Neil MacGregor: 2600 years of history in one object

Translator: ლელა ხვედელიძე Reviewer: Levan Lashauri

ჩვენს შექმნილ ნივთებს

ერთი მთავარი თვისება აქვთ...

The things we make

ისინი ჩვენზე ხანგრძლივად ცხოვრობენ.

have one supreme quality --

ჩვენ ვკვდებით, ისინი კი რჩებიან;

they live longer than us.

ჩვენ ერთი სიცოცხლე გვაქვს, მათ კი უამრავი

We perish, they survive;

და თითოეულ სიცოცხლეში შეიძლება სხვადასხვა მნიშვნელობა ჰქონდეთ.

we have one life, they have many lives,

რაც იმას ნიშნავს, რომ ჩვენ ყველას ერთი ბიოგრაფია გვაქვს,

and in each life they can mean different things.

მათ კი - ბევრი.

Which means that, while we all have one biography,

ამ დილით, მინდა ერთი კონკრეტული საგნის,

they have many.

ერთი განსაკუთრებული ნივთის,

I want this morning to talk

ერთ ისტორიაზე, ბიოგრაფიაზე...

about the story, the biography -- or rather the biographies --

უფრო სწორად ბიოგრაფიებზე ვისაუბრო.

of one particular object,

გეთანხმებით,

one remarkable thing.

რომ მაინცდამაინც განსაკუთრებულად არ გამოიყურება.

It doesn't, I agree,

იგი დაახლოებით რაგბის ბურთის ზომისაა.

look very much.

თიხისგანაა დამზადებული

It's about the size of a rugby ball.

და გარეგნულად

It's made of clay,

ცილინდრის ფორმა აქვს,

and it's been fashioned

დაფარულია მჭიდრო წარწერებით

into a cylinder shape,

და შემდეგ გამომშრალია მზეზე.

covered with close writing

როგორც თქვენ ხედავთ,

and then baked dry in the sun.

მცირე ნაწილი მომტვრეულია,

And as you can see,

რაც დიდად გასაკვირი არცაა,

it's been knocked about a bit,

რადგან იგი 2500 წლის წინ დაამზადეს

which is not surprising

და 1879 წელს

because it was made two and a half thousand years ago

არქეოლოგიური გათხრების დროს აღმოაჩინეს.

and was dug up

მაგრამ დღეს,

in 1879.

ჩემი აზრით, ეს ნივთი

But today,

ახლო აღმოსავლეთის პოლიტიკაში

this thing is, I believe,

მთავარ როლს თამაშობს.

a major player

ეს არის ნივთი

in the politics of the Middle East.

მომაჯადოვებელი ისტორიებით,

And it's an object

და ეს ისტორიები დღემდე გრძელდება.

with fascinating stories

and stories that are by no means over yet.

ეს ისტორია

ირან-ერაყის ომის დროს დაიწყო

The story begins

in the Iran-Iraq war

როცა განვითარებულმა მოვლენებმა

საბოლოოდ

and that series of events

უცხო ძალების მიერ

that culminated

ერაყში შეჭრა,

in the invasion of Iraq

დესპოტი მმართველის ჩამოგდება

by foreign forces,

და რეჟიმის მყისიერი ცვლა გამოიწვია.

the removal of a despotic ruler

და მე სწორედ

and instant regime change.

ამ მოვლენათა თანმიმდევრობის ერთი ეპიზოდით მინდა დავიწყო,

And I want to begin

რომელიც ბევრმა თქვენგანმა კარგად იცის.

with one episode from that sequence of events

ესაა ბალთაზარის ნადიმი,

that most of you would be very familiar with,

რადგანაც ჩვენ ირან-ერაყის

Belshazzar's feast --

ძვ.წ. 530 წელს მომხდარ ომზე ვსაუბრობთ.

because we're talking about the Iran-Iraq war

პარალელები

of 539 BC.

ძვ.წ. 539 და ახ.წ. 2003 წელს

And the parallels

მომხდარ მოვლენებს შორის

between the events

გასაოცარია.

of 539 BC and 2003 and in between

ეკრანზე ხედავთ რემბრანტის ნახატს,

are startling.

რომელიც ამჟამად ლონდონის ეროვნულ გალერეაშია.

What you're looking at is Rembrandt's painting,

მასზე დანიელ წინასწარმეტყველის ტექსტის ილუსტრაციაა

now in the National Gallery in London,

ებრაული ბიბლიიდან.

illustrating the text from the prophet Daniel

ეს ისტორია მეტ-ნაკლებად ალბათ ყველამ იცით.

in the Hebrew scriptures.

ბალთაზარი, ნაბუქოდონოსორის ვაჟია.

And you all know roughly the story.

ნაბუქოდონოროსმა ისრაელი დაიპყრო, იერუსალიმი გაძარცვა,

Belshazzar, the son of Nebuchadnezzar,

ხალხი შეიპყრო

Nebuchadnezzar who'd conquered Israel, sacked Jerusalem

და ებრაელები ბაბილონში დააბუნა.

and captured the people

მან არა მხოლოდ ებრაელები წაიყვანა, არამედ ტაძრის ჭურჭელიც წაიღო.

and taken the Jews back to Babylon.

მან გაძარცვა და შებღალა ტაძარი

Not only the Jews, he'd taken the temple vessels.

და იერუსალიმის ტაძრის ოქროს დიდებული ჭურჭელი

He'd ransacked, desecrated the temple.

ბაბილონში წაიღო.

And the great gold vessels of the temple in Jerusalem

ერთხელაც, მისმა ვაჟმა, ბალთაზარმა

had been taken to Babylon.

ნადიმის გამართვა გადაწყვიტა.

Belshazzar, his son,

ნადიმი რომ უფრო დიდებული გამოსულიყო,

decides to have a feast.

მან დანარჩენ გასართობს ცოტა მკრეხელობაც დაამტა

And in order to make it even more exciting,

და ტაძრის ჭურჭელი გამოიტანა.

he added a bit of sacrilege to the rest of the fun,

ამ დროს იგი უკვე ომობდა ირანელებთან,

and he brings out the temple vessels.

სპარსეთის მეფესთან.

He's already at war with the Iranians,

და იმ ღამით, როგორც დანიელი გვიყვება,

with the king of Persia.

შუა ნადიმის დროს

And that night, Daniel tells us,

ხელი გამოჩნდა და კედელზე დაწერა,

at the height of the festivities

"სასწორზე აიწონე და მსუბუქი აღმოჩნდი,

a hand appeared and wrote on the wall,

გაიყო შენი სამეფო

"You are weighed in the balance and found wanting,

და მიდიელებსა და სპარსელებს მიეცა იგი"

and your kingdom is handed over

და იმავე ღამეს,

to the Medes and the Persians."

სპარსეთის მეფე კიროსი, ბაბილონში შეიჭრა

And that very night

Cyrus, king of the Persians, entered Babylon

და ბალთაზარის მმართველობა დასრულდა.

and the whole regime of Belshazzar fell.

რა თქმა უნდა

ეს უდიდესი მოვლენაა

It is, of course, a great moment

ებრაელი ხალხის ისტორიაში.

in the history

ეს დიდებული ისტორიაა. ისტორია, რომელიც ყველამ ვიცით.

of the Jewish people.

გამოთქმა:"წარწერა კედელზე" (The writing on the wall)

It's a great story. It's story we all know.

როგორც ცუდის მომასწავებელი, ყოველდღიური ენი ნაწილი გახდა

"The writing on the wall"

is part of our everyday language.

რაც შემდეგ მოხდა

აღსანიშნავია

What happened next

და ჩვენი ცილინდრიც

was remarkable,

სწორედ ამ დროს შემოდის ისტორიაში.

and it's where our cylinder

სპარსეთის მეფე კიროსი

enters the story.

ბაბილონში უომრად შევიდა

Cyrus, king of the Persians,

და ბაბილონის დიდებული იმპერია,

has entered Babylon without a fight --

რომელიც ცენტრალური სამხრეთ ირანიდან

the great empire of Babylon,

ხმელთაშუა ზღვამდე იყო გადაჭიმული

which ran from central southern Iraq

ხელში ჩაიგდო.

to the Mediterranean,

ამ დროს კიროსმა გამოსცა ბრძანება.

falls to Cyrus.

And Cyrus makes a declaration.

და სწორედ ესაა ცილინდრი,

ბრძანება, ღვთის კურთხევით შერჩეული მმართველისა,

And that is what this cylinder is,

რომელმაც ჩამოაგდო ერაყელი დესპოტი

the declaration made by the ruler guided by God

who had toppled the Iraqi despot

და ხალხისთვის თავისუფლების დაბრუნება სურდა.

ჟღერადი ბაბილონურით...

and was going to bring freedom to the people.

იქ ბაბილონურ ენაზე ეწერა...

In ringing Babylonian --

ის ამბობს: "მე ვარ კიროსი, სამყაროს მეფე,

it was written in Babylonian --

დიდებული და ძლევამოსილი მეფე,

he says, "I am Cyrus, king of all the universe,

მეფე ბაბილონისა და მეფე მსოფლიოს ოთხივე მხარისა".

the great king, the powerful king,

king of Babylon, king of the four quarters of the world."

როგორც ხედავთ, გაზვიადებას არ ერიდებიან.

ეს ალბათ,

They're not shy of hyperbole as you can see.

გამარჯვებული ჯარის

This is probably

პირველი პრეს-რელიზია

the first real press release

რაც კი არსებობს

by a victorious army

და როგორც ვნახავთ,

that we've got.

ძალიან გამოცდილი პიარ კონსულტანტების მიერაა დაწერილი.

And it's written, as we'll see in due course,

ამიტომ, გაზვიადება დიდად გასაკვირი არცაა.

by very skilled P.R. consultants.

მაშ, დიდებული მეფე, ძლევამოსილი მეფე,

So the hyperbole is not actually surprising.

მსოფლიოს ოთხივე მხარის მეფე რის გაკეთებას აპირებს?

And what is the great king, the powerful king,

ის შემდეგ ამბობს, რომ ბაბილონის დაპყრობისთანავე,

the king of the four quarters of the world going to do?

ყველა ხალხებს ვინც ბაბილონელებმა...

He goes on to say that, having conquered Babylon,

ნაბუქოდონოროსმა და ბალთაზარმა

he will at once let all the peoples

დაიპრეს და დაიმონეს

that the Babylonians -- Nebuchadnezzar and Belshazzar --

გაათავისფლებს.

have captured and enslaved

ის მათ თავიანთ ქვეყნებში დაბრუნების უფლებას მისცემს.

go free.

და ყველაზე მთავარი,

He'll let them return to their countries.

იგი მისცემს მათ უფლებას, რომ აღადგინონ

And more important,

ღმერთები, ქანდაკებები,

he will let them all recover

ტაძრის ჭურჭელი,

the gods, the statues,

რომლებიც ჩამოართვეს.

the temple vessels

და ხალხებს, ვინც კი ბაბილონელებმა შეავიწროვეს და გადაასახლეს

that had been confiscated.

All the peoples that the Babylonians had repressed and removed

სახლში დააბრუნებს

და თავიანთ ღმერთებსაც თან წაიღებენ.

will go home,

and they'll take with them their gods.

ისინი ისევ შეძლებენ საკუთარი საკურთხევლების აღდგენას

And they'll be able to restore their altars

და თავიანთი ღმერთების თაყვანისცემას,

საკუთარი წესებითა და საკუთარ ტერიტორიაზე.

and to worship their gods

ეს არის ბრძანებულება,

in their own way, in their own place.

ეს ნივთი არის იმის მტკიცებულება,

This is the decree,

რომ ბაბილონში გაძევების შემდეგ,

this object is the evidence

ებრაელებს,

for the fact that the Jews,

რომლებმაც წლები გაატარეს ბაბილონის მდინარეებთან

after the exile in Babylon,

და იერუსალიმის გახსენებისას ცრემლებად იღვრებოდნენ,

the years they'd spent sitting by the waters of Babylon,

სახლში დაბუნების უფლება მიეცათ.

weeping when they remembered Jerusalem,

მათ იერუსალიმში დაბრუნებისა

those Jews were allowed to go home.

და ტაძრის თავიდან აშენების უფლება მიეცათ.

They were allowed to return to Jerusalem

ამ დოკუმენტს ებრაელების ისტორიაში

and to rebuild the temple.

ცენტრალური ადგილი უჭირავს.

It's a central document

"ნეშტთა" და "ეზრას" წიგნები ებრაული ბიბლიიდან

in Jewish history.

And the Book of Chronicles, the Book of Ezra in the Hebrew scriptures

მკაფიოდ მოგვითხრობს ამაზე.

ეს არის იგივე ისტორიის

reported in ringing terms.

ებრაული ვერსია.

This is the Jewish version

"ასე ამბობს კიროსი, სპარსეთის მეფე:

of the same story.

'ქვეყნის ყველა სამეფო მე მიბოძა უფალმა, ცათა ღმერთმა,

"Thus said Cyrus, king of Persia,

'All the kingdoms of the earth have the Lord God of heaven given thee,

და დამავალა

მისთვის სახლის აგება იერუსალიმში

and he has charged me

ვინც თქვენს შორის მისი ერიდან არის,

to build him a house in Jerusalem.

უფალი, მისი ღმერთი, იყოს მასთან,

Who is there among you of his people?

და წავიდეს!?

The Lord God be with him,

'წავიდეს' — aaleh

and let him go up.'"

მთავარი ელემენტი,

"Go up" -- aaleh.

მაინც დაბრუნებაა.

The central element, still,

იუდაიზმში ცხოვრების

of the notion of return,

ცენტრალური ნაწილია.

a central part

როგორც ყველამ ვიცით, გადასახლებიდან დაბრუნებამ,

of the life of Judaism.

მეორე ტაძარმა,

As you all know, that return from exile,

იუდაიზმს ახალი ფორმა შესძინა.

the second temple,

და ეს ცვლილება,

reshaped Judaism.

ეს დიდებული ისტორიული მომენტი,

And that change,

რომელიც სპარსეთის მეფის კიროსის მეოხებით მოხდა,

that great historic moment,

was made possible by Cyrus, the king of Persia,

ბიბლიაში ივრითითაა მოთხრობილი

და თიხაზე კი - ბაბილონურად.

reported for us in Hebrew in scripture

ორი დიდებული ტექსტი,

and in Babylonian in clay.

მაგრამ რა ხდება პოლიტიკაში?

Two great texts,

რაც ამ მხრივ ხდებოდა,

what about the politics?

ეს იყო ფუნდამენტური ძვრა ახლო აღმოსავლეთის ისტორიაში.

What was going on

ირანის იმპერია, მიდია და სპარსეთი

was the fundamental shift in Middle Eastern history.

კიროსის გავლენის ქვეშ გაერთიანდა

The empire of Iran, the Medes and the Persians,

და მსოფლიოს პირველი დიდებული იმპერია გახდა.

united under Cyrus,

became the first great world empire.

ეს პროცესი კიროსმა ძვ.წ. 530-იან წლებში დაიწყო

და მისი ვაჟის დარიუსის დროს კი,

Cyrus begins in the 530s BC.

And by the time of his son Darius,

მთელი აღმოსავლეთ ხმელთაშუა ტერიტორია

სპარსეთის კონტოლის ქვეშ მოექცა.

the whole of the eastern Mediterranean

რეალურად, ეს იმპერია

is under Persian control.

არის ახლანდელი ახლო აღმოსავლეთი

This empire is, in fact,

და სწორედ მან მისცა ახლო აღმოსავლეთს ის ფორმა რაც დღეს აქვს.

the Middle East as we now know it,

ეს იყო, იმ დროისთვის მსოფლიოს ისტორიაში ყველაზე დიდი იმპერია.

and it's what shapes the Middle East as we now know it.

კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი ისაა,

It was the largest empire the world had known until then.

რომ ეს იყო პირველი

Much more important,

მულტიკულტურული, მულტირელიგიური

it was the first

დიდი მასშტაბის სახელმწიფო.

multicultural, multifaith state

ის სრულიად ახლებურად უნდა ემართათ

on a huge scale.

და სხვადასხვა ენაზე უნდა ემართათ.

And it had to be run in a quite new way.

ის ფაქტი, რომ ეს ბრძანებულება ბაბილონურ ენაზეა, სწორედ ამაზე მეტველებს.

It had to be run in different languages.

მას უნდა ეღიარებინა მათი განსხვავებული წეს-ჩვეულებები.

The fact that this decree is in Babylonian says one thing.

განსხვავებული ხალხები, განსხვავებული რელიგიები და სარწმუნოებები.

And it had to recognize their different habits,

different peoples, different religions, different faiths.

კიროსი ყველა ამ ფაქტორს სცემდა პატივს.

კიროსმა შექმნა მოდელი,

All of those are respected by Cyrus.

თუ როგორ უნდა მართო დიდი,

Cyrus sets up a model

მულტინაციონალური, მულტირელიგიური და მულტიკულტურული საზოგადოება.

of how you run

a great multinational, multifaith, multicultural society.

და ამ ყველაფრის შედეგად შეიქმნა იმპერია,

რომელიც ეკრანზე ნაჩვენებ ტერიტორიებს მოიცავდა

And the result of that

და რომელმაც 200 წელი სტაბილურობაში იარსება,

was an empire that included the areas you see on the screen,

სანამ ალქსანდრე მაკედონელმა არ დაარღვია.

and which survived for 200 years of stability

რამაც ახლო აღმოსავლეთის ერთობის ოცნება დაასამარა

until it was shattered by Alexander.

ისეთი ერთობის, სადაც განსხვავებული რწმენის ადამიანები

It left a dream of the Middle East as a unit,

ერთად იცხოვრებდნენ.

and a unit where people of different faiths

ამ ყველაფერს ბერძნულმა შემოსევებმა დაუსვეს წერტილი.

could live together.

და ცხადია, ალექსანდრემ ვერ შეძლო მმართველობის შენარჩუნება

The Greek invasions ended that.

And of course, Alexander couldn't sustain a government

და იგი დაქუცმაცდა.

თუმცა, ის რასაც კიროსი წარმოადგენდა

and it fragmented.

კვლავ მთავარ ფაქტორად რჩება.

But what Cyrus represented

ბერძენი ისტორიკოსი ქსენოფონტე

remained absolutely central.

თავის წიგნში "კიროპედია"

The Greek historian Xenophon

კიროსს, როგორც დიდებულ მმართველს ახასიათებს.

wrote his book "Cyropaedia"

და მას შემდეგ ევეროპის ისტორიაში,

promoting Cyrus as the great ruler.

კიროსი ნიმუშად დარჩა.

And throughout European culture afterward,

ეს მე-16 საუკუნის სურათია,

Cyrus remained the model.

რომელიც გვაჩვენებს, თუ რამდენად დიდი იყო

This is a 16th century image

მისდამი პატივისცემა.

to show you how widespread

ქსენეფონტეს წიგნი კიროსის შესახებ,

his veneration actually was.

თუ როგორ უნდა მართო მრავალნაირი საზოგადოება,

And Xenophon's book on Cyrus

ერთ-ერთი დიდებული სახელმძღვანელოა,

on how you ran a diverse society

რომელიც ამერიკული რევოლუციის დამფუძვნებელი მამებისთვის

was one of the great textbooks

შთაგონების წყარო გახდა.

that inspired the Founding Fathers

ჯეფერსონი, კიროსის იდეალების

of the American Revolution.

დიდი ტაყვანისმცემელი იყო,

Jefferson was a great admirer --

რაზეც მეტყველებს მე-18 საუკუნის იდეალები,

the ideals of Cyrus

თუ როგორ იქმნება რელიგიური ტოლერანტობა

obviously speaking to those 18th century ideals

ახალ სახელმწიფოში.

of how you create religious tolerance

in a new state.

ამ დროს კი, ბაბილონში,

საქმეები არც ისე კარგად მიდიოდა.

Meanwhile, back in Babylon,

ალექსანდრეს შემდეგ, სხვა იმპერიები,

things had not been going well.

ბაბილონი დასუსტდა, ნანგრევებად იქცა

After Alexander, the other empires,

და დიდებული ბაბილონის იმპერიის კვალი

Babylon declines, falls into ruins,

and all the traces of the great Babylonian empire are lost --

1879 წლამდე იკარგება,

სანამ ბრიტანეთის მუზეუმის მიერ

until 1879

ბაბილონში ჩატერებული გათხრების შედეგად ცილინდრს აღმოაჩენდნენ.

when the cylinder is discovered

ახლა კი ის, ახალ ისტორიაში შედის.

by a British Museum exhibition digging in Babylon.

ის შედის მე-19 საუკუნის შუაში არსებულ

And it enters now another story.

დიდ კამათში, იმის შესახებ,

It enters that great debate

არის თუ არა სანდო ბიბლია? უნდა ვენდოთ თუ არა ამ წყაროს?

in the middle of the 19th century:

მხოლოდ ებრაული ბიბლიიდან ვიცით,

Are the scriptures reliable? Can we trust them?

რომ კიროსის ბრძანებულებით

We only knew

ებრაელები დაბრუნდნენ.

about the return of the Jews and the decree of Cyrus

სხვა მტკიცებულება არ გაგვაჩნია.

from the Hebrew scriptures.

და უცებ, გამოჩნდა ეს ცილინდრი.

No other evidence.

რამაც დიდი აღფრთოვანება გამოიწვია,

Suddenly, this appeared.

იმ ხალხში, ვისაც ბიბლიის სჯეროდა

And great excitement

და ევოლუციისა და გეოლოგიის გამო

to a world where those who believed in the scriptures

რწმენა შეერყა.

had had their faith in creation shaken

ეს კი იყო მკიცებულება იმასა,

by evolution, by geology,

რომ ბიბლიაში ისტორული სიმართლე ეწერა.

here was evidence

ეს მე-19 საუკუნის მნიშვნელოვანი მომენტია.

that the scriptures were historically true.

თუმცა... და ცხადია აქ ვითარება რთულდება...

It's a great 19th century moment.

But -- and this, of course, is where it becomes complicated --

ფაქტები სწორი იყო

არქეოლოგიის წყალობით,

the facts were true,

მაგრამ ინტერპრეტაცია ბევრად რთული იყო,

hurrah for archeology,

რადგან ცილინდრზე და ებრაულ ბიბლიაში არსებული განმარტება,

but the interpretation was rather more complicated.

ერთ მთავარ საკითხში განსხვავდებოდა.

Because the cylinder account and the Hebrew Bible account

ბაბილონური ცილინდრი,

differ in one key respect.

ბაბილონის დიდი ღმერთის,

The Babylonian cylinder

მარდუკის მღვდლების მიერ იქნა დაწერილი,

is written by the priests

და გასაკვირი არცაა,

of the great god of Bablyon, Marduk.

როცა ისინი წერენ, რომ ეს ყველაფერი მარდუკმა მოახდინა.

And, not surprisingly,

"ვთვლით, რომ მარდუკმა სახელით მიმართა კიროსს"

they tell you that all this was done by Marduk.

მარდუკი ხელს ჰკიდებს კიროსს

"Marduk, we hold, called Cyrus by his name."

და მოუწოდებს მას მწყემსოს მისი ხალხი

Marduk takes Cyrus by the hand,

და ბაბილონს აძლევს მართვაში.

calls him to shepherd his people

მარდუკმა უთხრა კიროსს,

and gives him the rule of Babylon.

რომ ის გააკეთებდა დიდებულ და კეთილ საქმეს,

Marduk tells Cyrus

როგორც ხალხის გათავისუფლებაა.

that he will do these great, generous things

სწორედ ესაა, რის გამოც უნდა ვუმადლოდეთ

of setting the people free.

და თაყვანს ვცემდეთ მარდუკს.

And this is why we should all be grateful to

ებრაელი მწერლები,

and worship Marduk.

ძველ აღთქმაში,

The Hebrew writers

ალბათ არ გაგიკვირდებათ,

in the Old Testament,

ამ მომენტს სხვაგვარად უყურებენ.

you will not be surprised to learn,

მათთვის, ცხადია, ამ ყველაფრის გამკეთებელი

take a rather different view of this.

მარდუკი ვერ იქნებოდა.

For them, of course, it can't possibly by Marduk

ეს მხოლოდ იეჰოვა შეიძლება ყოფილიყო.

that made all this happen.

ასე რომ ესაიას წიგნში,

It can only be Jehovah.

დიდებული ტექსტებია,

And so in Isaiah,

რომელშიც ეს ყველაფერი

we have the wonderful texts

არა მარდუკს,

არამედ ისრაელის მაღალ ღმერთს მიეწერება.

giving all the credit of this,

not to Marduk

ისრაელის მაღალმა ღმერთმაც

but to the Lord God of Israel --

სახელით იხმო კიროსი,

the Lord God of Israel

მანაც ჩაკიდა ხელი

who also called Cyrus by name,

და მანაც მოუწოდა თავისი ხალხის მწყემსობისკენ.

also takes Cyrus by the hand

ეს ერთი მოვლენის, ორი განსხვავებული

and talks of him shepherding his people.

სამღვდელოების მიერ მითვისების, შესანიშნავი მაგალითია.

It's a remarkable example

of two different priestly appropriations of the same event,

პოლიტიკური ფაქტის ორი განსხვავებული

რელიგიის მიერ ხელში ჩაგდება.

two different religious takeovers

ღმერთი, ვიცით,

of a political fact.

რომ ჩვეულებრივ დიდი ბატალიონების მხარესაა,

God, we know,

მაგრამ ისმის კითხვა, რომელი ღმერთი იყო ეს?

is usually on the side of the big battalions.

და ამ დავამ ყველა ააღელვა

The question is, which god was it?

მე-19 საუკუნეში,

And the debate unsettles

როცა მიახვედრა, რომ ებრაული ბიბლია

everybody in the 19th century

უფრო ფართე რელიგიური სამყაროს ნაწილია.

to realize that the Hebrew scriptures

ასევე ცხადია,

are part of a much wider world of religion.

რომ ცილინდრი ესაიას წიგნზე ძველია,

And it's quite clear

მიუხედავად ამისა, იეჰოვას სიტყვები

the cylinder is older than the text of Isaiah,

ძალიან ჰგავს

and yet, Jehovah is speaking

მარდუკის მიერ გამოყენებულ სიტყვებს.

in words very similar

და არსებობს მცირე შეგრძნება, რომ ესაიამ ეს იცის,

to those used by Marduk.

რადგან ის ამბობს,

And there's a slight sense that Isaiah knows this,

ამას ღმერთი ამბობს, რა თქმა უნდა:

because he says,

"ჩემი რჩეულის, გულისათვის გიწოდებ სახელს და გნათლავ

this is God speaking, of course,

თუმცა არ მიცნობ".

"I have called thee by thy name

ვფიქრობ აღიარებულია,

though thou hast not known me."

რომ კიროსმა არც კი იცოდა,

I think it's recognized

რომ იეჰოვას ბრძანებას ასრულებდა.

that Cyrus doesn't realize

და ასევე გაუკვირდებოდა, რომ გაეგო თურმე მარდუკის ბრძანებებს ასრულებდა,

that he's acting under orders from Jehovah.

And equally, he'd have been surprised that he was acting under orders from Marduk.

რადგანაც საინტარესოა,

რომ კიროსი კარგი ირანელია,

Because interestingly, of course,

რომელიც სრულიად სხვა ღმერთებს ეთაყვანება,

Cyrus is a good Iranian

რომლებიც არცერთ ამ ტექსტში არაა ნახსენები.

with a totally different set of gods

(სიცილი)

who are not mentioned in any of these texts.

ეს 1879 წელია.

(Laughter)

40 წლის შემდეგ

That's 1879.

1917 წელია

40 years on

და ცილინდრი ახალ სამყაროში შედის.

and we're in 1917,

ამჯერად, თანამდროვე მსოფლიოს

and the cylinder enters a different world.

რეალურ პოლიტიკაში.

This time, the real politics

ესაა "ბალფურის დეკლარაციის" მიღების წელი,

of the contemporary world --

წელი, როცა ახალმა იმპერიულმა ძალამ ახლო აღმოსავლეთში, ბრიტანეთმა,

the year of the Balfour Declaration,

გადაწყვიტა რომ ის გამოაცხადებდა

the year when the new imperial power in the Middle East, Britain,

ებრაელებისთვის ეროვნულ კერას

decides that it will declare

და მათ, დაბრუნების

a Jewish national home,

უფლებას მისცემდა.

it will allow

ამას აღმოსავლეთ ევროპის

the Jews to return.

ებრაელი მოსახლეობა აღფრთოვანებით შეხვდა.

And the response to this

მთელ აღმოსავლეთ ევროპაში,

by the Jewish population in Eastern Europe is rhapsodic.

ებრაელებს ერთმანეთის გვერდიგვერდ,

And across Eastern Europe,

კიროსისა და ჯორჯ V-ის სურათები

Jews display pictures of Cyrus

გამოჰქონდათ.

and of George V

ორი უდიდესი მმართველის,

side by side --

რომელმაც მათ იერუსალიმში დაბრუნების საშუალება მისცა.

the two great rulers

შესაბამისად, კიროსის ცილინდრი კვლავ საჯარო თვალთახედვის არეში ბრუნდება

who have allowed the return to Jerusalem.

And the Cyrus cylinder comes back into public view

და მისი ტექსტი,

იმის საჩვენებლად გამოდგება, რომ რაც ომის დასრულების შემდეგ

and the text of this

1918 წელს მოხდება,

as a demonstration of why what is going to happen

უფლის გეგმის ნაწილია.

after the war is over in 1918

თქვენ ყველამ იცით რაც მოხდა.

is part of a divine plan.

ისრაელის სახელმწიფო მომზადდა,

You all know what happened.

და 50 წლის შემდეგ, 60-იანი წლების ბოლოს, ცხადი გახდა,

The state of Israel is setup,

რომ ბრიტანეთის, როგორც იმპერიული ძალის როლი დასრულდა.

and 50 years later, in the late 60s,

და აქედან ცილინდრის ახალი ისტორია იწყება.

it's clear that Britain's role as the imperial power is over.

გაერთიანებულმა სამეფომ და აშშ-მ გადაწყვიტეს,

And another story of the cylinder begins.

რომ რეგიონი კომუნიზმისგან დაეცვათ

The region, the U.K. and the U.S. decide,

და ზესახელმწიფო, რომელიც შეიქმნებოდა ამის განსახორციელებლად

has to be kept safe from communism,

უნდა ყოფილიყო, ირანი და მისი შაჰი.

and the superpower that will be created to do this

და ამგვარად, შაჰი იგონებს ირანის ისტორიას,

would be Iran, the Shah.

ან უბრუნდება ირანის ისტორიას

And so the Shah invents an Iranian history,

და ამით დიდი ტრადიციის ცენტრში ექცევა,

or a return to Iranian history,

და ჭრის მონეტებს,

that puts him in the center of a great tradition

სადაც იგი,

and produces coins

კიროსის ცილინდრთან ერთადაა გამოსახული.

showing himself

პერსეპოლისში გამართული დიდი ზეიმობისას,

with the Cyrus cylinder.

მან გამოიხმო ცილინდრი,

When he has his great celebrations in Persepolis,

იგი ითხოვეს ბრიტანეთის მუზეუმისგან და თეირანში წაიღეს.

he summons the cylinder

ის ფაჰლავის დინასტიის

and the cylinder is lent by the British Museum, goes to Tehran,

დიდი დღესასწაულების ნაწილი გახდა.

and is part of those great celebrations

კიროსის ცილიდრი: შაჰის მმართველობის გარანტი.

of the Pahlavi dynasty.

10 წლის შემდეგ კი, კიდევ ერთი ისტორია:

Cyrus cylinder: guarantor of the Shah.

ირანის რევოლუცია, 1979 წელი.

10 years later, another story:

ისლამური რევოლუცია. კიროსი აღარაა;

Iranian Revolution, 1979.

ჩვენ არ გვაინტერესებს ის ისტორია,

Islamic revolution, no more Cyrus;

ჩვენ გვაინტერესებს ისლამური ირანი...

we're not interested in that history,

სანამ ერაყი,

we're interested in Islamic Iran --

ახალი ზესახელმწიფო, რომელიც ყველამ გადავწყვიტეთ, რომ რეგიონში უნდა იყოს,

until Iraq,

the new superpower that we've all decided should be in the region,

შეტევას დაიწყებს.

შემდეგ კიდევ ერთი ირან-ერაყის ომი.

attacks.

ირანელებისთვის, მათი დიდებული წარსულის გახსენება

Then another Iran-Iraq war.

მნიშვნელოვანი ხდება.

And it becomes critical for the Iranians

იმ დიდებული წარსულის,

to remember their great past,

როცა ერაყს ებრძოდნენ და დაამარცხეს.

their great past

მნიშვნელოვანი ხდება ისეთი სიმბოლოს პოვნა,

when they fought Iraq and won.

რომელიც ყველა ირანელს გააერთიანებს...

It becomes critical to find a symbol

მუსლიმებს, არამუსლიმებს

that will pull together all Iranians --

ქრიატიანებს, ზოროასტრისტებს, ირანში მცხოვრებ ებრაელებს,

Muslims and non-Muslims,

მოწმუნეებს და არამორწმუნეებს.

Christians, Zoroastrians, Jews living in Iran,

ამის ნათელი სიმბოლო კი - კიროსია.

people who are devout, not devout.

ამგვარად, როცა ბრიტანეთის და თეირანის ეროვნულმა მუზეუმები

And the obvious emblem is Cyrus.

თანამშრომლობენ და ერთად მუშაობენ, ისე როგორც ამას ვაკეთებდით,

So when the British Museum and Tehran National Musuem

ირანელები მხოლოდ ერთი რამის

cooperate and work together, as we've been doing,

სესხებას ითხოვენ.

the Iranians ask for one thing only

ეს ერთადერთი ნივთია, რაც მათ უნდათ.

as a loan.

მათ უნდათ, რომ კიროსის ცილინდრი ისესხონ.

It's the only object they want.

და გასულ წელს,

They want to borrow the Cyrus cylinder.

კიროსის ცილინდრი თეირანში

And last year,

the Cyrus cylinder went to Tehran

უკვე მეორედ გაემგზავრა.

აი, აქ ჩანს, როგორ დებს მას ყუთში,

for the second time.

თეირანის ეროვნული მუზეუმის დირექტორი,

It's shown being presented here, put into its case

ერთ-ერთი ქალი ირანში, იმ მრავალთა შორის, რომელიც მაღალ თანამდებობაზეა,

by the director of the National Museum of Tehran,

ქალბატონი არდაკანი.

one of the many women in Iran in very senior positions,

ეს უდიდესი მოვლენა იყო.

Mrs. Ardakani.

ეს არის იგივე სურათის მეორე მხარე.

It was a huge event.

თეირანში ეს ცილინდრი

This is the other side of that same picture.

რამდენიმე თვის განმავლობაში,

It's seen in Tehran

1-დან 2 მილიონამდე ადამიანმა მოინახულა.

by between one and two million people

ეს ნებისმიერი ბლოკბასტერის

in the space of a few months.

გამოფენას აჭარბებს დასავლეთში.

This is beyond any blockbuster exhibition

და დიდი განხილვის საგანია,

in the West.

თუ რას ნიშნავს ცილინდრი, რას გულისხმობს კიროსი,

And it's the subject of a huge debate

მაგრამ, უმთავრესად, კიროსი, როგორც ამას ცილინდრი გადმოგვცემს...

about what this cylinder means, what Cyrus means,

კიროსი არის სამშობლოს დამცველი,

but above all, Cyrus as articulated through this cylinder --

რა თქმა უნდა, ირანული იდენტობის

Cyrus as the defender of the homeland,

და ირანელი ხალხის დამცველი,

the champion, of course, of Iranian identity

ტოლერანტული ყველა აღმსარებლობისადმი.

and of the Iranian peoples,

და ამჟამინდელ ირანში,

tolerant of all faiths.

ზოროასტრისტებსა და ქრისტიანებს გარანტირებული ადგილი აქვთ

And in the current Iran,

ირანულ პარლამენტში, რაც ძალიან, ძალიან საამაყოა.

Zoroastrians and Christians have guaranteed places

ამ ექსპონატის სანახავად,

in the Iranian parliament, something to be very, very proud of.

ირანში მცხოვრები ათასობით ებრაელი

To see this object in Tehran,

ჩავიდა თეირანში.

thousands of Jews living in Iran

ეს გახდა უდიდესი სიმბოლო,

came to Tehran to see it.

და დიდი დავის საგანი,

It became a great emblem,

თუ როგორია ირანი შინ და გარეთ.

a great subject of debate

ისევ არის ირანი დაჩაგრულთა დამცველი?

about what Iran is at home and abroad.

გაათავისუფლებს ირანი იმ ხალხს,

Is Iran still to be the defender of the oppressed?

რომლებიც ტირანებმა დაიმონეს და დაჩაგრეს?

Will Iran set free the people

ეს არის მხურვალე ეროვნული რიტორიკა,

that the tyrants have enslaved and expropriated?

და ეს ყველაფერი გაერთიანებული იყო

This is heady national rhetoric,

კარგად დადგმულ

and it was all put together

დაბრუნების აღნიშვნაში.

in a great pageant

სცენაზე თქვენ ხედავთ კიროსის ცილინდრის გადიდებულ ვერსიას,

launching the return.

ირანის ისტორიის დიდებულ ფიგურებთან ერთად,

Here you see this out-sized Cyrus cylinder on the stage

რომლებიც ირანის ისტორიაში

with great figures from Iranian history

საკუთარი ადგილის დასამკვიდრებლად შეიკრიბნენ.

gathering to take their place

სწორედ ეს ამბავი წარმოადგინა

in the heritage of Iran.

თავად პრეზიდენტმა.

It was a narrative presented

და ჩემთვის

by the president himself.

ამ ნივთის ირანში წაღება,

And for me,

ამ ნივთის ირანში წაღების უფლება,

to take this object to Iran,

გასაოცარი დავის ნაწილად

to be allowed to take this object to Iran

გახდომას ნიშნავდა,

was to be allowed to be part

რომელმაც უმაღლეს დონეზე მიმდინარეობდა,

of an extraordinary debate

იმის შესახებ, თუ რას წარმადგენს ირანი,

led at the highest levels

ირანის რამდენი განსხვავებული სახე არსებობს

about what Iran is,

და როგორ სახეს მისცემდა მსოფლიოს დღეს

what different Irans there are

ირანის სხვადასხვა ისტორია.

and how the different histories of Iran

ეს დავა დღემდე გრძელდება,

might shape the world today.

და კვლავ მძაფრად გაგრძელდება,

It's a debate that's still continuing,

რადგანაც ეს ნივთი,

and it will continue to rumble,

ადამიანის მისწრაფებების

because this object

ერთ-ერთი უდიდესი დეკლრაციაა.

is one of the great declarations

ის ამერიკის კონსტიტუციის გვერდით დგას.

of a human aspiration.

It stands with the American constitution.

და ნამდვილი თავისუფლების შესახებ ბევრად მეტს გვამცნობს,

ვიდრე "თავისუფლების დიდი ქარტია".

It certainly says far more about real freedoms

ეს არის დოკუმენტი, რომელსაც ირანისა და რეგიონისათვის

than Magna Carta.

შეიძლება ბევრნაირი მნიშვნელობა ჰქონდეს.

It is a document that can mean so many things,

მისი ასლი

for Iran and for the region.

გაეროში ინახება.

A replica of this

ის წარმოდგენილი იქნება, შემოდგომაზე ნიუ იორკში,

is at the United Nations.

როცა ახლო აღმოსავლეთის მომავლის შესახებ

In New York this autumn, it will be present

დებატები გაიმართება.

when the great debates

და მინდა შემდეგი კითხვით დავასრულო.

about the future of the Middle East take place.

რა იქნება შემდეგი ისტორია,

And I want to finish by asking you

რომელშიც ეს ნივთი ფიგურირებს?

what the next story will be

ცხადია, რომ ის კიდევ ბევრ

in which this object figures.

ახლო აღმოსავლურ ისტორიაში გამოჩნდება.

It will appear, certainly,

და ახლო აღმოსავლეთის რომელ ისტორიაში,

in many more Middle Eastern stories.

მსოფლიოს რომელ ისტორიაში გსურთ,

And what story of the Middle East,

რომ ნახოთ ის,

what story of the world,

რასაც ცილინდრი ამბობს

do you want to see

და რაც ცილინდრზეა გამოხატული?

reflecting what is said,

ხალხების უფლება,

what is expressed in this cylinder?

იცხოვრონ ერთად, ერთ ქვეყანაში,

The right of peoples

სხვადასხვაგვარად ილოცონ, თავისფლად...

to live together in the same state,

ახლო აღმოსავლეთი და მსოფლიო,

worshiping differently, freely --

სადაც რელიგია არ ჰყოფს

a Middle East, a world,

და არ იწვევს დავას.

in which religion is not the subject of division

ახლო აღმოსავლეთის სამყაროში ამ დროისათვის,

or of debate.

როგორც იცით ეს დავა ძალიან მწვავეა.

In the world of the Middle East at the moment,

მაგრამ ვფიქრობ, რომ შესაძლებელია,

the debates are, as you know, shrill.

ყველაზე ძლევამოსილი და ბრძნული ხმა,

But I think it's possible

that the most powerful and the wisest voice of all of them

იყოს ამ უხმო ნივთის,

may well be the voice

კიროსის ცილინდრის ხმა.

of this mute thing,

მადლობა.

the Cyrus cylinder.

(აპლოდისმენტები)

Thank you.

(Applause)