What's so funny about mental illness? | Ruby Wax

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Translator: Alisa Isufaj Reviewer: Edona Qoqaj

One in four people suffer from some sort of mental illness,

Një në katër persona vuajnë nga një lloj sëmundjeje mendore,

so if it was one, two, three, four, it's you, sir.

kështu që nëse do të ishte një, dy, tre, katër, je ti, zotëri.

You. Yeah. (Laughter)

Ti. Po. (të qeshura)

With the weird teeth. And you next to him. (Laughter)

Me dhëmbët e çuditshëm. Dhe ti pranë tij. (të qeshura)

You know who you are.

Ti e di kush je.

Actually, that whole row isn't right. (Laughter)

Në fakt, i tërë ai rresht nuk është ne rregull. (Qeshje)

That's not good. Hi. Yeah. Real bad. Don't even look at me. (Laughter)

Kjo nuk është mirë. Po. Me te vertete keq. As mos me shiko. (Qeshje)

I am one of the one in four. Thank you.

Unë jam një nga katër. Faleminderit.

I think I inherit it from my mother, who,

Unë mendoj se e trashëgoj atë nga nëna ime, e cila,

used to crawl around the house on all fours.

zvarritej në të katër anët e shtëpisë.

She had two sponges in her hand, and then she had two

Ajo kishte dy shpuza në dorë, pastaj kishte dy

tied to her knees. My mother was completely absorbent. (Laughter)

të tjera të lidhura në kembë. Nëna ime ishte plotësisht absorbuese. (të qeshura)

And she would crawl around behind me going,

Dhe ajo të tërhiqej prapa meje dhe shkoj,

"Who brings footprints into a building?!"

"Kush sjell gjurmët e këmbëve brenda ndërtese ?!"

Pra, kjo ishte një e dhënë që tregonte qe gjërat nuk ishin në rregull.

So that was kind of a clue that things weren't right.

So before I start, I would like to thank

Kështu që para se të filloj, do të doja të falënderoja

the makers of Lamotrigine, Sertraline, and Reboxetine,

prodhuesit e Lamotrigine, Sertraline, dhe Reboxetine,

because without those few simple chemicals, I would not be vertical today.

sepse pa ato pak kimikate të thjeshta, nuk do isha në këmbë sot.

So how did it start?

Pra, si nisi?

My mental illness -- well, I'm not even going to talk about my mental illness.

Sëmundja ime mendore - mirë, unë as nuk do të flas për sëmundjen time mendore.

What am I going to talk about? Okay.

Për çfarë do të flas? Në rregull.

I always dreamt that, when I had my final breakdown,

Unë gjithmonë ëndërroja që, kur kur pata dobësimin tim të fundit,

it would be because I had a deep Kafkaesque

do të ishte sepse kisha një Kafkaesque të thellë

existentialist revelation,

Zbulesë ekzistencialiste.

or that maybe Cate Blanchett would play me and she would win an Oscar for it. (Laughter)

ose që ndoshta Cate Blanchett do të më luante mua dhe ajo do të fitonte një Oscar

But that's not what happened. I had my breakdown

për të. (të qeshura). Por kjo nuk është ajo që ndodhi. Kam pasur përçarjen time

during my daughter's sports day.

gjatë ditës sportive të vajzës sime .

There were all the parents sitting in a parking lot

Ishin të gjithë prindërit ulur në një parkim

eating food out of the back of their car -- only the English --

duke ngrënë ushqim nga pjesa e pasme e makinës së tyre - vetëm anglezët -

eating their sausages. They loved their sausages. (Laughter)

duke ngrënë sallamrat e tyre. Ata i donin sallamrat e tyre. (Qeshje)

Lord and Lady Rigor Mortis were nibbling on the tarmac,

Zotëri dhe zonja Rigor Mortis ishin duke ngrëne afër rrugës,

dhe pastaj arma shkrepi dhe të gjitha vajzat filluan të vrapojnë,

and then the gun went off and all the girlies started running,

and all the mummies went, "Run! Run Chlamydia! Run!" (Laughter)

dhe të gjithë mamat vraponin, "Vrapo, vrapo Chlamydia! Vrapo!" (të qeshura)

"Run like the wind, Veruca! Run!"

Vrapo si era, Veruca! Vrapo! "

And all the girlies, girlies running, running, running,

Dhe të gjitha vajzat, vajzat vraponin, vraponin, vraponin,

everybody except for my daughter, who was just standing

të gjitha përveç vajzës sime, e cila po qendronte vetëm në këmbë

at the starting line, just waving,

në vijën startuese, duke pritur shenjën,

because she didn't know she was supposed to run.

sepse ajo nuk e dinte që duhej të vraponte.

So I took to my bed for about a month, and when I woke up

Kështu që unë u çova nga shtrati im pas një muaji, dhe kur u zgjova

I found I was institutionalized, and when I saw the other inmates,

Pash që isha i institucionalizuar dhe kur pashë të burgosurit e tjerë,

I realized that I had found my people, my tribe. (Laughter)

kuptova se kisha gjetur njerëzit e mi, fisin tim. (të qeshura)

Because they became my only friends, they became my friends,

Ata u bënë miqtë e mi të vetëm, ata u bënë miqtë e mi,

because very few people that I knew -- Well, I wasn't

sepse shumë pak njerëz që i njihja - Epo, unë nuk isha

dërgoi shumë letra ose lule. Dua të them, sikur të kisha një këmbë të thyer

sent a lot of cards or flowers. I mean, if I had had a broken leg

or I was with child I would have been inundated,

ose sikur te isha me fëmijë do të isha përmbytur,

but all I got was a couple phone calls telling me to perk up.

por gjithçka që mora ishin dy telefonata që më thoshin të ngre kokën lart.

Perk up.

Ngre kokën lart.

Because I didn't think of that. (Laughter)

Sepse nuk e mendoja këtë. (të qeshura)

(Laughter) (Applause)

(të qeshura) (Duartrokitje)

Because, you know, the one thing, one thing that you get with this disease,

Sepse, ju e dini, një gjë, një gjë që ju fitoni me këtë sëmundje,

this one comes with a package, is you get a real sense of shame,

vjen e paketuar, e keni një ndjenjë të vërtetë turpi,

shoqet me thonin, "Oh hajde tash, na trego gungën,

because your friends go, "Oh come on, show me the lump,

show me the x-rays," and of course you've got nothing to show,

më trego rrezet X, "dhe sigurisht nuk ke asgjë për të treguar,

so you're, like, really disgusted with yourself because you're thinking,

kështu që ju jeni, me të vërtetë i neveritur me veten sepse po mendoni,

"I'm not being carpet-bombed. I don't live in a township."

"Unë nuk jam duke u bombarduar me qilim. Unë nuk jetoj në një qytet."

So you start to hear these abusive voices, but you don't hear one abusive voice,

Keshtu që ju filloni t'i dëgjoni këto zëra abuzivë, por nuk dëgjoni një zë abuziv,

you hear about a thousand -- 100,000 abusive voices,

ju dëgjoni rreth njëmijë - 100,000 zëra abuzivë,

like if the Devil had Tourette's, that's what it would sound like.

sikur Djalli të kishte Tourette-in, kështu tingellonte.

But we all know in here, you know, there is no Devil,

Por, në të gjithë e dimë këtu, ju e dini, nuk ka Djall,

there are no voices in your head.

nuk ka zëra në kokën tuaj.

You know that when you have those abusive voices,

Ti e di që kur ke ato zëra abuzues,

all those little neurons get together and in that little gap

të gjithë ata neurone të vegjël mblidhen së bashku në atë boshllek të vogël

you get a real toxic "I want to kill myself" kind of chemical,

ju merrni një helm të vërtetë "Dua të vras veten", si një lloj kemikali,

and if you have that over and over again on a loop tape,

dhe kjo ndodh vazhdimisht si një shirit i zi që sillet,

you might have yourself depression.

ju mund të keni depresion.

Oh, and that's not even the tip of the iceberg.

Oh, dhe kjo nuk është as maja e ajsbergut.

If you get a little baby, and you abuse it verbally,

Nëse keni një fëmijë të vogël dhe e abuzoni atë me fjale,

its little brain sends out chemicals that are so destructive

truri i tij i vogël dërgon kimikate që janë kaq shkatërruese

that the little part of its brain that can tell good from bad just doesn't grow,

sa pjesa e vogël e trurit që na mundeson të dallojmë të miren nga e keqja nuk

so you might have yourself a homegrown psychotic.

rritet, kështu që ju mund të rritni një psikotikë ne shtëpi.

If a soldier sees his friend blown up, his brain goes into

Nëse një ushtar e sheh mikun e tij të hedhur në erë, truri i tij hyn në

such high alarm that he can't actually put the experience into words,

alarm kaq te lartë sa që ai në fakt nuk mund ta shpreh përvojën me fjalë,

so he just feels the horror over and over again.

kështu që ai vetëm e përjeton tmerrin pa pushim.

So here's my question. My question is, how come

Kështu, këtu eshte pyetja ime . Pyetja ime është, si vjen

when people have mental damage, it's always an active imagination?

që njerëzit kanë dëmtime mendore, është gjithmonë një imagjinatë aktive?

How come every other organ in your body can get sick

Si mund të sëmuret çdo organ tjetër në trupin tuaj

and you get sympathy, except the brain?

dhe ju keni dhimbje gjithkund, përveç trurit?

I'd like to talk a little bit more about the brain,

Unë do të doja të flisja pak më shumë për trurin,

because I know you like that here at TED,

sepse e di që ju pëlqen këtu në TED,

so if you just give me a minute here, okay.

kështu që nëse më jepni vetëm një minutë këtu, mirë.

Okay, let me just say, there's some good news.

Në rregull, më lejoni të iu them se ka disa lajme të mira.

There is some good news. First of all, let me say,

Ka disa lajme të mira. Para së gjithash, më lejoni të them,

we've come a long, long way.

kemi bërë një rrugë të gjatë dhe të gjatë.

We started off as a teeny, teeny little one-celled amoeba,

Ne u nisëm si një amebe e re, një qelizë e vogël, me një qelizë,

tiny, just sticking onto a rock, and now, voila, the brain.

i vogël, thjesht ngjitet mbi një shkëmb, dhe tani, ja ku është, truri.

Here we go. (Laughter)

Këtu shkojmë. (të qeshura)

This little baby has a lot of horsepower.

Ky fëmijë i vogël ka shumë kuaj fuqi.

It comes completely conscious. It's got state-of-the-art lobes.

Ajo vjen plotësisht e vetëdijshme. E ka gjendjen e lobit të artit

We've got the occipital lobe so we can actually see the world.

Ne kemi lobin oksipital, kështu që ne mund ta shohim botën.

We got the temporal lobe so we can actually hear the world.

Ne e morëm lobin temporal që të mund ta dëgjojmë botën.

Këtu kemi pak kujtesë afatgjate,

Here we've got a little bit of long-term memory,

so, you know that night you want to forget, when you got really drunk? Bye-bye! Gone. (Laughter)

kështu, ju e dini atë natë që ju doni ta harroni, kur ju u dehët?

So actually, it's filled with 100 billion neurons

Mirupafshim! Shkojmë. (të qeshura)Pra, në të vërtetë, është e mbushur me 100

just zizzing away, electrically transmitting information,

miliardë neurone thjeshtë një zhurmë nga larg,

zizzing, zizzing. I'm going to give you a little side view here.

zizzing, zizzing. Unë do të ju jap një pamje nga këtu anash.

I don't know if you can get that here. (Laughter)

Nuk e di nëse mund ta merrni këtu. (të qeshura)

So, zizzing away, and so — (Laughter) —

Pra, duke thënë zizzing nga larg, dhe kështu - (Qeshje) -

And for every one — I know, I drew this myself. Thank you.

Dhe për secilin - e di, e nxorra vetë këtë.

For every one single neuron, you can actually have

Për çdo neuron të vetëm, në të vërtetë mund të keni

from 10,000 to 100,000 different connections

nga 10,000 në 100,000 lidhje të ndryshme

or dendrites or whatever you want to call it, and every time

ose dendrite ose çfarëdo që doni ta quani, dhe çdo herë

you learn something, or you have an experience,

kur ju mësoni diçka, ose keni një përvojë,

that bush grows, you know, that bush of information.

ajo shkurre rritet, ju e dini, ajo shkurre informacioni.

Can you imagine, every human being is carrying

Mund ta imagjinoni, çdo qenie njerëzore po bart

that equipment, even Paris Hilton? (Laughter)

këtë pajisje, madje Paris Hilton? (të qeshura)

Go figure.

Shkojmë me figura.

But I got a little bad news for you folks. I got some bad news.

Por kam marrë një lajm pak të keq për njerëzit. Kam marrë një lajm të keq.

This isn't for the one in four. This is for the four in four.

Kjo nuk është për një në katër. Kjo është për të katër në katër.

We are not equipped for the 21st century.

Ne nuk jemi të furnizuar për shekullin XXI.

Evolution did not prepare us for this. We just don't have the bandwidth,

Evolucioni nuk na përgatiti për këtë. Ne thjesht nuk kemi energji,

dhe për njerëzit që thonë, oh, ata po kalojnë një ditë të këndshme,

and for people who say, oh, they're having a nice day,

they're perfectly fine, they're more insane than the rest of us.

ata janë plotësisht mirë, ata janë më të çmendur se pjesa tjetër.

Because I'll show you where there might be a few glitches

Sepse unë do t'ju tregoj se ku mund të këtë disa anije

in evolution. Okay, let me just explain this to you.

në evolucion. Në rregull, më lër ta shpjegoj vetëm këtë.

When we were ancient man — (Laughter) —

Kur ishim njeri i lashtë - (të qeshura) -

millions of years ago, and we suddenly felt threatened

miliona vjet më parë, dhe befas ndiheshim të kërcënuar

by a predator, okay? — (Laughter) —

nga një grabitqar, mirë? - (të qeshura) -

we would — Thank you. I drew these myself. (Laughter)

faleminderit. I pikturova vetë. (të qeshura)

Thank you very much. Thank you. Thank you. (Applause)

Faleminderit shumë. Faleminderit. Faleminderit. (Duartrokitje)

Thank you. Anyway, we would fill up with our own adrenaline

Faleminderit. Sidoqoftë, do të mbusheshim me adrenalinën

dhe vetë kortizolin tonë, dhe atëherë do të vrisnim ose do të vriteshim,

and our own cortisol, and then we'd kill or be killed,

we'd eat or we'd be eaten, and then suddenly we'd de-fuel,

ne do të hanim ose do të hamë, dhe papritmas do të ndiznim karburantin,

and we'd go back to normal. Okay.

dhe ne do të kthehemi në normale.

So the problem is, nowadays, with modern man— (Laughter) —

Pra, problemi është, në ditët e sotme, me njeriun modern (të qeshura)

when we feel in danger, we still fill up with our own chemical

kur ndihemi të rrezikuar, ne ende mbushemi me kimikatet tona

but because we can't kill traffic wardens — (Laughter) —

por sepse ne nuk mund të vrasim gardianët e trafikut - (E qeshura) -

ose hani agjentët e pronave, karburanti thjesht qëndron në trupin tonë

or eat estate agents, the fuel just stays in our body

pa pushim, kështu që ne jemi në një gjendje alarmi të vazhdueshme,

over and over, so we're in a constant state of alarm,

a constant state. And here's another thing that happened.

gjendje e vazhdueshme. Dhe këtu është edhe një gjë tjetër që ndodhi.

About 150,000 years ago, when language came online,

Rreth 150,000 vjet më parë, kur gjuha erdhi në internet,

we started to put words to this constant emergency,

filluam të themi fjalë për këtë emergjencë të vazhdueshme

so it wasn't just, "Oh my God, there's a saber-toothed tiger,"

kështu që nuk ishte thjesht, "Oh Zoti im, ka një tigër me dhëmbë të mprehte",

which could be, it was suddenly, "Oh my God, I didn't send the email. Oh my God, my thighs are too fat.

e cila mund të ishte, ishte papritur, "Oh Zoti , unë nuk e dërgova emailin. Oh Zot,

Oh my God, everybody can see I'm stupid. I didn't get invited to the Christmas party!"

kofshët e mia janë shumë të dhjamshme. Oh Zoti im, të gjithë mund ta shohin se jam

So you've got this nagging loop tape that goes

budalla. Unë nuk u ftova në festën e Krishtlindjeve! " Kështu që ju keni këtë

over and over again that drives you insane, so,

you see what the problem is? What once made you safe

shirit të bezdisshëm që ecë pa pushim që ju bën të çmendur, kështu,

now drives you insane.

e shihni se cili është problemi? dikur ju bëri të ndiheni te sigurt

I'm sorry to be the bearer of bad news, but somebody has to be.

tani ju çon për në çmenduri.

Your pets are happier than you are. (Laughter)

Më vjen keq që jam bartës i lajmeve të këqija, por dikush duhet të jetë.

Kafshët e juaja shtëpiake janë më të lumtura se sa ju jeni. (Qeshje)

(Applause)

So kitty cat, meow, happy happy happy, human beings, screwed. (Laughter)

Pra, mace kotele, meow, e lumtur, e lumtur e lumtur, qenia njerëzore,e dreqosur .

(të qeshura).Plotësisht dhe plotësisht - kaq, i dreqosur.

Completely and utterly -- so, screwed.

But my point is, if we don't talk about this stuff,

Por çështja ime është, nëse nuk flasim për këto gjëra,

and we don't learn how to deal with our lives, it's not going

dhe ne nuk mësojmë se si të merremi me jetën tonë, nuk do të

to be one in four. It's going to be four in four

të jetë një në katër. Do të jetë katër në katër

who are really, really going to get ill in the upstairs department.

të cilët janë vërtetë, me të vërtetë do të sëmuren në sektorin e sipërm.

And while we're at it, can we please stop the stigma?

Dhe ndërsa jemi tek ajo, a mund ta ndalojmë stigmën?

Thank you. (Applause)

(Applause) Thank you.

(Duartrokitje) Faleminderit.