Paul Zak: Trust, morality - and oxytocin

Translator: Besnik Bleta Reviewer: Helena Bedalli

Is there anything unique about human beings?

A ka diçka unike te qeniet njerëzore?

There is.

Ka.

We're the only creatures

Jemi të vetmet krijesa me

with fully developed moral sentiments.

ndjenja morale të zhvilluara në tërësinë e tyre.

We're obsessed with morality as social creatures.

Si krijesa shoqërore, moralitetin e kemi fiksim.

We need to know why people are doing what they're doing.

E kemi të nevojshme të dimë pse dikush bën atë çka bën.

And I personally am obsessed with morality.

Unë vetë personalisht e kam fiksim moralitetin.

It was all due to this woman,

Dhe kjo falë kësaj gruaje,

Sister Mary Marastela,

motrës Mary Marastela,

also known as my mom.

e njohur edhe si ime më.

As an altar boy, I breathed in a lot of incense,

Si ndihmës shërbestari, edhe unë kam thithur jo pak temjan,

and I learned to say phrases in Latin,

dhe mësova të them fjali në Latinisht,

but I also had time to think

por pata rastin edhe të mendoj

about whether my mother's top-down morality

mbi moralin që ime më

applied to everybody.

zbatonte mbi këdo.

I saw that people who were religious and non-religious

Kam parë se si fetarët, ashtu edhe jofetarët

were equally obsessed with morality.

janë po njësoj të fiksuar pas moralitetit.

I thought, maybe there's some earthly basis

Kam menduar se ndoshta vendimet morale duhet

for moral decisions.

të kenë ndonjë bazë tokësore.

But I wanted to go further

Por doja të shkoja më tej se

than to say our brains make us moral.

sa pohimi që moralë na bën truri ynë.

I want to know if there's a chemistry of morality.

Dua të di nëse moraliteti ka një shkak kimik.

I want to know

Dua të di

if there was a moral molecule.

nëse ka një molekulë morali.

After 10 years of experiments,

Pas dhjetë vjetë eksperimentesh,

I found it.

e gjeta.

Would you like to see it? I brought some with me.

Dëshironi ta shihni? Kam ca me vete.

This little syringe

Kjo shiringë e vockël

contains the moral molecule.

përmban molekulën e moralit.

(Laughter)

(Të qeshura)

It's called oxytocin.

Quhet oksitocinë.

So oxytocin is a simple and ancient molecule

Oksitocina është molekulë e thjeshtë dhe e lashtë

found only in mammals.

e vërejtur vetëm te gjitarët.

In rodents, it was known

Dihej që, te brejtësit,

to make mothers care for their offspring,

i bënte mëmat të kujdeseshin për pjellat e tyre,

and in some creatures,

dhe te disa krijesa,

allowed for toleration of burrowmates.

mundësonte tolerimin e tjetrit në fole.

But in humans, it was only known

Sa për qeniet njerëzore, dihej vetëm se

to facilitate birth and breastfeeding in women,

lehtësonte lindjen dhe të ushqyerit me gji te femrat,

and is released by both sexes during sex.

dhe se prodhohet nga të dy gjinitë gjatë seksit.

So I had this idea that oxytocin might be the moral molecule.

Më lindi ideja se oksitocina mund të qe molekula e moralitetit.

I did what most of us do -- I tried it on some colleagues.

Bëra çka bën shumica jonë -- e testova te disa kolegë.

One of them told me,

Njëri prej tyre më tha,

"Paul, that is the world's stupidist idea.

"Pal, kjo është ideja më tarallake në botë.

It is," he said, "only a female molecule.

S'është gjë tjetër," më tha, "veç një qelizë femërore.

It can't be that important."

Nuk mund të jetë kaq e rëndësishme."

But I countered, "Well men's brains make this too.

U përpoqa të mbrohem, "Po edhe truri i meshkujve e prodhon.

There must be a reason why."

Duhet të ketë një shkak për këtë."

But he was right, it was a stupid idea.

Por kish të drejtë, qe ide tarallake.

But it was testably stupid.

Ama qe ide e testueshme.

In other words, I thought I could design an experiment

Me fjalë të tjera, qeshë i mendimit se mund të hartoja një eksperiment

to see if oxytocin made people moral.

për të parë nëse oksitocina i bënte të moralshëm njerëzit.

Turns out it wasn't so easy.

Doli se nuk qe aq e lehtë.

First of all, oxytocin is a shy molecule.

Së pari, oksitocina është molekulë e turpshme.

Baseline levels are near zero,

Pa një faktor nxitës që të shkaktojë emetimin e saj,

without some stimulus to cause its release.

niveli normal i saj është afër zeros.

And when it's produced, it has a three-minute half-life,

Dhe po u prodhua, nuk rron më shumë se tre minuta e gjysmë,

and degrades rapidly at room temperature.

duke u shpërbërë me shpejtësi në temperaturë normale.

So this experiment would have to cause a surge of oxytocin,

Ndaj ky eksperiment duhej të shkaktonte një shpërthim të oksitocinës,

have to grab it fast and keep it cold.

ta mbërthente pa humbur kohë dhe ta ruante në të ftohtë.

I think I can do that.

Mendoj se kjo bëhet.

Now luckily, oxytocin is produced

Tani, për fat, oksitocina prodhohet

both in the brain and in the blood,

si nga truri, ashtu edhe në gjak,

so I could do this experiment without learning neurosurgery.

ndaj eksperimentin mund ta bëja pa m'u dashur të mësoj neurokirurgji.

Then I had to measure morality.

E mandej duhej të masja të qenët i moralshëm.

So taking on Morality with a capital M is a huge project.

Pra të flasësh për Moralin me një M të madhe është projekt shumë i gjerë.

So I started smaller.

Ndaj e fillova me pak.

I studied one single virtue:

Mora në shqyrtim një virtyt të vetëm:

trustworthiness.

besueshmërinë.

Why? I had shown in the early 2000s

Pse? Në fillimet e viteve 2000 pata treguar

that countries with a higher proportion of trustworthy people

se vendet me përqindje më të lartë njerëzish me besueshmëri

are more prosperous.

janë më të begata.

So in these countries, more economic transactions occur

Pra në këto vende, vihen re më tepër transaksione ekonomike

and more wealth is created,

dhe krijohet më shumë pasuri,

alleviating poverty.

duke e zbutur kështu varfërinë.

So poor countries are by and large low trust countries.

Pra vendet e varfra kanë në përgjithësi banorë me besueshmëri të ulët.

So if I understood the chemistry of trustworthiness,

Nëse ftilloja anën kimike të besueshmërisë,

I might help alleviate poverty.

mund të ndihmoja në lehtësimin e varfërisë.

But I'm also a skeptic.

Por jam edhe skeptik.

I don't want to just ask people, "Are you trustworthy?"

Nuk dua thjesht të pyes njerëzit, "Jeni i besueshëm?"

So instead I use

Në vend të kësaj përdora për kërkim

the Jerry Maguire approach to research.

rrugën e Jerry Maguire-it.

If you're so virtuous,

Nëse je i virtytshëm,

show me the money.

tregomë paratë.

So what we do in my lab

Ajo pra çka kryejmë në laboratorin tim

is we tempt people with virtue and vice by using money.

është tundimi i njerëzve me virtyte apo vese përmes përdorimit të parasë.

Let me show you how we do that.

Lejomëni t'ju tregoj se si e bëjmë këtë.

So we recruit some people for an experiment.

Mbledhim disa persona për një eksperiment.

They all get $10 if they agree to show up.

Thjesht nga pjesëmarrja fitojnë $10 secili.

We give them lots of instruction, and we never ever deceive them.

U japim plot udhëzime, dhe kurrë nuk u ngrejmë kurthe.

Then we match them in pairs by computer.

Mandej krijojmë dyshe përmes kompjuterash.

And in that pair, one person gets a message saying,

Dhe në një dyshe, njëri merr një mesazh që thotë,

"Do you want to give up some of your $10

"Doni që të hiqni dorë nga një pjesë e $10

you earned for being here

që fituat me ardhjen tuaj këtu

and ship it to someone else in the lab?"

dhe t'ia dhuroni dikujt tjetër në laborator?"

The trick is you can't see them,

Kleçka këtu është që tjetrin nuk e sheh dot,

you can't talk to them.

nuk bisedon dot me të.

You only do it one time.

Çka bëni, e bëni vetëm një herë.

Now whatever you give up

Cilado shumë prej të cilës hiqni dorë

gets tripled in the other person's account.

trefishohet te llogaria e personit tjetër.

You're going to make them a lot wealthier.

I bëni pra kështu shumë më të pasur.

And they get a message by computer saying

Dhe marrin nga kompjuteri një mesazh që thotë

person one sent you this amount of money.

se këtë shumë parash ua dërgoi një person.

Do you want to keep it all,

Dëshironi ta mbani të tërën,

or do you want to send some amount back?

apo doni që një pjesë t'ia dërgoni mbrapsht?

So think about this experiment for minute.

Pra, mendojeni një çast këtë eksperiment.

You're going to sit on these hard chairs for an hour and a half.

Do të rrini mbërthyer në këto karrige për një orë e gjysmë.

Some mad scientist is going to jab your arm with a needle

Një shkencëtar i lojtur do t'ju shpojë krahun me një age

and take four tubes of blood.

dhe do t'ju marrë katër provëza gjak.

And now you want me to give up this money and ship it to a stranger?

Dhe doni që të heq dorë nga këto para dhe t'ia jap një të panjohuri?

So this was the birth of vampire economics.

Kjo shënon lindjen e ekonomisë së vampirëve.

Make a decision and give me some blood.

Merrni një vendim dhe nëmni ca gjak.

So in fact, experimental economists

Në fakt, ekonomistë eksperimentalë

had run this test around the world,

e kanë kryer këtë test anembanë globit,

and for much higher stakes,

dhe për shuma mjaft më të mëdha,

and the consensus view

dhe mendimi i përgjithshëm qe që

was that the measure from the first person to the second was a measure of trust,

kahu nga personi i parë në të dytin mat besimin,

and the transfer from the second person back to the first

ndërsa shpërngulja nga i dyti mbrapsht te i pari

measured trustworthiness.

shprehte besueshmëri.

But in fact, economists were flummoxed

Por në fakt, ekonomistët e humbnin toruan

on why the second person would ever return any money.

para pyetjes se ç'arsye kish personi i dytë që të kthente para mbrapsht.

They assumed money is good,

Duke e marrë të mirëqenë që paraja është e ëmbël,

why not keep it all?

pse të mos mbahej e gjitha?

That's not what we found.

Tjetër gjë gjetëm ne.

We found 90 percent of the first decision-makers sent money,

Pamë se 90 përqind e të parëve dhanë para,

and of those who received money,

dhe nga ata që morën,

95 percent returned some of it.

95 përqind një pjesë e kthyen.

But why?

Por pse?

Well by measuring oxytocin

Nga matja e nivelit të oksitocinës

we found that the more money the second person received,

vumë re se sa më shumë para merrnin të dytët,

the more their brain produced oxytocin,

aq më tepër oksitocinë prodhonte truri i tyre,

and the more oxytocin on board,

dhe sa më tepër oksitocinë e pranishme në ta,

the more money they returned.

aq më tepër para rikthenin.

So we have a biology of trustworthiness.

Pra ka një biologji të besueshmërisë.

But wait. What's wrong with this experiment?

Por, pa daleni. Ku është e meta e këtij eksperimenti?

Two things.

Dy gjëra.

One is that nothing in the body happens in isolation.

E para, në trup asgjë nuk ndodh e izoluar.

So we measured nine other molecules that interact with oxytocin,

Ndaj vëzhguam nëntë molekula të tjera që ndërveprojnë me oksitocinën,

but they didn't have any effect.

por ato nuk luanin ndonjë rol.

But the second is

Gjëja e dytë është që

that I still only had this indirect relationship

kisha në dorë vetëm këtë marrëdhënie jo të drejtpërdrejtë

between oxytocin and trustworthiness.

mes oksitocinës dhe besueshmërisë.

I didn't know for sure

Nuk e dija me siguri që

oxytocin caused trustworthiness.

oksitocina shkaktonte besueshmërinë.

So to make the experiment,

Ndaj për të kryer eksperimentin,

I knew I'd have to go into the brain

e dija që duhej hyrë në tru

and manipulate oxytocin directly.

dhe të manipulohej drejtpërsëdrejti me oksitocinën.

I used everything short of a drill

Për të futur oksitocinë në trurin tim

to get oxytocin into my own brain.

përdora gjithçka tjetër hiq turjelën.

And I found I could do it

Dhe pashë se mund t'ia arrija

with a nasal inhaler.

me një sprei për hundët.

So along with colleagues in Zurich,

Dhe kështu, tok me kolegë në Zyrih,

we put 200 men on oxytocin or placebo,

vumë nën oksitocinë ose nën efektin placebo 200 vetë,

had that same trust test with money,

në të njëjtin test besimi me paranë,

and we found that those on oxytocin not only showed more trust,

dhe pamë se ata nën oksitocinë jo vetëm që shfaqën më tepër besim,

we can more than double the number of people

mund ta shpiem te dyfishi e ca numrin e personave

who sent all their money to a stranger --

që ia dhanë një të panjohuri krejt paratë e tyre --

all without altering mood or cognition.

dhe gjithë kjo pa ua ndryshuar humorin apo aftësitë konjitive.

So oxytocin is the trust molecule,

Pra oksitocina është molekula e besimit,

but is it the moral molecule?

por a është molekula e moralitetit?

Using the oxytocin inhaler,

Duke përdorur oksitocinë nga hunda,

we ran more studies.

kryem edhe studime të tjera.

We showed that oxytocin infusion

Pamë se avujt e oksitocinës

increases generosity

e rrisin bujarinë

in unilateral monetary transfers

në transferta monetare të njëanshme

by 80 percent.

me 80 përqind.

We showed it increases donations to charity

Pamë se rrit dhurimet për bamirësi

by 50 percent.

me 50 përqind.

We've also investigated

Studiuam gjithashtu edhe

non-pharmacologic ways to raise oxytocin.

mënyra jo-farmakologjike të ngritjes së oksitocinës.

These include massage,

Këto përfshijnë masazhin,

dancing and praying.

vallëzimin dhe lutjen.

Yes, my mom was happy about that last one.

Po, ime më i gëzohej kësaj të fundit.

And whenever we raise oxytocin,

Dhe kurdo që rritet oksitocina,

people willingly open up their wallets

njerëzia e liron dorën me dëshirë

and share money with strangers.

dhe jep para për të panjohurit.

But why do they do this?

Por pse e bën këtë?

What does it feel like

Ç'ndjeni kur truri juaj

when your brain is flooded with oxytocin?

përmbytet nga oksitocina?

To investigate this question, we ran an experiment

Për të hetuar lidhur me këtë pyetje, bëmë një eksperiment

where we had people watch a video

gjatë të cilit personat shihnin një video

of a father and his four year-old son,

mbi një babë dhe të birin e tij katërvjeçar,

and his son has terminal brain cancer.

dhe i biri është me kancer të pashërueshëm në tru.

After they watched the video, we had them rate their feelings

Pasi panë videon, u kërkuam të shpreheshin mbi ndjenjat e tyre

and took blood before and after to measure oxytocin.

dhe u morëm gjak para dhe pas kësaj, për të matur oksitocinën.

The change in oxytocin

Ndryshimi i oksitocinës

predicted their feelings of empathy.

u parapriu ndjenjave të tyre të empatisë.

So it's empathy

Pra është empatia ajo

that makes us connect to other people.

që na bën të lidhemi me njerëz të tjerë.

It's empathy that makes us help other people.

Është empatia që na bën të ndihmojmë të tjerët.

It's empathy that makes us moral.

Është empatia ajo që na bën të moralshëm.

Now this idea is not new.

Tani, kjo ide nuk është e re.

A then unknown philosopher named Adam Smith

Një filozof, i panjohur më atë kohë, i quajtur Adam Smith

wrote a book in 1759

shkrojti një libër më 1759-n

called "The Theory of Moral Sentiments."

me titull "Teoria e Ndjenjave Morale."

In this book, Smith argued

Në këtë libër, Smithi shprehet se

that we are moral creatures, not because of a top-down reason,

jemi krijesa të moralshme, jo pse na imponohet,

but for a bottom-up reason.

por sepse na vjen nga brenda nesh.

He said we're social creatures,

Ai thosh se jemi qenie shoqërore,

so we share the emotions of others.

ndaj i ndajmë me të tjerët emocionet.

So if I do something that hurts you, I feel that pain.

Nëse bëni diçka që ju lëndon, dhimbjen e ndjej dhe unë.

So I tend to avoid that.

Ndaj përpiqem ta shmang.

If I do something that makes you happy, I get to share your joy.

Nëse bëj diçka që ju bën të lumtur, gëzimin tuaj e ndaj edhe unë.

So I tend to do those things.

Ndaj prirem të bëj gjëra të tilla.

Now this is the same Adam Smith who, 17 years later,

Ky është po ai Adam Smith që, 17 vjetë më vonë,

would write a little book called "The Wealth of Nations" --

do të shkruante një libërth të vogël me titull "Pasuria e Kombeve" --

the founding document of economics.

dokumenti themeltar i ekonomisë.

But he was, in fact, a moral philosopher,

Por qe, në fakt, filozof i moralit,

and he was right on why we're moral.

dhe kish të drejtë mbi atë pse jemi të moralshëm.

I just found the molecule behind it.

Sapo e kam gjetur molekulën prapa tërë kësaj.

But knowing that molecule is valuable,

Ama duke e ditur që molekula është e vlefshme,

because it tells us how to turn up this behavior

ngaqë na tregon si të aktivizohet kjo sjellje

and what turns it off.

dhe se çfarë e shuan atë.

In particular, it tells us

Në veçanti, na tregon

why we see immorality.

pse e vëmë re imoralitetin.

So to investigate immorality,

Që të hetojmë imoralitetin,

let me bring you back now to 1980.

le t'i kthehemi 1980-s.

I'm working at a gas station

Punoja në një karburant

on the outskirts of Santa Barbara, California.

në të dalë të Santa Barbaras, Kaliforni.

You sit in a gas station all day,

Ulur gjithë ditën në një karburant,

you see lots of morality and immorality, let me tell you.

sheh lloj-lloj moraliteti dhe imoraliteti, besomani.

So one Sunday afternoon, a man walks into my cashier's booth

E kështu, një të dielë pasdite, te sporteli mbërrin një burrë

with this beautiful jewelry box.

me një kuti shumë të bukur bizhush.

Opens it up and there's a pearl necklace inside.

E hap dhe shoh brenda një varëse me margaritarë.

And he said, "Hey, I was in the men's room.

Dhe më thotë, "Hej, qeshë në banjë.

I just found this. What do you think we should do with it?"

Sapo e gjeta atje. Çfarë mendon se duhet të bëjmë me të?"

"I don't know, put it in the lost and found."

"Nuk e di. Ta dorëzojmë te të humburat dhe të gjeturat."

"Well this is very valuable.

"Hmmm, po kjo ka vlerë të madhe.

We have to find the owner for this." I said, "Yea."

Duhet t'i gjejmë të zotin." I them, "Po."

So we're trying to decide what to do with this,

Po përpiqeshim të vendosnim ç'të bënim me të,

and the phone rings.

kur ra telefoni.

And a man says very excitedly,

Dhe një burrë foli shumë prekshëm,

"I was in your gas station a while ago,

"Pak më parë qeshë te karburanti juaj,

and I bought this jewelry for my wife, and I can't find it."

pasi i bleva sime shoqeje një bizhu, që nuk po e gjej më."

I said, "Pearl necklace?" "Yeah."

I them, "Një varëse me margaritarë?" "Po."

"Hey, a guy just found it."

"Zotëri, sapo e gjetëm."

"Oh, you're saving my life. Here's my phone number.

"Oh, po më shpëtoke jetën. Mbaje shënim telefonin tim.

Tell that guy to wait half an hour.

I thuaj të më presë gjysmë ore.

I'll be there and I'll give him a $200 reward."

Po vij edhe do ta shpërblej me 200 dollarë."

Great, so I tell the guy, "Look, relax.

Xham, dhe i them mikut, "Qetësohu.

Get yourself a fat reward. Life's good."

Po shpërblehesh. Jeta është e ëmbël."

He said, "I can't do it.

Më thotë, "Nuk mundem.

I have this job interview in Galena in 15 minutes,

Për 15 minuta kam një intervistë për vend pune në Galena,

and I need this job, I've got to go."

ai vend pune më duhet me se s'bën, duhet të iki."

Again he asked me, "What do you think we should do?"

Më pyet sërish, "Ç'thua të bëjmë?"

I'm in high school. I have no idea.

Unë, gjimnazist. Pa kokrrën e idesë.

So I said, "I'll hold it for you."

E i them, "ta ruaj unë."

He said, "You know, you've been so nice, let's split the reward."

Më përgjigjet, "Meqë je kaq i sjellshëm, le të ndajmë shpërblimin."

I'll give you the jewelry, you give me a hundred dollars,

Po të lë xhevahiret, e do më japësh njëqind dollarët,

and when the guy comes ... "

dhe kur të vijë i zoti ... "

You see it. I was conned.

E kuptoni. Rashë në kurth.

So this is a classic con called the pigeon drop,

Ky është një kurth klasik i quajtur kurth turtujsh,

and I was the pigeon.

dhe turtulli qeshë unë.

So the way many cons work

Pra rruga se si ecin shumë prej mashtruesve

is not that the conman gets the victim to trust him,

është jo ta bëjnë viktimën t'u besojë atyre,

it's that he shows he trusts the victim.

është të bërit gjoja se ai i beson viktimës.

Now we know what happens.

Tani e dimë se ç'ngjet.

The victim's brain releases oxytocin,

Truri i viktimës prodhon oksitocinë,

and you're opening up your wallet or purse, giving away the money.

dhe kështu e zgjidhni kuletën ose xhepin, duke dhënë para.

So who are these people

Cilët janë këta njerëz që

who manipulate our oxytocin systems?

manipulojnë sistemet tona të oksitocinës?

We found, testing thousands of individuals,

Gjetëm, pas provash me mijëra individë,

that five percent of the population

se pesë përqind e popullsisë

don't release oxytocin on stimulus.

nuk prodhon oksitocinë gjatë një stimulimi.

So if you trust them, their brains don't release oxytocin.

Pra kur u besoni atyre, truri i tyre nuk prodhon oksitocinë.

If there's money on the table, they keep it all.

Po panë para në tryezë, do t'i fusin në xhep.

So there's a technical word for these people in my lab.

Në laboratorin tim për këta njerëz përdorim një term teknik.

We call them bastards.

I quajmë dobiçër.

(Laughter)

(Të qeshura)

These are not people you want to have a beer with.

Këta janë ata me të cilët nuk ta ka ënda të pish një birrë.

They have many of the attributes of psychopaths.

Ata bartin shumë nga huqet e psikopatëve.

Now there are other ways the system can be inhibited.

Ka dhe rrugë të tjera përmes të cilave sistemi bëhet jofunksional.

One is through improper nurturing.

Njëra është përmes kujdesit të munguar.

So we've studied sexually abused women,

Kemi shqyrtuar femra seksualisht të abuzuara,

and about half those don't release oxytocin on stimulus.

dhe gati gjysma e tyre nuk prodhojnë oksitocinë përballë një stimuli.

You need enough nurturing

Që ky sistem të zhvillohet si duhet,

for this system to develop properly.

lypset të ushqehet mirë.

Also, high stress inhibits oxytocin.

Po ashtu, stresi i madh e bllokon oksitocinën.

So we all know this, when we're really stressed out,

E kemi provuar të gjithë që, kur lodhja na ka vënë përfund,

we're not acting our best.

nuk japim më të mirën e vetes.

There's another way oxytocin is inhibited, which is interesting --

Ka edhe një rrugë tjetër për frenimin e oksitocinës, madje interesante --

through the action of testosterone.

përmes veprimit të testosteronit.

So we, in experiments, have administered testosterone to men.

Gjatë eksperimentesh, u kemi dhënë testosteron meshkujve.

And instead of sharing money,

Dhe në vend që të japin para për të tjerët,

they become selfish.

bëhen egoistë.

But interestingly,

Por për çudi,

high testosterone males are also more likely

meshkuj me testosteron të lartë janë më shpesh të prirur

to use their own money to punish others for being selfish.

që të përdorin paratë e tyre për të ndëshkuar të tjerët pse janë egoistë.

(Laughter)

(Të qeshura)

Now think about this. It means, within our own biology,

Pa mendojeni këtë. Do të thotë se, brenda biologjisë sonë,

we have the yin and yang of morality.

kemi edhe jinin, edhe jangun e moralitetit.

We have oxytocin that connects us to others,

Kemi oksitocinën që na lidh me të tjerët,

makes us feel what they feel.

që na bën të ndjejmë çka ndjejmë.

And we have testosterone.

Dhe kemi edhe testosteronin.

And men have 10 times the testosterone as women,

Meshkujt kanë 10 herë më tepër testosteron se femrat,

so men do this more than women --

pra meshkujt veprojnë kështu më shumë se sa femrat --

we have testosterone that makes us want to punish

kemi testosteron i cili na bën të duam t'i ndëshkojmë

people who behave immorally.

personat që sillen me imoralitet.

We don't need God or government telling us what to do.

Nuk kemi nevojë për Zotin apo qeverinë të na thotë se ç'duhet të bëjmë.

It's all inside of us.

Gjithçka është brenda nesh.

So you may be wondering:

Mund të mendoni:

these are beautiful laboratory experiments,

eksperimente laboratori goxha të bukur,

do they really apply to real life?

por a kanë vend në jetën reale?

Yeah, I've been worrying about that too.

Për këtë e kam vrarë dhe unë mendjen.

So I've gone out of the lab

Ndaj jam hedhur në terren që të shoh

to see if this really holds in our daily lives.

nëse ndodh kështu edhe në jetën tonë të përditshme.

So last summer, I attended a wedding in Southern England.

Dhe për këtë, verën e shkuar, mora pjesë në një dasmë në Anglinë Jugore.

200 people in this beautiful Victorian mansion.

200 vetë në këtë pallat të hijshëm të epokës viktoriane.

I didn't know a single person.

Nuk njihja as edhe një person.

And I drove up in my rented Vauxhall.

Dhe mbërrita atje me një Vauxhall të marrë me qira.

And I took out a centrifuge and dry ice

Duke pasur me vete një centrifugë, akull të thatë

and needles and tubes.

age dhe tuba.

And I took blood from the bride and the groom

Dhe u mora gjak nuses dhe dhëndrit

and the wedding party and the family and the friends

të ftuarve, familjes dhe shokëve e miqve

before and immediately after the vows.

para dhe drejt e pas betimit.

(Laughter)

(Të qeshura)

And guess what?

Dhe e dini çfarë?

Weddings cause a release of oxytocin,

Dasma shkakton prodhim të oksitocinës,

but they do so in a very particular way.

por e bën këtë në një mënyrë shumë të veçantë.

Who is the center of the wedding solar system?

Kush gjendet në qendër të sistemit diellor të dasmës?

The bride.

Nusja.

She had the biggest increase in oxytocin.

Ajo pati rritjen më të madhe të oksitocinës.

Who loves the wedding almost as much as the bride?

Kujt i pëlqen dasma thuajse po aq sa nuses?

Her mother, that's right.

Të ëmës, drejt e keni.

Her mother was number two.

E ëma ishte në vend të dytë.

Then the groom's father, then the groom,

Mandej i ati i dhëndrit, mandej dhëndri vetë,

then the family, then the friends --

mandej familja, e mandej miqtë --

arrayed around the bride

vinin anës nuses

like planets around the Sun.

si planetët rreth Diellit.

So I think it tells us that we've designed this ritual

Kjo mendoj se na tregon që këtë ritual e kemi hartuar

to connect us to this new couple,

për të lidhur veten te ky çift i ri,

connect us emotionally.

për t'u lidhur emocionalisht.

Why? Because we need them to be successful at reproducing

Pse? Ngaqë na duhen të jenë të suksesshëm në riprodhim,

to perpetuate the species.

që të garantohet përhershmëria e llojit.

I also worried that my trust experiments with small amounts of money

Më shqetësonte po aq ideja se provat me besimin përmes sasish të vogla paraje

didn't really capture how often we actually trust our lives to strangers.

nuk thoshin gjë rreth se sa shpesh ua besojmë jetën tonë të panjohurve.

So even though I have a fear of heights,

Ndaj, edhe pse lartësia më fut frikën,

I recently strapped myself to another human being

jo shumë larg, u lidha në shpinë të një tjetre qenie njerëzore

and stepped out of an airplane at 12,000 ft.

dhe u hodhëm nga një aeroplan në lartësinë 3650 metra.

I took my blood before and after,

I mora gjak vetes para dhe pas,

and I had a huge spike of oxytocin.

dhe pashë që pata një shpërthim oksitocine.

And there are so many ways we can connect to people.

Pra ka kaq shumë mënyra për t'u lidhur me njerëzit.

For example, through social media.

Për shembull, përmes rrjeteve shoqërore.

Many people are Tweeting right now.

Ka plot këtë çast që përdorin Twitter-in.

So we investigated the role of social media

Ndaj edhe hetuam rolin e rrjeteve shoqërore

and found the using social media

dhe pamë se përdorimi i rrjeteve shoqërore

produced a solid double-digit increase in oxytocin.

shkakton një rritje të qëndrueshme dyshifrore të oksitocinës.

So I ran this experiment recently for the Korean Broadcasting System.

Ndaj bëra së fundi këtë provë me Korean Broadcasting System.

And they had the reporters and their producers participate.

Në të cilën morën pjesë reporterë dhe producentë të saj.

And one of these guys, he must have been 22,

Njëri prej pjesëmarrësve, diku rreth 22 vjeç,

he had 150 percent spike in oxytocin.

pati një rritje prej 150 përqind të oksitocinës.

I mean, astounding; no one has this.

M'u duk e mahnitshme; nuk e pamë te ndonjë tjetër.

So he was using social media in private.

Tani, zotëria po përdorte fshehtas një rrjet shoqëror.

When I wrote my report to the Koreans,

Kur shkrova raportin për koreanët,

I said, "Look, I don't know what this guy was doing,"

u thashë, "Dëgjoni, nuk e di se ç'po bënte pikërisht ky,"

but my guess was interacting with his mother or his girlfriend.

por them se po lidhej ose me të ëmën, ose me të dashurën.

They checked.

E kontrolluan.

He was interacting on his girlfriend's Facebook page.

Po jepte e merrte me faqen e së dashurës në Facebook.

There you go. That's connection.

Ja pra. E kjo është lidhje.

So there's tons of ways that we can connect to other people,

Pra, ka një qerre me mënyra se si mund të lidhemi me të tjerët,

and it seems to be universal.

dhe duket se kjo është diçka universale.

Two weeks ago,

Dy javë më parë,

I just got back from Papua New Guinea

sapo u ktheva nga Papua New Guinea

where I went up to the highlands --

ku pata vizituar malësitë e atjeshme --

very isolated tribes of subsistence farmers

tribu tejet të izoluara që rrojnë me pak bujqësi,

living as they have lived for millenia.

ashtu si kanë rrojtur për mijëra vjetë.

There are 800 different languages in the highlands.

Në malësitë e tyre ka rreth 800 gjuhë të ndryshme.

These are the most primitive people in the world.

Bëhet fjalë për popullin më primitiv në botë.

And they indeed also release oxytocin.

Por edhe te këta prodhohet oksitocina.

So oxytocin connects us to other people.

Pra oksitocina na lidh me njerëzit e tjerë.

Oxytocin makes us feel what other people feel.

Oksitocina na bën të ndjejmë ç'ndjejnë të tjerët.

And it's so easy to cause people's brains

Dhe është kaq e lehtë ta bësh trurin e njerëzve

to release oxytocin.

të prodhojë oksitocinë.

I know how to do it,

Unë e di se si bëhet,

and my favorite way to do it is, in fact, the easiest.

dhe mënyra që kam më për zemër, është, në fakt, edhe më e kollajta.

Let me show it to you.

Lejomëni t'ua tregoj.

Come here. Give me a hug.

Eja këtu. Përqafomë.

(Laughter)

(Të qeshura)

There you go.

Ja pra.

(Applause)

(Duartrokitje)

So my penchant for hugging other people

Prirja ime për të përqafuar njerëzit

has earned me the nickname Dr. Love.

më ka dhënë nofkën Dr. Dashnia.

I'm happy to share a little more love in the world,

Jam i lumtur të ndaj pakëz dashuri më tepër me botën,

it's great,

s'ka gjë më të mirë,

but here's your prescription from Dr. Love:

dhe ja edhe receta e Dr. Dashnisë:

eight hugs a day.

tetë përqafime në ditë.

We have found that people who release more oxytocin

Kemi zbuluar se njerëzit që prodhojnë më tepër oksitocinë

are happier.

janë më të lumtur.

And they're happier

Dhe më të lumtur janë

because they have better relationships of all types.

ngaqë kanë marrëdhënie më të mira, të të gjitha llojeve.

Dr. Love says eight hugs a day.

Dr. Dashnia thotë tetë përqafime në ditë.

Eight hugs a day -- you'll be happier

Tetë përqafime në ditë -- ju do të jeni më të lumtur

and the world will be a better place.

dhe bota do të jetë një vend më i mirë.

Of course, if you don't like to touch people, I can always shove this up your nose.

Sigurisht, po s'ju pëlqeu të prekni njerëz, mund t'jua jap nga hunda.

(Laughter)

(Të qeshura)

Thank you.

Faleminderit.

(Applause)

(Duartrokitje)