Ben Goldacre: Battling Bad Science

Translator: Besnik Bleta Reviewer: Valbona Bushi

So I'm a doctor, but I kind of slipped sideways into research,

Kështu pra, jam mjek, por u futa si shkarazi në fushën kërkimore,

and now I'm an epidemiologist.

dhe tani jam epidemiolog.

And nobody really knows what epidemiology is.

Dhe askush nuk e di vërtet se çfarë është epidemiologjia.

Epidemiology is the science of how we know in the real world

Epidemiologjia është shkenca se qysh e njohim ne botën reale,

if something is good for you or bad for you.

nëse diçka është e mirë apo e keqe për ju.

And it's best understood through example

Dhe, kuptohet më mirë përmes shembujsh

as the science of those crazy, wacky newspaper headlines.

si shkenca e atyre titujve të çmendur, të çuditshëm të gazetave.

And these are just some of the examples.

Dhe këto janë vetëm disa nga shembujt.

These are from the Daily Mail.

Këto janë prej Daily Mail-it. Çdo vend i botës e ka një gazetë si kjo.

Every country in the world has a newspaper like this.

Ka këtë projekt të çuditshëm filozofik, në shtjellim e sipër,

It has this bizarre, ongoing philosophical project

të ndarjes së krejt objekteve jofrymore të botës

of dividing all the inanimate objects in the world

në ato që ose e shkaktojnë, ose e parandalojnë kancerin.

into the ones that either cause or prevent cancer.

Here are some of the things they said cause cancer:

Ja disa nga gjërat që kanë thënë tani se shkaktojnë kancer:

divorci, Wi-Fi, artikujt e higjienës dhe kafeja.

divorce, Wi-Fi, toiletries and coffee.

Dhe ja disa nga gjërat që thonë se e parandalojnë kancerin:

Some things they say prevent cancer:

koret, piperi i kuq, jamballi dhe kafeja.

crusts, red pepper, licorice and coffee.

Pra, mund të shihni që tani se ka kundërthënie.

So you can see there are contradictions.

Kafeja i bën që të dyja, shkakton dhe parandalon kancerin.

Coffee both causes and prevents cancer.

Dhe kur vazhdoni e lexoni, mund të shihni

As you start to read on, you can see

that maybe there's some political valence behind some of this.

që ndoshta ka një lloj velloje politike pas disave prej këtyre.

For women, housework prevents breast cancer,

Kështu për gratë, punët e shtëpisë e parandalojnë kancerin e gjirit,

but for men, shopping could make you impotent.

por për burrat, bërja e pazareve mund t'ju bëjë impotent.

(Laughter)

Kështu që e kuptojmë se na duhet të fillojmë

So we know that we need to start unpicking the science behind this.

të nxjerrim në shesh shkencën pas kësaj.

And what I hope to show is that unpicking the evidence behind dodgy claims

Dhe çfarë shpresoj të tregoj

është që nxjerrja zbuluar e pretendimeve dredharake,

nxjerrja në pah e fakteve pas pretendimeve dredharake,

isn't a kind of nasty, carping activity;

nuk është rënie e pahijshme e fyellit në një vrimë;

it's socially useful.

është e dobishme për shoqërinë,

But it's also an extremely valuable explanatory tool,

por është gjithashtu një mjet shpjegues

tejet i vlefshëm.

because real science is about critically appraising the evidence

Sepse shkenca e vërtetë është e gjitha

vlerësim kritik i i fakteve për pozicionin e dikujt tjetër.

for somebody else's position.

Kjo është ajo që ndodh në buletinet akademike.

That's what happens in academic journals,

Kjo është çka ndodh në konferencat shkencore.

it's what happens at academic conferences --

Sesioni pyetje-përgjigje pas provave

the Q&A session after a postdoc presents data is often a bloodbath.

shpesh është një kasaphanë.

And nobody minds that; we actively welcome it.

Dhe askujt nuk i prish punë kjo. E mirëpresim aktivisht.

It's like a consenting intellectual S&M activity.

I ngjan një veprimtarie S&M intelektuale me pëlqimin e krejt palëve.

(Laughter)

Pra, ajo që do t'ju tregoj

So what I'm going to show you is all of the main things,

është krejt nga gjërat bazë,

krejt nga veçoritë kryesore të disiplinës sime --

all of the main features of my discipline, evidence-based medicine.

mjekësi e bazuar në fakte.

And I will talk you through all of these and demonstrate how they work,

Dhe do t'ju flas për gjithë këtë

dhe t'ju tregoj se si funksionon,

exclusively using examples of people getting stuff wrong.

duke përdorur përjashtimisht shembuj njerëzish që i ngatërrojnë gjërat.

We'll start with the absolute weakest form of evidence known to man,

Pra, le ta nisim me formën më të dobët të evidencës që njeh njeriu,

që është autoriteti.

and that is authority.

Në shkencë, nuk e cajmë kokën se sa shkronja ka pas emrit tuaj.

In science, we don't care how many letters you have after your name --

Në shkencë, duam të dimë se cilat janë arsyet për të besuar diçka.

we want to know what your reasons are for believing something.

Nga ta dini se diçka na bën mirë

How do you know that something is good for us or bad for us?

ose është e dëmshme për ne?

But we're also unimpressed by authority because it's so easy to contrive.

Por, gjithashtu, nuk na bën përshtypje autoriteti,

ngaqë është kaq kollaj të projektohet.

This is somebody called Dr. Gillian McKeith, PhD,

Ky është dikush i quajtur Dr. Gillian McKeith Ph.D,

ose, për të dhënë titullin e saj të plotë mjekësor, Gillian McKeith.

or, to give her full medical title, Gillian McKeith.

(Të qeshura)

(Laughter)

Sërish, në çdo vend ka dikë si kjo.

Again, every country has somebody like this.

Ajo është expertja jonë e dietave në TV.

She is our TV diet guru.

She has five series of prime-time television,

me pesë seri emisionesh televizive në kohën më me ndjekje,

giving out very lavish and exotic health advice.

për të dhënë këshilla të pakursyera dhe ekzotike mbi shëndetin.

She, it turns out, has a non-accredited correspondence course PhD

Ajo, nga sa del, Ph.D-në e ka nga një shkollë me korrespondencë dhe jo e akredituar,

prej diku në Amerikë.

from somewhere in America.

She also boasts that she's a certified professional member

Ajo gjithashtu mburret se është anëtare profesioniste me dëshmi

e Shoqatës Amerikane të Këshilltarëve të të Ushqyerit,

of the American Association of Nutritional Consultants,

çka dëgjohet si goxha e ndritshme dhe ngazëlluese.

which sounds very glamorous; you get a certificate.

Dëshmi, e ç'të doni, merrni sa të duash.

This one belongs to my dead cat, Hettie. She was a horrible cat.

Kjo këtu i përket maces sime të ngordhur, Hetit. Që qe një mace e tmerrshme.

Thjesht shkoni te site-i web, plotësoni formularin,

You go to the website, fill out the form,

u jepni 60 dollarë, dhe ju vjen me postë.

give them $60, it arrives in the post.

Por kjo nuk është arsyeja e vetme që na bën të mendojmë se ky person është një idiot.

That's not the only reason we think this person is an idiot.

Ajo shkon më tej e thotë gjëra të tilla si,

She also says things like eat lots of dark green leaves,

duhet të hani shumë gjethe me ngjyrë të gjelbër të errët,

they contain chlorophyll and really oxygenate your blood.

sepse ato përmbajnë shumë klorofil, dhe kjo ju shton oksigjenin në gjak.

Dhe cilido që ka bërë biologji në shkollë, e mban mend

And anybody who's done school biology remembers

që klorofili dhe kloroplastet

that chlorophyll and chloroplasts only make oxygen in sunlight,

prodhojnë oksigjen vetëm nën dritën diellore,

and it's quite dark in your bowels after you've eaten spinach.

kurse brenda zorrëve tuaja, pas një pjate me spinaq, është shumët errët.

Tjetra, na duhet shkencë e saktë, fakte të sakta.

Next, we need proper science, proper evidence.

So: "Red wine can help prevent breast cancer."

P.sh., "Vera e kuqe mund të ndihmoj në parandalimin e kancerit të gjirit."

Ky është një titull nga Daily Telegraph në Britaninë e Madhe.

This is a headline from The Daily Telegraph in the UK.

"Një gotë verë e kuqe në ditë mund t'ju ndihmoj të parandaloni kancerin e gjirit."

"A glass of red wine a day could help prevent breast cancer."

Pra, ju bie kjo gazetë në dorë, dhe çka gjeni

So you find this paper, and find that it is a real piece of science.

është se bëhet fjalë për copëz të vërtetë nga shkenca.

It's a description of the changes in the behavior of one enzyme

Është një përshkrim i ndryshimeve në një tharm

when you drip a chemical extracted from some red grape skin

kur shtoni në disa qeliza kanceroze pika nga një kimikat

i përftuar prej cipash rrushi të kuq

onto some cancer cells

in a dish on a bench in a laboratory somewhere.

diku në një provëz, në një raft të një laboratori.

And that's a really useful thing to describe in a scientific paper.

Dhe kjo është vërtet gjë e dobishme për përshkrim

në një artikull shkencor,

But on the question of your own personal risk of getting breast cancer

por lidhur me riskun tuaj vetjak

për të pësuar kancer gjiri, nëse pini verë të kuqe,

if you drink red wine,

s'ju tregon kokrrën e gjësë.

it tells you absolutely bugger all.

Në të vërtetë, del se risku juaj për kancer gjiri

Actually, it turns out that your risk of breast cancer

në fakt rritet pakëz

increases slightly with every amount of alcohol you drink.

pas çdo sasie alkooli që pini.

So what we want are studies in real human people.

Pra ajo çka na duhet janë studime mbi njerëz realë.

And here's another example.

Dhe ja edhe një shembull tjetër.

This is from Britain's "leading" diet nutritionist in the Daily Mirror,

Ky vjen prej të parit të dietave dhe të të ushqyerit në Britani, nga Daily Mirror,

që është gazeta jonë e dytë më e shitur.

our second-biggest selling newspaper.

"Një studim australian më 2001

"An Australian study in 2001 found that olive oil,

tregoi se vaji i ullirit me fruta, perime dhe bishtaja

in combination with fruits, vegetables and pulses,

ofron mbrojtje të matshme kundër rrudhave të lëkurës."

offers measurable protection against skin wrinklings,"

Dhe mandej ju japin këshillën:

and give the advice:

Po të hani vaj ulliri dhe perime, do t'ju dalin më pak rrudha në lëkurë."

"If you eat olive oil and vegetables, you'll have fewer wrinkles."

Dhe me shumë dashamirësi ju tregojnë se ku ta gjeni artikullin.

They helpfully tell you how to find the paper,

Kështu që e gjeni artikullin, dhe ajo që shihni është një studim vëzhgues.

and what you find is an observational study.

Kuptohet që askush s'ka qenë në gjendje

Obviously, nobody has been able to go back to 1930,

t'u kthehet viteve '30,

të merrte krejt të lindurit e një materniteti,

get all the people born in one maternity unit,

and half of them eat lots of fruit and veg and olive oil,

dhe gjysmën ta ushqente me fruta, perime dhe vaj ulliri,

kurse gjysmën tjetër me McDonald's,

half of them eat McDonald's,

and then we see how many wrinkles you've got later.

e pastaj të shohim se sa rrudha i dolën secilit.

Doni, s'doni, duhet parë pamja se si janë njerëzit sot.

You have to take a snapshot of how people are now.

Dhe ajo çka ju del, është, sigurisht,

And what you find is, of course:

se njerëzit që hanë perime dhe vaj ulliri kanë më pak rrudha në lëkurë.

people who eat veg and olive oil have fewer wrinkles.

But that's because people who eat fruit and veg and olive oil are freaks --

Por kjo vjen ngaqë njerëzit që hanë fruta, perime dhe vaj ulliri,

janë të shkarë, nuk janë normalë, janë si ju;

they're not normal, they're like you; they come to events like this.

vijnë për të parë gjëra si kjo e jona.

(Laughter)

Janë nga sërë e lartë, pasanikë, zor se punojnë në punëra në qiell të hapur,

They're posh, they're wealthy, less likely to have outdoor jobs,

zor se merren me punë krahu,

less likely to do manual labor,

they have better social support, are less likely to smoke;

kanë mbështetje shoqërore më të mirë, ka më pak gjasa të tymosin duhan --

kështu pra, për një sërë arsyesh interesante, të gërshetuara,

for a host of fascinating, interlocking

shoqërore, politike dhe kulturore,

social, political and cultural reasons,

ka më pak gjasa të kenë rrudha në lëkurë.

they're less likely to have wrinkles.

E jo për shkak të perimeve apo të vajit të ullirit.

That doesn't mean it's the vegetables or olive oil.

(Të qeshura)

(Laughter)

Pra, ajo që do të donit të bënit, në një botë ideale, janë provat.

So ideally, what you want to do is a trial.

People think they're familiar with the idea of a trial.

Gjithkush është i mendimit se ideja e provës është shumë familjare.

Provat janë histori shumë e vjetër. Prova e parë gjendet në Bibël -- Danieli 1:12.

Trials are old; the first one was in the Bible, Daniel 1:12.

Është fare e lehtë -- merrni një dorë personash, e ndani grupin më dysh,

It's straightforward: take a bunch of people, split them in half,

njërin grup e trajtoni sipas një mënyre, grupin tjetër sipas mënyrës tjetër,

treat one group one way, the other group, the other way.

dhe pas ca kohe, i vëzhgoni

A while later, you see what happened to each of them.

dhe shihni se ç'ka ndodhur me ta.

Po ju tregoj për një provë,

I'm going to tell you about one trial,

që ka gjasa të jetë prova e mbuluar më mirë

which is probably the most well-reported trial

nga lajmet e Britanisë së Madhe për dekadën e kaluar.

in the UK news media over the past decade.

Dhe kjo është prova me pilulat e vajit të peshkut.

This is the trial of fish oil pills.

Pretendimi qe që pilulat e vajit të peshkut përmirësojnë

The claim: fish oil pills improve school performance and behavior

suksesin dhe sjelljen në shkollë të fëmijëve të zakonshëm.

in mainstream children.

Dhe na thanë, "Kemi bërë një provë.

They said, "We did a trial.

All the previous ones were positive, this one will be too."

Krejt provat e mëparshme qenë pozitive, dhe e dimë që

kështu do të jetë edhe kjo." Kaq mjafton për t'i rënë këmbanës së alarmit.

That should ring alarm bells:

Pasi, nëse e dini tashmë përgjigjen e provës suaj, s'ka pse ta bëni.

if you know the answer to your trial, you shouldn't be doing one.

Ose ka hile që në konceptim,

Either you've rigged it by design,

or you've got enough data so there's no need to randomize people anymore.

ose keni të dhëna të mjaftueshme, ndaj nuk ka më nevojë të pyeten njerëzit.

Ja se ç'do të bënin në provën e tyre.

So this is what they were going to do in their trial:

They were taking 3,000 children,

Do të merrnin 3000 fëmijë,

they were going to give them these huge fish oil pills, six of them a day,

do t'u jepnin të gjithëve këto kokrra të mëdha vaji peshku,

gjashtë copë në ditë,

and then, a year later, measure their school exam performance

dhe mandej, pas një viti, do të shihnin përfundimet e tyre në provimet

and compare their performance

dhe do t'i krahasonin arritjet e tyre në provimet e shkollës

against what they predicted their exam performance would have been

me ato që kishin parashikuar se do të qenë

po të mos kishin marrë kokrrat.

if they hadn't had the pills.

Now, can anybody spot a flaw in this design?

A sheh njeri ndonjë të metë në këtë konceptim?

(Laughter)

Nuk lejohet t'i përgjigjen kësaj pyetje

And no professors of clinical trial methodology

are allowed to answer this question.

profesorë të metodologjisë së provave klinike.

So there's no control group.

Pra nuk ka kontroll; nuk ka grup kontrolli.

But that sounds really techie, right? That's a technical term.

Por kjo tingëllon si tepër teknologjike.

Ky është term teknik.

The kids got the pills, and their performance improved.

Fëmijët i morën kokrrat, dhe kështu arritjet e tyre u përmirësuan.

What else could it possibly be if it wasn't the pills?

Ç'tjetër mund të ishte, po të mos qenë kokrrat?

U rritën. Me kalimin e kohës, të gjithë ne zhvillohemi.

They got older; we all develop over time.

And of course, there's the placebo effect,

Dhe sigurisht, luan rol edhe efekti placebo.

one of the most fascinating things in the whole of medicine.

Efekti placebo është një nga gjërat më tërheqëse në krejt mjekësinë.

Nuk bëhet fjalë për të marrë kokrra, as për performancën tuaj apo lehtësimin e dhimbjeve.

It's not just taking a pill and performance or pain improving;

Bëhet fjalë rreth besimeve dhe shpresave tona.

it's about our beliefs and expectations, the cultural meaning of a treatment.

Bëhet fjalë për anën kulturore të një trajtimi.

Dhe këtë e tregojnë një numër i madh studimesh tërheqëse

And this has been demonstrated in a whole raft of fascinating studies

ku krahasohet një lloj placeboje me një tjetër.

comparing one kind of placebo against another.

So we know, for example,

Për shembull, ne e dimë që dy kokrra të sheqerosura në ditë

that two sugar pills a day are a more effective treatment

përbëjnë një trajtim më të efektshëm për t'u çliruar nga ulçera gastrike

for gastric ulcers

se sa një kokërr e sheqerosur.

than one sugar pill.

Dy kokrra të sheqerosura në ditë e mundin një kokërr të sheqerosur në ditë.

Two sugar pills a day beats one a day.

Ky është zbulim tronditës dhe qesharak, por është i vërtetë.

That's an outrageous and ridiculous finding, but it's true.

We know from three different studies on three different types of pain

Nga tre studime të ndryshme, mbi tre lloje të ndryshme dhimbjeje, dimë

që një injeksion me ujë të kripur përbën një trajtim më të efektshëm të dhimbjeve

that a saltwater injection is a more effective treatment

se sa marrja e një kokrre të sheqerosur, e një pilule të rreme, që nuk ka brenda mjekim --

than a sugar pill, a dummy pill with no medicine in it,

not because the injection or pills do anything physically to the body,

jo ngaqë injeksioni apo kokrrat i bëjnë gjë trupit fizikisht,

but because an injection feels like a much more dramatic intervention.

por ngaqë një injeksion përjetohet si një ndërhyrje shumë më dramatike.

Pra, e dimë që besimet tona dhe ajo çka presim

So we know that our beliefs and expectations can be manipulated,

mund të manipulohen,

which is why we do trials where we control against a placebo,

dhe kjo është arsyeja pse bëjmë prova

me të cilat kontrollojmë përkundër një placeboje --

where one half of the people get the real treatment,

gjysma e personave merr trajtimin real

and the other half get placebo.

dhe gjysma tjetër merr placebo.

But that's not enough.

Por kaq nuk mjafton.

What I've just shown you are examples

Ajo që sapo ju tregova janë shembuj rrugësh shumë të thjeshta e të drejtpërdrejta

of the very simple and straightforward ways

me të cilat gazetarët, ambulantët e kokrrave suplementare të ushqimit,

that journalists and food supplement pill peddlers and naturopaths

dhe natyropatët

can distort evidence for their own purposes.

mund të shtrembërojnë faktet për qëllimet e tyre.

What I find really fascinating

Ajo që më duket vërtet mbresëlënëse

is that the pharmaceutical industry uses exactly the same kinds

është që industria farmaceutike

përdor saktësisht të njëjtat lloje rrengjesh dhe rrugësh,

of tricks and devices,

por në versione paksa më të sofistikuara,

but slightly more sophisticated versions of them,

in order to distort the evidence they give to doctors and patients,

me qëllim që të shtrembërojë faktet që u jepen mjekëve dhe pacientëve,

të cilat ne i përdorim për të marrë vendime të rëndësishme jetike.

and which we use to make vitally important decisions.

So firstly, trials against placebo:

Pra, së pari, provat përkundrejt placebos:

gjithkush mendon se dihet që një provë do të duhej të ishte

everybody thinks a trial should be a comparison

një krahasim mes mjekimit tuaj të ri dhe efektit placebo.

of your new drug against placebo.

Por në fakt në mjaft raste kjo është gabim.

But in a lot of situations that's wrong;

Ngaqë, shpesh, e kemi tashmë një trajtim shumë të mirë në përdorim,

often, we already have a good treatment currently available.

kështu që nuk na duhet të dimë nëse alternativa e trajtimit

So we don't want to know that your alternative new treatment

tuaj të ri është më mirë se hiç.

is better than nothing,

Duam të dimë nëse është më e mirë se sa trajtimi më i mirë që kemi tani.

but that it's better than the best available treatment we have.

Por ja që, në mënyrë të përsëritur, vazhdimisht shihni njerëz

And yet, repeatedly, you consistently see people doing trials

që ende bëjnë prova përkundër placebos.

still against placebo.

And you can get licensed to bring your drug to market

Dhe marrin leje për ta hedhur mjekimin në treg

with only data showing that it's better than nothing,

vetëm me të dhëna që tregojnë se është më i mirë se sa asgjëja,

çka është e padobishme për një mjek si unë, që i duhet të marrë një vendim.

which is useless for a doctor like me trying to make a decision.

Por kjo nuk është mënyra e vetme me të cilën mund të bëhet hile me të dhënat.

But that's not the only way you can rig your data.

Të dhënat mund të jenë me hile edhe

You can also rig your data

kur krahasoni ilaçin tuaj të ri

by making the thing you compare your new drug against

me diçka krejt të pavlerë.

really rubbish.

You can give the competing drug in too low a dose,

Mund ta aplikoni ilaçin konkurrues në një dozë kaq të ulët,

sa kështu pacientët nuk trajtohen si duhet.

so people aren't properly treated.

Mund ta aplikoni ilaçin konkurrues në një dozë kaq të lartë,

You can give the competing drug in too high a dose,

saqë pacientët të kenë efekte anësore.

so people get side effects.

And this is exactly what happened

Dhe kjo është saktësisht ajo që ndodhi

with antipsychotic medication for schizophrenia.

me mjekimin antipsikotik për skizofreninë.

Twenty years ago, a new generation of antipsychotic drugs were brought in;

20 vjetë më parë, u pa një brez i ri barnash antipsikotike

dhe premtimi qe që prej tyre do të kiheshin më pak efekte anësore.

the promise was they would have fewer side effects.

Dhe njerëzit i hynë provave për këto barna të reja

So people set about doing trials of the new drugs against the old drugs.

përkundër të vjetrave,

But they gave the old drugs in ridiculously high doses:

por, në mënyrë qesharake, barnat e vjetra i dhanë në doza të larta --

20 miligramë haloperidol në ditë.

20 milligrams a day of haloperidol.

Dhe përfundimi është i pritshëm,

And it's a foregone conclusion if you give a drug at that high a dose,

po e aplikuat një ilaç në doza të tilla të larta,

it will have more side effects, and your new drug will look better.

ai do japë më tepër efekte anësore dhe ilaçi juaj i ri do të duket më i mirë.

10 vjetë më parë, interesante, historia përsëriti veten,

Ten years ago, history repeated itself,

me risperidonin, që qe i pari ndër ilaçet antipsikotike të brezit pasues,

when risperidone, the first of the new-generation antipsychotic drugs,

që u la jashtë të drejtave të kopjimit, pra kushdo mund ta riprodhonte.

came off copyright, so anybody could make copies.

Everybody wanted to show their drug was better than risperidone,

Gjithkush donte të tregonte se ilaçi i tyre qe më i mirë se risperidoni,

ndaj edhe shihni një dorë provash që krahasojnë barnat e reja antipsikotike

so you see trials comparing new antipsychotic drugs

përkundër risperidonit me tetë miligramë në ditë.

against risperidone at eight milligrams a day.

Sërish, jo një dozë e shkalluar, një dozë jo ilegale,

Again, not an insane dose, not an illegal dose,

por shumë afër skajit të sipërm të normales.

but very much at the high end of normal.

Pra, bëhet çmos që të paraqitet një ilaç i ri si më të mirë.

So you're bound to make your new drug look better.

Ndaj nuk është çudi që, përgjithësisht,

And so it's no surprise that overall,

industry-funded trials are four times more likely

provat e financuara nga industria

kanë gjasë katër herë më të madhe të japin përfundim pozitiv

to give a positive result

than independently sponsored trials.

se sa provat e sponsorizuara në mënyrë të pavarur.

But -- and it's a big but --

Por -- dhe ky është një por i madh --

(Laughter)

(Të qeshura)

del se,

it turns out,

when you look at the methods used by industry-funded trials,

kur vështroni metodat e përdorura në provat e financuara

nga industria, ato janë më të mira

that they're actually better than independently sponsored trials.

se sa provat e sponsorizuara në mënyrë të pavarur.

And yet, they always manage to get the result that they want.

E megjithatë, përherë ia dalin të marrin përfundimet që duan.

So how does this work?

Si ndodh kështu?

(Laughter)

Si ta shpjegojmë këtë dukuri të çuditshme?

How can we explain this strange phenomenon?

Well, it turns out that what happens

Me sa duket, ajo çka ndodh është

is the negative data goes missing in action;

që të dhënat negative humbin në rrugë e sipër;

it's withheld from doctors and patients.

ato nuk u jepen mjekëve dhe pacientëve.

And this is the most important aspect of the whole story.

Dhe kjo është ana më e rëndësishme në tërë këtë histori.

Ajo qëndron në majë të piramidës së evidencave.

It's at the top of the pyramid of evidence.

Për të ditur nëse është a jo vërtet i efektshëm,

We need to have all of the data on a particular treatment

lypset të njohim krejt të dhënat mbi një trajtim të caktuar.

to know whether or not it really is effective.

Dhe ka dy rrugë të ndryshme për të dalluar

There are two different ways you can spot whether some data has gone missing.

nëse në rrugë e sipër kanë humbur ca të dhëna.

Mund të përdorni statistikat, ose mund të përdorni historira.

You can use statistics or you can use stories.

I prefer statistics, so that's what I'll do first.

Personalisht parapëlqej statistikat, ndaj po merrem me to së pari.

This is a funnel plot.

Ky është ai që quhet grafiku hinkë.

A funnel plot is a very clever way of spotting

Dhe grafiku hinkë është një mënyrë shumë e mençur për të pikasur

if small negative trials have disappeared, have gone missing in action.

nëse janë zhdukur, kanë humbur gjatë rrugës, prova të vogla negative.

This is a graph of all of the trials done on a particular treatment.

Ky, pra, është një grafik i krejt provave

që janë bërë mbi një trajtim të dhënë.

As you go up towards the top of the graph,

Dhe, teksa i ngjiteni majës së grafikut,

what you see is each dot is a trial.

ajo që shihni si një pikë, është një provë.

As you go up, those are bigger trials, so they've got less error;

Dhe duke u ngjitur, këto janë provat më të mëdha, ndaj kanë më pak gabime.

they're less likely to be randomly false positives or negatives.

Pra, ka më pak gjasa të jenë përfundime pozitive ose negative false të rastit.

So they all cluster together.

Pra, bëhen grumbull bashkë.

The big trials are closer to the true answer.

Provat e mëdha janë më afër përgjigjes së vërtetë.

Then as you go further down at the bottom,

Mandej, sa më shumë që i afroheni fundit,

what you can see is, on this side, spurious false negatives,

çka shihni, në këtë anë, janë negativet e rreme jo të mirëfillta,

and over on this side, spurious false positives.

dhe në këtë anë, pozitivet e rreme jo të mirëfillta.

Nëse ka anshmëri në botimin e përfundimeve,

If there is publication bias,

nëse gjatë rrugës kanë humbur prova të vogla negative,

if small negative trials have gone missing in action,

you can see it on one of these graphs.

mund t'i shihni në një nga këta grafikë.

So you see here that the small negative trials

Kështu, mund të shihni që provat e vogla negative

that should be on the bottom left have disappeared.

që do të duhej të ishin majtas poshtë, kanë avulluar.

Ky është një grafik që dëshmon praninë e anshmërisë në publikim

This is a graph demonstrating the presence of publication bias

në studime të anshmërisë në publikime.

in studies of publication bias.

Dhe mendoj se është një nga shakatë më zbavitëse të epidemiologjisë

And I think that's the funniest epidemiology joke you will ever hear.

që mund të dëgjonit ndonjëherë.

(Laughter)

Kjo është mënyra për ta provuar statistikisht,

That's how you can prove it statistically.

por, po sipas historive?

But what about stories?

Well, they're heinous, they really are.

Këto janë të urryera, vërtet.

This is a drug called reboxetine.

Ky është një ilaç i quajtur reboksetinë.

This is a drug which I, myself, have prescribed to patients.

Një ilaç që unë vetë ua kam dhënë pacientëve.

Dhe jam ca mjek i zoti dhe i mbyllur.

And I'm a very nerdy doctor.

I hope I go out of my way

Përpiqem të dal nga vetja dhe të provoj të lexoj dhe kuptoj krejt literaturën.

to try and read and understand all the literature.

Lexova provat për të. Të tëra qenë pozitive. Të tëra qenë kryer mirë.

I read the trials on this.

They were all positive, all well-conducted.

Nuk u gjeta të metë.

I found no flaw.

Për fat të keq, doli që

Unfortunately, it turned out, that many of these trials were withheld.

shumë prej provave janë mbajtur fshehur.

In fact, 76 percent of all of the trials that were done on this drug

Në fakt, 76 përqind

e krejt provave që qenë bërë për këtë ilaç

nuk u janë dhënë mjekëve dhe pacientëve.

were withheld from doctors and patients.

Mendojeni një çast këtë,

Now if you think about it,

if I tossed a coin a hundred times,

po të hedh një monedhë njëqind herë,

and I'm allowed to withhold from you the answers half the times,

dhe më lejojnë t'ju fsheh

përfundimin për gjysmën e rasteve,

then I can convince you that I have a coin with two heads.

atëherë mund t'ju bind

se kam një monedhë me dy anë të njëjta.

If we remove half of the data,

Nëse heqim gjysmën e të dhënave,

we can never know what the true effect size of these medicines is.

nuk mund ta dimë kurrë efektin e vërtetë të këtyre barnave.

Dhe ky nuk është një rast i izoluar.

And this is not an isolated story.

Gati gjysma e krejt të dhënave nga provat mbi antidepresantët nuk jepen,

Around half of all of the trial data on antidepressants has been withheld,

por shkon më tej se kaq.

but it goes way beyond that.

The Nordic Cochrane Group were trying to get ahold of the data on that

Nordic Cochrane Group po përpiqej të merrte një dorë të dhënash mbi këtë

to bring it all together.

to bring it all together.

Cochrane Groups janë një bashkëpunim ndërkombëtar jofitimprurës

The Cochrane Groups are an international nonprofit collaboration

që prodhon shqyrtime sistematike të krejt të dhënave që jepen.

that produce systematic reviews

of all of the data that has ever been shown.

Dhe u nevojitet të kenë hyrje në krejt të dhënat nga provat.

And they need to have access to all of the trial data.

Por kompanitë nuk ua dhanë të dhënat,

But the companies withheld that data from them.

So did the European Medicines Agency --

dhe po kështu bëri edhe Agjencia Europiane e Mjekësisë

për tre vjetë.

for three years.

This is a problem that is currently lacking a solution.

Ky është një problem pa zgjidhje deri më sot.

And to show how big it goes, this is a drug called Tamiflu,

Dhe që të shihet se deri ku shkon, ja një ilaç që quhet Tamiflu,

which governments around the world

për të cilin, qeveri anembanë botës,

have spent billions and billions of dollars on.

kanë shpenzuar miliarda, miliarda dollarë.

Dhe paratë i shpenzuan pas premtimit

And they spend that money on the promise that this is a drug

se ky do të ishte një ilaç që do të ulte shkallën

which will reduce the rate of complications with flu.

e ndërlikimeve nga gripi.

I kemi tashmë të dhënat

We already have the data

showing it reduces the duration of your flu by a few hours.

që tregojnë se e ul me ca orë zgjatjen e gripit.

Por nuk më intereson kjo kushedi. Qeverive nuk u intereson kjo.

But I don't care about that, governments don't care.

Më vjen shumë keq nëse jeni me grip, e di që është e shpifur,

I'm sorry if you have the flu, I know it's horrible,

por nuk kemi ndër mend të shpenzojmë miliarda dollarë

but we're not going to spend billions of dollars

në përpjekje për uljen e zgjatjes së simptomave tuaja

trying to reduce the duration of your flu symptoms by half a day.

të gripit me gjysmë dite.

We prescribe these drugs.

Shkruajmë receta për këto barna, mbushim raftet e urgjencës

We stockpile them for emergencies

duke menduar që do të ulin numrin e ndërlikimeve,

on the understanding they'll reduce the number of complications,

të cilat përkthehen pneumoni dhe kjo nënkupton vdekje.

which means pneumonia and death.

Grupi Cochrane për sëmundjet infektive, me bazë në Itali,

The infectious diseases Cochrane Group, which are based in Italy,

është përpjekur të marrë

has been trying to get the full data in a usable form

nga shoqëritë farmaceutike të dhënat e plota, në format të përdorshëm

out of the drug companies,

që kështu të munden të japin një vendim

so they can make a full decision

about whether this drug is effective or not,

lidhur me faktin nëse një ilaç është apo jo i efektshëm,

and they've not been able to get that information.

dhe nuk ka qenë në gjendje t'i marrin këto të dhëna.

This is undoubtedly the single biggest ethical problem

Ky është padyshim

problemi më i madh etik

facing medicine today.

përballë mjekësisë së sotme.

Nuk merren dot vendime

We cannot make decisions in the absence of all of the information.

nën mungesë të plotë të informacionit.

So it's a little bit difficult from there

Pra është paksa e vështirë që prej andej

to spin in some kind of positive conclusion.

të dalësh me ndonjë lloj vendimi pozitiv.

Por mund të thosha se:

But I would say this:

I think that sunlight

Mendoj se drita e Diellit

is the best disinfectant.

është dezinfektuesi më i mirë.

Gjithë këto gjëra ndodhin para syve tanë,

All of these things are happening in plain sight,

and they're all protected by a force field of tediousness.

dhe të tëra të mbrojtura nga

një fushë forcash zakoni.

And I think, with all of the problems in science,

Dhe mendoj, si për krejt problemet në shkencë,

një nga gjërat më të mira që mund të bëjmë

one of the best things that we can do

is to lift up the lid, finger around at the mechanics

është të ngremë kapakun,

t'i bëjmë duart me vaj dhe të rrëmojmë vetë ne.

and peer in.

Ju falemnderit shumë.

Thank you very much.

(Applause)

(Duartrokitje)