Neil MacGregor: 2600 years of history in one object

Neil MacGregor: 2600 năm lịch sử qua một đồ vật

Translator: Trang Le Reviewer: Ha Thu Hai

The things we make

Những thứ chúng ta làm ra

have one supreme quality --

có một đặc tính vượt trội --

they live longer than us.

đó là chúng sống lâu hơn chúng ta.

We perish, they survive;

Con người héo tàn, chúng thì tồn tại;

we have one life, they have many lives,

con người chỉ có một cuộc đời, chúng có rất nhiều.,

and in each life they can mean different things.

và trong mỗi một cuộc đời đó chúng có thể mang những ý nghĩa khác nhau.

Which means that, while we all have one biography,

Điều đó có nghĩa rằng, trong khi chúng ta chỉ có một lý lịch,

they have many.

chúng có rất nhiều

I want this morning to talk

Tôi muốn trong buổi sáng nay nói

about the story, the biography -- or rather the biographies --

về câu chuyện, tiểu sử -- hoặc đúng hơn là rất nhiều tiểu sử --

of one particular object,

của một đồ vật cụ thể này,

one remarkable thing.

một thứ đặc biệt.

It doesn't, I agree,

Tôi công nhận rằng trông nó

look very much.

không thật sự như vậy.

It's about the size of a rugby ball.

Nó to ngang một quả bóng bầu dục.

It's made of clay,

Nó được làm từ đất sét,

and it's been fashioned

và đã được tạo thành

into a cylinder shape,

hình trụ,

covered with close writing

được khắc lên những dòng chữ

and then baked dry in the sun.

và được nung khô dưới mặt trời.

And as you can see,

Và như các bạn có thể thấy,

it's been knocked about a bit,

nó không còn được nguyên vẹn nữa,

which is not surprising

không có gì ngạc nhiên cả

because it was made two and a half thousand years ago

bởi nó được tạo ra 2500 năm trước

and was dug up

rồi được khai quật

in 1879.

vào năm 1879.

But today,

Nhưng ngày nay,

this thing is, I believe,

tôi tin rằng vật này

a major player

là một phần quan trọng

in the politics of the Middle East.

trong chính trị vùng Trung Đông.

And it's an object

Và đó là một đồ vật

with fascinating stories

chứa đựng những câu chuyện thú vị

and stories that are by no means over yet.

và những câu chuyện vẫn chưa kết thúc cho đến bây giờ.

The story begins

Câu chuyện khởi đầu

in the Iran-Iraq war

từ cuộc chiến giữa Iran và Iraq

and that series of events

và một chuỗi những sự kiện đó

that culminated

lên đến cực điểm

in the invasion of Iraq

ở cuộc xâm lược Iraq

by foreign forces,

bởi những lực lượng nước ngoài,

the removal of a despotic ruler

sự lật đổ một nhà cầm quyền chuyên chế

and instant regime change.

và một sự thay đổi chế độ ngay tức khắc.

And I want to begin

Và tôi muốn bắt đầu

with one episode from that sequence of events

với một tình tiết từ những chuỗi sự kiện đó

that most of you would be very familiar with,

mà hầu hết các bạn đều rất quen thuộc,

Belshazzar's feast --

yến tiệc Belshazar --

because we're talking about the Iran-Iraq war

bởi vì chúng ta đang nói về chiến tranh Iran-Iraq

of 539 BC.

năm 539 trước công nguyên.

And the parallels

Và điểm chung

between the events

giữa các sự kiện

of 539 BC and 2003 and in between

của năm 539 trước Công Nguyên và năm 2003 và khoảng giữa

are startling.

gây sửng sốt.

What you're looking at is Rembrandt's painting,

Các bạn đang chiêm ngưỡng bức họa của Rembrandt,

now in the National Gallery in London,

hiện được trưng bày ở Phòng tranh Quốc gia ở London,

illustrating the text from the prophet Daniel

miêu tả một trích đoạn từ nhà tiên tri Daniel

in the Hebrew scriptures.

trong kinh thánh Do Thái.

And you all know roughly the story.

Và các bạn đều biết đại khái câu chuyện.

Belshazzar, the son of Nebuchadnezzar,

Belshazzar, con trai của Nebuchadnezzar,

Nebuchadnezzar who'd conquered Israel, sacked Jerusalem

Nebuchadnezzar người đã chinh phục Israel, đánh bại Jerusalem

and captured the people

và bắt giữ người dân

and taken the Jews back to Babylon.

và bắt những người Do Thái quay lại Babylon.

Not only the Jews, he'd taken the temple vessels.

Không chỉ những người Do Thái, ông còn xâm phạm đến những chiếc bình của thánh đường.

He'd ransacked, desecrated the temple.

Ông lục soát và mạo phạm thánh đường.

And the great gold vessels of the temple in Jerusalem

Và những chiếc bình bằng vàng quý hiếm của thánh điện ở Jerusalem

had been taken to Babylon.

đã được đem đến Babylon.

Belshazzar, his son,

Belshazzar, con trai ông,

decides to have a feast.

quyến định mở yến tiệc.

And in order to make it even more exciting,

Và để tạo không khí hào hứng hơn

he added a bit of sacrilege to the rest of the fun,

y xúc phạm thánh thần,

and he brings out the temple vessels.

và cho đem ra những chiếc bình thánh đường.

He's already at war with the Iranians,

Y vốn đang gây chiến với người Iran,

with the king of Persia.

với vua của vương quốc Ba Tư.

And that night, Daniel tells us,

Và đêm hôm đó, Daniel cho chúng ta biết,

at the height of the festivities

khi lễ hội lên đến cực điểm,

a hand appeared and wrote on the wall,

một bàn tay xuất hiện và viết lên tường,

"You are weighed in the balance and found wanting,

"Vua đã bị đem lên cán cân và và không hề cân sức,

and your kingdom is handed over

vương quốc ngươi được giao cho

to the Medes and the Persians."

người Merde và người Ba Tư."

And that very night

Và chính đêm hôm đó

Cyrus, king of the Persians, entered Babylon

Cyrus, vua Ba Tư, tiến vào Babylon

and the whole regime of Belshazzar fell.

và toàn bộ đế chế của Belshazzar sụp đổ.

It is, of course, a great moment

Đó dĩ nhiên là một khoảng khắc hùng tráng

in the history

trong lịch sử.

of the Jewish people.

của người Do Thái.

It's a great story. It's story we all know.

Đó là một câu chuyện tuyệt vời. Một câu chuyện tất cả chúng ta đều biết.

"The writing on the wall"

"Chữ viết trên tường"

is part of our everyday language.

là một phần ngôn ngữ hàng ngày của chúng ta.

What happened next

Việc xảy ra tiếp theo

was remarkable,

rất đáng chú ý,

and it's where our cylinder

và đó là lúc hình trụ này

enters the story.

xuất hiện trong câu chuyên.

Cyrus, king of the Persians,

Cyrus, vua Ba Tư,

has entered Babylon without a fight --

tiến vào Babylon mà không hề có một trận đánh nào xảy ra --

the great empire of Babylon,

đế chế Babylon vĩ đại,

which ran from central southern Iraq

trải dài từ nam trung Iraq

to the Mediterranean,

đến Địa Trung Hải,

falls to Cyrus.

rơi vào tay Cyrus.

And Cyrus makes a declaration.

Và Cyrus làm một bản tuyên ngôn.

And that is what this cylinder is,

Và đó chính là hình trụ này,

the declaration made by the ruler guided by God

bản tuyên ngôn được tạo bởi vị vua được Chúa dẫn đường

who had toppled the Iraqi despot

người đã lật đổ bạo quân Iraq

and was going to bring freedom to the people.

và đem lại tự do cho nhân dân.

In ringing Babylonian --

Trong tiếng Babylon ngân vang --

it was written in Babylonian --

bản tuyên ngôn được viết bằng tiếng Babylon --

he says, "I am Cyrus, king of all the universe,

ông nói, "Ta là Cyrus, vua của cả vũ trụ,

the great king, the powerful king,

vị vua vĩ đại, vị vua đầy quyền lực,

king of Babylon, king of the four quarters of the world."

vua của Babylon, vua của năm châu bốn biển."

They're not shy of hyperbole as you can see.

Những lời lẽ đó đầy sự ngoa dụ như các bạn có thể thấy.

This is probably

Đây có lẽ là

the first real press release

cuộc họp báo thật sự đầu tiên

by a victorious army

của một đội quân chiến thắng

that we've got.

mà chúng ta được biết.

And it's written, as we'll see in due course,

Và nó được viết, như chúng ta sẽ thấy sớm thôi,

by very skilled P.R. consultants.

bởi những chuyên gia PR rất khéo léo.

So the hyperbole is not actually surprising.

Vậy nên phép ngoa dụ kia không có gì ngạc nhiên.

And what is the great king, the powerful king,

Và vị vua vĩ đại, hùng mạnh,

the king of the four quarters of the world going to do?

vua của năm châu bốn biển định làm gì?

He goes on to say that, having conquered Babylon,

Ngài tiếp tục rằng một khi đã chiếm được Babylon,

he will at once let all the peoples

ngài sẽ lập tức cho tất cả những người

that the Babylonians -- Nebuchadnezzar and Belshazzar --

mà hai tên Babylon - Nebuchadnezzar và Belshazzar --

have captured and enslaved

đã bắt giữa làm nô lệ

go free.

được tự do.

He'll let them return to their countries.

Ngài sẽ cho họ trở về cố quốc.

And more important,

Và quan trọng hơn,

he will let them all recover

Ngài sẽ cho họ giành lại

the gods, the statues,

các vị thần, tượng,

the temple vessels

bình ở thánh đường,

that had been confiscated.

đã bị tịch thu.

All the peoples that the Babylonians had repressed and removed

Những người đã bị dân Babylon đàn áp và trục xuất

will go home,

sẽ hồi hương,

and they'll take with them their gods.

cùng với các vị thần của mình.

And they'll be able to restore their altars

Họ sẽ được phục hồi những bệ thờ

and to worship their gods

và được phép thờ thần linh

in their own way, in their own place.

theo cách của riêng mình, tại nơi họ sống.

This is the decree,

Đây là chiếu chỉ,

this object is the evidence

mà đồ vật này là bằng chứng

for the fact that the Jews,

của việc những người Do Thái,

after the exile in Babylon,

sau khi bị đày ải ở Babylon,

the years they'd spent sitting by the waters of Babylon,

những năm tháng họ ngồi bên dòng sông ở Babylon,

weeping when they remembered Jerusalem,

khóc than khi nhớ đến Jerusalem,

those Jews were allowed to go home.

những người Do Thái đó đã được trở về nhà.

They were allowed to return to Jerusalem

Họ được phép trở lại Jerusalem

and to rebuild the temple.

và xây dựng lại thánh đường.

It's a central document

Đó là một tài liệu trung tâm

in Jewish history.

trong lịch sử Do Thái.

And the Book of Chronicles, the Book of Ezra in the Hebrew scriptures

Và Kí sử biên niên, sách Ezra trong Kinh Thánh Cựu Ước

reported in ringing terms.

đều thuật lại với ngôn từ ngân vang.

This is the Jewish version

Đây là phiên bản Do Thái

of the same story.

của cùng một câu chuyên.

"Thus said Cyrus, king of Persia,

"Cyrus, đại đế Ba Tư đã nói,

'All the kingdoms of the earth have the Lord God of heaven given thee,

'Tất cả các vương quốc trên Trái Đất này là do Thánh Chúa của thiên đàng ban tặng ngươi,

and he has charged me

và ngài lệnh cho ta

to build him a house in Jerusalem.

xây cho ngài một ngôi nhà ở Jerusalem.

Who is there among you of his people?

Đó là ai trong số những con người này?

The Lord God be with him,

Chúa hãy đi cùng người đó,

and let him go up.'"

và để hắn đứng lên."

"Go up" -- aaleh.

"đứng lên" -- aaleh.

The central element, still,

Yếu tố trung tâm vẫn là

of the notion of return,

về sự trở về,

a central part

một phần chủ đạo

of the life of Judaism.

trong sự sinh tồn của đạo Do Thái.

As you all know, that return from exile,

Như các bạn đều biết, hành trình trở về từ kiếp tha hương,

the second temple,

thánh đường thứ hai,

reshaped Judaism.

đã viết lại đạo Do thái.

And that change,

Và sự thay đổi đó,

that great historic moment,

thời điểm lịch sử vĩ đại ấy,

was made possible by Cyrus, the king of Persia,

đã được hiện thực hóa bởi Cyrus, vị vua Ba Tư,

reported for us in Hebrew in scripture

được thuật lại cho chúng ta qua ngôn ngữ Do Thái trong Kinh Thánh

and in Babylonian in clay.

và ngôn ngữ Babylon trên đất sét.

Two great texts,

Hai văn bản quan trọng,

what about the politics?

còn chính trị thì sao?

What was going on

Cái đã diễn ra

was the fundamental shift in Middle Eastern history.

là sự thay đổi cơ bản trong lịch sử Trung Đông.

The empire of Iran, the Medes and the Persians,

Đế chế Iran, bao gồm người Media và người Ba Tư,

united under Cyrus,

được thống nhất dưới chân Cyrus,

became the first great world empire.

trở thành đế chế vĩ đại đầu tiên trên thế giới.

Cyrus begins in the 530s BC.

Cyrus bắt đầu cai trị vào những năm 530 trước Công Nguyên,

And by the time of his son Darius,

và trước thời đại của con trai ông Darius,

the whole of the eastern Mediterranean

toàn bộ vùng phía đông Địa Trung Hải

is under Persian control.

đã nằm dưới quyền của Ba Tư.

This empire is, in fact,

Đế chế này, trên thực tế,

the Middle East as we now know it,

là toàn bộ Trung Đông như chúng ta biết ngày nay,

and it's what shapes the Middle East as we now know it.

và chính nó đã hình thành Trung Đông như ta đã biết.

It was the largest empire the world had known until then.

Đó là đế chế lớn nhất mà thế giới được biết khi đó,

Much more important,

Quan trọng hơn,

it was the first

đó là một quốc gia

multicultural, multifaith state

đa văn hóa, đa tín ngưỡng đầu tiên

on a huge scale.

trên một quy mô rộng.

And it had to be run in a quite new way.

Và nó được điều hành theo một cách hoàn toàn mới.

It had to be run in different languages.

Đất nước sử dụng nhiều ngôn ngữ khác nhau.

The fact that this decree is in Babylonian says one thing.

Việc bản tuyên ngôn được viết bằng tiếng Babylon nói lên một điều.

And it had to recognize their different habits,

Bản tuyên ngôn phải công nhận tập quán,

different peoples, different religions, different faiths.

con người, tôn giáo, tín ngưỡng khác nhau.

All of those are respected by Cyrus.

Tất cả những điều đó được Cyrus tôn trọng.

Cyrus sets up a model

Cyrus xây dựng một mô hình

of how you run

chỉ cho ta cách điều hành

a great multinational, multifaith, multicultural society.

một xã hội đa dân tộc, đa tín ngưỡng, đa văn hóa.

And the result of that

Và kết quả là

was an empire that included the areas you see on the screen,

một đế chế bao gồm tất cả những vùng các bạn nhìn thấy trên màn hình,

and which survived for 200 years of stability

đã trường tồn suốt 200 năm

until it was shattered by Alexander.

cho đến khi nó bị Alexander làm tan vỡ.

It left a dream of the Middle East as a unit,

Nó để lại một giấc mơ về Trung Đông như một khối thống nhất,

and a unit where people of different faiths

một khối mà những con người với tín ngưỡng khác nhau

could live together.

có thể cùng sinh sống.

The Greek invasions ended that.

Những cuộc xâm lăng của người Hi Lạp đã chấm dứt điều đó.

And of course, Alexander couldn't sustain a government

Và tất nhiên, Alexander không thể duy trì chính quyền

and it fragmented.

và nó đã tan rã thành nhiều mảnh.

But what Cyrus represented

Nhưng điều mà Cyrus tượng trưng

remained absolutely central.

vẫn là một vấn đề trọng tâm tuyệt đối.

The Greek historian Xenophon

Nhà sử học Hi Lạp Xenophon

wrote his book "Cyropaedia"

viết cuốn sách "Dạy về Cyrus"

promoting Cyrus as the great ruler.

tôn vinh ông như một vị vua vĩ đại.

And throughout European culture afterward,

Và xuyên suốt văn hóa châu Âu về sau,

Cyrus remained the model.

Cyrus tiếp tục là một hình mẫu.

This is a 16th century image

Đây là bức ảnh từ thế kỷ XVI

to show you how widespread

cho ta thấy sự tôn kính

his veneration actually was.

đối với ông lan rộng như thế nào.

And Xenophon's book on Cyrus

Và sách của Xenophon về Cyrus

on how you ran a diverse society

chỉ cho ta cách điều hành một xã hội đa dạng

was one of the great textbooks

là một trong những sách giáo khoa hay nhất

that inspired the Founding Fathers

đã ảnh hưởng các vị cha đẻ

of the American Revolution.

của cuộc cách mạng Hoa Kỳ.

Jefferson was a great admirer --

Jefferson là một người hâm mộ nhiệt tình

the ideals of Cyrus

những tư tưởng của Cyrus

obviously speaking to those 18th century ideals

đã nói với những tư tưởng của thế kỷ XVIII

of how you create religious tolerance

về cách xây dựng sự khoan dung tôn giáo

in a new state.

trong một nhà nước mới.

Meanwhile, back in Babylon,

Trong khi đó, quay trở lại Babylon,

things had not been going well.

mọi sự không diễn ra tốt đẹp.

After Alexander, the other empires,

Sau Alexander, Babylon suy vong,

Babylon declines, falls into ruins,

những đế chế khác trở thành tàn tích,

and all the traces of the great Babylonian empire are lost --

và tất cả những vết tích của một đế chế Empire giàu mạnh biến mất --

until 1879

cho đến năm 1879

when the cylinder is discovered

khi vật hình trụ được phát hiện

by a British Museum exhibition digging in Babylon.

bởi một cuộc khai quật triển lãm tại Bảo tàng Anh tập trung về Babylon.

And it enters now another story.

Và nó bắt đầu một câu chuyện khác.

It enters that great debate

Nó bắt đầu một cuộc tranh luận sôi nổi

in the middle of the 19th century:

giữa thế kỷ XIX:

Are the scriptures reliable? Can we trust them?

Những lời của Kinh Thánh liệu có đáng tin? Chúng ta có thể tin chúng được không?

We only knew

Chúng ta chỉ biết

about the return of the Jews and the decree of Cyrus

về sự hồi hương của những người Do Thái và bản tuyên ngôn của Cyrus

from the Hebrew scriptures.

từ những lời trong Kinh Thánh Cựu Ước.

No other evidence.

Không một bằng chứng nào khác.

Suddenly, this appeared.

Đột nhiên vật này xuất hiện.

And great excitement

Và sự phấn khích đến với

to a world where those who believed in the scriptures

một thế giới mà những người tin vào Kinh Thánh

had had their faith in creation shaken

đã bị lung lay niềm tin vào sự hình thành trật tự thế giới

by evolution, by geology,

bởi thuyết tiến hoa, bởi địa chất học,

here was evidence

đây là bằng chứng

that the scriptures were historically true.

rằng những lời Kinh Thánh là chính xác về lịch sử.

It's a great 19th century moment.

Đó là một khoảnh khác tuyệt vời của thế kỷ XIX.

But -- and this, of course, is where it becomes complicated --

Nhưng - và đây tất nhiên là khi sự việc trở nên phức tạp --

the facts were true,

Sự kiện là xác thực,

hurrah for archeology,

hoan hô khảo cổ học,

but the interpretation was rather more complicated.

nhưng sự diễn giải phức tạp hơn.

Because the cylinder account and the Hebrew Bible account

Bởi vì văn bản trên vật hình trụ và trong Kinh Thánh Cựu Ước

differ in one key respect.

khác nhau ở một điểm mấu chốt.

The Babylonian cylinder

Vật hình trụ của người Babylon

is written by the priests

được viết bởi các thầy tế

of the great god of Bablyon, Marduk.

của vị thần tôn kính của người Babylon, Marduk.

And, not surprisingly,

Và, không ngạc nhiên gì,

they tell you that all this was done by Marduk.

họ cho ta biết tất cả những sự kiện kia được thực hiện bởi Marduk.

"Marduk, we hold, called Cyrus by his name."

"Marduk, như chúng ta biết, gọi Cyrus bằng tên."

Marduk takes Cyrus by the hand,

Marduk cầm tay Cyrus,

calls him to shepherd his people

kêu gọi ông lãnh đạo người của mình

and gives him the rule of Babylon.

và đưa ông luật lệ Babylon.

Marduk tells Cyrus

Marduk nói với Cyrus

that he will do these great, generous things

rằng ông sẽ làm những việc vĩ đại và cao cả

of setting the people free.

là giải phóng dân tộc.

And this is why we should all be grateful to

Và đây là lý do tại sao chúng ta cần biết ơn

and worship Marduk.

và thờ phụng Marduk.

The Hebrew writers

Các tác giả Do Thái

in the Old Testament,

trong Kinh Cựu Ước

you will not be surprised to learn,

bạn sẽ không ngạc nhiên khi biết rằng,

take a rather different view of this.

họ có một quan điểm khác về sự việc này.

For them, of course, it can't possibly by Marduk

Đối với họ, tất nhiên, không thể là Marduk

that made all this happen.

đã tạo ra sự kiện đó.

It can only be Jehovah.

Chỉ có thể là Jehovah.

And so in Isaiah,

Và thế là trong Isaiah,

we have the wonderful texts

chúng ta có những đoạn viết kì lạ

giving all the credit of this,

ghi nhận công lao

not to Marduk

không phải của Marduk

but to the Lord God of Israel --

mà là của Thánh Chúa của Israel --

the Lord God of Israel

vị Thánh Chúa của Israel

who also called Cyrus by name,

cũng gọi Cyrus bằng tên,

also takes Cyrus by the hand

cũng cầm tay Cyrus

and talks of him shepherding his people.

và kêu gọi ông dẫn dắt dân tộc mình.

It's a remarkable example

Đó là một ví dụ xuất sắc

of two different priestly appropriations of the same event,

về hai cách chiếm hữu của thầy tu tế cùng một sự kiện,

two different religious takeovers

hai cách diễn giải tôn giáo khác nhau

of a political fact.

của cùng một sự kiện chính trị.

God, we know,

Chúa, như chúng ta biết,

is usually on the side of the big battalions.

thường về phe những đạo quân lớn.

The question is, which god was it?

Câu hỏi là, đó là vị chúa nào?

And the debate unsettles

Và cuộc tranh luận làm bối rối

everybody in the 19th century

người thế kỷ XIX

to realize that the Hebrew scriptures

khi họ nhận ra rằng Kinh Cựu Ước

are part of a much wider world of religion.

là một phần của một thế giới tôn giáo mênh mông hơn nhiều.

And it's quite clear

Và rất rõ ràng rằng

the cylinder is older than the text of Isaiah,

vật hình trụ này có lâu đời hơn đoạn trích Isaiah,

and yet, Jehovah is speaking

và còn nữa, Jehovah nói

in words very similar

với những lời lẽ rất giống

to those used by Marduk.

với ngôn từ của Marduk.

And there's a slight sense that Isaiah knows this,

Và về một mặt nào đó thì Isaiah biết điều này,

because he says,

bởi vì ông đã nói,

this is God speaking, of course,

đây tất nhiên là lời Chúa nói,

"I have called thee by thy name

rằng "Ta đã gọi ngươi bằng tên

though thou hast not known me."

mặc dù ngươi không biết ta."

I think it's recognized

Tôi nghĩ chúng ta có thể ghi nhận

that Cyrus doesn't realize

rằng Cyrus không nhận ra

that he's acting under orders from Jehovah.

ông đang hành động từ mệnh lệnh của Jehovah.

And equally, he'd have been surprised that he was acting under orders from Marduk.

Và ông chắc hẳn cũng sẽ ngạc nhiên không kém khi biết mình hành động từ mệnh lệnh của Marduk.

Because interestingly, of course,

Bởi vì một điều thú vị tất nhiên,

Cyrus is a good Iranian

Cyrus là một người Iran mẫu mực

with a totally different set of gods

với một hệ thống thần linh hoàn toàn khác

who are not mentioned in any of these texts.

không được nhắc đến trong bất kỳ văn bản nào.

(Laughter)

(Tràng cười)

That's 1879.

Đó là năm 1879.

40 years on

40 năm trôi qua

and we're in 1917,

và chúng ta đang ở năm 1917,

and the cylinder enters a different world.

và vật hình trụ đến một thế giới khác.

This time, the real politics

Lần này, chính trị thật sự

of the contemporary world --

của thế giới đương đại --

the year of the Balfour Declaration,

năm của Tuyên ngôn Balfour,

the year when the new imperial power in the Middle East, Britain,

năm mà nước Anh, thế lực đế quốc mới ở Trung Đông,

decides that it will declare

quyết định công bố

a Jewish national home,

một ngôi nhà Do thái,

it will allow

đó là nơi

the Jews to return.

người Do Thái trở về.

And the response to this

và phản ứng của cộng đồng Do Thái

by the Jewish population in Eastern Europe is rhapsodic.

tại Đông Âu về vấn đề này rất khoa trương.

And across Eastern Europe,

Và xuyên khắp Đông Âu,

Jews display pictures of Cyrus

người Do Thái trưng bày những bức tranh của Cyrus

and of George V

và của vua George đệ ngũ

side by side --

bên cạnh nhau --

the two great rulers

hai vị vua vĩ đại

who have allowed the return to Jerusalem.

đã cho phép sự hồi hương về Jerusalem.

And the Cyrus cylinder comes back into public view

Và hình trụ Cyrus lại xuất hiện trong suy nghĩ của công chúng

and the text of this

và văn bản của nó

as a demonstration of why what is going to happen

như một minh chứng tại sao điều sẽ xảy ra

after the war is over in 1918

sau khi chiến tranh kết thúc năm 1918

is part of a divine plan.

là một phần của kế hoạch thần thánh.

You all know what happened.

Các bạn đều biết điều gì đã xảy ra.

The state of Israel is setup,

Nhà nước Israel được thành lập,

and 50 years later, in the late 60s,

và 50 năm sau, vào những năm 60s,

it's clear that Britain's role as the imperial power is over.

có một điều dễ nhận thấy là vai trò của Anh như một thế lực đế quốc đã qua rồi.

And another story of the cylinder begins.

Và một câu chuyện khác của vật hình trụ này bắt đầu.

The region, the U.K. and the U.S. decide,

Anh và Mỹ quyết định rằng khu vực đó

has to be kept safe from communism,

cần phải được cách li khỏi chủ nghĩa Cộng Sản,

and the superpower that will be created to do this

và siêu cường được tạo ra để làm việc này

would be Iran, the Shah.

là Iran của vua Shah.

And so the Shah invents an Iranian history,

Và thế là vua Shah sáng tác ra một lịch sử Iran,

or a return to Iranian history,

hay là sự trở về lịch sử Iran,

that puts him in the center of a great tradition

đặt ông vào vị trung tâm của một truyền thống cao quý

and produces coins

và sản xuất những đồng tiền

showing himself

in hình ông

with the Cyrus cylinder.

cùng với vật hình trụ Cyrus.

When he has his great celebrations in Persepolis,

Khi ông tổ chức lễ ăn mừng ở Persepolis,

he summons the cylinder

ông triệu tập vật hình trụ

and the cylinder is lent by the British Museum, goes to Tehran,

nó được bảo tàng Anh cho mượn, chuyển đến Tehran,

and is part of those great celebrations

và là một phần của những lễ ăn mừng

of the Pahlavi dynasty.

của triều đại Pahlavi.

Cyrus cylinder: guarantor of the Shah.

Hình trụ Cyrus: vật đảm bảo của vua Shah.

10 years later, another story:

10 năm sau, một câu chuyện khác:

Iranian Revolution, 1979.

Cách mạng Iran năm 1979.

Islamic revolution, no more Cyrus;

Cách mạng Hồi giáo, không còn Cyrus nữa;

we're not interested in that history,

chúng ta không quan tâm đến giai đoạn lịch sử đó nữa,

we're interested in Islamic Iran --

chúng ta quan tâm đến đất nước Hồi giáo Iran --

until Iraq,

cho đến khi Irraq,

the new superpower that we've all decided should be in the region,

một siêu cường mới mà chúng ta quyến định là phải thuộc về khu vực này,

attacks.

tấn công Iran.

Then another Iran-Iraq war.

Chiến tranh Iran-Iraq nổ ra.

And it becomes critical for the Iranians

Và người Iran thấy cần thiết

to remember their great past,

phải ghi nhớ quá khứ hào hùng của họ,

their great past

quá khứ vinh quang

when they fought Iraq and won.

khi họ đánh nhau với Iraq và giành thắng lợi.

It becomes critical to find a symbol

Đó là thời điểm quyết đinh cần tìm một biểu tượng

that will pull together all Iranians --

để đoàn kết tất cả những người Iran --

Muslims and non-Muslims,

những người Hồi giáo và phi Hồi giáo,

Christians, Zoroastrians, Jews living in Iran,

Thiên chúa giáo, Hỏa giáo, Do Thái

people who are devout, not devout.

những người mộ đạo và không mộ đạo.

And the obvious emblem is Cyrus.

Và biểu tượng hiển nhiên nhất là Cyrus.

So when the British Museum and Tehran National Musuem

Vì thế khi bảo tàng Anh và bảo tàng quốc gia Tehran

cooperate and work together, as we've been doing,

hợp tác và làm việc chung, như chúng tôi vẫn đang làm,

the Iranians ask for one thing only

người Iran yêu cầu một thứ duy nhất

as a loan.

để mượn.

It's the only object they want.

Đó là vật duy nhất họ muốn.

They want to borrow the Cyrus cylinder.

Họ muốn mượn hình trụ Cyrus.

And last year,

Và năm ngoái,

the Cyrus cylinder went to Tehran

hình trụ Cyrus đến Tehran

for the second time.

lần thứ hai.

It's shown being presented here, put into its case

Nó được trưng bày ở đó, trong một cái hộp

by the director of the National Museum of Tehran,

bởi giám đốc bảo tàng quốc gia Iran,

one of the many women in Iran in very senior positions,

một trong rất nhiều phụ nữ Iran giữ trọng trách cấp cao,

Mrs. Ardakani.

bà Ardakani.

It was a huge event.

Đó là một sự kiện lớn.

This is the other side of that same picture.

Đây là mặt khác của cùng một tấm ảnh.

It's seen in Tehran

Tại Tehran nó được chiêm ngưỡng

by between one and two million people

bởi một đến hai triệu người

in the space of a few months.

trong vòng vài tháng.

This is beyond any blockbuster exhibition

Sự kiện này vượt quá bất kì cuộc triển lãm ăn khách nào

in the West.

ở phương Tây.

And it's the subject of a huge debate

Và đó là chủ đề của một cuộc tranh luận lớn

about what this cylinder means, what Cyrus means,

về ý nghĩa của hình trụ, ý nghĩa của Cyrus,

but above all, Cyrus as articulated through this cylinder --

nhưng trên tất cả, Cyrus được tôn vinh qua vật hình trụ này --

Cyrus as the defender of the homeland,

Cyrus người bảo hộ của đất nước,

the champion, of course, of Iranian identity

tất nhiên, nhà vô địch của cái hồn Iran,

and of the Iranian peoples,

và của tất cả người dân Iran,

tolerant of all faiths.

khoan dung với mọi tín ngưỡng.

And in the current Iran,

Và ở Iran hiện nay,

Zoroastrians and Christians have guaranteed places

Hỏa giáo và Thiên chúa giáo có vị trí đảm bảo

in the Iranian parliament, something to be very, very proud of.

trong quốc hội Iran, một điều rất đáng tự hào.

To see this object in Tehran,

Để được chiêm ngưỡng vật này tại Tehran,

thousands of Jews living in Iran

hàng nghìn người Do Thái sống ở Iran

came to Tehran to see it.

đã đến Tehran.

It became a great emblem,

Nó trở thành một biểu tượng vĩ đại,

a great subject of debate

một chủ đề tranh luận thú vị

about what Iran is at home and abroad.

về giá trị của Iran tại bản xứ và ở nước ngoài.

Is Iran still to be the defender of the oppressed?

Liệu Iran có còn là người che chở cho những kẻ bị áp bức?

Will Iran set free the people

Liệu Iran có giải phóng cho những con người

that the tyrants have enslaved and expropriated?

đã bị các tên bạo chúa bắt làm nô lệ và chiếm đoạt?

This is heady national rhetoric,

Đây là một câu hỏi đau đầu về vận mệnh quốc gia,

and it was all put together

và nó được đặt ra

in a great pageant

tại một lễ rước trọng đại

launching the return.

chào mừng sự hồi hương.

Here you see this out-sized Cyrus cylinder on the stage

Các bạn đang nhìn thấy vật hình trụ Cyrus ngọa cỡ này trên sân khấu

with great figures from Iranian history

với những vĩ nhân của lịch sử Iran

gathering to take their place

tập hợp lại để đảm nhận vị trí riêng

in the heritage of Iran.

trong di sản của Iran.

It was a narrative presented

Đó là một chuyện kể

by the president himself.

bởi chính tổng thống.

And for me,

Và đối với tôi,

to take this object to Iran,

việc đem đồ vật này đến Iran,

to be allowed to take this object to Iran

được cho phép đem nó đến Iran

was to be allowed to be part

nghĩa là được phép trở thành một phần

of an extraordinary debate

của một cuộc tranh luận tuyệt vời

led at the highest levels

ở trình độ uyên thâm nhất

about what Iran is,

về câu hỏi: Iran là gì,

what different Irans there are

có những Iran khác nhau không

and how the different histories of Iran

và những lịch sử Iran khác nhau

might shape the world today.

đã ảnh hưởng thế giới ngày nay như thế nào.

It's a debate that's still continuing,

Đó là một cuộc tranh luận chưa có hồi kết,

and it will continue to rumble,

và nó sẽ tiếp tục sục sôi,

because this object

bởi vì vật này

is one of the great declarations

là một trong những tuyên ngôn vĩ đại

of a human aspiration.

của khát vọng con người.

It stands with the American constitution.

Nó ngang hàng với hiến pháp Hoa Kì.

It certainly says far more about real freedoms

Nó chắc chắn chứa đựng nhiều điều về tự do thực sự

than Magna Carta.

hơn hiến chương Magna Carta.

It is a document that can mean so many things,

Đó là một tài liệu mang nhiều ý nghĩa,

for Iran and for the region.

đối với Iran và khu vực.

A replica of this

Một bản sao của vật này

is at the United Nations.

đang nằm ở Liên Hợp Quốc.

In New York this autumn, it will be present

Mùa thu này tại New York, nó sẽ được trưng bày

when the great debates

khi những cuộc tranh luận lớn

about the future of the Middle East take place.

về tương lai của Trung Đông diễn ra.

And I want to finish by asking you

Và tôi muốn kết thúc bằng cách hỏi các bạn

what the next story will be

câu chuyện tiếp theo

in which this object figures.

mà vật này miêu tả sẽ là gì.

It will appear, certainly,

Chắc chắn là nó sẽ còn xuất hiện

in many more Middle Eastern stories.

trong nhiều câu chuyện về Trung Đông nữa.

And what story of the Middle East,

Và câu chuyện nào về Trung Đông,

what story of the world,

câu chuyện nào về thế giới

do you want to see

các bạn muốn thấy

reflecting what is said,

phản ánh những điều

what is expressed in this cylinder?

được ghi lại trên vật hình trụ này?

The right of peoples

Quyền của con người

to live together in the same state,

được sống cùng nhau trên cùng một lãnh thổ,

worshiping differently, freely --

tôn thờ tự do những thứ khác nhau --

a Middle East, a world,

một Trung Đông, một thế giới,

in which religion is not the subject of division

trong đó tôn giáo không phải là chủ đề của sự chia rẽ

or of debate.

hoặc tranh cãi.

In the world of the Middle East at the moment,

Trong thế giới Trung Đông hiện nay,

the debates are, as you know, shrill.

những cuộc tranh luận, như các bạn biết, thật điếc tai.

But I think it's possible

Nhưng tôi nghĩ có thể

that the most powerful and the wisest voice of all of them

tiếng nói quyền lực và uyên bác nhất trong số đó

may well be the voice

lại chính là tiếng nói

of this mute thing,

của vật vô tri vô giác này,

the Cyrus cylinder.

hình trụ Cyrus.

Thank you.

Cảm ơn.

(Applause)

(Tiếng vỗ tay tán thưởng)