What's so funny about mental illness? | Ruby Wax

Ruby Wax: Akıl hastalıklarıyla ilgili komik olan ne?

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Çeviri: Diba Szamosi Gözden geçirme: Meric Aydonat

One in four people suffer from some sort of mental illness,

Her dört kişiden biri bir akıl hastalığından muzdarip,

so if it was one, two, three, four, it's you, sir.

yani bir, iki, üç, dört, siz bayım.

You. Yeah. (Laughter)

Siz. Evet (Kahkahalar)

With the weird teeth. And you next to him. (Laughter)

Tuhaf dişleri olan. Ve onun yanındaki. (Kahkahalar)

You know who you are.

Kim olduğunu biliyorsun.

Actually, that whole row isn't right. (Laughter)

Aslında, bu sıranın tamamı arızalı. (Kahkahalar)

That's not good. Hi. Yeah. Real bad. Don't even look at me. (Laughter)

Hiç iyi değil. Selam. Evet. Cidden kötü. Bana bakma bile. (Kahkahalar)

I am one of the one in four. Thank you.

Ben de o dörtte birden biriyim. Teşekkürler.

I think I inherit it from my mother, who,

Sanırım bana annemden geçmiş,

used to crawl around the house on all fours.

kendisi evin içinde emekleyerek dolaşırdı.

She had two sponges in her hand, and then she had two

Ellerinde iki sünger vardı, sonra da iki tane daha

tied to her knees. My mother was completely absorbent. (Laughter)

dizlerine bağladı. Annem gayet emiciydi. (Kahkahalar)

And she would crawl around behind me going,

Ve evde peşimden emekleyip

"Who brings footprints into a building?!"

"Kim bu eve ayak izleri getiriyor?" diye bağırırdı.

So that was kind of a clue that things weren't right.

Bu da bir şeylerin yolunda olmadığının kanıtıydı.

So before I start, I would like to thank

Bu yüzden başlamadan önce, Lamotrigine,

the makers of Lamotrigine, Sertraline, and Reboxetine,

Sertraline ve Reboxetine üreticilerine teşekkür etmek istiyorum

because without those few simple chemicals, I would not be vertical today.

çünkü bu basit kimyasallar olmasaydı bugün ayakta duruyor olmazdım.

So how did it start?

Peki nasıl başladı?

My mental illness -- well, I'm not even going to talk about my mental illness.

Akıl hastalığım -- aslında akıl sağlığım hakkında konuşmayı planlamıyorum.

What am I going to talk about? Okay.

Ne hakkında konuşacağım? Tamam.

I always dreamt that, when I had my final breakdown,

Hep, eğer bir kopma noktam olursa, bunun Kafka tarzı

it would be because I had a deep Kafkaesque

varoluşçu bir aydınlanma

existentialist revelation,

yaşadığım için olacağını düşündüm

or that maybe Cate Blanchett would play me and she would win an Oscar for it. (Laughter)

ve belki de Kate Blanchett benim hayatımı oynayıp bu sayede Oscar bile alabilirdi. (Kahkahalar)

But that's not what happened. I had my breakdown

Ama öyle olmadı. Kopma noktam

during my daughter's sports day.

kızımın spor günü esnasında gerçekleşti.

There were all the parents sitting in a parking lot

Park yerinde oturan ebeveynler vardı

eating food out of the back of their car -- only the English --

arabalarının arkasından yemek yiyorlardı -- sadece İngilizler

eating their sausages. They loved their sausages. (Laughter)

sosislerini yiyorlardı. Sosisi seviyorlardı. (Kahkahalar)

Lord and Lady Rigor Mortis were nibbling on the tarmac,

Lord ve Leydi Mortis asfaltın üstünde tıkınırken

and then the gun went off and all the girlies started running,

silah patladı, kızlar koşmaya başladı

and all the mummies went, "Run! Run Chlamydia! Run!" (Laughter)

ve anneleri " Koş Chlamydia, koş!" diye bağırmaya başladılar. (Kahkahalar)

"Run like the wind, Veruca! Run!"

"Rüzgar gibi koş, Veruca! Koş!"

And all the girlies, girlies running, running, running,

Ve kızların hepsi koştu, koştu, koştu,

everybody except for my daughter, who was just standing

sadece başlama çizgisinde durup el sallayan

at the starting line, just waving,

kızım hariç hepsi koştu,

because she didn't know she was supposed to run.

çünkü kızım koşması gerektiğini bilmiyordu.

So I took to my bed for about a month, and when I woke up

Böylece yatağa düştüm ve bir ay sonra kalktığımda

I found I was institutionalized, and when I saw the other inmates,

kendimi hastanede buldum ve diğer hastaları görünce

I realized that I had found my people, my tribe. (Laughter)

kendi halkımı bulduğumu anladım, benim kabilemi. (Kahkahalar)

Because they became my only friends, they became my friends,

Çünkü benim arkadaşlarım oldular, tek dostlarım

because very few people that I knew -- Well, I wasn't

çünkü tanıdığım az sayıda kişiler -- Yani, kimse

sent a lot of cards or flowers. I mean, if I had had a broken leg

bana çiçek ya da kart yollamadı, eğer bacağımı kırsaydım

or I was with child I would have been inundated,

ya da hamile falan olsaydım, bir sürü gelirdi,

but all I got was a couple phone calls telling me to perk up.

ama bu defa sadece kendime gelmemi söyleyen birkaç

Perk up.

telefon aldım.

Because I didn't think of that. (Laughter)

Söylemeseler düşünemezdim ya. (Kahkahalar)

(Laughter) (Applause)

(Kahkahalar) (Alkışlar)

Because, you know, the one thing, one thing that you get with this disease,

Çünkü, bilirsiniz, bu hastalıkla size gelen tek şey

this one comes with a package, is you get a real sense of shame,

gerçek bir utanç duygusudur.

because your friends go, "Oh come on, show me the lump,

Çünkü dostlarınız "Hadi neren şiş, göster bakalım,

show me the x-rays," and of course you've got nothing to show,

röntgen filmlerini göster." derler ve sizin gösterecek bir şeyiniz yoktur.

so you're, like, really disgusted with yourself because you're thinking,

Siz de kendinizden tiksinirsiniz, şöyle düşünürsünüz:

"I'm not being carpet-bombed. I don't live in a township."

"Bombardımana yakalanmadım. Bir kasabada yaşamıyorum."

So you start to hear these abusive voices, but you don't hear one abusive voice,

Küfredip duran onca ses duyarsınız, ama sadece bir tane değil,

you hear about a thousand -- 100,000 abusive voices,

binlerce küfreden ses duyarsınız,

like if the Devil had Tourette's, that's what it would sound like.

sanki şeytan Tourette sendromuna tutulmuş gibi.

But we all know in here, you know, there is no Devil,

Ama buradaki herkes biliyor ki Şeytan yok,

there are no voices in your head.

kafamızın içinde sesler yok.

You know that when you have those abusive voices,

Biliyorsunuz ki bu sesleri duyduğunuzda,

all those little neurons get together and in that little gap

küçücük nöronlar toplanıyor ve o küçük boşlukta

you get a real toxic "I want to kill myself" kind of chemical,

zehirli bir "Kendimi öldürmek istiyorum." tarzı kimyasal salgılarsınız,

and if you have that over and over again on a loop tape,

ve eğer bu tekrar eden bir kaset kaydı gibiyse

you might have yourself depression.

kendinizi depresyonda bulabilirsiniz.

Oh, and that's not even the tip of the iceberg.

Ah, ayrıca bu buzdağının ucu bile değil.

If you get a little baby, and you abuse it verbally,

Eğer bir bebeğiniz olursa ve onu sözlü olarak taciz ederseniz,

its little brain sends out chemicals that are so destructive

küçük beyni o kadar yıkıcı kimyasallar salgılar ki

that the little part of its brain that can tell good from bad just doesn't grow,

beyninin kötüyü iyiden ayıran kısmı asla gelişmez,

so you might have yourself a homegrown psychotic.

böylece kendinize ev yapımı harika bir psikopat yetiştirmiş olursunuz.

If a soldier sees his friend blown up, his brain goes into

Eğer bir asker arkadaşının havaya uçtuğunu görürse,

such high alarm that he can't actually put the experience into words,

beyni öylesine yüksek bir alarm verir ki deneyimini sözlerle anlatamaz,

so he just feels the horror over and over again.

ve bu kabusu tekrar tekrar yaşar.

So here's my question. My question is, how come

Size bir sorum olacak. "Neden insanlar

when people have mental damage, it's always an active imagination?

akli hasar gördüklerinde, bu hep aktif hayalgücüyle oluyor?

How come every other organ in your body can get sick

Nasıl oluyor da vücudunuzda beyin hariç

and you get sympathy, except the brain?

herhangi bir organ hastalandığında sizin için üzülüyorlar?

I'd like to talk a little bit more about the brain,

Biraz daha beyinden bahsetmek istiyorum,

because I know you like that here at TED,

çünkü biliyorum ki TED'de bunu seviyorsunuz,

so if you just give me a minute here, okay.

bana bir dakika verin şimdi, tamam.

Okay, let me just say, there's some good news.

Tamam bazı iyi haberlerin olduğunu söyleyeyim.

There is some good news. First of all, let me say,

İyi haberler var. Öncelikle, uzun

we've come a long, long way.

uzun bir yol katettik.

We started off as a teeny, teeny little one-celled amoeba,

Ufacık, minicik bir tek-hücreli olarak başladık,

tiny, just sticking onto a rock, and now, voila, the brain.

bir kayaya tutunarak ve şimdi, işte, beyin.

Here we go. (Laughter)

Başlıyoruz. (Kahkahalar)

This little baby has a lot of horsepower.

Bu küçük bebek bir beygir kadar güçlü.

It comes completely conscious. It's got state-of-the-art lobes.

Bilinçli halde geliyor. Türünün en gelişmiş örneği lobları oluyor.

We've got the occipital lobe so we can actually see the world.

Oksipital lobumuz gelişiyor, böylece dünyayı görebiliyoruz.

We got the temporal lobe so we can actually hear the world.

Temporal lobumuz sayesinde dünyayı duyuyoruz.

Here we've got a little bit of long-term memory,

Burada bir parça uzun süreli belleğimiz var,

so, you know that night you want to forget, when you got really drunk? Bye-bye! Gone. (Laughter)

hani o çok içip sarhoş olduğunuz gece var ya, unutmak istiyordunuz? Hoşçakal! Gitti. (Kahkahalar)

So actually, it's filled with 100 billion neurons

Aslında, yüz milyar nöronla dolu

just zizzing away, electrically transmitting information,

oradan oraya geziyor, bilgi transfer ediyor, vızır vızır.

zizzing, zizzing. I'm going to give you a little side view here.

Size yan görüntüsünü göstereceğim,

I don't know if you can get that here. (Laughter)

buradan bunu görebileceğinizden emin değilim. (Kahkahalar)

So, zizzing away, and so — (Laughter) —

Neyse, uzaklaşıyor ve işte --(Kahkahalar)

And for every one — I know, I drew this myself. Thank you.

Ve herkes için -- biliyorum, bunu çizen benim. Teşekkür ederim.

For every one single neuron, you can actually have

Her bir nöron için, on binden yüz bine kadar

from 10,000 to 100,000 different connections

farklı bağlantılar oluşturabilirsiniz ya da dendritler

or dendrites or whatever you want to call it, and every time

ya da adı her neyse, yeni bir şey öğrendiğiniz her an

you learn something, or you have an experience,

ya da yeni bir şey deneyimlediğinizde,

that bush grows, you know, that bush of information.

bu bağlantılar artıyor, işte şu bilgi ağacı.

Can you imagine, every human being is carrying

Düşünebiliyor musunuz, herkeste bu ekipman var.

that equipment, even Paris Hilton? (Laughter)

Paris Hilton'da bile. (Kahkahalar)

Go figure.

Düşünün.

But I got a little bad news for you folks. I got some bad news.

Ama size kötü haberlerim var millet. Bazı kötü haberler.

This isn't for the one in four. This is for the four in four.

Bu dörtte bir olanlar için değil. Bu dört kişiden dördü de için.

We are not equipped for the 21st century.

21. yüzyıl için sağlam ekipmanlarımız yok.

Evolution did not prepare us for this. We just don't have the bandwidth,

Evrim bizi buna hazırlamadı. Bu frekansı algılayamıyoruz

and for people who say, oh, they're having a nice day,

ve iyi bir gün geçiren insanlar, tamamen iyi görünenler,

they're perfectly fine, they're more insane than the rest of us.

bizden daha da kötü durumdalar.

Because I'll show you where there might be a few glitches

Evrimdeki arızanın nerelerde olabileceğini

in evolution. Okay, let me just explain this to you.

göstereyim. Tamam, Size şöyle açıklayayım.

When we were ancient man — (Laughter) —

Biz eski adamlarken -- (Kahkahalar)

millions of years ago, and we suddenly felt threatened

milyonlarca yıl önce, bir kendimizi yırtıcı tarafından

by a predator, okay? — (Laughter) —

tehdit altında hissettik, tamam mı? -- (Kahkahalar)

we would — Thank you. I drew these myself. (Laughter)

Biz de -- Teşekkürler. Kendim çizdim. (Kahkahalar)

Thank you very much. Thank you. Thank you. (Applause)

Çok teşekkür ederim. Teşekkürler. Teşekkürler.

Thank you. Anyway, we would fill up with our own adrenaline

Sağolun. Neyse, biz de kendimizi adrenalinle

and our own cortisol, and then we'd kill or be killed,

ve kortizolla doldurduk, sonra öldürdük ya da öldük,

we'd eat or we'd be eaten, and then suddenly we'd de-fuel,

yedik ya da yenildik ve sonra yakıtımız bitince

and we'd go back to normal. Okay.

normale döndük. Tamam.

So the problem is, nowadays, with modern man— (Laughter) —

Problem, bu günlerde, modern insan olarak -- (Kahkahalar)

when we feel in danger, we still fill up with our own chemical

tehlikede hissettiğimizde, kendimizi hala o kimyasallarla dolduruyoruz

but because we can't kill traffic wardens — (Laughter) —

ama trafik polislerini öldğremediğimiz için -- (Kahkahalar)

or eat estate agents, the fuel just stays in our body

ya da emlakçıları yiyemediğimiz için, yakıt vücudumuzda kalıyor,

over and over, so we're in a constant state of alarm,

birikiyor böylece daimi bir alarm halinde kalıyoruz,

a constant state. And here's another thing that happened.

devamlı bir durum. Ve işte olan bir diğer şey.

About 150,000 years ago, when language came online,

150.000 yıl önce, dil kullanmaya başladığımızda

we started to put words to this constant emergency,

bu kalıcı aciliyete kelimeler ekledik,

so it wasn't just, "Oh my God, there's a saber-toothed tiger,"

yani durum artık sadece "Aman tanrım, kılıç dişli bir kaplan!" değil,

which could be, it was suddenly, "Oh my God, I didn't send the email. Oh my God, my thighs are too fat.

birden şuna dönüştük "Aman tanrım, e-mail atmayı unuttum. Aman tanrım basenlerim çok geniş.

Oh my God, everybody can see I'm stupid. I didn't get invited to the Christmas party!"

Aman tanrım, herkes ne kadar aptal olduğumu görüyor. Noel partisine davet edilmedim!"

So you've got this nagging loop tape that goes

Yani tekrar edip duran bu baş belası kayıt

over and over again that drives you insane, so,

sizi deli etmekte ve

you see what the problem is? What once made you safe

problem işte bu. Sizi zamanında güvende tutan şey

now drives you insane.

artık deli ediyor.

I'm sorry to be the bearer of bad news, but somebody has to be.

Kötü haberi veren ben olduğum için üzgünüm ama birileri söylemeliydi.

Your pets are happier than you are. (Laughter)

Evcil hayvanlarınız sizden daha mutlu. (Kahkahalar)

(Applause)

(Alkışlar)

So kitty cat, meow, happy happy happy, human beings, screwed. (Laughter)

Yani kedicik miyav, mutlu mutlu mutlu, insanoğlu ayvayı yemiş. (Kahkahalar)

Completely and utterly -- so, screwed.

Tamamen ve düpedüz -- ayvayı yemiş.

But my point is, if we don't talk about this stuff,

Ama demek istediğim, bu konuda konuşmazsak

and we don't learn how to deal with our lives, it's not going

ve bununla baş etmeyi bilmezsek, sadece dörtte birle

to be one in four. It's going to be four in four

kalmayacak. Dört kişiden dördü

who are really, really going to get ill in the upstairs department.

gerçekten hastalanacak ve kafayı çizecek.

And while we're at it, can we please stop the stigma?

Ve hazır bahsetmişken, insanları utançla damgalamayı durdurabilir miyiz?

Thank you. (Applause)

Teşekkürler. (Alkışlar)

(Applause) Thank you.

(Alkışlar) Teşekkür ederim.