Neil MacGregor: 2600 years of history in one object

Tłumaczenie: Marcin Mituniewicz Korekta: Mateusz Pazdur

The things we make

Przedmioty, które robimy

have one supreme quality --

mają jedną największą zaletę -

they live longer than us.

trwają dłużej, niż my.

We perish, they survive;

My umieramy, one zostają.

we have one life, they have many lives,

Mamy jedno życie, one mają ich wiele,

and in each life they can mean different things.

a w każdym z nich mogą znaczyć coś innego.

Which means that, while we all have one biography,

Oznacza to, że my posiadamy jedną biografię,

they have many.

a przedmioty mają ich wiele.

I want this morning to talk

Chcę dziś opowiedzieć

about the story, the biography -- or rather the biographies --

historię, biografię - a raczej biografie -

of one particular object,

pewnego nadzwyczajnego przedmiotu.

one remarkable thing.

pewnego nadzwyczajnego przedmiotu.

It doesn't, I agree,

Zgodzę się, że nie wygląda okazale.

look very much.

Zgodzę się, że nie wygląda okazale.

It's about the size of a rugby ball.

Jest mniej więcej wielkości piłki do rugby.

It's made of clay,

Wykonany z gliny,

and it's been fashioned

został ufromowany

into a cylinder shape,

w cylindryczny kształt,

covered with close writing

wyryto na nim gęste napisy,

and then baked dry in the sun.

a potem wysuszono na słońcu.

And as you can see,

Jak możecie zobaczyć

it's been knocked about a bit,

jest trochę poobijany,

which is not surprising

co nie jest zaskakujące,

because it was made two and a half thousand years ago

bo powstał 2500 lat temu,

and was dug up

a odkryto go w roku 1879.

in 1879.

a odkryto go w roku 1879.

But today,

Jednak dziś przedmiot ten

this thing is, I believe,

Jednak dziś przedmiot ten

a major player

gra jedną z głównych ról

in the politics of the Middle East.

na politycznej scenie Bliskiego Wschodu.

And it's an object

Jest to obiekt, wokół którego

with fascinating stories

powstały fascynujące historie,

and stories that are by no means over yet.

które bynajmniej nie są jeszcze opowiedziane do końca.

The story begins

Opowieść zaczyna się

in the Iran-Iraq war

podczas wojny iracko-irańskiej

and that series of events

oraz szeregiem wydarzeń,

that culminated

których kulminacją

in the invasion of Iraq

stała się inwazja na Irak

by foreign forces,

zagranicznych wojsk

the removal of a despotic ruler

oraz obalenie despotycznego władcy

and instant regime change.

i natychmiastowa zmiana reżimu.

And I want to begin

Chciałbym zacząć

with one episode from that sequence of events

od pierwszego epizodu w sekwencji zdarzeń,

that most of you would be very familiar with,

który większość z was powinna znać.

Belshazzar's feast --

To uczta Baltazara -

because we're talking about the Iran-Iraq war

dlatego, że mówimy o wojnie irańsko-irackiej

of 539 BC.

z roku 539 przed naszą erą.

And the parallels

Analogie między zdarzeniami

between the events

Analogie między zdarzeniami

of 539 BC and 2003 and in between

z roku 539 p.n.e., a tymi z 2003 są uderzające.

are startling.

z roku 539 p.n.e., a tymi z 2003 są uderzające.

What you're looking at is Rembrandt's painting,

Patrzycie na obraz Rembrandta,

now in the National Gallery in London,

który znajduje się w National Gallery w Londynie.

illustrating the text from the prophet Daniel

Ilustruje on tekst proroka Daniela

in the Hebrew scriptures.

z hebrajskiej Biblii.

And you all know roughly the story.

Wszyscy z grubsza znamy tę opowieść.

Belshazzar, the son of Nebuchadnezzar,

Baltazar, syn Nabuchodonozora,

Nebuchadnezzar who'd conquered Israel, sacked Jerusalem

tego samego który podbił Izrael, złupił Jerozolimę

and captured the people

i pojmał Żydów, których zawiódł do Babilonu.

and taken the Jews back to Babylon.

i pojmał Żydów, których zawiódł do Babilonu.

Not only the Jews, he'd taken the temple vessels.

Nie tylko Żydów, bo zrabował też naczynia świątynne.

He'd ransacked, desecrated the temple.

Splądrował i zbezcześcił przybytek.

And the great gold vessels of the temple in Jerusalem

Wspaniałe złote naczynia ze świątyni w Jerozolimie

had been taken to Babylon.

zostały zabrane do Babilonu.

Belshazzar, his son,

Jego syn Baltazar

decides to have a feast.

postanowił wyprawić ucztę.

And in order to make it even more exciting,

Aby była jeszcze bardziej ekscytująca,

he added a bit of sacrilege to the rest of the fun,

do ogólnej zabawy dodał szczyptę świętokradztwa,

and he brings out the temple vessels.

wprowadzając świątynne naczynia.

He's already at war with the Iranians,

Trwała już wtedy wojna z Irańczykami,

with the king of Persia.

z królem Persji.

And that night, Daniel tells us,

Prorok Daniel pisze, że tej nocy,

at the height of the festivities

gdy zabawa trwała w najlepsze,

a hand appeared and wrote on the wall,

ukazała się ręka, która napisała na ścianie,

"You are weighed in the balance and found wanting,

"Zważono cię na wadze i okazałeś się zbyt lekki,

and your kingdom is handed over

twoje królestwo uległo podziałowi;

to the Medes and the Persians."

oddano je Medom i Persom".

And that very night

Tej samej nocy

Cyrus, king of the Persians, entered Babylon

Cyrus, król Persów, wkroczył do Babilonu

and the whole regime of Belshazzar fell.

i skończyły się rządy Baltazara.

It is, of course, a great moment

To oczywiście wielki moment w historii ludu żydowskiego.

in the history

To oczywiście wielki moment w historii ludu żydowskiego.

of the Jewish people.

To oczywiście wielki moment w historii ludu żydowskiego.

It's a great story. It's story we all know.

To wspaniała opowieść, którą wszyscy znamy.

"The writing on the wall"

"Pismo na ścianie"

is part of our everyday language.

to fraza z naszego codziennego języka.

What happened next

To, co działo się później, było niezwykłe,

was remarkable,

To, co działo się później, było niezwykłe,

and it's where our cylinder

w tym miejscu nasz cylinder

enters the story.

pojawia się w tej opowieści.

Cyrus, king of the Persians,

Cyrus, król Persów

has entered Babylon without a fight --

wkroczył do Babilonu bez walki.

the great empire of Babylon,

Wielkie imperium Babilonu,

which ran from central southern Iraq

rozciągające się od środkowo-południowego Iraku

to the Mediterranean,

po Morze Śródziemne,

falls to Cyrus.

wpadło w ręce Cyrusa.

And Cyrus makes a declaration.

Cyrus wydał oświadczenie.

And that is what this cylinder is,

Tym właśnie jest cylinder,

the declaration made by the ruler guided by God

deklaracją władcy kierowanego przez Boga,

who had toppled the Iraqi despot

który obalił irackiego despotę

and was going to bring freedom to the people.

i zamierzał dać wolność ludziom.

In ringing Babylonian --

W dźwięcznym babilońskim -

it was written in Babylonian --

a było to spisane w tym języku -

he says, "I am Cyrus, king of all the universe,

powiedział, "Jam jest Cyrus, król wszechświata,

the great king, the powerful king,

król wspaniały i potężny,

king of Babylon, king of the four quarters of the world."

król Babilonu, król czterech stron świata".

They're not shy of hyperbole as you can see.

Jak widzicie, są to niemal hiperbole.

This is probably

To prawdopodobnie

the first real press release

pierwsze znane ogłoszenie prasowe

by a victorious army

wydane przez zwycięską armię.

that we've got.

wydane przez zwycięską armię.

And it's written, as we'll see in due course,

Zostało napisane, o czym przekonamy się później,

by very skilled P.R. consultants.

przez bardzo zdolnych specjalistów od P.R.

So the hyperbole is not actually surprising.

Hiperbola nie jest zbyt zaskakująca.

And what is the great king, the powerful king,

Co zamierzał zrobić wspaniały i potężny król,

the king of the four quarters of the world going to do?

władca czterech stron świata?

He goes on to say that, having conquered Babylon,

Chciał ogłosić, że podbijając Babilon,

he will at once let all the peoples

natychmiast puści wolno wszystkie ludy,

that the Babylonians -- Nebuchadnezzar and Belshazzar --

które Babilończycy - Nabuchodonozor i Baltazar - zniewolili.

have captured and enslaved

które Babilończycy - Nabuchodonozor i Baltazar - zniewolili.

go free.

które Babilończycy - Nabuchodonozor i Baltazar - zniewolili.

He'll let them return to their countries.

Pozwoli powrócić im do swoich krajów.

And more important,

Co ważniejsze, zezwoli im

he will let them all recover

na zabranie ze sobą

the gods, the statues,

bożków, posągów i naczyń świątynnych,

the temple vessels

bożków, posągów i naczyń świątynnych,

that had been confiscated.

które zostały im wcześniej odebrane.

All the peoples that the Babylonians had repressed and removed

Wszystkie ludy represjonowane przez Babilończyków

will go home,

powrócą do domów

and they'll take with them their gods.

i zabiorą ze sobą swoich bogów.

And they'll be able to restore their altars

Będą mogli odbudować ołtarze

and to worship their gods

i czcić swoich bogów

in their own way, in their own place.

na własny sposób, u siebie.

This is the decree,

Ten przedmiot to dekret, który jest dowodem na to,

this object is the evidence

Ten przedmiot to dekret, który jest dowodem na to,

for the fact that the Jews,

że Żydzi po zesłaniu do Babilonu

after the exile in Babylon,

że Żydzi po zesłaniu do Babilonu

the years they'd spent sitting by the waters of Babylon,

i latach spędzonych u jego wód,

weeping when they remembered Jerusalem,

opłakując Jerozolimę, jaką pamiętali,

those Jews were allowed to go home.

mogą teraz wrócić do domu.

They were allowed to return to Jerusalem

Pozwolono im powrócić do Jerozolimy

and to rebuild the temple.

i odbudować świątynię.

It's a central document

To najważniejszy dokument

in Jewish history.

w dziejach Żydów.

And the Book of Chronicles, the Book of Ezra in the Hebrew scriptures

Księga Kronik i Księga Ezdrasza w Biblii hebrajskiej

reported in ringing terms.

wspominają o tym donośnym głosem.

This is the Jewish version

Jest to żydowska wersja

of the same story.

tej samej historii.

"Thus said Cyrus, king of Persia,

"Tak mówi Cyrus, król perski:

'All the kingdoms of the earth have the Lord God of heaven given thee,

Wszystkie królestwa ziemi dał mi Pan, Bóg niebios,

and he has charged me

I On mi rozkazał

to build him a house in Jerusalem.

zbudować Mu dom w Jerozolimie w Judzie.

Who is there among you of his people?

Jeśli z całego ludu Jego jest między wami jeszcze ktoś,

The Lord God be with him,

to niech Bóg jego będzie z nim;

and let him go up.'"

a niech idzie do Jerozolimy w Judzie [...]"

"Go up" -- aaleh.

a niech idzie do Jerozolimy w Judzie [...]"

The central element, still,

Motyw powrotu to wciąż stały element

of the notion of return,

Motyw powrotu to wciąż stały element

a central part

w świecie judaizmu.

of the life of Judaism.

w świecie judaizmu.

As you all know, that return from exile,

Jak wszyscy wiemy ten powrót z wygnania

the second temple,

i budowa drugiej świątyni

reshaped Judaism.

przekształciły judaizm.

And that change,

Ta zmiana,

that great historic moment,

ta wielka chwila w historii,

was made possible by Cyrus, the king of Persia,

była możliwa dzięki Cyrusowi, królowi Persji,

reported for us in Hebrew in scripture

co przekazano po hebrajsku w Biblii,

and in Babylonian in clay.

a po babilońsku w glinie.

Two great texts,

Dwa doniosłe teksty

what about the politics?

i ani słowa o polityce?

What was going on

To, co wówczas się działo,

was the fundamental shift in Middle Eastern history.

to fundamentalny przełom w historii Bliskiego Wschodu.

The empire of Iran, the Medes and the Persians,

Imperia Iranu, Medów i Persów zjednoczyły się

united under Cyrus,

pod panowaniem Cyrusa,

became the first great world empire.

stając się pierwszym wielkim mocarstwem.

Cyrus begins in the 530s BC.

Swoje dzieło Cyrus zaczął w roku 530 p.n.e.

And by the time of his son Darius,

Do czasu, kiedy na tron wstąpił Dariusz,

the whole of the eastern Mediterranean

całe wschodnie wybrzeże Morza Śródziemnego

is under Persian control.

było pod kontrolą Persów.

This empire is, in fact,

To królestwo to w zasadzie

the Middle East as we now know it,

cały dzisiejszy Bliski Wschód

and it's what shapes the Middle East as we now know it.

i właśnie ono nadało kształt temu regionowi.

It was the largest empire the world had known until then.

Wcześniej nie istniało równie wielkie imperium.

Much more important,

Co ważniejsze, było to pierwsze

it was the first

Co ważniejsze, było to pierwsze

multicultural, multifaith state

multikulturowe i wielowyznaniowe

on a huge scale.

państwo na wielką skalę.

And it had to be run in a quite new way.

Wymagało zarządzania w zupełnie nowy sposób.

It had to be run in different languages.

Koniecznie było stosowanie wielu języków.

The fact that this decree is in Babylonian says one thing.

Świadczy o tym fakt, że dekret ten jest w języku babilońskim.

And it had to recognize their different habits,

Należało uwzględnić odmienne przyzwyczajenia,

different peoples, different religions, different faiths.

różne ludy, religie, wyznania.

All of those are respected by Cyrus.

Cyrus respektował to wszystko.

Cyrus sets up a model

Stworzył on model,

of how you run

w oparciu o który można zarządzać

a great multinational, multifaith, multicultural society.

wielonarodowym, wielowyznaniowym, multikulturowym społeczeństwem.

And the result of that

W rezultacie tego

was an empire that included the areas you see on the screen,

powstało imperium, obejmujące tereny widoczne na ekranie,

and which survived for 200 years of stability

które stabilnie funkcjonowało przez 200 lat,

until it was shattered by Alexander.

aż zburzył je Aleksander.

It left a dream of the Middle East as a unit,

Pozostało wspomnienie po Bliskim Wschodzie

and a unit where people of different faiths

jako całości, gdzie ludzie różnych wyznań

could live together.

mogli żyć razem.

The Greek invasions ended that.

Greckie najazdy położyły temu koniec.

And of course, Alexander couldn't sustain a government

Oczywiście Aleksander nie mógł utrzymać swojego rządu,

and it fragmented.

który uległ rozdrobnieniu.

But what Cyrus represented

Jednak to, co zaproponował Cyrus,

remained absolutely central.

pozostało absolutnie kluczowe.

The Greek historian Xenophon

Grecki historyk Ksenofont

wrote his book "Cyropaedia"

napisał swoją "Cyropedię",

promoting Cyrus as the great ruler.

gdzie przedstawił Cyrusa jako wielkiego władcę.

And throughout European culture afterward,

W kulturze późniejszej Europy

Cyrus remained the model.

Cyrus pozostał wzorem.

This is a 16th century image

Oto obraz z XVI wieku,

to show you how widespread

który pokazuje, jak powszechnym

his veneration actually was.

szacunkiem się cieszył.

And Xenophon's book on Cyrus

Książka Ksenofonta o Cyrusie

on how you ran a diverse society

i o tym jak rządzić różnorodnym społeczeństwem

was one of the great textbooks

była jednym z najważniejszych podręczników,

that inspired the Founding Fathers

które zainspirowały ojców-założycieli

of the American Revolution.

rewolucji amerykańskiej.

Jefferson was a great admirer --

Jefferson bardzo podziwiał

the ideals of Cyrus

ideały Cyrusa,

obviously speaking to those 18th century ideals

oczywiście w odniesieniu do idei XVIII wieku

of how you create religious tolerance

dotyczących tego, jak budować tolerancję religijną w nowym państwie.

in a new state.

dotyczących tego, jak budować tolerancję religijną w nowym państwie.

Meanwhile, back in Babylon,

W tym czasie w Babilonie

things had not been going well.

nie działo się dobrze.

After Alexander, the other empires,

Po Aleksandrze i rządach innych mocarstw

Babylon declines, falls into ruins,

Babilon popada w ruinę,

and all the traces of the great Babylonian empire are lost --

wszystkie ślady po wielkim imperium znikają, aż do 1879 roku,

until 1879

wszystkie ślady po wielkim imperium znikają, aż do 1879 roku,

when the cylinder is discovered

gdy odnaleziony zostaje cylinder

by a British Museum exhibition digging in Babylon.

przez zespół archeologów z British Museum.

And it enters now another story.

Pojawia się on w innej historii,

It enters that great debate

którą jest wielka debata

in the middle of the 19th century:

z połowy XIX wieku:

Are the scriptures reliable? Can we trust them?

Czy zapisy w Biblii są wiarygodne? Czy można im ufać?

We only knew

O powrocie Żydów i dekrecie Cyrusa wiedzieliśmy

about the return of the Jews and the decree of Cyrus

O powrocie Żydów i dekrecie Cyrusa wiedzieliśmy

from the Hebrew scriptures.

jedynie z hebrajskiej Biblii.

No other evidence.

Nie było innych dowodów.

Suddenly, this appeared.

I nagle się pojawiły.

And great excitement

Pojawiła się też ekscytacja

to a world where those who believed in the scriptures

wśród tych, których wiara w słowa Biblii

had had their faith in creation shaken

i akt stworzenia została wcześniej zachwiana

by evolution, by geology,

przez teorię ewolucji, czy geologię.

here was evidence

W ręku mieli dowód,

that the scriptures were historically true.

że Biblia jest historycznie prawdziwa.

It's a great 19th century moment.

To był ważny moment XIX wieku.

But -- and this, of course, is where it becomes complicated --

W tym momencie oczywiście wszystko się komplikuje.

the facts were true,

Fakty się zgadzały,

hurrah for archeology,

hurra archeolodzy,

but the interpretation was rather more complicated.

jednak interpretacja okazała się bardziej skomplikowana.

Because the cylinder account and the Hebrew Bible account

Relacja zapisana na cylindrze i relacja z Biblii hebrajskiej

differ in one key respect.

różnią się w jednej kluczowej sprawie.

The Babylonian cylinder

Na babilońskim cylindrze

is written by the priests

napisy wyryli kapłani

of the great god of Bablyon, Marduk.

wielkiego bóstwa Babilonu, Marduka.

And, not surprisingly,

Co nie jest zaskakujące,

they tell you that all this was done by Marduk.

mówią nam, że wszystko to uczynił Marduk.

"Marduk, we hold, called Cyrus by his name."

"Marduk zawołał Cyrusa po imieniu".

Marduk takes Cyrus by the hand,

Marduk wziął Cyrusa za rękę

calls him to shepherd his people

i wezwał, aby prowadził swój lud

and gives him the rule of Babylon.

i władał Babilonem.

Marduk tells Cyrus

Marduk powiedział Cyrusowi,

that he will do these great, generous things

że uczyni wspaniale i wielkodusznie,

of setting the people free.

puszczając ludzi wolno.

And this is why we should all be grateful to

Dlatego też powinniśmy być wdzięczni

and worship Marduk.

i czcić Marduka.

The Hebrew writers

Hebrajscy autorzy

in the Old Testament,

Starego Testamentu,

you will not be surprised to learn,

co was nie zaskoczy,

take a rather different view of this.

mają inny pogląd na tę sprawę.

For them, of course, it can't possibly by Marduk

Dla nich, rzecz jasna, Marduk

that made all this happen.

w żadnym razie nie mógł tego sprawić.

It can only be Jehovah.

To mógł być tylko Jehowa.

And so in Isaiah,

W księdze Izajasza

we have the wonderful texts

mamy cudowne zapisy,

giving all the credit of this,

przypisujące zasługi nie Mardukowi,

not to Marduk

przypisujące zasługi nie Mardukowi,

but to the Lord God of Israel --

a Panu Bogu Izraela,

the Lord God of Israel

a Panu Bogu Izraela,

who also called Cyrus by name,

który też wołał Cyrusa po imieniu,

also takes Cyrus by the hand

również wziął go za rękę

and talks of him shepherding his people.

i powiedział, aby prowadził swój lud.

It's a remarkable example

To niezwykły przykład

of two different priestly appropriations of the same event,

na przywłaszczenie sobie praw do tego samego wydarzenia

two different religious takeovers

przez kapłanów dwóch różnych religii,

of a political fact.

na pozyskanie faktu politycznego.

God, we know,

Jak wiemy Bóg

is usually on the side of the big battalions.

zazwyczaj stoi po stronie wielkich armii.

The question is, which god was it?

Powstaje pytanie, który był to bóg?

And the debate unsettles

Debata zakłóciła spokój

everybody in the 19th century

wszystkich w XIX wieku,

to realize that the Hebrew scriptures

gdy zrozumieli, że Biblia hebrajska

are part of a much wider world of religion.

należy do znacznie szerszego świata religii.

And it's quite clear

Bezsporne jest to,

the cylinder is older than the text of Isaiah,

że cylinder jest starszy niż tekst Izajasza,

and yet, Jehovah is speaking

a jednak Jehowa przemawia

in words very similar

w słowach podobnych

to those used by Marduk.

do tych Marduka.

And there's a slight sense that Isaiah knows this,

Mam pewne przeczucia, że Izajasz o tym wie,

because he says,

ponieważ mówi,

this is God speaking, of course,

że są to oczywiście słowa Boga,

"I have called thee by thy name

"Ja jestem Pan, który cię wołam po imieniu [...]

though thou hast not known me."

[...] chociaż Mnie nie znałeś".

I think it's recognized

Myślę, że możemy przyjąć,

that Cyrus doesn't realize

iż Cyrus nie zdaje sobie sprawy z tego,

that he's acting under orders from Jehovah.

że działa na rozkaz Jehowy.

And equally, he'd have been surprised that he was acting under orders from Marduk.

Byłby tak samo zaskoczony, że kierowały nim rozkazy Marduka.

Because interestingly, of course,

Wszystko dlatego,

Cyrus is a good Iranian

że Cyrus to dobry Irańczyk

with a totally different set of gods

wyznający zupełnie innych bogów,

who are not mentioned in any of these texts.

których nie ma w żadnym z tych tekstów.

(Laughter)

(śmiech)

That's 1879.

To było w roku 1879.

40 years on

Mija 40 lat

and we're in 1917,

i mamy rok 1917,

and the cylinder enters a different world.

kiedy cylinder wkracza w inny świat.

This time, the real politics

Tym razem jest to czas realnej, nowoczesnej polityki,

of the contemporary world --

Tym razem jest to czas realnej, nowoczesnej polityki,

the year of the Balfour Declaration,

rok Deklaracji Balfoura,

the year when the new imperial power in the Middle East, Britain,

rok w którym nowa potęga na Bliskim Wschodzie, Wielka Brytania,

decides that it will declare

decyduje, że ogłosi

a Jewish national home,

powstanie państwa żydowskiego

it will allow

oraz pozwoli Żydom tam powrócić.

the Jews to return.

oraz pozwoli Żydom tam powrócić.

And the response to this

Odpowiedź na to ze strony

by the Jewish population in Eastern Europe is rhapsodic.

populacji Żydów w Europie Wschodniej jest entuzjastyczna.

And across Eastern Europe,

W całej Europie Wschodniej

Jews display pictures of Cyrus

Żydzi pokazują podobizny Cyrusa i Jerzego V,

and of George V

Żydzi pokazują podobizny Cyrusa i Jerzego V,

side by side --

obok siebie mamy dwóch wielkich władców,

the two great rulers

obok siebie mamy dwóch wielkich władców,

who have allowed the return to Jerusalem.

którzy pozwolili na powrót do Jerozolimy.

And the Cyrus cylinder comes back into public view

Cylinder Cyrusa powraca na widok publiczny,

and the text of this

a tekst na nim zapisany

as a demonstration of why what is going to happen

staje się demonstracją dlaczego to,

after the war is over in 1918

co zdarzy się po wojnie w roku 1918

is part of a divine plan.

jest częścią boskiego planu.

You all know what happened.

Wszyscy wiemy, co się wydarzyło.

The state of Israel is setup,

Powstało państwo Izrael,

and 50 years later, in the late 60s,

a 50 lat później, pod koniec lat 60.,

it's clear that Britain's role as the imperial power is over.

stało się jasne, że Wielka Brytania straciła status imperium.

And another story of the cylinder begins.

Zaczyna się inna opowieść o cylindrze.

The region, the U.K. and the U.S. decide,

Wielka Brytania i USA decydują,

has to be kept safe from communism,

że region trzeba chronić przed komunizmem

and the superpower that will be created to do this

i supermocarstwem, które zostanie do tego stworzone

would be Iran, the Shah.

będzie Iran wraz ze swoim szachem.

And so the Shah invents an Iranian history,

Szach pisze nową historię Iranu,

or a return to Iranian history,

nawiązuje do jego dziejów,

that puts him in the center of a great tradition

co umieszcza go w centrum wielkiej tradycji.

and produces coins

Zaczyna wybijać monety

showing himself

ze swoją podobizną

with the Cyrus cylinder.

w towarzystwie cylindra Cyrusa.

When he has his great celebrations in Persepolis,

Na wielkie obchody w Persepolis

he summons the cylinder

ściąga do Teheranu cylinder,

and the cylinder is lent by the British Museum, goes to Tehran,

wypożyczony przez British Museum,

and is part of those great celebrations

który staje się częścią wielkiego święta

of the Pahlavi dynasty.

dynastii Pahlavich.

Cyrus cylinder: guarantor of the Shah.

Cylinder Cyrusa - gwarant szacha.

10 years later, another story:

Mija 10 lat i mamy kolejną opowieść -

Iranian Revolution, 1979.

rewolucja islamska 1979 roku,

Islamic revolution, no more Cyrus;

nie będzie tu mowy o Cyrusie.

we're not interested in that history,

Nie interesujemy się tą historią,

we're interested in Islamic Iran --

a islamskim Iranem.

until Iraq,

Aż do czasów Iraku,

the new superpower that we've all decided should be in the region,

jest to nowe regionalne mocarstwo namaszczone przez wszystkich,

attacks.

które przypuszcza atak.

Then another Iran-Iraq war.

Potem mamy kolejną wojnę irańsko-iracką.

And it becomes critical for the Iranians

Kluczowa dla Irańczyków staje się

to remember their great past,

pamięć o wspaniałej przeszłości,

their great past

kiedy walczyli z Irakiem i wygrywali.

when they fought Iraq and won.

kiedy walczyli z Irakiem i wygrywali.

It becomes critical to find a symbol

Kluczowe jest znalezienie symbolu,

that will pull together all Iranians --

który zjednoczy wszystkich Irańczyków,

Muslims and non-Muslims,

muzułmanów i nie-muzułmanów,

Christians, Zoroastrians, Jews living in Iran,

chrześcijan, zoroastrian, czy żydów w Iranie,

people who are devout, not devout.

ludzi pobożnych i mniej religijnych.

And the obvious emblem is Cyrus.

Oczywistym emblematem jest Cyrus.

So when the British Museum and Tehran National Musuem

Gdy British Museum i Narodowe Muzeum Iranu w Teheranie

cooperate and work together, as we've been doing,

podejmują trwającą do dziś współpracę,

the Iranians ask for one thing only

Irańczycy chcą wypożyczyć tylko jedną rzecz.

as a loan.

Irańczycy chcą wypożyczyć tylko jedną rzecz.

It's the only object they want.

Jest to jedyny przedmiot, którego chcą.

They want to borrow the Cyrus cylinder.

Chcą wypożyczyć cylinder Cyrusa.

And last year,

W zeszłym roku

the Cyrus cylinder went to Tehran

cylinder Cyrusa pojechał do Teheranu

for the second time.

po raz drugi.

It's shown being presented here, put into its case

Widzimy go tu wyeksponowanego w gablocie

by the director of the National Museum of Tehran,

przez panią dyrektor Narodowego Muzeum w Teheranie,

one of the many women in Iran in very senior positions,

jedną z wielu kobiet w Iranie na wysokim stanowisku,

Mrs. Ardakani.

panią Ardakani.

It was a huge event.

To było wielkie wydarzenie.

This is the other side of that same picture.

Tu mamy zdjęcie z drugiej strony.

It's seen in Tehran

W Teheranie przedmiot obejrzało

by between one and two million people

od jednego do dwóch milionów ludzi

in the space of a few months.

w przeciągu kilku miesięcy.

This is beyond any blockbuster exhibition

To więcej odwiedzających, niż widzów hitów kasowych na zachodzie.

in the West.

To więcej odwiedzających, niż widzów hitów kasowych na zachodzie.

And it's the subject of a huge debate

Przedmiotem wielkiej debaty jest to,

about what this cylinder means, what Cyrus means,

jakie znaczenie ma cylinder Cyrusa,

but above all, Cyrus as articulated through this cylinder --

co władca chciał przekazać za pomocą tego przedmiotu.

Cyrus as the defender of the homeland,

Cyrus jako obrońca ojczyzny,

the champion, of course, of Iranian identity

bohater irańskiej tożsamości

and of the Iranian peoples,

i ludu tego kraju,

tolerant of all faiths.

tolerujący wszystkie wyznania.

And in the current Iran,

We współczesnym Iranie

Zoroastrians and Christians have guaranteed places

zoroastrianie i chrześcijanie mają gwarantowane miejsca

in the Iranian parliament, something to be very, very proud of.

w irańskim parlamencie, co jest powodem do wielkiej dumy.

To see this object in Tehran,

Aby zobaczyć ten przedmiot,

thousands of Jews living in Iran

tysiące Żydów mieszkających w Iranie

came to Tehran to see it.

przyjechało do Teheranu.

It became a great emblem,

Stał się wspaniałym symbolem

a great subject of debate

i powodem dyskusji,

about what Iran is at home and abroad.

czym jest Iran u siebie i za granicą.

Is Iran still to be the defender of the oppressed?

Czy Iran nadal będzie obrońcą uciśnionych?

Will Iran set free the people

Czy puści wolno ludzi,

that the tyrants have enslaved and expropriated?

zniewolonych i ograbionych przez tyranów?

This is heady national rhetoric,

Jest to mocna narodowa retoryka,

and it was all put together

która widoczna była w całej okazałości

in a great pageant

podczas wielkiej uroczystości

launching the return.

z okazji powrotu cylindra.

Here you see this out-sized Cyrus cylinder on the stage

Widzimy tu go na scenie, w dużym powiększeniu,

with great figures from Iranian history

w towarzystwie wielkich postaci z irańskiej historii,

gathering to take their place

starających się znaleźć miejsce

in the heritage of Iran.

w spuściźnie tego kraju.

It was a narrative presented

Tę opowieść prezentował

by the president himself.

sam prezydent Iranu.

And for me,

Dla mnie możliwość zabrania tego przedmiotu do Iranu

to take this object to Iran,

Dla mnie możliwość zabrania tego przedmiotu do Iranu

to be allowed to take this object to Iran

Dla mnie możliwość zabrania tego przedmiotu do Iranu

was to be allowed to be part

stanowi zaproszenie do uczestnictwa

of an extraordinary debate

w niezwykłej debacie,

led at the highest levels

prowadzonej na najwyższym szczeblu,

about what Iran is,

o tym, czym Iran jest,

what different Irans there are

czy istnieją różne "Irany"

and how the different histories of Iran

i jak odmienne historie tego kraju

might shape the world today.

mogą kształtować dzisiejszy świat.

It's a debate that's still continuing,

Jest to debata, która ciągle trwa

and it will continue to rumble,

i wciąż będzie burzliwa,

because this object

bo obiekt ten

is one of the great declarations

to jedna ze wspaniałych deklaracji

of a human aspiration.

dotyczących ludzkich aspiracji.

It stands with the American constitution.

Stoi ramię w ramię z amerykańską konstytucją.

It certainly says far more about real freedoms

Z pewnością mówi więcej o prawdziwych wolnościach,

than Magna Carta.

niż Wielka Karta Swobód.

It is a document that can mean so many things,

Jest to dokument, który może mieć wiele znaczeń

for Iran and for the region.

dla Iranu i dla regionu.

A replica of this

Jego replika

is at the United Nations.

znajduje się w ONZ.

In New York this autumn, it will be present

Będzie obecna tej jesieni w Nowym Jorku,

when the great debates

gdy rozpoczną się wielkie debaty

about the future of the Middle East take place.

nad przyszłością Bliskiego Wschodu.

And I want to finish by asking you

Chciałbym zakończyć pytając was,

what the next story will be

jaka będzie następna opowieść

in which this object figures.

z udziałem tego przedmiotu.

It will appear, certainly,

Pojawi się zapewne

in many more Middle Eastern stories.

w wielu historiach z Bliskiego Wschodu.

And what story of the Middle East,

Jaką historię tego regionu,

what story of the world,

jaką historię świata

do you want to see

chcecie zobaczyć

reflecting what is said,

w odniesieniu do przesłania,

what is expressed in this cylinder?

jakie zawarte jest w cylindrze?

The right of peoples

Prawo ludzi

to live together in the same state,

do życia razem w jednym państwie,

worshiping differently, freely --

do wolności wyznania -

a Middle East, a world,

na Bliskim Wschodzie i na świecie -

in which religion is not the subject of division

gdzie religia nie jest przyczyną podziałów i kwestią dyskusji

or of debate.

gdzie religia nie jest przyczyną podziałów i kwestią dyskusji

In the world of the Middle East at the moment,

Dziś na Bliskim Wschodzie

the debates are, as you know, shrill.

debaty są ostre.

But I think it's possible

Myślę, że jednak możliwe jest,

that the most powerful and the wisest voice of all of them

aby najmocniejszym i najmądrzejszym głosem

may well be the voice

z powodzeniem było wołanie

of this mute thing,

tego niemego przedmiotu,

the Cyrus cylinder.

którym jest cylinder Cyrusa.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

--- Cytaty pochodzą z Biblii Tysiąclecia ---