What's so funny about mental illness? | Ruby Wax

Ruby Wax: Bệnh tâm thần có chuyện gì vui?

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Translator: Thuy Duong Nguyen Reviewer: Nhu PHAM

One in four people suffer from some sort of mental illness,

Cứ trong 4 người thì sẽ có 1 người mắc chứng bệnh tâm thần

so if it was one, two, three, four, it's you, sir.

Vậy thì nếu đây là 1, 2, 3, 4, thì người đó chính là ông, thưa ông.

You. Yeah. (Laughter)

Vâng. Là ông. (Tiếng cười)

With the weird teeth. And you next to him. (Laughter)

Với hàm răng kì cục. Và bạn là người kế sau ông ta đấy. (Tiếng cười)

You know who you are.

Bạn biết bạn là ai mà.

Actually, that whole row isn't right. (Laughter)

Thực ra thì, cả hàng này đều không ai ổn cả. (Tiếng cười)

That's not good. Hi. Yeah. Real bad. Don't even look at me. (Laughter)

Điều đó thật không tốt. Vâng, thực sự rất tệ. Đừng có mà nhìn tôi (Tiếng cười)

I am one of the one in four. Thank you.

Tôi là một trong số một người trong 4 ấy. Xin cảm ơn.

I think I inherit it from my mother, who,

Tôi nghĩ tôi thừa hưởng nó từ mẹ tôi, người mà

used to crawl around the house on all fours.

đã từng bò khắp nhà trên cả bốn chi.

She had two sponges in her hand, and then she had two

Bà ấy có hai miếng xốp trong tay, và rồi bà

tied to her knees. My mother was completely absorbent. (Laughter)

buộc hai cái nữa vào hai đầu gối. Mẹ tôi đã hoàn toàn bị nhúng ướt. (Tiếng cười)

And she would crawl around behind me going,

Và bà sẽ bắt đầu bò theo sau tôi,

"Who brings footprints into a building?!"

"Ai đã mang những dấu chân này vào trong nhà?!"

So that was kind of a clue that things weren't right.

Vâng đó chính là một manh mối cho thấy mọi việc không ổn.

So before I start, I would like to thank

Thế nên, trước khi bắt đầu, tôi xin được cảm ơn

the makers of Lamotrigine, Sertraline, and Reboxetine,

những người sáng chế nên Lamotrigine, Sertraline và Reboxetine

because without those few simple chemicals, I would not be vertical today.

bởi vì nếu không có những loại thuốc đơn giản này, tôi sẽ không thể đứng thẳng được như ngày hôm nay.

So how did it start?

Vậy điều này đã bắt đầu từ bao giờ?

My mental illness -- well, I'm not even going to talk about my mental illness.

Chứng bệnh tâm thần của tôi, oh, tôi sẽ không nói về chứng bệnh này của tôi.

What am I going to talk about? Okay.

Tôi sẽ nói gì nhỉ? Ok được rồi.

I always dreamt that, when I had my final breakdown,

Tôi đã từng luôn mơ ước rằng, khi cơn suy nhược cuối cùng của mình xảy đến,

it would be because I had a deep Kafkaesque

đó sẽ là bởi vì tôi đã có được sự soi rạng của thuyết hiện sinh

existentialist revelation,

Kafkaesque,

or that maybe Cate Blanchett would play me and she would win an Oscar for it. (Laughter)

hoặc có thể là Cate Blanchett sẽ đóng vai tôi và cô ấy sẽ giành giải Oscar vì điều này. (cười)

But that's not what happened. I had my breakdown

Nhưng đây không phải là điều đã xảy ra. Tôi đã bị ngất

during my daughter's sports day.

trong ngày thể thao của con gái mình.

There were all the parents sitting in a parking lot

Tất cả cha mẹ của học sinh ngồi trong bãi đỗ xe

eating food out of the back of their car -- only the English --

ăn thức ăn được lấy ra từ đằng sau xe của họ, chỉ duy nhất những người Anh

eating their sausages. They loved their sausages. (Laughter)

là ăn xúc xích. Họ yêu xúc xích. (Tiếng cười)

Lord and Lady Rigor Mortis were nibbling on the tarmac,

Lord và Lady Rigor Mortis đang ngồi nhấm nháp thức ăn trên mặt đường

and then the gun went off and all the girlies started running,

thì bỗng nhiên súng nổ, và tất cả các bé gái bắt đầu chạy

and all the mummies went, "Run! Run Chlamydia! Run!" (Laughter)

và tất cả các bà mẹ thì hét lên "Chạy, chạy đi Chlamydia, chạy!" (Tiếng cười)

"Run like the wind, Veruca! Run!"

"Chạy nhanh như gió, Veruca! Chạy!"

And all the girlies, girlies running, running, running,

Và tất cả các bé gái, cứ chạy, chạy và chạy

everybody except for my daughter, who was just standing

Tất cả trừ con gái tôi, vẫn đang đứng

at the starting line, just waving,

ở vạch xuất phát, chỉ vẫy tay

because she didn't know she was supposed to run.

vởi vì nó không biết rằng đáng nhẽ nó phải chạy.

So I took to my bed for about a month, and when I woke up

Và thế là tôi đã phải nằm trên giường cả tháng trời, và khi tôi tỉnh dậy

I found I was institutionalized, and when I saw the other inmates,

tôi phát hiện mình đã được nhập viện, và khi tôi nhìn thấy những bệnh nhân khác,

I realized that I had found my people, my tribe. (Laughter)

tôi nhận ra rằng mình đã tìm được người của mình, đồng bọn của mình (Tiếng cười)

Because they became my only friends, they became my friends,

Bởi vì họ ltrở thànhn những người bạn duy nhất của tôi, họ trở thành bạn tôi

because very few people that I knew -- Well, I wasn't

bởi vì có rất ít người mà tôi quen biết - Vâng, tôi đã không được

sent a lot of cards or flowers. I mean, if I had had a broken leg

gửi nhiều thiệp và hoa. Ý tôi là, nếu tôi bị gẫy chân

or I was with child I would have been inundated,

hoặc ở với trẻ con, tôi đáng nhẽ sẽ có ngập tràn hoa và thiệp

but all I got was a couple phone calls telling me to perk up.

nhưng tất cả những thứ tôi nhận được là một vài cuộc điện thoại nói với tôi rằng hãy ráng hồi phục.

Perk up.

Hồi phục ư.

Because I didn't think of that. (Laughter)

Bởi vì tôi không nghĩ như thế (Tiếng cười)

(Laughter) (Applause)

(Tiếng cười) (Vỗ tay)

Because, you know, the one thing, one thing that you get with this disease,

Bởi vì, bạn biết đấy, có một thứ, một thứ mà khi bạn có được đi cùng với chứng bệnh này,

this one comes with a package, is you get a real sense of shame,

thứ này sẽ tự đến như một món hàng, đó là việc bạn có cảm giác hổ thẹn thực sự

because your friends go, "Oh come on, show me the lump,

bởi vì bạn của bạn sẽ nói "Ồ thôi nào, cho tớ xem chỗ u của cậu nào,

show me the x-rays," and of course you've got nothing to show,

cho tớ xem hình chụp x quang của cậu". Và dĩ nhiên bạn chẳng có gì để cho họ xem cả

so you're, like, really disgusted with yourself because you're thinking,

thế nên bạn sẽ, kiểu như cảm thấy rất là khó chịu với bản thân mình bởi vì bạn nghĩ rằng

"I'm not being carpet-bombed. I don't live in a township."

"Tôi sẽ không phải bị ném bom rải thảm. Mình không sống ở khu da đen."

So you start to hear these abusive voices, but you don't hear one abusive voice,

Do vậy bạn bắt đầu nghe thấy những tiếng nói lăng mạ này, nhưng bạn không chỉ nghe một lời lăng mạ

you hear about a thousand -- 100,000 abusive voices,

mà bạn nghe một ngàn - 100 ngàn lần những tiếng nói này,

like if the Devil had Tourette's, that's what it would sound like.

giống như nếu ác quỷ mà có Tourette thì đó là những thứ tương tự mà bạn sẽ nghe.

But we all know in here, you know, there is no Devil,

Nhưng tất cả chúng ra ở đây đều biết rằng không có Ác quỷ

there are no voices in your head.

cũng không có giọng nói nào trong đầu bạn cả.

You know that when you have those abusive voices,

Bạn biết rằng khi bạn nghe thấy những lời lăng mạ đó

all those little neurons get together and in that little gap

tất cả những nơ ron thần kinh sẽ tập hợp lại và trong cái khoảng cách bé nhỏ đó

you get a real toxic "I want to kill myself" kind of chemical,

bạn sẽ thu được một chất hoá học thực sự độc hại, kiểu như là "Tôi muốn chết",

and if you have that over and over again on a loop tape,

và nếu bạn có cảm giác đó lặp đi lặp lại như một cuốn băng

you might have yourself depression.

bạn có thể sẽ lâm vào trạng thái tuyệt vọng.

Oh, and that's not even the tip of the iceberg.

Ồ, và đó thậm chí không phải là đỉnh điểm.

If you get a little baby, and you abuse it verbally,

Nếu bạn có con nhỏ, bạn sẽ lạm dụng nó bằng ngôn từ

its little brain sends out chemicals that are so destructive

trí não nhỏ bé đó sẽ phát đi những chất hóa học có sức tàn phá

that the little part of its brain that can tell good from bad just doesn't grow,

đến mức một phần nhỏ của bộ não, vùng mà có thể phân biệt được tốt xấu, không thể phát triển được nữa,

so you might have yourself a homegrown psychotic.

do vậy bạn sẽ có thể thấy trong cơ thể mình có một con người mắc chứng rối loạn thần kinh

If a soldier sees his friend blown up, his brain goes into

Nếu một người lính nhìn thấy bạn của anh ta bị đánh bom chết, não của anh ta sẽ lâm vào

such high alarm that he can't actually put the experience into words,

mức độ cảnh giác cao đến mức anh ta không thể diễn đạt những kinh nghiệm thành lời được,

so he just feels the horror over and over again.

nên anh ta sẽ liên tục cảm thấy kinh khủng.

So here's my question. My question is, how come

Vậy đây là câu hỏi của tôi. Câu hỏi của tôi là,

when people have mental damage, it's always an active imagination?

khi mà con người bị tổn thương về tinh thần, có phải sẽ luôn có một sự tưởng tượng hoạt động không?

How come every other organ in your body can get sick

Làm thế nào mà mỗi cơ quan khác trên cơ thể bạn có thể bị ốm

and you get sympathy, except the brain?

và bạn nhận được sự cảm thông, trừ bộ não?

I'd like to talk a little bit more about the brain,

Tôi muốn nói thêm đôi chút về bộ não

because I know you like that here at TED,

bởi vì tôi biết bạn thích điều này ở TED

so if you just give me a minute here, okay.

nếu bạn cho tôi một phút tại đây, OK

Okay, let me just say, there's some good news.

OK, để tôi nói cho bạn biêt, có một vài tin tốt.

There is some good news. First of all, let me say,

Có một vài tin tốt. Trước hết, hãy để tôi nói,

we've come a long, long way.

chúng ta đang đi một đoạn đường dài, rất dài

We started off as a teeny, teeny little one-celled amoeba,

Chúng ta bắt đầu như một tế bào Amip rất nhỏ

tiny, just sticking onto a rock, and now, voila, the brain.

dính vào một hòn đá, và bây giờ, bộ não ra đời

Here we go. (Laughter)

Chính là nó. (Tiếng cười)

This little baby has a lot of horsepower.

Đứa trẻ nhỏ này có rất nhiều mã lực

It comes completely conscious. It's got state-of-the-art lobes.

Nó xảy ra một cách hoàn toàn có nhận thức. Nó có những thùy não tân tiến

We've got the occipital lobe so we can actually see the world.

Chúng ta có thùy chẩm do vậy chúng ta có thể nhìn thấy thế giới.

We got the temporal lobe so we can actually hear the world.

Chúng ta có thùy động mạch thái dương do vậy chúng ta có thể nghe thấy thế giới.

Here we've got a little bit of long-term memory,

Ở đây chúng ta có một trí nhớ khá lâu,

so, you know that night you want to forget, when you got really drunk? Bye-bye! Gone. (Laughter)

do vậy, bạn biết rằng khi mà bạn muốn quên đi cái tối mà bạn say xỉn? Bye bye! Xong. (Tiếng cười)

So actually, it's filled with 100 billion neurons

Vậy thực ra, bộ não được lấp đầy bởi 100 tỉ nơ ron thần kinh

just zizzing away, electrically transmitting information,

zzzz..truyền tải thông tin nhanh như điện giật.

zizzing, zizzing. I'm going to give you a little side view here.

.zzz... Tôi sẽ đưa ra một quan điểm nhỏ ở đây

I don't know if you can get that here. (Laughter)

Tôi cũng không biết liệu bạn có hiểu được không nữa (Tiếng cười)

So, zizzing away, and so — (Laughter) —

Vâng và đây (Tiếng cười)

And for every one — I know, I drew this myself. Thank you.

Và cho tất cả mọi người, tôi biết, tôi đã tự vẽ nó đấy. Xin cảm ơn

For every one single neuron, you can actually have

Với từng nơ ron thần kinh, bạn có thể có

from 10,000 to 100,000 different connections

từ 10 nghìn đến 100 nghìn những mối liên hệ khác nhau

or dendrites or whatever you want to call it, and every time

hoặc kiểu liên kết hình cây, hay bất cứ cái tên nào mà bạn muốn đặt cho nó, và mỗi lần như vậy

you learn something, or you have an experience,

bạn lại học được một điều gì đó, hoặc bạn thu được một kinh nghiệm

that bush grows, you know, that bush of information.

cái bụi cây đó lại lớn lên, bạn biết đấy, đó là một bụi cây các thông tin

Can you imagine, every human being is carrying

Bạn có thể tưởng tượng được không, mỗi con người đều đang mang

that equipment, even Paris Hilton? (Laughter)

thiết bị đó, thậm chí cả Paris Hilton? (Tiếng cười)

Go figure.

Hãy tìm hiểu xem.

But I got a little bad news for you folks. I got some bad news.

Nhưng tôi có một tin khá xấu cho các bạn. Tôi có một vài tin xấu.

This isn't for the one in four. This is for the four in four.

Nó không phải là cho một người trong bốn người, mà là cho cả 4.

We are not equipped for the 21st century.

Chúng ta không được trang bị cho thế kỉ 21

Evolution did not prepare us for this. We just don't have the bandwidth,

Sự tiến hóa không chuẩn bị cho chúng ta đối phó với điều này. Chúng ta không có đủ dung lượng

and for people who say, oh, they're having a nice day,

và với những người nói rằng, ồ họ đang có một ngày thật đẹp,

they're perfectly fine, they're more insane than the rest of us.

họ hoàn toàn ổn, thật ra họ đang điên cuồng hơn toàn bộ chúng ta.

Because I'll show you where there might be a few glitches

Bởi vì tôi sẽ chỉ cho bạn thấy chỗ nào đang có trục trặc

in evolution. Okay, let me just explain this to you.

trong sự tiến hóa này. OK, để tôi giải thích điều này cho bạn.

When we were ancient man — (Laughter) —

Khi chúng ta còn là người cổ đại (Tiếng cười)

millions of years ago, and we suddenly felt threatened

hàng triệu năm về trước, và rồi bỗng nhiên chúng ta cảm thấy bị đe dọa

by a predator, okay? — (Laughter) —

bởi một loại động vật ăn thịt, đúng không? (Tiếng cười)

we would — Thank you. I drew these myself. (Laughter)

chúng ta sẽ như vậy - Xin cảm ơn. Tôi lại tự vẽ những cái này (Tiếng cười)

Thank you very much. Thank you. Thank you. (Applause)

Cảm ơn rất nhiều, cảm ơn, cảm ơn (Vỗ tay)

Thank you. Anyway, we would fill up with our own adrenaline

Cảm ơn. Dù sao thì, chúng ta sẽ được đổ đầy với Adrenalin của chính chúng ta

and our own cortisol, and then we'd kill or be killed,

và cortisol của mình, và sau đó chúng ta sẽ giết hoặc bị giết

we'd eat or we'd be eaten, and then suddenly we'd de-fuel,

chúng ta sẽ ăn hoặc bị làm thịt, và sau đó chúng ta đột nhiên mất đi năng lượng

and we'd go back to normal. Okay.

và quay trở lại bình thường. OK

So the problem is, nowadays, with modern man— (Laughter) —

Vậy vấn đề là, ngày này, với loài người hiện đại (Tiếng cười)

when we feel in danger, we still fill up with our own chemical

khi chúng ta cảm thấy nguy hiểm, chúng ta vẫn tự đổ đầy với những chất hóa học trong chính chúng ta

but because we can't kill traffic wardens — (Laughter) —

nhưng bởi vì chúng ta không thể giết những người giám sát giao thông (Tiếng cười)

or eat estate agents, the fuel just stays in our body

hay ăn thịt bọn kinh doanh bất động sản được, vậy nên năng lượng đó sẽ đọng lại ở trong cơ thể chúng ta

over and over, so we're in a constant state of alarm,

lặp đi lặp lại, do vậy chúng ta luôn ở một trạng thái cảnh giác thường trực,

a constant state. And here's another thing that happened.

trạng thái không đổi. Và đây là một chuyện khác có thể xảy đến.

About 150,000 years ago, when language came online,

Khoảng 150 ngàn năm về trước, khi ngôn ngữ xuất hiện online

we started to put words to this constant emergency,

chúng ta bắt đầu cho từ ngữ vào cái trạng thái khẩn cấp thường trực này,

so it wasn't just, "Oh my God, there's a saber-toothed tiger,"

do vậy nó không phải chỉ là "Trời ơi, có 1 con hổ răng kiếm kìa"

which could be, it was suddenly, "Oh my God, I didn't send the email. Oh my God, my thighs are too fat.

đáng nhẽ nó phải là như thế nhưng đột nhiên lại trở thành, "Trời ạ, tôi không gửi được email. Trời ạ đùi của tôi mập quá.

Oh my God, everybody can see I'm stupid. I didn't get invited to the Christmas party!"

Trời ạ, mọi người sẽ thấy tôi hết sức ngu ngốc. Tôi không được mời tới bữa tiệc giáng sinh!"

So you've got this nagging loop tape that goes

Thế là bạn có được cuộn băng cằn nhằn này lặp đi lặp lại

over and over again that drives you insane, so,

và nó khiến bạn loạn trí, vậy thì,

you see what the problem is? What once made you safe

bạn đã thấy vấn đề gì chưa? Cái mà một lần khiến bạn cảm thấy an toàn

now drives you insane.

giờ lại khiến bạn phát điên.

I'm sorry to be the bearer of bad news, but somebody has to be.

Tôi rất lấy làm tiếc khi phải là người trruyền đi cái tin tồi tệ này, nhưng một ai đó sẽ phải làm điều này.

Your pets are happier than you are. (Laughter)

Thú nuôi của bạn thực ra hạnh phúc hơn bạn. Tiếng cười)

(Applause)

(Vỗ tay)

So kitty cat, meow, happy happy happy, human beings, screwed. (Laughter)

Mèo kitty, meow, vui vui vui, con người, đuối (Tiếng cười)

Completely and utterly -- so, screwed.

Hoàn toàn và tuyệt đối - đuối.

But my point is, if we don't talk about this stuff,

Nhưng luận điểm của tôi là, nếu chúng ta không nói về những điều này,

and we don't learn how to deal with our lives, it's not going

và chúng ta sẽ không học được cách đối phó với chúng trong cuộc sống hằng ngày, và đó sẽ không

to be one in four. It's going to be four in four

phải là một người trong bốn người nữa. Nó sẽ là bốn trên bốn,

who are really, really going to get ill in the upstairs department.

những người mà sẽ thực sự, thực sự phát ốm với căn hộ tầng trên

And while we're at it, can we please stop the stigma?

Và khi chúng ta ở đó, làm ơn đi, liệu chúng ta có thể hết được những dấu hiệu của căn bệnh này?

Thank you. (Applause)

Cảm ơn (vỗ tay)

(Applause) Thank you.

(Vỗ tay) Cảm ơn.