The mysterious world of underwater caves | Jill Heinerth

Translator: Marigona Morina Reviewer: Helena Bedalli

I'm an underwater explorer,

Jam eksploruese nënujore

more specifically a cave diver.

më specifikisht, zhytëse shpellash.

I wanted to be an astronaut when I was a little kid,

Kur isha fëmijë doja të bëhesha astronaute,

but growing up in Canada as a young girl, that wasn't really available to me.

por e rritur në Kanada, nuk e kisha ate mundesi.

But as it turns out, we know a lot more about space

Por siq duket, ne dijmë shumë më tepër për hapsirën

than we do about the underground waterways coursing through our planet,

se sa për rrugët nënujore që vërshojnë nëpër planetin tonë

the very lifeblood of Mother Earth.

që janë lëngu më jetësor i Mëmës Tokë.

So I decided to do something that was even more remarkable.

Andaj vendosa të bëj dicka që ishte akoma më madhështore.

Instead of exploring outer space,

Në vend që të eksploroja hapsirën e jashtme

I wanted to explore the wonders of inner space.

Doja të eksploroja mrekullitë e hapsirës së brendshme.

Now, a lot of people will tell you

Tani, shumë njerëz do t'ju thonë

that cave diving is perhaps one of the most dangerous endeavors.

se zhytja në shpella është ndoshta një nga përpjekjet më të rrezikshme.

I mean, imagine yourself here in this room,

Imagjinoni vetën këtu në këtë dhomë

if you were suddenly plunged into blackness,

sikur papritur po zhyteni në errësirë

me punën e vetme që të gjeni daljen

with your only job to find the exit,

sometimes swimming through these large spaces,

nganjëherë duke notuar nëpër këto hapsira të mëdha

and at other times crawling beneath the seats,

dhe nganjëherë duke u zvarritur poshtë karrikeve

following a thin guideline,

duke ndjekur një udhëzues të hollë

thjesht duke pritur për ndihmë jetësore për t'ju ofruar frymëmarrjen e rradhës.

just waiting for the life support to provide your very next breath.

Well, that's my workplace.

Eh pra, kjo është puna ime.

But what I want to teach you today

Por ajo cka dua t'ju mësoj sot

is that our world is not one big solid rock.

është se bota jonë nuk është një shkëmb i madh i ngurtë

It's a whole lot more like a sponge.

është shumë më tepër si një sfungjer.

I can swim through a lot of the pores in our earth's sponge,

Unë mund të notoj nëpër shumë hapsira të sfungjerit së Tokës sonë,

but where I can't,

por ku nuk mundem

other life-forms and other materials can make that journey without me.

forma të tjera të jetës si dhe materjale të tjera mund ta bëjnë atë rrugëtim pa mua.

Zëri im është ai që do t'ju mësoje ju

And my voice is the one that's going to teach you

për brendësinë e mëmës Tokë.

about the inside of Mother Earth.

There was no guidebook available to me

Nuk kishte libër udhëzues në dispozicion për mua

when I decided to be the first person to cave dive inside Antarctic icebergs.

kur vendosa të bëhesha përsoni i parë që zhytet në ajsbergët e Antarktides.

In 2000, this was the largest moving object on the planet.

Në 2000-tën, ky ishte objekti më i madh lëvizës në planet.

Erdhi nga Ross Ice Shelf

It calved off the Ross Ice Shelf,

Kështu që ne shkuam atje për të studjuar ekologjinë e skajeve të akullit

and we went down there to explore ice edge ecology

dhe për të kërkuar forma jetësore nën akull.

and search for life-forms beneath the ice.

We use a technology called rebreathers.

Ne përdorim një teknologji të quajtur rifrymëzues.

It's an awful lot like the same technology that is used for space walks.

Eshtë tejet e ngjajshme me teknologjinë që përdoret për ecjet ne hapsire.

This technology enables us to go deeper

Kjo teknologji na mundëson që të shkojmë më thellë

than we could've imagined even 10 years ago.

se sa mund ta imagjinonim edhe para 10 viteve.

Përdorim gazra ekzotike

We use exotic gases,

and we can make missions even up to 20 hours long underwater.

Dhe mund të bëjmë misione nënujore të gjata 20 orë

I work with biologists.

Punoj me biologë.

Na del se shpellat janë magazina të formave jetësore të mrekullueshme,

It turns out that caves are repositories of amazing life-forms,

species that we never knew existed before.

specie të cilat kurrë nuk e kemi ditur se ekzistojnë.

Many of these life-forms live in unusual ways.

Shumë nga këto forma jetësore jetojnë në mënyra të pazakonta.

Nuk kanë ndonjë pigment dhe as sy në shumicën e kohës

They have no pigment and no eyes in many cases,

dhe këto kafshë janë jashtëzakonisht jetëgjatë.

and these animals are also extremely long-lived.

In fact, animals swimming in these caves today

Në fakt, kafshët që sot notojnë nëpër këto shpella

are identical in the fossil record

janë identike në të dhënat fosilore

that predates the extinction of the dinosaurs.

që daton zhdukjen e dinosaurëve.

So imagine that: these are like little swimming dinosaurs.

Andaj imagjinoni se këto janë si dinosaurë të vegjël që notojnë.

What can they teach us about evolution and survival?

Cfarë mund të na mësojnë ato për evolucionin dhe mbijetesën?

Kur shikojmë tek një kafshë shumëkëmbëshe si kjo që po noton

When we look at an animal like this remipede swimming in the jar,

shohim se ka dhëmbë të gjatë me helm.

he has giant fangs with venom.

He can actually attack something 40 times his size and kill it.

Në fakt ai mund të sulmojë dicka 40 herë më të madhe se masa e tij dhe ta mbyse.

If he were the size of a cat,

Sikur të kishte madhësinë e një mace

he'd be the most dangerous thing on our planet.

Ai do të ishte gjëja më e rrezikshme në planetin tonë.

And these animals live in remarkably beautiful places,

Dhe këto kafshë jetojnë në vende mrekullisht të bukura

and in some cases, caves like this, that are very young,

dhe në disa raste, nëpër shpella si këto që janë shumë të reja

yet the animals are ancient.

prapë kafshët janë antike.

How did they get there?

Si kanë mbërritur këto kafshë aty?

I also work with physicists,

Gjithashtu punoj edhe me fizikantë,

dhe shpesh herë janë të interesuar në ndryshimin e klimës globale.

and they're interested oftentimes in global climate change.

They can take rocks within the caves,

Ata mund të marrin gurë brenda shpellave

dhe t'i ndajnë që të shohin shtresat brenda tyre

and they can slice them and look at the layers within with rocks,

much like the rings of a tree,

të ngjajshme me rrathët e drurit

dhe mund të numerojnë prapa në histori

and they can count back in history

e të mësojnë për klimën në planetin tonë gjatë periudhave të ndryshme kohore.

and learn about the climate on our planet at very different times.

The red that you see in this photograph

E kuqja që shihni në këtë fotografi

is actually dust from the Sahara Desert.

në fakt është pluhur nga shkretira e Saharas.

So it's been picked up by wind, blown across the Atlantic Ocean.

Pra është bartur nga era, përmes oqeanit Atlantik.

It's rained down in this case on the island of Abaco in the Bahamas.

Në këtë rast, e ka sjelle shiu në ishullin Abaco të Bahamas

Ka depërtuar në tokë

It soaks in through the ground

and deposits itself in the rocks within these caves.

dhe eshte depozituar vetvetiu në shkëmbinjtë e këtyre shpellave.

And when we look back in the layers of these rocks, we can find times

Kur shikojmë pas tek shtresat e këtyre shkëmbinjëve, mund të gjejmë kohra

when the climate was very, very dry on earth,

kur klima ne tokë ishte shumë shumë e thatë

and we can go back many hundreds of thousands of years.

kështu që mund të shkojmë prapa në kohë për shumë mijra vite.

Paleoclimatologists are also interested

Paleoklimatologjistet gjithashtu janë të interesuar

in where the sea level stands were at other times on earth.

se ku qëndronin nivelet detare gjatë kohrave të tjera.

Here in Bermuda, my team and I embarked

Këtu në Bermuda, ekipi im dhe unë kemi filluar

on the deepest manned dives ever conducted in the region,

me zhytjet më të thella njerëzore të kryera ndonjëherë në rajon

and we were looking for places

dhe jemi duke kërkuar vende

where the sea level used to lap up against the shoreline,

ku niveli i detit ngrihej kundër bregut të tij,

many hundreds of feet below current levels.

me qindra metra më poshtë se nivelet e tanishme.

Unë gjithashtu punoj edhe me paleontologë dhe arkeologë.

I also get to work with paleontologists and archaeologists.

In places like Mexico, in the Bahamas, and even in Cuba,

Në vendet si Meksika, në Bahamas, e madje edhe në Kubë

we're looking at cultural remains and also human remains in caves,

po kërkojmë mbetjet kulturore dhe njerezore në shpella

and they tell us a lot

dhe këto shpella na tregojnë shumë

about some of the earliest inhabitants of these regions.

për disa prej banorëve më të hershëm të këtyre rajoneve

But my very favorite project of all was over 15 years ago,

Por projekti im më i preferuar prej të gjithëve ishte 15 vite më parë

when I was a part of the team that made the very first

kur isha pjesë e ekipit që bëri

accurate, three-dimensional map of a subterranean surface.

hartën e parë të saktë, tri-dimensionale të sipërfaqes nëntokësore.

Pajisja me të cilën po lëviz nëpër shpellë

This device that I'm driving through the cave

was actually creating a three-dimensional model as we drove it.

në fakt po krijonte modelin tri-dimensional ndërsa ne po e ngisnim atë.

We also used ultra low frequency radio

Ne gjithashtu përdorëm radio me frekuencë të ulët

to broadcast back to the surface our exact position within the cave.

për të transmetuar në siperfaqe pozitat tona të sakta brenda shpellës.

So I swam under houses and businesses and bowling alleys and golf courses,

Andaj, kam notuar nën shtëpi, biznese, dhe fusha golfi

madje edhe nën Sonny BBQ Restaurant

and even under a Sonny's BBQ Restaurant,

mjaft mbreselënëse, dhe ajo cka kjo më mësoi

Pretty remarkable, and what that taught me

was that everything we do on the surface of our earth

ishte se gjithcka që ne bëjmë në sipërfaqën e tokës sonë

will be returned to us to drink.

do të na kthehet në ate qe pijme.

Our water planet is not just rivers, lakes and oceans,

Uji i planetit tonë nuk është vetem tek lumejtë, liqenet, dhe oqeanet

but it's this vast network of groundwater that knits us all together.

por është ky rrjet i nënujrave që na nderthurr të gjithëve së bashku.

është burim i përbashkët prej të cilit ne të gjithë pijmë.

It's a shared resource from which we all drink.

And when we can understand our human connections with our groundwater

Kur ne t'i kuptojmë lidhjet njerëzore me nënujin tonë

and all of our water resources on this planet,

dhe me të gjitha burimet ujore në këtë planet,

atëherë ne do të jemi duke punuar ne problemin

then we'll be working on the problem

that's probably the most important issue of this century.

që me gjasë është çështja më e rëndësishme e këtij shekulli.

So I never got to be that astronaut that I always wanted to be,

Kurrë nuk pata mundësinë të bëhem astronaute sic kam dashur gjithmonë

but this mapping device, designed by Dr. Bill Stone, will be.

por kjo pajisje hartuese e hartuar nga Dr.Bill Stone, do të jetë.

It's actually morphed.

Ne fakt, është shndërruar.

It's now a self-swimming autonomous robot,

Tani është nje robot vetë-notues autonom,

artificially intelligent,

me inteligjence artificiale

and its ultimate goal is to go to Jupiter's moon Europa

dhe qellimi bazë i saj është që të shkoje në hënën e Jupiterit Europa

and explore oceans beneath the frozen surface of that body.

dhe të eksploroje oqeanet ndër siperfaqen e ngrirë të atij trupi.

And that's pretty amazing.

Dhe kjo është shumë e mahnitshme.

(Applause)