What's so funny about mental illness? | Ruby Wax

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Translator: ALEKSANDAR MITEVSKI Reviewer: Charlie Psy

One in four people suffer from some sort of mental illness,

На секои четворица луѓе, еден страда од некаква ментална болест,

so if it was one, two, three, four, it's you, sir.

па така еден, два, три, четири, вие сте, господине.

You. Yeah. (Laughter)

Вие. Да. (Смеа)

With the weird teeth. And you next to him. (Laughter)

Со чудните заби. И вие до него. (Смеа)

You know who you are.

Вие си се знаете кои сте.

Actually, that whole row isn't right. (Laughter)

Всушност, на целиот ред му фали нешто. (Смеа)

That's not good. Hi. Yeah. Real bad. Don't even look at me. (Laughter)

Тоа не е добро. Здраво. Да. Многу лошо. Мене не ме ни гледајте. (Смеа)

I am one of the one in four. Thank you.

Јас сум едната од четворицата. Ви благодарам.

I think I inherit it from my mother, who,

Мислам дека ја наследив од мајка ми, која

used to crawl around the house on all fours.

имаше навика да ползи низ куќата на сите четири.

She had two sponges in her hand, and then she had two

Имаше два сунѓери во раката и други два кои ѝ беа

tied to her knees. My mother was completely absorbent. (Laughter)

заврзани за колената. Мајка ми впиваше сè пред нејзе. (Смеа)

And she would crawl around behind me going,

И така си ползеше наоколу, и се дереше,

"Who brings footprints into a building?!"

"Кој остава стапки во зградата?!"

So that was kind of a clue that things weren't right.

Тоа беше еден знак дека работите не чинат.

So before I start, I would like to thank

И пред да започнам, сакам да се заблагодарам

the makers of Lamotrigine, Sertraline, and Reboxetine,

на производителите на Ламотригин, Сертралин и Ребоксетин,

because without those few simple chemicals, I would not be vertical today.

бидејќи без тие неколку едноставни хемикалии, денес не би била во вертикала.

So how did it start?

И како започна?

My mental illness -- well, I'm not even going to talk about my mental illness.

Мојата ментална болест -- па, дури и нема да ви зборувам за мојата ментална болест.

What am I going to talk about? Okay.

За што ќе ви зборувам? Добро.

I always dreamt that, when I had my final breakdown,

Отсекогаш сонував дека, кога конечно ќе имам нервен слом,

it would be because I had a deep Kafkaesque

тоа ќе биде поради моето длабоко Кафкаско

existentialist revelation,

егзистенцијално откровение,

or that maybe Cate Blanchett would play me and she would win an Oscar for it. (Laughter)

или дека можеби Кејт Бланшет ќе ме игра мене и ќе освои Оскар за тоа. (Смеа)

But that's not what happened. I had my breakdown

Но тоа не се случи. Мојот нервен слом се случи

during my daughter's sports day.

за време на спортските денови на ќерка ми.

There were all the parents sitting in a parking lot

Таму беа сите родители, седеа на паркингот

eating food out of the back of their car -- only the English --

и јадеа во своите коли отпозади -- Само англичаните --

eating their sausages. They loved their sausages. (Laughter)

си ги јадеа колбасите. Си ги сакаа нивните колбаси. (Смеа)

Lord and Lady Rigor Mortis were nibbling on the tarmac,

Лордот и Лејди Ригор Мортис си буричкаа по асфалтот,

and then the gun went off and all the girlies started running,

и тогаш се огласи пиштолот и сите девојченца почнаа да трчаат,

and all the mummies went, "Run! Run Chlamydia! Run!" (Laughter)

а сите мамички почнаа, "Трчај! Трчај Kламидија! Трчај!" (Смеа)

"Run like the wind, Veruca! Run!"

"Трчај како ветрот, Верука! Трчај!"

And all the girlies, girlies running, running, running,

И сите девојченца, девојченца трчаат, трчаат, трчаат,

everybody except for my daughter, who was just standing

сите освен ќерка ми, која само стоеше на почетната

at the starting line, just waving,

линија, само мафташе,

because she didn't know she was supposed to run.

бидејќи немаше претстава дека треба да трча.

So I took to my bed for about a month, and when I woke up

И така си се прибрав во кревет на еден месец, а кога се разбудив

I found I was institutionalized, and when I saw the other inmates,

сфатив дека сум во болница, и кога ги видов другите штитеници

I realized that I had found my people, my tribe. (Laughter)

сфатив дека сум си ги нашла моите луѓе, моето племе. (Смеа)

Because they became my only friends, they became my friends,

Бидејќи тие ми станаа единствените пријатели, ми станаа пријатели,

because very few people that I knew -- Well, I wasn't

оти многу малку луѓе кои ги знаев -- Епа, не ми

sent a lot of cards or flowers. I mean, if I had had a broken leg

испратија баш многу телеграми или цвеќиња. Мислам, ако ја скршев ногата

or I was with child I would have been inundated,

или ако бев со дете ќе бев натрупана со подароци,

but all I got was a couple phone calls telling me to perk up.

но вака добив само неколку телефонски повици кои ми кажаа да живнам.

Perk up.

Живни.

Because I didn't think of that. (Laughter)

Оти баш и не ми падна на памет за тоа. (Смеа)

(Laughter) (Applause)

(Смеа) (Аплауз)

Because, you know, the one thing, one thing that you get with this disease,

Бидејќи, знаете, со оваа болест добивате,

this one comes with a package, is you get a real sense of shame,

таа доаѓа во пакет, со силно чувство на срам,

because your friends go, "Oh come on, show me the lump,

оти вашите пријатели веднаш ви велат, "Ајде, покажи ми ја грутката,

show me the x-rays," and of course you've got nothing to show,

покажи ми ги рентген снимките," а вие се разбира немате ништо од тоа,

so you're, like, really disgusted with yourself because you're thinking,

и така станувате навистина згрозени од себе оти си мислите,

"I'm not being carpet-bombed. I don't live in a township."

"Не сум изложена на тепих-бомбардирање. Не живеам во село."

So you start to hear these abusive voices, but you don't hear one abusive voice,

И почнувате да слушате навредливи гласови, меѓутоа не само еден,

you hear about a thousand -- 100,000 abusive voices,

туку слушате околу илјада -- 100.000 навредливи гласови,

like if the Devil had Tourette's, that's what it would sound like.

како Ѓаволот да закачил Туретов синдром, така би звучело отприлика.

But we all know in here, you know, there is no Devil,

Но сите ние овде знаеме, дека не постои Ѓавол,

there are no voices in your head.

нема гласови во главата.

You know that when you have those abusive voices,

Знаете дека кога ги имате овие лоши гласови,

all those little neurons get together and in that little gap

сите оние мали неврони се спојуваат и во таа мала празнина

you get a real toxic "I want to kill myself" kind of chemical,

ви се лачи еден отров "Сакам да се убијам" еден вид на хемикалија,

and if you have that over and over again on a loop tape,

и ако ви се повторува тоа одново и одново како на касета ставена на риплеј,

you might have yourself depression.

тогаш може да си закачите депресија.

Oh, and that's not even the tip of the iceberg.

Оф, ама тоа не е ниту врвот од сантата мраз.

If you get a little baby, and you abuse it verbally,

Ако имате мало бебе, и ако го навредувате,

its little brain sends out chemicals that are so destructive

неговиот мал мозок испушта хемикалии кои се толку деструктивни

that the little part of its brain that can tell good from bad just doesn't grow,

што малиот дел од неговиот мозок кој прави разлика помеѓу добро и лошо веќе не расте,

so you might have yourself a homegrown psychotic.

и така ќе си добиете еден домашно одгледан психотичар.

If a soldier sees his friend blown up, his brain goes into

Ако војник види како неговиот пријател е разнесен, неговиот мозок

such high alarm that he can't actually put the experience into words,

толку многу се алармира што тој всушност не може да го опише искуството со зборови,

so he just feels the horror over and over again.

туку само ќе го преживува ужасот одново и одново.

So here's my question. My question is, how come

Моето прашање е. Зошто кога луѓето имаат

when people have mental damage, it's always an active imagination?

ментално пореметување, за нив велиме дека имаат бујна фантазија?

How come every other organ in your body can get sick

Зошто кога било кој друг орган од вашето тело ќе се разболи

and you get sympathy, except the brain?

добивате сочувство, а не и кога ќе се разболи вашиот мозок?

I'd like to talk a little bit more about the brain,

Би сакала да зборувам малку повеќе за мозокот,

because I know you like that here at TED,

бидејќи знам дека вие овде на TED го сакате тоа,

so if you just give me a minute here, okay.

само ако ми дадете една минута, во ред.

Okay, let me just say, there's some good news.

Во ред, само ќе кажам дека има некои добри вести.

There is some good news. First of all, let me say,

Има некои добро вести. Пред сè, да ви кажам,

we've come a long, long way.

поминавме еден долг, долг пат.

We started off as a teeny, teeny little one-celled amoeba,

Започнавме како една малечка, ситна едно-клеточна амеба,

tiny, just sticking onto a rock, and now, voila, the brain.

ситна, прилепена за карпа, а сега, еве ви го мозокот.

Here we go. (Laughter)

Одиме. (Смеа)

This little baby has a lot of horsepower.

Ова малечко има многу коњски сили.

It comes completely conscious. It's got state-of-the-art lobes.

Доаѓа потполно свесно. Има високо технолошки лобуси.

We've got the occipital lobe so we can actually see the world.

Го имаме окципиталниот лобус со кој можеме да го гледаме светот.

We got the temporal lobe so we can actually hear the world.

Го имаме темпоралниот лобус со кој можеме да го слушнеме светот.

Here we've got a little bit of long-term memory,

Овде имаме малку долго-трајна меморија,

so, you know that night you want to forget, when you got really drunk? Bye-bye! Gone. (Laughter)

така, ја знаете онаа вечер кога стварно ќе се начукате и сакате да ја заборавите? Чао-чао! Ја нема. (Смеа)

So actually, it's filled with 100 billion neurons

Всушност, има 100 милијарди неврони

just zizzing away, electrically transmitting information,

кои фрчат на сите страни, електронски пренесувајќи информации,

zizzing, zizzing. I'm going to give you a little side view here.

фрчат ли фрчат. Овде ќе ви прикажам еден страничен поглед.

I don't know if you can get that here. (Laughter)

Не знам дали можете да го сконтате тоа овде. (Смеа)

So, zizzing away, and so — (Laughter) —

Така, си фрчат, и така - (Смеа) -

And for every one — I know, I drew this myself. Thank you.

И кај секој - Знам, јас лично го нацртав ова. Ви благодарам.

For every one single neuron, you can actually have

Кај секој поединечен неврон, всушност можете да имате

from 10,000 to 100,000 different connections

од 10.000 до 100.000 различни врски

or dendrites or whatever you want to call it, and every time

или дендрити или како сакајте викајте ги, и секојпат

you learn something, or you have an experience,

кога ќе научите нешто, или кога имате некое искуство,

that bush grows, you know, that bush of information.

оваа грмушка расте, знаете, оваа грмушка од информации.

Can you imagine, every human being is carrying

Можете да замислите, секое човечко суштество ја има

that equipment, even Paris Hilton? (Laughter)

оваа опрема, дури и Парис Хилтон? (Смеа)

Go figure.

Кој би рекол.

But I got a little bad news for you folks. I got some bad news.

Но имам малку и лоши вести за вас луѓе. Имам и лоши вести.

This isn't for the one in four. This is for the four in four.

Ова не е за едниот од четворицата. Ова е за сите четворица.

We are not equipped for the 21st century.

Ние немаме опрема за 21от век.

Evolution did not prepare us for this. We just don't have the bandwidth,

Еволуцијата не нема подготвено за ова. Едноставно го немаме потребниот капацитет,

and for people who say, oh, they're having a nice day,

а за луѓето кои велат, ааа, овие супер си поминуваат,

they're perfectly fine, they're more insane than the rest of us.

тие сосема се во ред, тие луѓе се полуди од останатите нас.

Because I'll show you where there might be a few glitches

Бидејќи ќе ви ги покажам неколкуте потенцијални еволуциски

in evolution. Okay, let me just explain this to you.

грешки. Добро, дозволете да ви го објаснам само ова.

When we were ancient man — (Laughter) —

Кога сме биле древни луѓе -(Смеа) -

millions of years ago, and we suddenly felt threatened

пред милиони години и кога наеднаш ќе сме почувствувале закана

by a predator, okay? — (Laughter) —

од некој предатор, добро? - (Смеа) -

we would — Thank you. I drew these myself. (Laughter)

ние - Ви благодарам. Сама ги нацртав овие.

Thank you very much. Thank you. Thank you. (Applause)

Ви благодарам многу. Ви благодарам. Ви благодарам. (Аплауз)

Thank you. Anyway, we would fill up with our own adrenaline

Ви благодарам. Во секој случај ние сме си се полнеле со нашиот адреналин

and our own cortisol, and then we'd kill or be killed,

и нашиот кортизол, а потоа или ќе нè убиеле или сме убивале,

we'd eat or we'd be eaten, and then suddenly we'd de-fuel,

сме јаделе или нè јаделе, а потоа наеднаш сме го исфрлале горивото,

and we'd go back to normal. Okay.

и сме се враќале во нормала. Во ред.

So the problem is, nowadays, with modern man— (Laughter) —

А проблемот со модерниот човек денес е тоа што - (Смеа) -

when we feel in danger, we still fill up with our own chemical

кога чувствуваме опасност, сè уште си се полниме со нашите хемикалии,

but because we can't kill traffic wardens — (Laughter) —

но бидејќи не можеме да ги убиеме сообраќајците - (Смеа)

or eat estate agents, the fuel just stays in our body

или да ги изедеме агентите за недвижнини, горивото си останува

over and over, so we're in a constant state of alarm,

во нашето тело одново и одново, па така ние сме во постојана

a constant state. And here's another thing that happened.

состојба на алармираност. И еве уште нешто.

About 150,000 years ago, when language came online,

Пред 150.000 години, кога се појавил јазикот,

we started to put words to this constant emergency,

сме почнале да ѝ лепиме зборови на оваа постојана тревожност,

so it wasn't just, "Oh my God, there's a saber-toothed tiger,"

па така не било само, "Оф Боже мој, тигар со остри заби гледа кон мене,"

which could be, it was suddenly, "Oh my God, I didn't send the email. Oh my God, my thighs are too fat.

наеднаш почнало и, "Оф Боже мој, не го испратив имејлот. Оф Боже мој, бутовите ми се предебели.

Oh my God, everybody can see I'm stupid. I didn't get invited to the Christmas party!"

Оф Боже мој, сите можат да видат дека сум глупав. Не ме поканија на божиќната забава!"

So you've got this nagging loop tape that goes

И така си ја имате оваа досадна лента пуштена на риплеј

over and over again that drives you insane, so,

која се повторува одново и одново, и ве полудува, и

you see what the problem is? What once made you safe

гледате во што е проблемот? Она што порано ве заштитуваше

now drives you insane.

сега ве полудува.

I'm sorry to be the bearer of bad news, but somebody has to be.

Жалам што сум носачот на лоши вести, но некој мора да биде.

Your pets are happier than you are. (Laughter)

Вашите миленичиња се посреќни од вас. (Смеа)

(Applause)

(Аплауз)

So kitty cat, meow, happy happy happy, human beings, screwed. (Laughter)

Значи маченцето, мјау, среќно среќно среќно, човечките суштества, сјебани. (Смеа)

Completely and utterly -- so, screwed.

Целосно и крајно -- ептен сјебани.

But my point is, if we don't talk about this stuff,

Но мојата поента е дека ако не зборуваме за ова,

and we don't learn how to deal with our lives, it's not going

и ако не научиме како да се носиме со нашите животи, нема да бидат

to be one in four. It's going to be four in four

еден на четири. Ќе бидат четворица на четворица

who are really, really going to get ill in the upstairs department.

кои ептен, ептен ќе се разболат во горниот оддел.

And while we're at it, can we please stop the stigma?

И кога сме кај тоа, ве молам може ли да престанеме со стигмата?

Thank you. (Applause)

Ви благодарам. (Аплауз)

(Applause) Thank you.

(Аплауз) Ви благодарам.