Neil MacGregor: 2600 years of history in one object

Translator: Aries Eroles Reviewer: Polimar Balatbat

The things we make

Ang mga bagay na ating ginawa

have one supreme quality --

ay may iisang katangian --

they live longer than us.

sila'y nabubuhay nang mas matagal sa atin.

We perish, they survive;

Tayo'y papanaw, sila'y mananatili;

we have one life, they have many lives,

may iisa tayong buhay, sila ay may marami,

and in each life they can mean different things.

at sa bawat buhay nila maaring iba ang kanilang pagganap.

Which means that, while we all have one biography,

Na nangangahulugang, samantalang may isa lang tayong talambuhay,

they have many.

sila ay may marami.

I want this morning to talk

Gusto kong magsalita sa umagang ito

about the story, the biography -- or rather the biographies --

hinggil sa estorya, ang talambuhay -- o mga talambuhay --

of one particular object,

sa iisang bagay,

one remarkable thing.

isang 'di karaniwang bagay.

It doesn't, I agree,

Ako'y sumasangayon na hindi sya

look very much.

gaanong kapansinpansin.

It's about the size of a rugby ball.

Medyo kapareho ng laki sa bola ng rugby.

It's made of clay,

Gawa sa putik,

and it's been fashioned

at inayon

into a cylinder shape,

sa hugis silindro,

covered with close writing

napalibutan ng maliliit na sulat

and then baked dry in the sun.

at binilad sa araw hanggang matuyo.

And as you can see,

At sa nakikita naman ninyo,

it's been knocked about a bit,

ay medyo nasisira na siya,

which is not surprising

na hindi naman kataka-taka

because it was made two and a half thousand years ago

dahil noong dalawa´t kalahating libo pa siya nagawa

and was dug up

at nahukay siya

in 1879.

noong 1879.

But today,

Pero sa ngayon,

this thing is, I believe,

naniniwala akong ang bagay na ito

a major player

ay may malaking papel

in the politics of the Middle East.

sa politika ng Gitnang Silangan.

And it's an object

At ito'y isang bagay

with fascinating stories

na may mga kaaya-ayang estorya

and stories that are by no means over yet.

at mga estoryang hinding hindi matatapos.

The story begins

Ang estorya ay nagbungad

in the Iran-Iraq war

sa kasagsagan ng gyera sa pagitan ng Iran at Iraq

and that series of events

at ang mga sumunod na mga kaganapan

that culminated

na umipon

in the invasion of Iraq

sa pagsakop sa Iraq

by foreign forces,

ng pwersang dayuhan,

the removal of a despotic ruler

sa pagkaalis sa despotikadong pangulo

and instant regime change.

at saglit na pagbabago sa rehimen.

And I want to begin

Gusto kung magumpisa

with one episode from that sequence of events

sa isang yugto sa mga magkakasunod na kaganapan

that most of you would be very familiar with,

na karamihan sa inyo ay pamilyar,

Belshazzar's feast --

ang pyesta ni Belshazzar --

because we're talking about the Iran-Iraq war

dahil tayo ay nagtatalakay hinggil sa gyera ng Iran at Iraq

of 539 BC.

noong 539 BC.

And the parallels

At ang hindi pagkakasalungat

between the events

sa kaganapan

of 539 BC and 2003 and in between

noong 539 BC at 2003 at sa pagitan

are startling.

ay kagulat-gulat.

What you're looking at is Rembrandt's painting,

Ang nakikita nyo ngayon ay pinta ni Rembrandt

now in the National Gallery in London,

na nasa National Gallery sa London na ngayon,

illustrating the text from the prophet Daniel

na nagpapakita sa sulat mula ni propetang Daniel

in the Hebrew scriptures.

sa sulat ng mga Hudyo.

And you all know roughly the story.

At medyo alam niyo na ang estorya.

Belshazzar, the son of Nebuchadnezzar,

Si Belshazzar, anak ni Nebuchadnezzar,

Nebuchadnezzar who'd conquered Israel, sacked Jerusalem

si Nebuchadnezzar ang nagsakop sa Israel, pinagdarambungan and Herusalem

and captured the people

at hinuli ang mga tao

and taken the Jews back to Babylon.

at binalik ang mga Hudyo sa Babelonya.

Not only the Jews, he'd taken the temple vessels.

Hindi lang mga Hudyo, kinuha niya pati ang mga lalagyan sa templo.

He'd ransacked, desecrated the temple.

Sinugod niya at nilapastangan ang templo.

And the great gold vessels of the temple in Jerusalem

At yung mga malalaking gintong lalagyan sa templo ng Herusalem

had been taken to Babylon.

ay dinala papuntang Babelonya.

Belshazzar, his son,

Si Belshazzar, ang kanyang anak,

decides to have a feast.

ay naisipang magpyesta.

And in order to make it even more exciting,

At para mas magalak pa siya,

he added a bit of sacrilege to the rest of the fun,

ginawan pa nya ng kalapasatangan

and he brings out the temple vessels.

at kinuha ang mga lalagyan mula sa templo.

He's already at war with the Iranians,

Nakikipagyera na siya sa mga taga-Iran,

with the king of Persia.

sa hari ng Persya.

And that night, Daniel tells us,

At sa gabing iyon, sabi ni Daniel,

at the height of the festivities

sa kalagitnaan ng kasiyahan

a hand appeared and wrote on the wall,

isang kamay ang lumitaw at nagsulat sa dingding,

"You are weighed in the balance and found wanting,

"Ikaw ay tinimbang at napag-alamang wala,

and your kingdom is handed over

at ang iyong kaharian ay maipasa

to the Medes and the Persians."

sa taga-Medes at mga Persyano."

And that very night

At sa gabing iyon

Cyrus, king of the Persians, entered Babylon

si Cyrus, hari ng Persya, ay dumating sa Babelonya

and the whole regime of Belshazzar fell.

at ang buong kaharian ni Belshazzar ay bumagsak.

It is, of course, a great moment

Isa itong malaking kaganapan

in the history

sa kasaysayan

of the Jewish people.

ng mga Hudyo.

It's a great story. It's story we all know.

Isang malaking estorya. Ito'y estorya na alam nating lahat.

"The writing on the wall"

"Ang mga sulat sa dingding"

is part of our everyday language.

ay bahagi ng ating araw-araw na lengwahe.

What happened next

Ang sumunod

was remarkable,

ay napakapambihira,

and it's where our cylinder

at dito ang silindro

enters the story.

papasok sa estorya.

Cyrus, king of the Persians,

Si Cyrus, na hari ng Persya,

has entered Babylon without a fight --

ay pumasok sa Babelonya na walang pakikipagdigma --

the great empire of Babylon,

ang malaking kaharian ng Babelonya,

which ran from central southern Iraq

na sumasaklaw mula sa gitnang timog ng Iraq

to the Mediterranean,

hanggang sa Mediterranean,

falls to Cyrus.

bumagsak mula kay Cyrus.

And Cyrus makes a declaration.

At si Cyrus ay gumawa ng deklarasyon

And that is what this cylinder is,

at yun ang kung ano ang silindro na ito,

the declaration made by the ruler guided by God

and deklerasyong ginawa sa lider na ginabayan ng Diyos

who had toppled the Iraqi despot

na nagpabagsak sa despotadong pinuno ng Iraq

and was going to bring freedom to the people.

at nagpalaya sa mga mamamayan.

In ringing Babylonian --

Sa pakipag-usap sa Babelonya --

it was written in Babylonian --

ito ay isinulat sa wika ng taga-Babelonya --

he says, "I am Cyrus, king of all the universe,

sabi niya, "Ako si Cyrus, hari sa buong kalawakan,

the great king, the powerful king,

ang dakilang hari, ang makapangyarihang hari,

king of Babylon, king of the four quarters of the world."

hari ng Babelonya, hari sa apat na sulok ng daigdig."

They're not shy of hyperbole as you can see.

Sa nakikita nyo, nindi pinagkakahiyang ang pag-eksherasyon nito.

This is probably

Meron siguro

the first real press release

yung una talagang pagsisiwalat

by a victorious army

sa isang nananalong hukbo

that we've got.

na nakuha natin.

And it's written, as we'll see in due course,

At ito'y isinulat, na makikita natin sa tamang panahon,

by very skilled P.R. consultants.

sa mga dalubhasang P.R. consultant.

So the hyperbole is not actually surprising.

Kaya ang eksharehasyon ay hindi nakakapagtaka.

And what is the great king, the powerful king,

At kung ano ang dakilang hari, ang makapangyarihang hari,

the king of the four quarters of the world going to do?

ang hari sa apat na sulok ng daigdig na gagawin?

He goes on to say that, having conquered Babylon,

Nagpatuloy siya sa pagsabi na bilang pagsakop sa Babelonya

he will at once let all the peoples

ay papakawalan niya ang mga taong

that the Babylonians -- Nebuchadnezzar and Belshazzar --

ang mga taga Babelonya -- Nebuchadnezzar at Belshazzar --

have captured and enslaved

na nadakip at inalipin

go free.

at palayain.

He'll let them return to their countries.

Hahayain nya silang bumalik sa kanilang mga bansa.

And more important,

At mas importante,

he will let them all recover

hahayaan niya silang bawiin

the gods, the statues,

ang mga diyos, mga estatuwa,

the temple vessels

mga lalagyan sa templo

that had been confiscated.

na nakumpiska.

All the peoples that the Babylonians had repressed and removed

Ang lahat na mga tao na nasupil at napaalis ng mga taga-Babelonya

will go home,

ay uuwi,

and they'll take with them their gods.

at dadalhin nila ang kanilang mga diyos.

And they'll be able to restore their altars

At sila'y maibangon uli ang kanilang mga altar

and to worship their gods

at magpuri sa kanilang mga diyos

in their own way, in their own place.

sa kanilang paraan, sa kanilang lugar.

This is the decree,

Ito ang kautusan,

this object is the evidence

ang bagay na ito ang ebedinsya

for the fact that the Jews,

para sa katutuhan na ang mga Hudyo

after the exile in Babylon,

matapos ang paglisan sa Babelonya,

the years they'd spent sitting by the waters of Babylon,

ang mga taon na kanilang nagugol sa Babelonya,

weeping when they remembered Jerusalem,

na nagluksa habang naalala ang Herusalem,

those Jews were allowed to go home.

ang mga Hudyo na iyon ay pinauwi sa kanilang mga tahanan.

They were allowed to return to Jerusalem

Napahintulutan silang umuwi sa Herusalem

and to rebuild the temple.

at itayong muli ang temple.

It's a central document

Ito ang pangunahing dokumento

in Jewish history.

sa kasaysayan ng Hudyo.

And the Book of Chronicles, the Book of Ezra in the Hebrew scriptures

At ang Aklat ng mga Salaysay, ang Aklat ni Ezra sa mga kasulatan ng mga Hudyo

reported in ringing terms.

ay nagulat ng kaparihong tugon.

This is the Jewish version

Ito ang bersyon ng mga Hudyo

of the same story.

sa parehong estorya.

"Thus said Cyrus, king of Persia,

"Kaya sabi ni Cyrus, hari ng Persya,

'All the kingdoms of the earth have the Lord God of heaven given thee,

'Lahat ng kaharian sa lupa na bingay ng Panginoong Diyos sa inyo,

and he has charged me

at inutusan niya ako

to build him a house in Jerusalem.

para gawan ng bahay sa Herusalem.

Who is there among you of his people?

Sino sa inyo ang kanyang mga tao?

The Lord God be with him,

Ang Panginoong Diyos ay mapasakanya,

and let him go up.'"

at haayan siyang pumarito.'"

"Go up" -- aaleh.

"Pumarito" -- aaleh.

The central element, still,

Ang pinakamahalagang elemento

of the notion of return,

sa paniwala ng kanilang pagbalik,

a central part

ang pinakamahalang parte

of the life of Judaism.

sa buhay ng Hudianismo.

As you all know, that return from exile,

Sa napag-alaman ninyo, ang pagbalik mula sa pagkatapon,

the second temple,

ang pangalawang temple,

reshaped Judaism.

ang nagbagong anyo sa Hudianismo.

And that change,

At ang pagbabagong yaon,

that great historic moment,

yaong makasaysayang sandali,

was made possible by Cyrus, the king of Persia,

ay dahil kay Cyrus, ang hari ng Persya,

reported for us in Hebrew in scripture

naiulat sa atin sa kasulatan ng mga Hudyo

and in Babylonian in clay.

at sa putik ng Babelonya.

Two great texts,

Dalawang dakilang kasulatan,

what about the politics?

ano kaya ang tungkol sa pulitika?

What was going on

Kung ano ang nangyari

was the fundamental shift in Middle Eastern history.

ay nagdulot sa pangunahing pagbabago sa kasaysayan sa Gitnang Silangan.

The empire of Iran, the Medes and the Persians,

Ang empiryo ng Iran, ng Medes at ng mga Persyano,

united under Cyrus,

ay napagkaisa sa ilalim ni Cyrus,

became the first great world empire.

ang kauna-unahang dakilang emperyo sa daigdig.

Cyrus begins in the 530s BC.

Nagsimula si Cyrus sa 530 BC.

And by the time of his son Darius,

At panahon ng kanyang anak na si Darius,

the whole of the eastern Mediterranean

ang kabuuan ng silangang Mediterranean

is under Persian control.

ay napapasailalim sa kontrol ng Persya.

This empire is, in fact,

Sa katunayan, ang emperyong ito

the Middle East as we now know it,

ay ang Gitnang Silangan na sa ngayon,

and it's what shapes the Middle East as we now know it.

at yun ang nahugis sa Gitnang Silangan ngayon.

It was the largest empire the world had known until then.

Yun ang pinakamalaking emperyo na nakilala sa daigdig noon.

Much more important,

At ang importante,

it was the first

yun ang unang

multicultural, multifaith state

saring-kultura, saring-panininiwala na estado

on a huge scale.

sa malawakan.

And it had to be run in a quite new way.

At kailangan niyang mapatakbo sa panibagong paraan.

It had to be run in different languages.

Pinapatakbo siya sa iba't ibang lengwahe.

The fact that this decree is in Babylonian says one thing.

Ang katunayang ang kautusan na ito sa Babelonya ay nangangahulugan ng isang bagay.

And it had to recognize their different habits,

Kinikilala nito ang iba't ibang ugali,

different peoples, different religions, different faiths.

iba't ibang tao, iba't ibang relihiyon, iba't ibang paniniwala.

All of those are respected by Cyrus.

Lahat ng mga iyon ay nirerespeto ni Cyrus.

Cyrus sets up a model

Itinakda ni Cyrus ang isang modelo

of how you run

kung paano magtaguyod

a great multinational, multifaith, multicultural society.

ng isang dakilang saring-bayan, saring-paniniwala, saring-kultura na komunidad.

And the result of that

At ang resulta ay

was an empire that included the areas you see on the screen,

isang emperyo na sumasaklaw sa mga pook na nakikita nyo sa screen,

and which survived for 200 years of stability

at tumagal nang 200 taon ng katatagan

until it was shattered by Alexander.

hanggang sinira ito ni Alexander.

It left a dream of the Middle East as a unit,

Nagiwan iyon ng panaginip ng Gitnang Silangan bilang isang yunit,

and a unit where people of different faiths

at ito ang yunit na kung saan ang mga tao sa iba't ibang paniniwala

could live together.

ay nagkakaisang namumuhay.

The Greek invasions ended that.

Ang pananakop ng mga Griyego ang nagtapos nito.

And of course, Alexander couldn't sustain a government

At hindi na panitili ni Alexander ang gobyernong iyon

and it fragmented.

at ito'y naghiwahiwalay.

But what Cyrus represented

Pero kung ano ang nirerepresenta ni Cyrus

remained absolutely central.

ay nanatiling mahalaga.

The Greek historian Xenophon

Ang Griyegong mananalaysay na si Xenophon

wrote his book "Cyropaedia"

ay nagsulat ng kanyang aklat na "Cyropaedia"

promoting Cyrus as the great ruler.

na isinulong si Cyrus bilang isang dakilang pinuno.

And throughout European culture afterward,

At sa kabuuan ng Kanlurang kultura pagkatapos,

Cyrus remained the model.

si Cyrus ay nanatiling modelo.

This is a 16th century image

Ito ay isang imahe sa ika-16 na siglo

to show you how widespread

para mapakita kung gaano ka laganap

his veneration actually was.

ang pagpugay nito.

And Xenophon's book on Cyrus

At ang aklat no Xenophon hinggil ni Cyrus

on how you ran a diverse society

kung gaano kasari-sari ang lipunan

was one of the great textbooks

ay isa sa mga dakilang aklat-aralin

that inspired the Founding Fathers

na pumukaw sa ating mga ama

of the American Revolution.

sa Rebolusyong Amerikano.

Jefferson was a great admirer --

Si Jefferson ay isang dakilang tagahanga --

the ideals of Cyrus

ang mga uliran ni Cyrus

obviously speaking to those 18th century ideals

ay malinaw na nagpahiwatig sa mga uliran sa ika-18 siglo

of how you create religious tolerance

kung paano magpaubaya sa relihiyon

in a new state.

sa bagong estado.

Meanwhile, back in Babylon,

Samantala, sa Babelonya,

things had not been going well.

ang mga bagay ay hindi naging kanaisnais.

After Alexander, the other empires,

Pagkatapos ni Alexander, ang ibang emperyo,

Babylon declines, falls into ruins,

ang Babelonya ay bumagsak, naging lugar ng pagkasira,

and all the traces of the great Babylonian empire are lost --

at ang mga bakas sa dakilang emperyo ng Babelonya ay naglaho --

until 1879

hanggang noong 1879

when the cylinder is discovered

nang ang silindro ay nadiskobre

by a British Museum exhibition digging in Babylon.

sa isang paghuhukay sa Babelonya ng British Museum.

And it enters now another story.

At dito magsimula ang panibagong estorya.

It enters that great debate

Nagsimula ang malaking debate

in the middle of the 19th century:

sa gitna noong ika-19 na siglo:

Are the scriptures reliable? Can we trust them?

Kapanipaniwala ba ang mga kasulatan? Mapagkatiwalaan ba natin sila?

We only knew

Ang alam lang natin

about the return of the Jews and the decree of Cyrus

ay hinggil sa pagbabalik ng mga Hudyo at ang kautusan ni Cyrus

from the Hebrew scriptures.

galing sa kasulatan ng mga Hudyo.

No other evidence.

Walang ibang ebedinsya.

Suddenly, this appeared.

Biglang lumabas ito.

And great excitement

At malaking kagalakan

to a world where those who believed in the scriptures

sa daigdig sa mga lugar na naniniwala sa mga kasulatan

had had their faith in creation shaken

na inalog ang kanilang pananampalataya hinggil sa paglikha

by evolution, by geology,

sa ebolusyon, sa heyolohiya,

here was evidence

ito ang ebedinsya

that the scriptures were historically true.

na ang mga kasulatan ay totoo sa kasaysayan.

It's a great 19th century moment.

Isa itong malaking sandali sa ika-19 na siglo.

But -- and this, of course, is where it becomes complicated --

Pero -- at dito naging komplikado --

the facts were true,

ang katotohanang ito ay totoo,

hurrah for archeology,

hurrah para sa arkiyoloheyo,

but the interpretation was rather more complicated.

pero ang pagsalin ay mas komplikado.

Because the cylinder account and the Hebrew Bible account

Dahil ang silindro at ang Bibliya ng mga Hudyo

differ in one key respect.

ay may pinagkaiba.

The Babylonian cylinder

Ang silindro ng Babelonya

is written by the priests

ay sinulat ng mga pari

of the great god of Bablyon, Marduk.

ng dakilang dyos ng Babelonya, si Marduk.

And, not surprisingly,

At hindi nakakapagtaka

they tell you that all this was done by Marduk.

kung ang sinasabi nila ay gawa ni Marduk.

"Marduk, we hold, called Cyrus by his name."

"Marduk, hawak namin, ang nagngangalang Cyrus."

Marduk takes Cyrus by the hand,

Hawak ni Marduk sa kamay si Cyrus,

calls him to shepherd his people

para panguluhan ang kanyang tao

and gives him the rule of Babylon.

at binigay sa kanya ang kaharian ng Babelonya.

Marduk tells Cyrus

Sinabihan ni Marduk si Cyrus

that he will do these great, generous things

upang gumawa ng mga dakila at mapagbigay na bagay

of setting the people free.

upang mapalaya ang mga tao.

And this is why we should all be grateful to

At dahil dito mapasalamatin ako

and worship Marduk.

at ipinagbunyi ko si Marduk.

The Hebrew writers

At ang mga manunulat na Hudyo

in the Old Testament,

sa Lumang Tipan,

you will not be surprised to learn,

hindi nakakapagtataka mong malaman,

take a rather different view of this.

na iba ang kanilang pananaw nito.

For them, of course, it can't possibly by Marduk

Sa kanila, imposibleng si Marduk

that made all this happen.

ang gumawa ng lahat.

It can only be Jehovah.

Tanging si Heyoba lamang.

And so in Isaiah,

At sa Isaiah,

we have the wonderful texts

ay may magagandang teksto

giving all the credit of this,

na binigay ang karangalan,

not to Marduk

hindi ni Marduk

but to the Lord God of Israel --

ngunit sa Panginoong Diyos ng Israel --

the Lord God of Israel

ang Panginoong Diyos ng Israel

who also called Cyrus by name,

ay tinawag rin si Cyrus sa kanyang pangalan,

also takes Cyrus by the hand

at inakay din si Cyrus

and talks of him shepherding his people.

at sinabihan din siya sa pagpastol ng kanyang mga tao.

It's a remarkable example

Ito'y isang ehemplo

of two different priestly appropriations of the same event,

ng dalawang magkaibang makaparing gugulin sa parehong pangyayari,

two different religious takeovers

dalawang magkaibang relihiyosong pag-takeover

of a political fact.

ng isang katotohanang pulitikal.

God, we know,

Ang Diyos ay alam nating

is usually on the side of the big battalions.

dumadapig sa mga malalaking batalyon.

The question is, which god was it?

Ang tanong ay kung sinong dyos yun?

And the debate unsettles

At ang debate ay nagpagalaw

everybody in the 19th century

sa lahat noong ika-19 na siglo

to realize that the Hebrew scriptures

para maunawa na ang mga kasulatan ng mga Hudyo

are part of a much wider world of religion.

ay parte sa mas malawak na daigdig ng relihiyon.

And it's quite clear

At klarong klaro na

the cylinder is older than the text of Isaiah,

ang silindro ay mas luma na teksto kaysa sa Isaiah,

and yet, Jehovah is speaking

gayunpaman, si Heyoba ay nagsalita

in words very similar

ng pareho

to those used by Marduk.

kay Marduk.

And there's a slight sense that Isaiah knows this,

At ako'y may kunting pakiramdam na alam ito ni Isaiah,

because he says,

dahil sabi niya,

this is God speaking, of course,

may Diyos na nagsabi,

"I have called thee by thy name

"Tinawag kita sa iyong pangalan

though thou hast not known me."

pero hindi mo ako kilala."

I think it's recognized

Sa tingin ko'y kinilala

that Cyrus doesn't realize

ni Cyrus na hindi niya napag-alaman

that he's acting under orders from Jehovah.

na gumaganap siya sa utos ni Heyoba.

And equally, he'd have been surprised that he was acting under orders from Marduk.

At pare-pareho, nasurpresa din siya na gumaganap din siya sa utos ni Marduk.

Because interestingly, of course,

Dahil napaka-interesado

Cyrus is a good Iranian

na si Cyrus ay isang mabuting Persyano

with a totally different set of gods

na may ibang mga dyos

who are not mentioned in any of these texts.

na hindi nakasaad sa mga teksto.

(Laughter)

(Tawanan)

That's 1879.

Yun ay sa 1879.

40 years on

40 na taon ang nakalipas

and we're in 1917,

at tayo'y nasa 1917,

and the cylinder enters a different world.

at ang silindro ay pumasok sa kakaibang daigdig.

This time, the real politics

Ngayon, sa tunay na pulitika

of the contemporary world --

ng kontemporaryong mundo --

the year of the Balfour Declaration,

ang taon ng Deklarasyong Balfour,

the year when the new imperial power in the Middle East, Britain,

ang taon nung ang bagong emperyo sa Gitnang Silangan, ang Britanya,

decides that it will declare

ay nagdeklarar

a Jewish national home,

ng pambansang tirahan ng mga Hudyo,

it will allow

pinahihintulotan

the Jews to return.

ang mga Hudyo na bumalik.

And the response to this

At ang tugon nito

by the Jewish population in Eastern Europe is rhapsodic.

sa populasyon ng mga Hudyo sa Silangang Europa ay rabsodik.

And across Eastern Europe,

At sa buong Silangang Europa,

Jews display pictures of Cyrus

itinanghal ng mga Hudyo ang larawan ni Cyrus

and of George V

at ni George V

side by side --

na magkatabi --

the two great rulers

dalawang dakilang pinuno

who have allowed the return to Jerusalem.

na naghintulot pabalikin sa Herusalem.

And the Cyrus cylinder comes back into public view

At ang silindro ni Cyrus ay ipinakita muli sa madla

and the text of this

at ang mga teksto nito

as a demonstration of why what is going to happen

bilang demonstrasyon kung bakit ano ang nangyari

after the war is over in 1918

pagkatapos sa gyera noong 1918

is part of a divine plan.

ay parte ng plano ng Diyos.

You all know what happened.

Alam nyo lahat ang nangyari.

The state of Israel is setup,

Ang estado ng Israel ay i-sinet-up,

and 50 years later, in the late 60s,

at 50 taon ang nakalipas, noong 60s,

it's clear that Britain's role as the imperial power is over.

naging klaro na na ang pagiging imperyo ng Britanya ay wakas na.

And another story of the cylinder begins.

At isa pang estorya ng silindro ang nag-umpisa.

The region, the U.K. and the U.S. decide,

Sa rehiyon, ang U.K. at ang U.S. ay nagpasiya,

has to be kept safe from communism,

na ilayo sa komunismo,

and the superpower that will be created to do this

at ang may-kapangyarihan na gagawa nito

would be Iran, the Shah.

ay ang Iran, ang Shah.

And so the Shah invents an Iranian history,

At ang Shah ay nagimbento ng kasaysayan ng Persya,

or a return to Iranian history,

o pagbalik sa kasaysayan ng Persya,

that puts him in the center of a great tradition

na nagluklok sa kanya sa sentro ng dakilang tradisyon

and produces coins

at gumawa ng mga barya

showing himself

na may mukha niya

with the Cyrus cylinder.

at ang silindro ni Cyrus.

When he has his great celebrations in Persepolis,

Nung siya ay nagkaroon ng malaking pagdiriwanng sa Persepolis,

he summons the cylinder

binuhay niya ang silindro

and the cylinder is lent by the British Museum, goes to Tehran,

at ang sinlindro ay inarkila ng Museo ng Britanya, napunta sa Tehran,

and is part of those great celebrations

at parte ng yung malaking selebrasyon

of the Pahlavi dynasty.

ng dinastiyang Pahlavi.

Cyrus cylinder: guarantor of the Shah.

Ang sinlindro ni Cyrus: taga-paggrantiya ng Shah.

10 years later, another story:

10 taon ang nakalipas, ay isang panibagong estorya:

Iranian Revolution, 1979.

Rebolusyong Iran, 1979.

Islamic revolution, no more Cyrus;

Islamikong rebolusyon, walang Cyrus;

we're not interested in that history,

hindi na tayo interesado sa kasaysayan na iyun,

we're interested in Islamic Iran --

interesadon na tayo sa Islamikong Iran --

until Iraq,

hanggang sa Iraq,

the new superpower that we've all decided should be in the region,

isang bagong superpower tayo'y nagdesisyong panatilihin sa rehiyon,

attacks.

umatake.

Then another Iran-Iraq war.

Pagkatapos ay isa pang gyera ng Iran at Iraq.

And it becomes critical for the Iranians

Naging kritikal ito para sa mga taga-Iran

to remember their great past,

para isa-ala-ala ang nakaraan,

their great past

kanilang dakilang nakaraan

when they fought Iraq and won.

nung lumaban sila sa Iraq at nanalo.

It becomes critical to find a symbol

Ito'y naging isang mahalagang simbolo

that will pull together all Iranians --

na natipon ng lahat ng taga-Iran --

Muslims and non-Muslims,

Muslim at hindi Muslim,

Christians, Zoroastrians, Jews living in Iran,

Kristiyano, Zoroastriyano, Hudyo na naninirahan sa Iran,

people who are devout, not devout.

mga deboto, at hindi deboto.

And the obvious emblem is Cyrus.

At ang halatang simbolo ay si Cyrus.

So when the British Museum and Tehran National Musuem

Kaya nung ang Museo ng Britanya at Pambansang Museo ng Tehran

cooperate and work together, as we've been doing,

ay nagtulungan at nagtrabahong magkasama, gaya ng ginagawa natin,

the Iranians ask for one thing only

ang mga Iranian ay humiling lamang ng isang bagay

as a loan.

bilang utang.

It's the only object they want.

At iyon ang gusto nilang bagay.

They want to borrow the Cyrus cylinder.

Gusto nilang hiramin ang silindro ni Cyrus.

And last year,

At nung nakaraang taon,

the Cyrus cylinder went to Tehran

ang silindro ni Cyrus ay nagbalik sa Tehran

for the second time.

sa pangalawang pagkakataon.

It's shown being presented here, put into its case

Ipinakikita rito ang pagbigay na nakasilid sa isang lalagyan

by the director of the National Museum of Tehran,

ng direkto ng Pambansang Museo ng Tehran,

one of the many women in Iran in very senior positions,

isa sa maraming babae sa Iran sa mataas na posisyon,

Mrs. Ardakani.

Gng. Ardakani.

It was a huge event.

Ito'y isang malaking kaganapan.

This is the other side of that same picture.

Ito ang kabilang sulok ng parehong litrato.

It's seen in Tehran

Ito ay sa Tehran

by between one and two million people

sa pagitan ng isa at dalawang milyon katao

in the space of a few months.

sa loob ng ilang buwan.

This is beyond any blockbuster exhibition

Ito ay higit pa sa blockbuster na pelikula

in the West.

sa Kanluran.

And it's the subject of a huge debate

Isang paksa sa malaking debate

about what this cylinder means, what Cyrus means,

ang tungkol sa kung ano ang kahulugan ng silindro, ano ang ibig sabihin ni Cyrus,

but above all, Cyrus as articulated through this cylinder --

pero higit pa, si Cyrus na naihayag sa silindron ito --

Cyrus as the defender of the homeland,

si Cyrus bilang tagapagligtas ng kanyang bayan,

the champion, of course, of Iranian identity

ang kampeyon ng pagkakilanlang Persyano

and of the Iranian peoples,

at ng mga taga-Iran,

tolerant of all faiths.

pagparaya sa pananampalataya.

And in the current Iran,

Sa sa kasalukuyang Iran,

Zoroastrians and Christians have guaranteed places

ang mga Zoroastriyano at Kristiyano ay may tiyak na puwang

in the Iranian parliament, something to be very, very proud of.

sa parlamento ng Iran, isang bagay na maipagmayabang.

To see this object in Tehran,

Ang makita itong bagay na ito saTehran,

thousands of Jews living in Iran

libo-libong Hudyo na naninirahan sa Iran

came to Tehran to see it.

ay pumunta sa Tehran para tingnan ito.

It became a great emblem,

ito'y naging isang dakilang simbolo,

a great subject of debate

isang malaking paksa ng debate

about what Iran is at home and abroad.

tungkol kung ano ang Iran sa kanyan tahanan at sa labas.

Is Iran still to be the defender of the oppressed?

Ang Iran ba ay mananatiling tagapagtanggol ng naaapi?

Will Iran set free the people

Papalayain ba ng Iran ang mga tao

that the tyrants have enslaved and expropriated?

na inalipin at inalipusta ng mga malupit na pinuno?

This is heady national rhetoric,

Ito ay isang malaking pambansang retorika,

and it was all put together

at inipon itong lahat

in a great pageant

sa maayos na pagtanghal

launching the return.

paglunsad sa pagbabalik.

Here you see this out-sized Cyrus cylinder on the stage

Dito ay nakikita ninyo ang pinalaking silindro ni Cyrus sa entablado

with great figures from Iranian history

na may dakilang tao sa kasaysayan ng Iran

gathering to take their place

na nagtipon-tipon

in the heritage of Iran.

sa pamana ng Iran.

It was a narrative presented

Ang salaysay ay inilahad

by the president himself.

mismo ng pangulo.

And for me,

At para sa akin,

to take this object to Iran,

para iwan ang bagay na ito sa Iran,

to be allowed to take this object to Iran

para pahintulutan ang bagay na ito sa Iran

was to be allowed to be part

ay inihintulot na maging parte

of an extraordinary debate

sa isang ekstraordinaryong debate

led at the highest levels

na aabot sa pinakamataas na level

about what Iran is,

sa kung anuman ang Iran,

what different Irans there are

anong pinagkaiba ng Iran

and how the different histories of Iran

at paano ang pagkaiba ng kasaysayan ng Iran

might shape the world today.

ay huhugis ng mundo ngayon.

It's a debate that's still continuing,

Ang debate ay patuloy pa rin,

and it will continue to rumble,

at patuloy pa rin iyan mamamayagpag,

because this object

dahil ang bagay

is one of the great declarations

ay isa sa dakilang deklarasyon

of a human aspiration.

ng hangarin ng tao.

It stands with the American constitution.

Ito ay sumangayonsa constitusyon ng Amerika.

It certainly says far more about real freedoms

Higit pa sa tunay na kalayaan ang sinasabi nito

than Magna Carta.

maging sa Magna Carta.

It is a document that can mean so many things,

Ito ay isang dokumento na maaaring nangangahulugan ng maraming bagay,

for Iran and for the region.

para sa Iran at sa rehiyon.

A replica of this

Isang replica nito

is at the United Nations.

ay nasa United Nations.

In New York this autumn, it will be present

Sa New York nitong tag-lagas, ay naroon ito

when the great debates

kung kelan ang malaking debate

about the future of the Middle East take place.

tungkol sa kinabukasan ng Gitnang Silangan.

And I want to finish by asking you

At gusto kong magtapos sa tanong na

what the next story will be

ano ang maging sunod na estorya

in which this object figures.

na itong bagay na ito ay naaanyo.

It will appear, certainly,

Lalabas ito

in many more Middle Eastern stories.

sa marami pang Gitnang Silangang estorya.

And what story of the Middle East,

At kung ano ang mga estorya sa Gitnang Silangan,

what story of the world,

kung ano ang estorya ng daigdig,

do you want to see

gusto mp bang makita ito

reflecting what is said,

na sumasalamin kung ano ang sinabi,

what is expressed in this cylinder?

kung ano ang pinahayag ng silindro?

The right of peoples

Ang karapatan ng mga tao

to live together in the same state,

para mamuhay na magkasama sa parehong estado,

worshiping differently, freely --

nagsasamba ng magka-iba, malaya --

a Middle East, a world,

isang Gitnang Silangan, isang daigdig,

in which religion is not the subject of division

kung saan ang relihiyon ay hindi paksa ng debisyon

or of debate.

o ng debate.

In the world of the Middle East at the moment,

Sa mundo ng Gitnang Silangan ngayon,

the debates are, as you know, shrill.

ang debate ay nakakatulilig.

But I think it's possible

Pero sa tingin ko ay possible

that the most powerful and the wisest voice of all of them

na ang pinakamakapangyarihan at pinakamatalino sa kanilang lahat

may well be the voice

ay maging tinig

of this mute thing,

nitong tahimik na bagay,

the Cyrus cylinder.

ang silindro ni Cyrus.

Thank you.

Salamat po.

(Applause)

(Palakpakan)