Neil MacGregor: 2600 years of history in one object

Translator: Spartak Ferrollari Reviewer: Helena Bedalli

The things we make

Gjërat që ne prodhojmë

have one supreme quality --

kanë një cilësi supreme --

they live longer than us.

ato jetojnë më shumë se ne.

We perish, they survive;

Ne vdesim ato mbijetojnë;

we have one life, they have many lives,

ne kemi një jetë, ato kanë shumë jetë,

and in each life they can mean different things.

dhe në çdo jetë ato mund të thotë gjëra të ndryshme.

Which means that, while we all have one biography,

Që të thotë, ndërsa ne kemi një biografi

they have many.

ato kanë disa.

I want this morning to talk

Në këtë mëngjez dua të flas

about the story, the biography -- or rather the biographies --

rreth historisë, biografia -- ose më mirë biografitë --

of one particular object,

e një objekti të veçantë,

one remarkable thing.

një gjë e jashtëzakonshme.

It doesn't, I agree,

Nuk është, dakord,

look very much.

dicka e madhe.

It's about the size of a rugby ball.

Është e madhe sa një top regbije.

It's made of clay,

Është bërë prej balte,

and it's been fashioned

dhe i është dhënë forma

into a cylinder shape,

e një cilindri

covered with close writing

e mbuluar me shkrim të ngushtë

and then baked dry in the sun.

dhe pjekur në diell.

And as you can see,

Siç mund të shihni,

it's been knocked about a bit,

është pak e goditur,

which is not surprising

nuk është çudi,

because it was made two and a half thousand years ago

pasi është prodhuar dy mijë e pesëqind vjet më parë

and was dug up

dhe e gjetën

in 1879.

në vitin 1879.

But today,

Por sot,

this thing is, I believe,

besoj se, ky send është

a major player

është një lojtar i madh

in the politics of the Middle East.

në politicat e Lindjes së Mesme.

And it's an object

Dhe është një send

with fascinating stories

me histori interesante

and stories that are by no means over yet.

histori që ende nuk kanë marë fund.

The story begins

Historia fillon

in the Iran-Iraq war

në luftën Iran-Irak

and that series of events

kjo seri ngjarjesh

that culminated

që kulminoi

in the invasion of Iraq

me pushtimin e Irakut

by foreign forces,

nga forcat e huaja,

the removal of a despotic ruler

rrëzimi i një sundimtari despotik

and instant regime change.

dhe ndërrimi i menjëhershëm i regjimit.

And I want to begin

Dua të filloj

with one episode from that sequence of events

me një episod nga ajo sekuencë e ngjarjeve

that most of you would be very familiar with,

që shumica nga ju duhet ta njoh mirë,

Belshazzar's feast --

festa Belshatsarit --

because we're talking about the Iran-Iraq war

pasi ne flasim mbi luftën e Iran - Irak

of 539 BC.

të vitit 539 para erës sonë.

And the parallels

Dhe paralelismi

between the events

midis dy ngjarjeve

of 539 BC and 2003 and in between

të vitit 539 para erës sonë dhe vitit 2003 dhe në mes

are startling.

janë befasuese.

What you're looking at is Rembrandt's painting,

Kjo që po shikoni është pikturë e Rembrandit,

now in the National Gallery in London,

tani në National Gallery (Galleria Kombëtare) në Londër,

illustrating the text from the prophet Daniel

që illustron tekstin e profetit Daniel

in the Hebrew scriptures.

në shkrimet e shenjta hebraike.

And you all know roughly the story.

Dhe ju të gjithë e dini afërsisht historinë.

Belshazzar, the son of Nebuchadnezzar,

Belshatsar, biri i Nebukadnetsarit,

Nebuchadnezzar who'd conquered Israel, sacked Jerusalem

Nebukadnetsari, i cili kish pushtuar Izraelin, plaçkiti Jeruzalemin

and captured the people

zuri popullin

and taken the Jews back to Babylon.

dhe ktheu përsëri çifutët në Babiloni.

Not only the Jews, he'd taken the temple vessels.

Veç çifutëve, kish marë përdorëset e tempullit.

He'd ransacked, desecrated the temple.

Kish plaçkitur, përdhosur tempullin.

And the great gold vessels of the temple in Jerusalem

Dhe orenditë e mëdha prej ari të tempullit të Jeruzalemit

had been taken to Babylon.

u dërguan në Babiloni.

Belshazzar, his son,

Belshatsar, i biri,

decides to have a feast.

vendosi të jepte një festë.

And in order to make it even more exciting,

Për ta bëre atë më emocionuese,

he added a bit of sacrilege to the rest of the fun,

kish shtuar një grimë sakrilegj për ta bërë më arguetuese,

and he brings out the temple vessels.

nxori jashtë vazot prej ari të tempullit.

He's already at war with the Iranians,

Ai ish në luftë me iranianët ndërkohë,

with the king of Persia.

me mbretin e Persisë.

And that night, Daniel tells us,

Atë natë, Danieli na tregon,

at the height of the festivities

në kulmin e festimeve

a hand appeared and wrote on the wall,

u shfaq një dorë dhe shkroi në mur,

"You are weighed in the balance and found wanting,

"Ti u peshove në peshore dhe u gjet që të mungonte diçka,

and your kingdom is handed over

mbretëria jote u nda dhe iu dha

to the Medes and the Persians."

Medasve dhe Persianëve."

And that very night

Atë natë

Cyrus, king of the Persians, entered Babylon

Kiri, mbret i Persisë, hyri në Babiloni

and the whole regime of Belshazzar fell.

dhe regjimi i Belshatsarit u rrëzua.

It is, of course, a great moment

Është, natyrisht, një moment i rëndësishëm

in the history

në historinë

of the Jewish people.

e popullit çifut.

It's a great story. It's story we all know.

Është një histori e madhe. Është një histori që ne e njohim mirë.

"The writing on the wall"

"Shkrimi mbi mur"

is part of our everyday language.

është pjesë e gjuhës sone.

What happened next

Ç'ndodhi më vonë

was remarkable,

ishte e shquar,

and it's where our cylinder

ishte aty ku cilindri ynë

enters the story.

hyn në histori.

Cyrus, king of the Persians,

Kiri, mbreti i persianëve,

has entered Babylon without a fight --

hyri në Babiloni pa një luftim --

the great empire of Babylon,

perandoria madhështore e Babilonisë,

which ran from central southern Iraq

që shtrihej nga qendra e Irakut të jugut

to the Mediterranean,

deri në Mesdhe,

falls to Cyrus.

ra në duart e Kirit.

And Cyrus makes a declaration.

Kiri bëri një deklaratë.

And that is what this cylinder is,

Dhe kjo është ajo që ky cilindër është,

the declaration made by the ruler guided by God

declarata e bërë nga sudimtari i udhëhequr nga Perëndia

who had toppled the Iraqi despot

i cili përmbysi despotin iraken

and was going to bring freedom to the people.

dhe po i sillte popullit lirinë.

In ringing Babylonian --

Në Babilonisht --

it was written in Babylonian --

ishte shkruajtur në Babilonisht --

he says, "I am Cyrus, king of all the universe,

ai thosh "jam Kiri mbreti i gjithë universit,

the great king, the powerful king,

mbreti i madh, mbreti i fuqishëm

king of Babylon, king of the four quarters of the world."

mbret i Babilonisë, mbret i katër anëve të botës

They're not shy of hyperbole as you can see.

Siç e shihni nuk i strukeshin ekzagjerimeve.

This is probably

Ka mundësi

the first real press release

të jetë komunikata e parë për shtyp

by a victorious army

e një ushtrie fitimtare

that we've got.

që ne kemi.

And it's written, as we'll see in due course,

Dhe është shkrojtur, siç do e shohim pas pak,

by very skilled P.R. consultants.

prej konsulentësh të aftë në relacionet publike.

So the hyperbole is not actually surprising.

Ndaj hiperbola nuk është shumë e çuditëshme.

And what is the great king, the powerful king,

Dhe çfarë mbreti i madh, mbreti i fuqishëm,

the king of the four quarters of the world going to do?

mbreti i katër anëve të botës, do të bënte?

He goes on to say that, having conquered Babylon,

Ai vazhdon të thotë se, pasi pushtoi Babiloninë,

he will at once let all the peoples

do të lirojë të gjithë personat

that the Babylonians -- Nebuchadnezzar and Belshazzar --

që babilonezët -- Nebukadnetsari dhe Belshatsari --

have captured and enslaved

kishin zënë dhe bërë skllevër

go free.

duke i lënë ata të lirë.

He'll let them return to their countries.

Do ti linte të ktheheshin në vendet e tyre.

And more important,

Dhe më e rëndësishmja,

he will let them all recover

do ti lejonte të rimerrnin me vete

the gods, the statues,

pasuritë, statujat,

the temple vessels

orenditë e tempullit

that had been confiscated.

të cilat iu ishin konfiskuar.

All the peoples that the Babylonians had repressed and removed

Të gjithë njerëzit që babilonezët kishin shtypur dhe shpërngulur

will go home,

do të kthehen në shtëpi,

and they'll take with them their gods.

dhe do të marrin me vete perënditë e tyre.

And they'll be able to restore their altars

Dhe ata do të jenë në gjendje të venë ne vend altarët e tyre

and to worship their gods

dhe të adhurojnë perënditë e tyre

in their own way, in their own place.

në mënyrën e vet, në vendin e tyre.

This is the decree,

Ky është dekreti,

this object is the evidence

ky objekt është dëshmia

for the fact that the Jews,

e faktit se çifutët,

after the exile in Babylon,

pas mërgimit me forcë në Babiloni,

the years they'd spent sitting by the waters of Babylon,

vitet që kanë kaluar ulur pranë ujërave të Babilonisë,

weeping when they remembered Jerusalem,

duke vajtuar kujtonin Jeruzalemin,

those Jews were allowed to go home.

këtyre çifutëve ju lejua të ktheheshin në shtëpi.

They were allowed to return to Jerusalem

I lejohesh të ktheheshin në Jeruzalem

and to rebuild the temple.

dhe të rindërtonin tempullin.

It's a central document

Është një dokument qendror

in Jewish history.

në historinë hebraike.

And the Book of Chronicles, the Book of Ezra in the Hebrew scriptures

Libri i Kronikave, libri i Ezras në shkrimet hebraike

reported in ringing terms.

e raportuan me fjalë tingëlluese.

This is the Jewish version

Ky është versioni hebraik

of the same story.

e të njëjtës histori.

"Thus said Cyrus, king of Persia,

"Kështu foli Kiri, mbreti i Persisë,

'All the kingdoms of the earth have the Lord God of heaven given thee,

"Zoti i qiellit më dha të gjitha mbretëritë e tokës,

and he has charged me

dhe më ngarkoi

to build him a house in Jerusalem.

ti ngre një shtëpi në Jeruzalem.

Who is there among you of his people?

Kush nga ju është nga njerëzit e tij?

The Lord God be with him,

Zoti do të jetë me të

and let him go up.'"

dhe do e lërë të ngrihet."

"Go up" -- aaleh.

"Ngrihet" -- Aliyah.

The central element, still,

Përsëri, element qendror

of the notion of return,

kthimi,

a central part

një pjesë qendrore

of the life of Judaism.

e jetës në judaizëm.

As you all know, that return from exile,

Siç e dini, kthimi nga mërgimi,

the second temple,

tempulli i dytë,

reshaped Judaism.

çuan në një riorganizimin të Judaizmit.

And that change,

Dhe ndryshimi,

that great historic moment,

moment i madh historik,

was made possible by Cyrus, the king of Persia,

u bë i mundur nga Kiri, mbret i Persisë,

reported for us in Hebrew in scripture

raportuar për ne në hebraisht në shkrimet e shenjta

and in Babylonian in clay.

dhe në argjilën babilonase.

Two great texts,

Dy tekste të mëdhej,

what about the politics?

po politika?

What was going on

Çfarë po ndodhte

was the fundamental shift in Middle Eastern history.

ishte ndryshim themelor në historinë e Lindjes së Mesme.

The empire of Iran, the Medes and the Persians,

Perandoria e Iranit, Medasve dhe persianëve,

united under Cyrus,

bashkuar nën Kirin,

became the first great world empire.

u bë perandoria e parë e madhe në botë.

Cyrus begins in the 530s BC.

Kiri filloi në vitin 530s para erës sonë.

And by the time of his son Darius,

Dhe në kohën e të birit, Darit

the whole of the eastern Mediterranean

i gjithë Mesdheu lindor

is under Persian control.

është nën kontrollin persian.

This empire is, in fact,

Kjo perandori është, në fakt,

the Middle East as we now know it,

Lindja e Mesme ashtu siç e njohim ne,

and it's what shapes the Middle East as we now know it.

dhe kjo është ajo që formon Lindjen e Mesme si e njohim ne.

It was the largest empire the world had known until then.

Ajo ishte perandoria më e madhe që bota e kishte njohur deri atëherë.

Much more important,

Shumë më e rëndësishme,

it was the first

ai ishte i pari

multicultural, multifaith state

shtet multikulturor, shumë fetar

on a huge scale.

në një shkallë të madhe.

And it had to be run in a quite new way.

Dhe duhej udhëhequr në një mënyrë mjaft të re.

It had to be run in different languages.

Duhej të menaxhohej në gjuhë të ndryshme.

The fact that this decree is in Babylonian says one thing.

Fakti që ky dekret është në babilonisht thotë një gjë.

And it had to recognize their different habits,

Duhet të njihte zakonet e tyre të ndryshme,

different peoples, different religions, different faiths.

popujt të ndryshëm, të feve të ndryshme, të besimeve të ndryshme.

All of those are respected by Cyrus.

Të gjitha ato respektoheshin nga Kiri.

Cyrus sets up a model

Kiri krijon një model

of how you run

se si drejtohet

a great multinational, multifaith, multicultural society.

një shoqëri e madhe shumëkombëshe, shumë fetare, multikulturore.

And the result of that

Dhe rezultat i saj

was an empire that included the areas you see on the screen,

ishte një perandori që përfshinte zonat që ju shihni në ekran,

and which survived for 200 years of stability

që mbijetoi për 200 vjet me stabilitet

until it was shattered by Alexander.

derisa u shpartallua nga Aleksandri.

It left a dream of the Middle East as a unit,

Ajo la një ëndërr të Lindjes së Mesme si një njësi,

and a unit where people of different faiths

një njësi ku njerëzit e besimeve të ndryshme

could live together.

mund të jetojnë së bashku.

The Greek invasions ended that.

Pushtimet greke i dhanë fund atyre.

And of course, Alexander couldn't sustain a government

Natyrisht, Aleksandri nuk mundi të krijojë një qeveri

and it fragmented.

dhe ajo u fragmentua.

But what Cyrus represented

Ajo që Kiri përfaqësoi

remained absolutely central.

mbeti absolutisht qendror.

The Greek historian Xenophon

Historiani grek Ksenofoni

wrote his book "Cyropaedia"

shkruajti këtë libër "Kiropedia"

promoting Cyrus as the great ruler.

ku promovonte Kirin si një sundimtar madhështor.

And throughout European culture afterward,

Dhe në kulturën europiane që pasoi,

Cyrus remained the model.

Kiri mbeti një model.

This is a 16th century image

Ky është një imazh i shekullit të gjashtëmbëdhjetë

to show you how widespread

që tregon se sa i përhapur

his veneration actually was.

përnderimi i tij ishte.

And Xenophon's book on Cyrus

Libri i Ksenofonit mbi Kirin

on how you ran a diverse society

mbi qeverisjen e një shoqërie të ndryshme

was one of the great textbooks

qe një nga librat e rëndësishëm

that inspired the Founding Fathers

që frymëzoi themeluesit

of the American Revolution.

e Revolucionit Amerikan.

Jefferson was a great admirer --

Jefferson ishte një admirues i madh --

the ideals of Cyrus

idealet e Kirit

obviously speaking to those 18th century ideals

natyrisht të flasësh për idealet e shekullit të 18

of how you create religious tolerance

se si ju e krijoni tolerancën fetare

in a new state.

në një shtet të ri.

Meanwhile, back in Babylon,

Ndërkohë, në Babiloni,

things had not been going well.

gjërat nuk janë duke vajtur mirë.

After Alexander, the other empires,

Pas Aleksandrit, perandoritë e tjera,

Babylon declines, falls into ruins,

Babilonia perëndoi, ra në rrënojë,

and all the traces of the great Babylonian empire are lost --

dhe të gjitha gjurmët e perandorisë së Babilonisë së madhe janë zhdukur --

until 1879

deri në vitin 1879

when the cylinder is discovered

kur u zbulua ky cilindër

by a British Museum exhibition digging in Babylon.

nga një ekspozitë e British Museum të gërmimeve në Babiloni.

And it enters now another story.

Aty hyri një histori e re.

It enters that great debate

Ajo hyn në atë debat të madh

in the middle of the 19th century:

në mes të shekullit të 19:

Are the scriptures reliable? Can we trust them?

Janë shkrimet e shenjta të vërteta? A mund ti besojmë atyre?

We only knew

I vetmi burim historik

about the return of the Jews and the decree of Cyrus

rreth kthimit të çifutëve dhe dekretit të Kirit

from the Hebrew scriptures.

ishte nga shkrimet hebraike.

No other evidence.

Asnjë provë tjetër.

Suddenly, this appeared.

Papritmas, u shfaq.

And great excitement

Dhe eksitim të madh

to a world where those who believed in the scriptures

në një botë ku ata që besonin në shkrimet e shenjta

had had their faith in creation shaken

kishin patur ndonjë lëkundje rreth besimit

by evolution, by geology,

nga evolucioni, nga gjeologjia

here was evidence

aty ata kishin një provë

that the scriptures were historically true.

që shkrimet e shenjta ishin historikisht të vërteta.

It's a great 19th century moment.

Ishte nje moment i rëndësishëm i shekullit të 19.

But -- and this, of course, is where it becomes complicated --

Por -- kjo, natyrisht, qe aty ku u koklavit --

the facts were true,

faktet ishin të vërteta,

hurrah for archeology,

hurrah për arkeologjoninë,

but the interpretation was rather more complicated.

por interpretimi ishte mjaft më i komplikuar.

Because the cylinder account and the Hebrew Bible account

Pasi raporti i cilindrit dhe raporti i Bilbës hebraike

differ in one key respect.

ndryshojnë në një aspekt kyç.

The Babylonian cylinder

Cilindri babilonez

is written by the priests

është shkruar nga priftërinjtë

of the great god of Bablyon, Marduk.

e Mardukut, perëndia i madh babilonez.

And, not surprisingly,

Ndaj, nuk është e habitëshme

they tell you that all this was done by Marduk.

kur ata thonë që gjithçka që ndodhi ishte falë perëndisë Marduk.

"Marduk, we hold, called Cyrus by his name."

"Marduku, ne supozojmë, thërriste Kirin në emër".

Marduk takes Cyrus by the hand,

Marduku mori Kirin përdore,

calls him to shepherd his people

i bën thirrje atij për të mbrojtur popullin e tij

and gives him the rule of Babylon.

dhe i jep atij sundimin e Babilonisë.

Marduk tells Cyrus

Marduku i thotë Kirit

that he will do these great, generous things

të bëjë këto gjëra të mëdha, bujare

of setting the people free.

ti japi popullit lirinë.

And this is why we should all be grateful to

Kjo është arsyeja pse ne të gjithë duhet ti jemi mirënjohës

and worship Marduk.

dhe adhurojmë Mardukun.

The Hebrew writers

Shkrimtarët hebrenj

in the Old Testament,

në Dhjatën e Vjetër,

you will not be surprised to learn,

nuk do të mbeteni të befasuar kur të mësoni

take a rather different view of this.

që kanë një pikëpamje tjetër.

For them, of course, it can't possibly by Marduk

Për ta, sigurisht, është e pamundur që Marduku

that made all this happen.

bëri që gjithë kjo të ndodhë.

It can only be Jehovah.

Ai mund të jetë vetëm Jehovai.

And so in Isaiah,

Dhe kështu në Isaia,

we have the wonderful texts

ne kemi tekste të mrekullueshme

giving all the credit of this,

që i japin të gjithë meritën,

not to Marduk

jo Mardukut

but to the Lord God of Israel --

por Zotit, Perëndisë së Izraelit --

the Lord God of Israel

Zoti, Perëndia i Izraelit

who also called Cyrus by name,

i cili gjithashtu thirri Kirin me emër,

also takes Cyrus by the hand

po ashtu e mori Kirin përdore

and talks of him shepherding his people.

dhe i tha të mbronte popullin e tij.

It's a remarkable example

Është një shembull i shquar

of two different priestly appropriations of the same event,

e dy përvetësimeve të ndryshme të priftërinjve të njëjtës ngjarje,

two different religious takeovers

dy përvetësime të ndryshme fetare

of a political fact.

të fakteve politike.

God, we know,

Perëndia, ne e dimë,

is usually on the side of the big battalions.

është zakonisht nga ana e ushtrive të mëdha.

The question is, which god was it?

Pyetja është, cili zot ishte ai?

And the debate unsettles

Debati turbullon

everybody in the 19th century

të gjithë në shekullin e 19

to realize that the Hebrew scriptures

të kuptojnë se shkrimet e shenjta hebraike

are part of a much wider world of religion.

janë pjesë e një bote shumë më të gjerë të fesë.

And it's quite clear

Dhe kjo është mjaft e qartë

the cylinder is older than the text of Isaiah,

cilindri është më i vjetër se teksti i Isaias,

and yet, Jehovah is speaking

dhe akoma, Jehovai po flet

in words very similar

me fjalë shumë të ngjashme

to those used by Marduk.

me ato të përdorura nga Marduk.

And there's a slight sense that Isaiah knows this,

Ka një ndjenjë të vogël që Isaia e di këtë,

because he says,

pasi ai thotë,

this is God speaking, of course,

po flet Zoti, natyrisht,

"I have called thee by thy name

"Unë të kam thirrur ty në emër

though thou hast not known me."

edhe pse ti nuk ke njohur mua. "

I think it's recognized

Unë mendoj se është e njohur

that Cyrus doesn't realize

se Kiri nuk e kupton

that he's acting under orders from Jehovah.

se ai është duke vepruar nën urdhërat e Jehovait.

And equally, he'd have been surprised that he was acting under orders from Marduk.

Dhe në mënyrë të barabartë, ai do të ketë qenë i befasuar që ai ishte duke vepruar nën urdhërat e Mardukut.

Because interestingly, of course,

Sepse interesant, sigurisht,

Cyrus is a good Iranian

Kiri është një iranian i mirë

with a totally different set of gods

me një seri krejtësisht të ndryshme të perëndive

who are not mentioned in any of these texts.

që nuk janë përmendur në ndonjë nga këto tekste.

(Laughter)

(Të qeshura)

That's 1879.

Ky është viti 1879.

40 years on

Kaluan 40 vjet

and we're in 1917,

dhe jemi në vitin 1917,

and the cylinder enters a different world.

cilindri hyn në një botë tjetër.

This time, the real politics

Këtë herë, politika reale

of the contemporary world --

e botës bashkëkohore --

the year of the Balfour Declaration,

viti i Deklaratës Balfour,

the year when the new imperial power in the Middle East, Britain,

viti kur pushteti i ri perandorak në Lindjen e Mesme, Britania,

decides that it will declare

vendos se do të deklarojë

a Jewish national home,

një atdhe Hebraik,

it will allow

që do lejojë

the Jews to return.

kthimin e çifutëve.

And the response to this

Përgjigja e kësaj

by the Jewish population in Eastern Europe is rhapsodic.

nga popullata çifute në Evropën Lindore është rapsodike.

And across Eastern Europe,

Dhe në të gjithë Evropën Lindore,

Jews display pictures of Cyrus

çifutët vinin fotografinë e Kirit

and of George V

dhe mbretit Gjergj V

side by side --

krah për krah --

the two great rulers

dy sundimtarët e mëdhenj

who have allowed the return to Jerusalem.

të cilët lejuan kthimin në Jeruzalem.

And the Cyrus cylinder comes back into public view

Cilindri i Kirit u kthye në dispozicion të publikut

and the text of this

Dhe teksti i tij

as a demonstration of why what is going to happen

një demostrim i asaj që po ndodhte

after the war is over in 1918

pas luftës në fund të vitit 1918

is part of a divine plan.

është pjesë e një plani hyjnor.

You all know what happened.

Të gjithë ne e dimë se çndodhi.

The state of Israel is setup,

Shteti i Israelit u themelua,

and 50 years later, in the late 60s,

50 vjet më vonë, nga fundi i viteve 60,

it's clear that Britain's role as the imperial power is over.

është e qartë që roli i Britanisë si fuqi imperialiste kish marrë fund.

And another story of the cylinder begins.

Një histori tjetër e cilindrit fillon.

The region, the U.K. and the U.S. decide,

Rajoni, Mbretëria e Bashkuar dhe ShBA vendosin,

has to be kept safe from communism,

si duhet të ruhen nga komunizmi,

and the superpower that will be created to do this

dhe superfuqia që duhej krijuar për ta bërë këtë

would be Iran, the Shah.

do të ishte Irani, Shahu i Persisë.

And so the Shah invents an Iranian history,

Ndaj Shahu trilloi një histori iraniane,

or a return to Iranian history,

apo një kthim të historisë iraniane,

that puts him in the center of a great tradition

që vinte atë në qendër të një tradite të madhe

and produces coins

dhe shtypi monedha

showing himself

ku tregonte veten

with the Cyrus cylinder.

me cilindrin e Kirit.

When he has his great celebrations in Persepolis,

Kur kish festimet e tij e mëdha në Persepoli,

he summons the cylinder

ai mori cilindrin

and the cylinder is lent by the British Museum, goes to Tehran,

cilindri u dha hua nga British Museum, shkon në Teheran,

and is part of those great celebrations

dhe eshte pjese e atyre festimeve të mëdha

of the Pahlavi dynasty.

të dinastisë Pahlavi.

Cyrus cylinder: guarantor of the Shah.

Cilindri i Kirit, garant i Shahut.

10 years later, another story:

10 vjet më vonë, një histori tjetër:

Iranian Revolution, 1979.

Revolucioni iranian, viti 1979.

Islamic revolution, no more Cyrus;

Revolucioni islamik, jo më Kiri;

we're not interested in that history,

nuk na intereson kjo histori,

we're interested in Islamic Iran --

jemi të interesuar për Iranin islamik --

until Iraq,

deri sa Iraku,

the new superpower that we've all decided should be in the region,

superfuqia e re që kemi vendosur që duhet të jenë në rajon,

attacks.

sulmon.

Then another Iran-Iraq war.

Një tjetër luftë Iran-Irak.

And it becomes critical for the Iranians

Dhe kjo bëhet kritike për iranianët

to remember their great past,

të kujtojnë të kaluarën e tyre madhështore,

their great past

të kaluarën e tyre madhështore

when they fought Iraq and won.

kur luftuan kundër Irakut dhe fituan.

It becomes critical to find a symbol

U bë kritike për të gjetur një simbol

that will pull together all Iranians --

që do të tërheqë së bashku të gjithë iranianët -

Muslims and non-Muslims,

muslimanët dhe jo-muslimanët,

Christians, Zoroastrians, Jews living in Iran,

Të krishterët, zoroastrianët, hebrenjtë që jetojnë në Iran,

people who are devout, not devout.

njerëz që janë të devotshëm, jo të devotshëm.

And the obvious emblem is Cyrus.

Dhe emblemë e dukshme është Kiri.

So when the British Museum and Tehran National Musuem

Pra, kur British Museum dhe Muzeu Kombëtar i Teheranit

cooperate and work together, as we've been doing,

kooperojnë dhe bashkëpunojnë, siç ishim duke bërë,

the Iranians ask for one thing only

iranianët kërkonin vetëm një gjë

as a loan.

si një hua.

It's the only object they want.

Ishte i vetmi objekt që ata dëshironin.

They want to borrow the Cyrus cylinder.

Donin të merrnin hua cilindrin e Kirit.

And last year,

Vitin e kaluar,

the Cyrus cylinder went to Tehran

cilindri i Kirit vajti në Teheran

for the second time.

për herë të dytë.

It's shown being presented here, put into its case

Është vënë në shikim të publikut, brenda këllëfit të tij

by the director of the National Museum of Tehran,

nga drejtori i Muzeut Kombëtar të Teheranit,

one of the many women in Iran in very senior positions,

njëra nga ato shumë gra në Iran me një pozitë të rëndësishme

Mrs. Ardakani.

Zonja Ardakani.

It was a huge event.

Kjo ishte një ngjarje e madhe.

This is the other side of that same picture.

Kjo është ana tjetër e së njëjtës pamje.

It's seen in Tehran

U vizitua në Teheran

by between one and two million people

nga rreth një a dy milion njerëz

in the space of a few months.

në hapësirën e disa muajve.

This is beyond any blockbuster exhibition

Kjo tejkalon çdo ekspozitë të suksesshme

in the West.

në Perëndim.

And it's the subject of a huge debate

Dhe kjo është objekt i një debati të madh

about what this cylinder means, what Cyrus means,

rreth asaj se çfarë cilindri përfaqëson, çfarë Kiri përfaqëson,

but above all, Cyrus as articulated through this cylinder --

por mbi të gjitha, si artikulohet Kiri përmes këtij cilindri --

Cyrus as the defender of the homeland,

Kiri si mbrojtës i mëmëdheut,

the champion, of course, of Iranian identity

kampioni, natyrisht, i identitetit iranian

and of the Iranian peoples,

dhe i popullit iranian,

tolerant of all faiths.

tolerant me të gjitha fetë.

And in the current Iran,

Dhe në Iranin e sotëm,

Zoroastrians and Christians have guaranteed places

zoroastrianët dhe të krishterët kanë vende të garantuara

in the Iranian parliament, something to be very, very proud of.

në parlamentin iranian, diçka për të qënë shumë, shumë krenar.

To see this object in Tehran,

Për të parë këtë objekt në Teheran,

thousands of Jews living in Iran

mijëra hebrenj që jetojnë në Iran

came to Tehran to see it.

vajtën në Teheran ta shihnin atë.

It became a great emblem,

Ai u bë një simbol i madh,

a great subject of debate

një objekt i madh i një debati

about what Iran is at home and abroad.

për atë që Irani është brenda dhe jashtë vendit.

Is Iran still to be the defender of the oppressed?

A është Irani ende mbrojtës i shtypurve?

Will Iran set free the people

A e mban Irani popullin e lirë

that the tyrants have enslaved and expropriated?

të cilin tiranët e skllavëruan dhe e shpronësuan?

This is heady national rhetoric,

Kjo është retorikë marramendëse kombëtare,

and it was all put together

dhe kjo ishte ishte mbledhur

in a great pageant

në një rikonstruksion historik

launching the return.

për fillimin e kthimit.

Here you see this out-sized Cyrus cylinder on the stage

Këtu shihni cilindrin e zmadhuar të Kirit në skenë

with great figures from Iranian history

me figura madhështore të historisë iraniane

gathering to take their place

të mbledhur për të zënë vend

in the heritage of Iran.

në trashëgiminë e Iranit.

It was a narrative presented

Ky ishte një tregim i paraqitur

by the president himself.

nga presidenti vetë.

And for me,

Dhe për mua,

to take this object to Iran,

të çoj këtë objekt në Iran,

to be allowed to take this object to Iran

të më lejohet të çoj këtë objekt në Iran

was to be allowed to be part

ishte që të më lejohej të isha pjesë

of an extraordinary debate

i një debati të jashtëzakonshëm

led at the highest levels

i çuar në nivelet më të larta

about what Iran is,

për atë që Irani është,

what different Irans there are

sa Irane të ndryshëm janë

and how the different histories of Iran

dhe si historitë e ndryshme të Iranit

might shape the world today.

mund të formësojnë botën sot.

It's a debate that's still continuing,

Është një debat që është ende duke vazhduar,

and it will continue to rumble,

dhe ende do vazhdojë të gjëmojë,

because this object

pasi ky objekt

is one of the great declarations

është një prej deklaratave të mëdha

of a human aspiration.

e aspiratës njerëzore.

It stands with the American constitution.

Ajo qëndron me kushtetutën amerikane.

It certainly says far more about real freedoms

Ai me siguri thotë shumë më tepër në lidhje me liritë reale

than Magna Carta.

se Magna Carta.

It is a document that can mean so many things,

Kjo është një dokument që mund të thotë kaq shumë gjëra,

for Iran and for the region.

për Iranin dhe për rajonin.

A replica of this

Një kopje e këtij

is at the United Nations.

ndodhet në OKB.

In New York this autumn, it will be present

Në Nju Jork këtë vjeshtë, ai do të jetë i pranishëm

when the great debates

kur bisedimet e mëdha

about the future of the Middle East take place.

rreth së ardhmes në Lindjen e Mesme do të fillojnë.

And I want to finish by asking you

Dhe unë dua të përfundoj duke ju pyetur

what the next story will be

cila do jetë historia e ardhshme

in which this object figures.

në të cilën ky object figuron.

It will appear, certainly,

Ai do të shfaqet, sigurisht,

in many more Middle Eastern stories.

në shumë histori të Lindjes së Mesme.

And what story of the Middle East,

Dhe cila histori e Lindjes së Mesme,

what story of the world,

cila histori e botës,

do you want to see

doni të shihni

reflecting what is said,

duke reflektuar mbi atë çfarë thuhet

what is expressed in this cylinder?

çfarë shprehet në këtë cilindër?

The right of peoples

E drejta e popujve

to live together in the same state,

të jetojnë së bashku në të njëjtin shtet,

worshiping differently, freely --

të luten në mënyra të ndryshme, të lirë --

a Middle East, a world,

një Lindje e Mesme, një botë,

in which religion is not the subject of division

në të cilën feja nuk është objekt përçarje

or of debate.

apo debati.

In the world of the Middle East at the moment,

Në botën brenda Lindjes së Mesme për momentin,

the debates are, as you know, shrill.

debatet janë, siç e dini, të mprehtë.

But I think it's possible

Por unë mendoj se është e mundur

that the most powerful and the wisest voice of all of them

që zëri më i fuqishëm dhe më i urti prej të gjithë tyre

may well be the voice

mund të jetë zëri

of this mute thing,

i kësaj gjëje të heshtur,

the Cyrus cylinder.

cilindri i Kirit.

Thank you.

Faleminderit.

(Applause)

(Duartrokitje)