, nó khiến tôi buồn.

I see you happy, it makes me happy.

Tôi thấy bạn vui, nó khiến tôi vui.

Then there's something that I call sympathy,

Rồi có thứ gì đó tôi gọi là đồng cảm,

a little more removed:

có một chút khác biệt hơn:

"I'm sorry to hear that your grandmother has just passed away.

"Tôi rất tiếc khi biết tin bà bạn vừa mất.

I don't feel that same grief, but I get it; I know what you feel

Tôi không cảm thấy đau buồn như bạn, nhưng tôi hiểu; tôi biết bạn cảm thấy thế nào

and it concerns me."

và nó khiến tôi quan tâm."

And then if we're motivated to act on sympathy,

Và rồi nếu ta được thúc đẩy để hành động vì đồng cảm,

I call that compassion.

tôi gọi đó là lòng trắc ẩn.

Far from being the thing that makes us human,

Khác xa so với điều làm chúng ta là con người.

human empathy is far from perfect.

lòng đồng cảm con người không hề hoàn hảo.

We round up empathic creatures, we kill them and we eat them.

Ta dồn những sinh vật thương cảm lại, ta giết chúng và ta ăn chúng.

Now, maybe you say OK, well, those are different species.

Giờ thì, có lẽ bạn nói OK, ừm, chúng là những loài khác nhau.

That's just predation, and humans are predators.

Đó đơn giản là sự ăn thịt, và con người là loài ăn thịt.

But we don't treat our own kind too well either.

Nhưng ta cũng không đối xử tốt với chính đồng loại mình.

People who seem to know only one thing about animal behavior

Những người có vẻ biết chỉ một điều về thái độ động vật

know that you must never attribute human thoughts and emotions

biết rằng bạn phải không bao giờ quy kết suy nghĩ và cảm xúc con người

to other species.

cho các loài khác.

Well, I think that's silly,

Ừm, tôi nghĩ thế là ngốc nghếch,

because attributing human thoughts and emotions to other species

vì quy suy nghĩ và cảm xúc con người cho các loài khác

is the best first guess about what they're doing and how they're feeling,

là sự dự đoán đầu tiên tốt nhất về điều chúng đang làm và cảm thấy gì,

because their brains are basically the same as ours.

vì não của chúng về cơ bản là giống chúng ta.

They have the same structures.

Chúng có cấu trúc giống nhau.

The same hormones that create mood and motivation in us

Hóc-môn giống nhau tạo ra tâm trạng và động lực trong chúng ta,

are in those brains as well.

cũng có trong não chúng.

It is not scientific to say that they are hungry when they're hunting

Không khoa học khi nói chúng đói khi chúng săn mồi

and they're tired when their tongues are hanging out,

và chúng mệt khi chúng lè lưỡi,

and then say when they're playing with their children

và rồi nói khi chúng chơi đùa vói những đứa con

and acting joyful and happy,

và thể hiện niềm vui và hạnh phúc.

we have no idea if they can possibly be experiencing anything.

chúng ta không thể biết gì nếu chúng có thể đang trải qua điều gì đó.

That is not scientific.

Đó không phải là khoa học.

So OK, so a reporter said to me,

Vậy OK, một phóng viên nói với tôi,

"Maybe, but how do you really know that other animals can think and feel?"

"Có thể, nhưng làm sao bạn thực sự hiểu các loài động vật khác có thể nghĩ và cảm nhận?

And I started to rifle through all the hundreds

Và tôi bắt đầu rà soát toàn bộ hàng trăm

of scientific references that I put in my book

tài liệu khoa học tham khảo mà tôi đưa vào trong sách

and I realized that the answer was right in the room with me.

và tôi nhận ra câu trả lời ở ngay trong phòng cùng tôi.

When my dog gets off the rug and comes over to me --

Khi chú cún của tôi đứng dậy khỏi thảm và tiến về phía tôi --

not to the couch, to me --

không phải về phía ghế đi-văng, về phía tôi --

and she rolls over on her back and exposes her belly,

và nó lăn qua lăn lại và và giơ bụng ra,

she has had the thought, "I would like my belly rubbed.

nó đã có suy nghĩ, "Mình muốn được gãi bụng.

I know that I can go over to Carl,

Mình biết có thể ra chỗ Carl,

he will understand what I'm asking.

anh ấy sẽ hiểu mình đang muốn gì.

I know I can trust him because we're family.

Mình biết có thể tin anh ấy vì chúng mình là một gia đình.

He'll get the job done, and it will feel good."

Anh ấy sẽ làm việc đó, và nó sẽ có cảm giác rất tuyệt."

(Laughter)

(Tiếng cười)

She has thought and she has felt,

Nó đã nghĩ và nó đã cảm nhận,

and it's really not more complicated than that.

và nó thực sự không phức tạp hơn thế.

But we see other animals and we say, "Oh look, killer whales,

Nhưng ta nhìn những động vật khác và ta nói, "Ôi nhìn kìa, cá voi sát thủ,

wolves, elephants:

chó sói, voi:

that's not how they see it."

đó không phải cách chúng nhìn nhận nó."

That tall-finned male is L41.

Con đực vây dài kia là L41.

He's 38 years old.

Nó 38 tuổi.

The female right on his left side is L22.

Con cái ngay bên phía trái của nó là L22.

She's 44.

Nó 44 tuổi.

They've known each other for decades.

Chúng đã biết nhau hàng thập kỉ nay.

They know exactly who they are.

Chúng biết chính xác chúng là ai.

They know who their friends are.

Chúng biết bạn chúng là ai.

They know who their rivals are.

Chúng biết đối thủ chúng là ai.

Their life follows the arc of a career.

Cuộc sống của chúng đi theo vòng cung một sự nghiệp.

They know where they are all the time.

Chúng biết chúng ở đâu mọi lúc.

This is an elephant named Philo.

Đây là chú voi tên Philo.

He was a young male.

Chú là một con đực non.

This is him four days later.

Đây là nó bốn ngày sau đó.

Humans not only can feel grief, we create an awful lot of it.

Con người không chỉ cảm thấy đau buồn, ta còn tạo ra rất nhiều cảm giác đó.

We want to carve their teeth.

Ta muốn cắt ngà của chúng.

Why can't we wait for them to die?

Tại sao ta không thể chờ chúng chết đi?

Elephants once ranged from the shores of the Mediterranean Sea

Loài voi đã từng có thời phân bố khắp từ những bờ Biển Địa Trung Hải

all the way down to the Cape of Good Hope.

xuôi xuống tận Mũi Hảo Vọng.

In 1980, there were vast strongholds of elephant range

Vào năm 1980, có những đồn lũy mênh mông của loài voi

in Central and Eastern Africa.

ở Trung và Đông Phi.

And now their range is shattered into little shards.

Và giờ phạm vi của chúng bị phân tán thành những vùng rải rác.

This is the geography of an animal that we are driving to extinction,

Đây là địa lý của một loài động vật mà ta đang đưa đến bờ tuyệt chủng,

a fellow being, the most magnificent creature on land.

một sự sống gần gũi, sinh vật tráng lệ nhất trên đất liền.

Of course, we take much better care of our wildlife in the United States.

Đương nhiên, ta quan tâm nhiều hơn nhiều tới sinh vật hoang dã của ta ở Hoa Kỳ.

In Yellowstone National Park, we killed every single wolf.

Tại Công viên Quốc gia Yellowstone, ta giết mọi con sói.

We killed every single wolf south of the Canadian border, actually.

Ta giết mọi con sói, thực sự, ở phía nam Biên giới Canada.

But in the park, park rangers did that in the 1920s,

Nhưng trong công viên, những bảo vệ đã làm điều đó trong những năm 1920,

and then 60 years later they had to bring them back,

và rồi 60 năm sau đó họ phải đưa chúng trở lại,

because the elk numbers had gotten out of control.

bởi vì số lượng nai sừng tấm đã vượt quá tầm kiểm soát.

And then people came.

Và rồi con người tới.

People came by the thousands to see the wolves,

Hàng ngàn người tới để xem những con sói,

the most accessibly visible wolves in the world.

bầy sói có thể tiếp cận, nhìn thấy được dễ dàng nhất thế giới.

And I went there and I watched this incredible family of wolves.

Và rồi tôi tới đó và tôi ngắm gia đình sói đáng kinh ngạc này.

A pack is a family.

Một đàn là một gia đình.

It has some breeding adults and the young of several generations.

Nó có một số con sinh sản trưởng thành và những con non của một vài thế hệ.

And I watched the most famous, most stable pack in Yellowstone National Park.

Và tôi ngắm đàn sói nổi tiếng, ổn định nhất ở Vườn Quốc gia Yellowstone.

And then, when they wandered just outside the border,

Và rồi, khi chúng lang thang ngay bên ngoài biên giới,

two of their adults were killed,

hai trong số những con trưởng thành bị giết,

including the mother,

gồm cả con sói mẹ,

which we sometimes call the alpha female.

mà ta đôi khi gọi là con cái alpha.

The rest of the family immediately descended into sibling rivalry.

Những con còn lại trong gia đình lập tức xuống dốc, tranh giành giữa ruột thịt.

Sisters kicked out other sisters.

Những con chị em đuổi các chị em khác đi.

That one on the left tried for days to rejoin her family.

Con bên trái đã cố gắng mấy ngày liền để tái gia nhập gia đình.

They wouldn't let her because they were jealous of her.

Chúng không cho phép nó vì chúng ghen tị với nó.

She was getting too much attention from two new males,

Nó đã được chú ý quá nhiều bởi hai con đực mới,

and she was the precocious one.

và nó là một con sớm phát triển.

That was too much for them.

Điều đó quá sức với chúng.

She wound up wandering outside the park and getting shot.

Nó kết thúc sự sống khi lang thang bên ngoài công viên và bị bắn.

The alpha male wound up being ejected from his own family.

Con đực alpha kết thúc khi bị chối bỏ bởi chính gia đình mình.

As winter was coming in,

Khi mùa đông đang tới,

he lost his territory, his hunting support,

nó mất lãnh thổ, sự hỗ trợ săn mồi,

the members of his family and his mate.

các thành viên trong gia đình và bạn đời của nó.

We cause so much pain to them.

Chúng ta đã gây ra quá nhiều nỗi đau cho chúng.

The mystery is, why don't they hurt us more than they do?

Bí ẩn là, vì sao chúng không hại ta nhiều hơn chúng?

This whale had just finished eating part of a grey whale

Con cá voi này vừa mới ăn xong một phần con cá voi xám

with his companions who had killed that whale.

cùng với các bạn nó đã giết con cá voi kia.

Those people in the boat had nothing at all to fear.

Những người trên thuyền kia không có gì phải sợ cả.

This whale is T20.

Con cá voi này là T20.

He had just finished tearing a seal into three pieces with two companions.

Nó vừa xé xong một con hải cẩu thành ba mảnh cùng với hai bạn nó.

The seal weighed about as much as the people in the boat.

Con hải cẩu nặng tương đương những người trên thuyền.

They had nothing to fear.

Chúng chẳng có gì phải sợ.

They eat seals.

Chúng ăn hải cẩu.

Why don't they eat us?

Tại sao chúng không ăn ta?

Why can we trust them around our toddlers?

Tại sao ta có thể tin chúng khi chúng ở quanh con nhỏ của ta?

Why is it that killer whales have returned to researchers lost in thick fog

Tại sao cá voi sát thủ quay lại với những nhà thám hiểm lạc trong sương mù dày

and led them miles until the fog parted

và dẫn họ đi hàng dặm đến khi sương mù tan đi

and the researchers' home was right there on the shoreline?

và nhà những người thám hiểm thì ngay ở đó trên bờ?

And that's happened more than one time.

Và điều đó xảy ra nhiều hơn một lần.

In the Bahamas, there's a woman named Denise Herzing,

Tại Bahamas, có một người phụ nữ tên Denise Herzing,

and she studies spotted dolphins and they know her.

và cô ấy nghiên cứu cá heo đốm và chúng biết cô.

She knows them very well. She knows who they all are.

Cô hiểu chúng rất rõ. Cô hiểu tất cả chúng là ai.

They know her. They recognize the research boat.

Chúng biết cô. Chúng nhận ra tàu nghiên cứu.

When she shows up, it's a big happy reunion.

Khi cô ấy xuất hiện, đó là sự đoàn tụ hạnh phúc lớn lao.

Except, one time showed up and they didn't want to come near the boat,

Ngoại trừ, một lần cô xuất hiện và chúng không muốn đến gần con tàu,

and that was really strange.

và điều đó rất kỳ lạ.

And they couldn't figure out what was going on

Và họ không thể hiểu điều gì đang diễn ra

until somebody came out on deck

tới tận khi một ai đó đi ra trên boong tàu

and announced that one of the people onboard had died

và thông báo rằng một người trên tàu đã chết

during a nap in his bunk.

khi đang chợp mắt trên giường.

How could dolphins know that one of the human hearts

Làm thế nào cá heo biết được một trong những trái tim của con người

had just stopped?

đã vừa ngừng lại?

Why would they care?

Tại sao chúng lại quan tâm?

And why would it spook them?

Và tại sao nó lại làm chúng sợ hãi?

These mysterious things just hint at all of the things that are going on

Những điều bí ẩn này vừa gợi ý tất cả những thứ đang diễn ra

in the minds that are with us on Earth

trong những trí óc ở cùng chúng ta trên Trái Đất

that we almost never think about at all.

mà ta hầu như không bao giờ nghĩ tới.

At an aquarium in South Africa

Ở bể nuôi cá và loài thủy sinh tại Nam Phi

was a little baby bottle-nosed dolphin named Dolly.

có một cô cá heo mũi-chai nhỏ tên Dolly.

She was nursing, and one day a keeper took a cigarette break

Nó đang được cho bú, và một ngày người trông coi nghỉ giải lao để hút thuốc

and he was looking into the window into their pool, smoking.

và anh ấy nhìn qua cửa sổ, nhìn vào bể, hút thuốc.

Dolly came over and looked at him,

Dolly lại gần và nhìn anh ấy,

went back to her mother, nursed for a minute or two,

quay lại với mẹ, bú mẹ trong một hoặc hai phút,

came back to the window

quay lại cửa sổ

and released a cloud of milk that enveloped her head like smoke.

và nhả ra một đám mây sữa bao quanh đầu như khói vậy.

Somehow, this baby bottle-nosed dolphin

Bằng cách nào đó, chú cá heo mũi chai mới sinh này

got the idea of using milk to represent smoke.

có ý nghĩ sử dụng sữa để tượng trưng cho làn khói.

When human beings use one thing to represent another,

Khi loài người dùng một thứ để biểu trưng cho thứ khác,

we call that art.

ta gọi đó là nghệ thuật.

(Laughter)

(Tiếng cười)

The things that make us human

Những điều làm ta thành con người

are not the things that we think make us human.

không phải những điều mà ta nghĩ làm ta thành con người.

What makes us human is that,

Điều khiến ta thành con người là,

of all these things that our minds and their minds have,

trong tất cả những điều trí não ta và trí não chúng có,

we are the most extreme.

chúng ta cực độ nhất.

We are the most compassionate,

Chúng ta là loài vật có lòng trắc ẩn nhất,

most violent, most creative

bạo lực nhất, sáng tạo nhất

and most destructive animal that has ever been on this planet,

và sức hủy diệt lớn nhất từng tồn tại trên hành tinh này,

and we are all of those things all jumbled up together.

và ta là tất cả những thứ đó lộn xộn lẫn vào nhau.

But love is not the thing that makes us human.

Nhưng tình yêu không phải điều khiến ta là con người.

It's not special to us.

Nó không riêng biệt với ta.

We are not the only ones who care about our mates.

Chúng ta không phải loài duy nhất quan tâm đến bạn ta.

We are not the only ones who care about our children.

Chúng ta không phải loài duy nhất quan tâm đến con cái ta.

Albatrosses frequently fly six, sometimes ten thousand miles

Loài hải âu lớn thường bay sáu, đôi khi mười ngàn dặm

over several weeks to deliver one meal, one big meal,

qua vài tuần để vận chuyển một bữa ăn, một bữa ăn lớn,

to their chick who is waiting for them.

về cho con chúng đang đợi chúng.

They nest on the most remote islands in the oceans of the world,

Chúng làm tổ trên những đảo xa xôi nhất ở những đại dương của thế giới,

and this is what it looks like.

và nó trông như thế này.

Passing life from one generation to the next is the chain of being.

Truyền sự sống từ thế hệ này sang thế hệ tiếp theo là chuỗi sự sống.

If that stops, it all goes away.

Nếu nó dừng lại, mọi thứ sẽ biến mất.

If anything is sacred, that is, and into that sacred relationship

Nếu bất cứ thứ gì là linh thiêng, và vào trong mối quan hệ linh thiêng đó

comes our plastic trash.

xuất hiện rác ni-lông của chúng ta.

All of these birds have plastic in them now.

Toàn bộ những chú chim này giờ có ni-lông trong chúng.

This is an albatross six months old, ready to fledge --

Đây là một chú hải âu lớn sáu tháng tuổi, sẵn sàng đủ lông đủ cánh để bay --

died, packed with red cigarette lighters.

đã chết, chứa đầy bật lửa thuốc lá đỏ.

This is not the relationship we are supposed to have

Đây không phải mối quan hệ ta đáng ra phải có

with the rest of the world.

với phần còn lại của thế giới.

But we, who have named ourselves after our brains,

Nhưng ta, những người đã đặt tên chính bản thân theo trí óc mình,

never think about the consequences.

không bao giờ nghĩ về những hậu quả.

When we welcome new human life into the world,

Khi ta chào đón sinh mệnh con người mới đến với thế giới,

we welcome our babies into the company of other creatures.

ta chào đón những đứa con ta vào sự bầu bạn của những sinh vật khác.

We paint animals on the walls.

Ta sơn hình những con vật trên tường.

We don't paint cell phones.

Ta không sơn điện thoại di động.

We don't paint work cubicles.

Ta không sơn phòng ngủ nhỏ nơi làm việc.

We paint animals to show them that we are not alone.

Ta sơn hình động vật để chúng thấy ta không hề đơn độc.

We have company.

Ta có bạn đồng hành.

And every one of those animals in every painting of Noah's ark,

Và mọi động vật trong số đó ở mọi bức vẽ trên thuyền Noah,

deemed worthy of salvation is in mortal danger now,

tưởng như xứng đáng sự cứu tế giờ đang trong nguy hiểm sống còn,

and their flood is us.

và nạn lụt của chúng là chúng ta.

So we started with a question:

Vậy ta bắt đầu với một câu hỏi:

Do they love us?

Chúng có yêu ta không?

We're going to ask another question.

Ta sẽ hỏi một câu hỏi khác.

Are we capable of using what we have

Liệu ta có khả năng sử dụng thứ ta có

to care enough to simply let them continue?

để đủ quan tâm để đơn giản khiến chúng tiếp tục?

Thank you very much.

Cảm ơn rất nhiều.

(Applause)

(Tiếng vỗ tay)