What's so funny about mental illness? | Ruby Wax

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Tłumaczenie: Capa Girl Korekta: Jakub Staniszewski

One in four people suffer from some sort of mental illness,

1 na 4 osoby cierpi na zaburzenia psychiczne,

so if it was one, two, three, four, it's you, sir.

zatem: jeden, dwa, trzy, cztery, to pan.

You. Yeah. (Laughter)

Tak, pan. (ŚŒmiech)

With the weird teeth. And you next to him. (Laughter)

Pan z dziwnymi zębami. I ty obok niego. (ŒŚmiech)

You know who you are.

Wiesz, kim jesteś.

Actually, that whole row isn't right. (Laughter)

Właœściwie, z całym rzędem jest coœś nie tak. (ŚŒmiech)

That's not good. Hi. Yeah. Real bad. Don't even look at me. (Laughter)

Niedobrze. Nawet na mnie nie patrz. (ŒŚmiech)

I am one of the one in four. Thank you.

Jestem jedną z tych osób. Dziękuję.

I think I inherit it from my mother, who,

Chyba odziedziczyłam to po matce,

used to crawl around the house on all fours.

która chodziła po domu na czworakach.

She had two sponges in her hand, and then she had two

Miała gąbki w rękach i przymocowane do kolan.

tied to her knees. My mother was completely absorbent. (Laughter)

Była bardzo „"chłonna”". (ŚŒmiech)

And she would crawl around behind me going,

Chodziła tak wkoło mnie, mówiąc:

"Who brings footprints into a building?!"

"„Kto narobił śladów w domu?!”".

So that was kind of a clue that things weren't right.

To był znak, że cośœ jest nie tak.

So before I start, I would like to thank

Zanim zacznę, pragnę podziękować

the makers of Lamotrigine, Sertraline, and Reboxetine,

producentom Lamotryginy, Sertraliny i Reboksetyny,

because without those few simple chemicals, I would not be vertical today.

bo bez tych leków nie stanęłabym na nogach.

So how did it start?

Jak to się zaczęło?

My mental illness -- well, I'm not even going to talk about my mental illness.

Moja choroba... Nie będę o niej mówić.

What am I going to talk about? Okay.

O czym będę mówić?

I always dreamt that, when I had my final breakdown,

Marzyłam, że kiedy dostanę załamania nerwowego,

it would be because I had a deep Kafkaesque

będzie to z powodu głębokiego, „kafkowskiego”

existentialist revelation,

egzystencjalnego objawienia,

or that maybe Cate Blanchett would play me and she would win an Oscar for it. (Laughter)

a Cate Blanchett zagra mnie w filmie i dostanie Oskara. (ŚŒmiech)

But that's not what happened. I had my breakdown

Jednak tak się nie stało. Załamałam się

during my daughter's sports day.

podczas zawodów sportowych mojej córki.

There were all the parents sitting in a parking lot

Inni rodzice siedzieli na parkingu w samochodach

eating food out of the back of their car -- only the English --

i jedli kiełbaski. Sami Brytole.

eating their sausages. They loved their sausages. (Laughter)

Kochają swoje kiełbachy. (ŒŚmiech)

Lord and Lady Rigor Mortis were nibbling on the tarmac,

Lord i lady Sztywniak przekąszali na bieżni,

and then the gun went off and all the girlies started running,

strzał startera i dziewczęta zaczynają biec,

and all the mummies went, "Run! Run Chlamydia! Run!" (Laughter)

a mamusie: „"Biegnij, Chlamydio!”". (ŚŒmiech)

"Run like the wind, Veruca! Run!"

"„PędźŸ jak wiatr, Veruca!"”.

And all the girlies, girlies running, running, running,

I wszystkie dziewczęta biegną.

everybody except for my daughter, who was just standing

Wszystkie, oprócz mojej córki,

at the starting line, just waving,

która stoi na starcie i macha,

because she didn't know she was supposed to run.

bo nie wiedziała, że powinna biec.

So I took to my bed for about a month, and when I woke up

Poszłam do łóżka na jakiś miesiąc

I found I was institutionalized, and when I saw the other inmates,

i obudziłam się w zakładzie zamkniętym.

I realized that I had found my people, my tribe. (Laughter)

Na widok towarzyszy zrozumiałam, że znalazłam swoich. (ŚŒmiech)

Because they became my only friends, they became my friends,

Stali się moimi prawdziwymi przyjaciółmi,

because very few people that I knew -- Well, I wasn't

bo inni nieliczni znajomi nie przysyłali mi listów

sent a lot of cards or flowers. I mean, if I had had a broken leg

ani kwiatów. Gdybym złamała nogę

or I was with child I would have been inundated,

albo rodziła, zasypywano by mnie nimi.

but all I got was a couple phone calls telling me to perk up.

Kilka osób zadzwoniło z życzeniami powrotu do zdrowia.

Perk up.

Wrócić do zdrowia.

Because I didn't think of that. (Laughter)

To mi nie przyszło do głowy. (ŒŚmiech)

(Laughter) (Applause)

(Śmiech) (Brawa)

Because, you know, the one thing, one thing that you get with this disease,

W pakiecie z tą chorobą

this one comes with a package, is you get a real sense of shame,

dostaje się poczucie winy.

because your friends go, "Oh come on, show me the lump,

Znajomi chcą, żeby im pokazać guzek, rentgena,

show me the x-rays," and of course you've got nothing to show,

a ty oczywiście nie masz nic do pokazania.

so you're, like, really disgusted with yourself because you're thinking,

Odczuwasz do siebie wstręt i myœślisz:

"I'm not being carpet-bombed. I don't live in a township."

"„Nikt mnie nie bombarduje. Nie mieszkam w slumsie”".

So you start to hear these abusive voices, but you don't hear one abusive voice,

Zaczynasz słyszeć obelżywe głosy, nie jeden,

you hear about a thousand -- 100,000 abusive voices,

lecz tysiące. 100 tys. obelżywych głosów,

like if the Devil had Tourette's, that's what it would sound like.

jakby mówił diabeł z zespołem Touretta.

But we all know in here, you know, there is no Devil,

Wszyscy wiemy, że go nie ma,

there are no voices in your head.

nie ma też głosów w głowie.

You know that when you have those abusive voices,

Wiecie, że za tymi złorzeczeniami

all those little neurons get together and in that little gap

stoją małe neurony, a w tej niewielkiej przestrzeni

you get a real toxic "I want to kill myself" kind of chemical,

tworzy się toksyczne "„Chcę się zabić”",

and if you have that over and over again on a loop tape,

i jak słyszysz to non stop, jak na zdartej płycie,

you might have yourself depression.

wpadasz w depresję.

Oh, and that's not even the tip of the iceberg.

To nawet nie wierzchołek góry lodowej.

If you get a little baby, and you abuse it verbally,

Kiedy wrzeszczysz na dziecko,

its little brain sends out chemicals that are so destructive

jego mózg produkuje substancje tak niszczące,

that the little part of its brain that can tell good from bad just doesn't grow,

że przestaje rosnąć część odróżniająca dobro od zła,

so you might have yourself a homegrown psychotic.

a ty hodujesz w domu psychopatę.

If a soldier sees his friend blown up, his brain goes into

Na widok towarzysza rozrywanego przez pocisk

such high alarm that he can't actually put the experience into words,

mózg żołnierza nie potrafi ubrać tego w słowa.

so he just feels the horror over and over again.

Przeżywa ten horror w kółko.

So here's my question. My question is, how come

Dlaczego ludzi z urazami psychicznymi

when people have mental damage, it's always an active imagination?

zawsze posądza się o bujną wyobraźnię?

How come every other organ in your body can get sick

Czemu każdy inny chory organ budzi sympatię,

and you get sympathy, except the brain?

tylko nie mózg?

I'd like to talk a little bit more about the brain,

Będę mówić dzisiaj o mózgu,

because I know you like that here at TED,

bo wiem, że bardzo lubicie ten temat na TED.

so if you just give me a minute here, okay.

Chwileczkę.

Okay, let me just say, there's some good news.

Mam dobrą wiadomoœć.

There is some good news. First of all, let me say,

Pozwólcie...

we've come a long, long way.

Przebyliśmy długą drogę.

We started off as a teeny, teeny little one-celled amoeba,

Zaczynaliśmy jako jednokomórkowa ameba,

tiny, just sticking onto a rock, and now, voila, the brain.

przywarta do skały, a teraz voila - mózg.

Here we go. (Laughter)

Oto on. (ŒŚmiech)

This little baby has a lot of horsepower.

To maleństwo ma potężną moc.

It comes completely conscious. It's got state-of-the-art lobes.

Ma najnowocześniejsze płaty, jest w pełni świadomy.

We've got the occipital lobe so we can actually see the world.

Płat potyliczny, by widzieć świat.

We got the temporal lobe so we can actually hear the world.

Płat skroniowy, by go słyszeć.

Here we've got a little bit of long-term memory,

Mamy też trochę pamięci długotrwałej.

so, you know that night you want to forget, when you got really drunk? Bye-bye! Gone. (Laughter)

Chcecie zapomnieć o popijawie? Pa, pa. (ŒŚmiech)

So actually, it's filled with 100 billion neurons

Składa się ze 100 miliardów zasuwających neuronów,

just zizzing away, electrically transmitting information,

elektrycznie przekazujących informacje

zizzing, zizzing. I'm going to give you a little side view here.

w wiecznym ruchu. Zaraz to zaprezentuję.

I don't know if you can get that here. (Laughter)

Nie wiem, czy się połapiecie. (ŒŚmiech)

So, zizzing away, and so — (Laughter) —

Zasuwają...(Śmiech)

And for every one — I know, I drew this myself. Thank you.

Narysowałam to sama. Dzięki.

For every one single neuron, you can actually have

Każdy neuron może utworzyć

from 10,000 to 100,000 different connections

od 10 do 100 tys. różnych połączeń,

or dendrites or whatever you want to call it, and every time

dendrytów, zwał jak zwał, i za każdym razem,

you learn something, or you have an experience,

kiedy się czegośœ uczycie, doświadczacie,

that bush grows, you know, that bush of information.

ten gąszcz informacji rośœnie.

Can you imagine, every human being is carrying

Każdy z nas nosi taki sprzęt,

that equipment, even Paris Hilton? (Laughter)

nawet Paris Hilton. (ŒŚmiech)

Go figure.

Bądź tu mądry.

But I got a little bad news for you folks. I got some bad news.

Mam dla was również złą wiadomośœć.

This isn't for the one in four. This is for the four in four.

Nie dla tych jednych na czterech, dla wszystkich.

We are not equipped for the 21st century.

Nie mamy sprzętu na miarę XXI wieku.

Evolution did not prepare us for this. We just don't have the bandwidth,

Ewolucja nie przygotowała nas do tego. Brak nam przepustowości,

and for people who say, oh, they're having a nice day,

a ludzie, którzy twierdzą, że mają dobry dzień

they're perfectly fine, they're more insane than the rest of us.

i czują się świetnie są bardziej szaleni niż reszta.

Because I'll show you where there might be a few glitches

Pokażę wam, w czym tkwi szkopuł ewolucji.

in evolution. Okay, let me just explain this to you.

Wytłumaczę wam.

When we were ancient man — (Laughter) —

Kiedy byliśœmy jaskiniowcami... (ŒŚmiech)

millions of years ago, and we suddenly felt threatened

Miliony lat temu. Gdy czuliśmy zagrożenie

by a predator, okay? — (Laughter) —

ze strony drapieżnika... (ŒŚmiech)

we would — Thank you. I drew these myself. (Laughter)

Dziękuję. Narysowałam to sama. (ŒŚmiech)

Thank you very much. Thank you. Thank you. (Applause)

Dziękuję bardzo. Dziękuję. (Brawa)

Thank you. Anyway, we would fill up with our own adrenaline

Produkowaliœmy adrenalinę i kortyzol,

and our own cortisol, and then we'd kill or be killed,

a później zabijaliśmy lub byliśmy zabijani,

we'd eat or we'd be eaten, and then suddenly we'd de-fuel,

zjadaliśmy lub byliśmy zjadani,

and we'd go back to normal. Okay.

po czym wszystko wracało do normy.

So the problem is, nowadays, with modern man— (Laughter) —

Problem w tym, że dzisiejsi ludzie, (ŚŒmiech)

when we feel in danger, we still fill up with our own chemical

nadal produkują te substancje w obliczu zagrożenia,

but because we can't kill traffic wardens — (Laughter) —

ale ponieważ nie możemy zabić policjanta (ŒŚmiech)

or eat estate agents, the fuel just stays in our body

czy zjeść agenta nieruchomości, substancje zostają w ciele,

over and over, so we're in a constant state of alarm,

a my pozostajemy w ciągłym stanie zagrożenia.

a constant state. And here's another thing that happened.

I jeszcze jedno.

About 150,000 years ago, when language came online,

Jakieś 150 tys. lat temu, gdy wytworzył się język,

we started to put words to this constant emergency,

zaczęliśmy dodawać słowa do stanu zagrożenia.

so it wasn't just, "Oh my God, there's a saber-toothed tiger,"

"„O Boże, tygrys szablozębny”" zmienił się dziś na:

which could be, it was suddenly, "Oh my God, I didn't send the email. Oh my God, my thighs are too fat.

„"Boże, nie wysłałem maila", "mam za grube uda",

Oh my God, everybody can see I'm stupid. I didn't get invited to the Christmas party!"

"jestem głupia", "nie zaprosili mnie na imprezę”".

So you've got this nagging loop tape that goes

Ta zdarta płyta dręczy cię

over and over again that drives you insane, so,

i doprowadza do szaleństwa.

you see what the problem is? What once made you safe

To, co kiedyś was ratowało,

now drives you insane.

teraz prowadzi do szaleństwa.

I'm sorry to be the bearer of bad news, but somebody has to be.

Niestety przynoszę złe wieści.

Your pets are happier than you are. (Laughter)

Wasze zwierzaki są szczęśliwsze od was. (ŒŚmiech)

(Applause)

(Brawa)

So kitty cat, meow, happy happy happy, human beings, screwed. (Laughter)

Kiciuśœ miauczy, szczęśœliwy, a człowiek ma przechlapane. (ŚŒmiech)

Completely and utterly -- so, screwed.

Całkiem przechlapane.

But my point is, if we don't talk about this stuff,

Jeśli nie nauczymy się o tym mówić

and we don't learn how to deal with our lives, it's not going

i nie nauczymy się radzić sobie z własnym życiem,

to be one in four. It's going to be four in four

z 25% zrobi się 100%,

who are really, really going to get ill in the upstairs department.

ciężko chorych w pokojach bez klamek.

And while we're at it, can we please stop the stigma?

Skoro o tym mowa: przestańmy piętnować.

Thank you. (Applause)

Dziękuję. (Brawa)

(Applause) Thank you.

(Brawa) Dziękuję.