The mysterious world of underwater caves | Jill Heinerth

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

I'm an underwater explorer,

ကျွန်မဟာ ရေအောက် စူးစမ်းရေးသမားပါ၊

more specifically a cave diver.

ပိုတိတိကျကျပြောရရင်၊ ဥမင်ရေငုပ်သမားပါ။

I wanted to be an astronaut when I was a little kid,

ကလေးတုန်းက အာကာသယာဉ်မှူး ဖြစ်ချင်ခဲ့ပေမဲ့

but growing up in Canada as a young girl, that wasn't really available to me.

Canada မှာကြီးပြင်းခဲ့တဲ့ မိန်းကလေးတစ် ယောက်အနေနဲ့ ဒီအခွင့်ကို မရနိုင်ခဲ့ဘူး။

But as it turns out, we know a lot more about space

ဒါပေမဲ့ ဖြစ်နေတာက ကျွန်မတို့ဟာ အာကာသအကြောင်းကို

than we do about the underground waterways coursing through our planet,

ကမ္ဘာကို ဖြတ်ပြီး စီဆင်းနေတဲ့ ရေအောက်စီးကြောင်းတွေထက် ပိုသိကြတယ်။

the very lifeblood of Mother Earth.

မိခင်မြေကြီးရဲ့ တကယ့် အသက်သွေးကြောလေ။

So I decided to do something that was even more remarkable.

ဒီတော့ အာကာသကို စူးစမ်းလေ့လာမယ့် အစား ဒီထက်ပိုပြီး မှတ်သားစရာကောင်းတာ

Instead of exploring outer space,

တစ်ခုခုလုပ်ဖို့ ဆုံးဖြတ်လိုက်တယ်။

I wanted to explore the wonders of inner space.

အတွင်းပိုင်းနေရာရဲ့ အံ့ဖွယ်ရာတွေကို စူးစမ်းချင်ခဲ့တယ်။

Now, a lot of people will tell you

ကဲ လူတော်တော်များများက ပြောမှာက

that cave diving is perhaps one of the most dangerous endeavors.

ဥမင်ရေငုပ်ခြင်းဟာ အန္တရာယ်အရှိဆုံး စူးစမ်းမှုဖြစ်လောက်တယ်လို့ပါ။

I mean, imagine yourself here in this room,

ဆိုလိုတာက ကိုယ့်တိုင် ဒီအခန်းထဲမှာလို့ စိတ်ကူးကြည့်လိုက်ပါ။

if you were suddenly plunged into blackness,

ရုတ်တရက် အမှောင်ထဲကို ထိုးဆင်းလိုက်တယ်ဆိုရင်

with your only job to find the exit,

တစ်ခုတည်းသောလုပ်စရာက ထွက်ပေါက်ရှာဖို့ပါ။

sometimes swimming through these large spaces,

တစ်ခါတစ်ခါ ဒီကြီးမားတဲ့ နေရာတွေကို ကူးဖြတ်ရင်းနဲ့

and at other times crawling beneath the seats,

အခြားအချိန်တွေမှာ ထိုင်ခုံတွေအောက်ကို တွားသွားရင်း

following a thin guideline,

ပါးလျတဲ့ လမ်းညွှန်ချက်နောက်လိုက်နာရင်း၊

just waiting for the life support to provide your very next breath.

နောက်အသက်ရှူတာကို ထောက်ပံ့တဲ့ အသက်ကယ်အကူကိုသာ စောင့်နေရင်းပေါ့။

Well, that's my workplace.

ကဲ ဒါက ကျွန်မရဲ့ လုပ်ငန်းခွင်ပါ။

But what I want to teach you today

ဒါပေမဲ့ ဒီနေ့ ရှင်တို့ကို သင်ပြချင်တာက

is that our world is not one big solid rock.

ကျွန်မတို့ ကမ္ဘာဟာ ပကတိကျောက်တုံးကြီး တစ်တုံးမဟုတ်ပဲ

It's a whole lot more like a sponge.

ရေမြှုပ်တစ်ခုနဲ့ ပိုတူတာပါ။

I can swim through a lot of the pores in our earth's sponge,

ကျွန်မတို့ ကမ္ဘာမြေရဲ့ ရေမြှုပ်ထဲက စိမ့် ပေါက် အများကြီးထဲကို ဖြတ်ကူးနိုင်ပေမဲ့

but where I can't,

ကျွန်မ မတတ်နိုင်တဲ့နေရာမှာ

other life-forms and other materials can make that journey without me.

အခြားသက်ရှိတွေနဲ့ အထည်ဒြပ်တွေဟာ ကျွန်မမပါပဲ ခရီးသွားနိုင်ကြတယ်။

And my voice is the one that's going to teach you

ကျွန်မရဲ့ အသံက မိခင် မြေရဲ့ အတွင်းဘက်

about the inside of Mother Earth.

အကြောင်း သင်ကြားပေးမယ့် အရာပါ။

There was no guidebook available to me

Antarctic ရေခဲစိုင်တွေအတွင်းက ဥမင်ရေငုပ်ဖို့

when I decided to be the first person to cave dive inside Antarctic icebergs.

ဆုံးဖြတ်ချက်ချတုန်းက ကျွန်မအတွက် လမ်းညွှန်စာအုပ်မရှိခဲ့ဘူး။

In 2000, this was the largest moving object on the planet.

၂၀၀၀ ခုနှစ်မှာ ဒါက ကမ္ဘာမှာ အကြီးမားဆုံး ရွေ့ရှားနေတဲ့ ဝတ္ထုပါ။

It calved off the Ross Ice Shelf,

ဒါကနေ Ross Ice Shelf ကွဲထွက်ခဲ့တော့

and we went down there to explore ice edge ecology

ရေခဲစွန်း ဂေဟဗေဒကို စူးစမ်းဖို့ ငုပ်ဆင်းခဲ့ပြီး ရေခဲအောက်ခြေက

and search for life-forms beneath the ice.

သက်ရှိသဏ္ဍာန်တွေကို ရှာခဲ့တယ်။

We use a technology called rebreathers.

ရေငုပ်အသက်ရှူကိရိယာ လို့ခေါ်တဲ့ နည်းပညာကို သုံးပါတယ်။

It's an awful lot like the same technology that is used for space walks.

ဒါက အာကာသမှာ လမ်းလျှောက်ဖို့ သုံးတဲ့ နည်းပညာနဲ့ အတော်တူပါတယ်။

This technology enables us to go deeper

နည်းပညာက လွန်ခဲ့တဲ့ ၁၀ နှစ်က စိတ်ကူးလို့ရနိုင်တာထက်

than we could've imagined even 10 years ago.

ပိုနက်နက်သွားဖို့ကို ကျွန်မတို့ကို ထောက်ကူပေးတယ်။

We use exotic gases,

ထူးဆန်းတဲ့ ဓာတ်ငွေ့တွေကို သုံးတော့

and we can make missions even up to 20 hours long underwater.

ရေအောက်မှာ နာရီ ၂၀ ကြာ အထိတောင် တာဝန်ယူနိင်တယ်။

I work with biologists.

ဇီဝဗေဒပညာရှင်တွေနဲ့ တွဲလုပ်ပါတယ်။

It turns out that caves are repositories of amazing life-forms,

ဥမင်တွေဟာ အံ့စရာကောင်းတဲ့ သက်ရှိ သဏ္ဍာန်တွေ၊ ကျွန်မတို့ ဘယ်တုန်းကမှ

species that we never knew existed before.

ရှိတယ်လို့ မသိခဲ့တဲ့ မျိုးစိတ်တွေရဲ့တဲ့ သိုက်တွေဖြစ်နေတယ်။

Many of these life-forms live in unusual ways.

ဒီသက်ရှိသဏ္ဍာန် အများအပြားဟာ တမူထူးခြားစွာ ရှင်သန်ကြတယ်။

They have no pigment and no eyes in many cases,

တော်များများမှာ မျက်လုံး မရှိကြဘဲ နဂိုအရောင်ရယ်လို့ မရှိကြပဲ

and these animals are also extremely long-lived.

ဒီတိရစ္ဆာန်တွေဟာ အသက်လည်း အင်မတန်ရှည်ကြတယ်။

In fact, animals swimming in these caves today

တကယ်က ဒီနေ့ ဒီဥမင်တွေထဲမှာ ကူးခပ်နေတဲ့ တိရစ္ဆာန်တွေဟာ

are identical in the fossil record

ဒိုင်နိုဆော မျိုးသုဉ်းခြင်းထက် အလျင်ကျတဲ့

that predates the extinction of the dinosaurs.

ရုပ်ကြွင်းမှတ်တမ်းထဲကနဲ့ တထေရာတည်းပါ။

So imagine that: these are like little swimming dinosaurs.

ဒီတော့ ဒါတွေဟာ ကူးခပ်နတေဲ့ ဒိုင်နိုဆော ပေါက်စလေးတွေလို့ စိတ်ကူးကြည့်လိုက်ပါ။

What can they teach us about evolution and survival?

သူတို့က ကျွန်မတိုကို ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ်နဲ့ ရှင်ကျန်တာကို သင်ပေးနိုင်မလား။

When we look at an animal like this remipede swimming in the jar,

ဖန်ဘူးထဲမှာ ကူးနေတဲ့ ဒီ remipede လို တိရစ္ဆာန်ကို ကြည့်တဲ့အခါ

he has giant fangs with venom.

သူ့မှာ အဆိပ်ပါတဲ့ ဧရာမ အစွယ်တွေရှိတယ်။

He can actually attack something 40 times his size and kill it.

သူ့အရွယ်ထက် အဆ ၄၀ ကြီးတဲ့ဟာကို တိုက်ခိုက်ပြီး သတ်ပစ်နိုင်တယ်။

If he were the size of a cat,

သူသာ ကြောင်တစ်ကောင်အရွယ်ဆိုရင်

he'd be the most dangerous thing on our planet.

ကမ္ဘာပေါ်မှာ အန္တရာယ်အရှိဆုံး ဖြစ်လိမ့်မယ်။

And these animals live in remarkably beautiful places,

ပြီးတော့ ဒီတိရိစ္ဆာန်တွေက အံ့လောက်အောင် လှပတဲ့ နေရာတွေမှာနေပြီး

and in some cases, caves like this, that are very young,

တစ်ချို့အခြေအနေတွေမှာ ဒီလို ဥမင်တွေဟာ အရမ်း သက်တမ်းနုပြီး

yet the animals are ancient.

တိရစ္ဆာန်တွေကတော့ ရှေးကျပါတယ်။

How did they get there?

သူတို့ ဘယ်လိုရောက်လာခဲ့လဲ

I also work with physicists,

ရူပဗေဒပညာရှင်တွေနဲ့လည်း တွဲလုပ်ပါတယ်။

and they're interested oftentimes in global climate change.

သူတို့ဟာ မကြာခဏတော့ ကမ္ဘာ့ရာသီ ဥတု အပြောင်းအလဲကို စိတ်ဝင်စားတာပါ။

They can take rocks within the caves,

ဂူတွေအတွင်းက ကျောက်တွေကို ယူနိုင်ပြီး

and they can slice them and look at the layers within with rocks,

ဒါတွေကို လွှာလိုက်ပြီး ကျောက်တွေအတွင်းက အလွှာတွေကို ကြည့်ကြတယ်။

much like the rings of a tree,

သစ်ပင်တစ်ပင်ရဲ့ ကွင်းတွေလိုမျိုး

and they can count back in history

သမိုင်းကို ပြန်ရေတွက်နိုင်ပြီး

and learn about the climate on our planet at very different times.

မတူညီတဲ့ ကာလတွေက ကျွန်မတို့ ကမ္ဘာရဲ့ ရာသီဥတုကို လေ့လာနိုင်ပါတယ်။

The red that you see in this photograph

ဒီဓာတ်ပုံမှာမြင်ရတဲ့ အနီရောင်က

is actually dust from the Sahara Desert.

တကယ်တော့ Sahara သဲကန္တာရက သဲမှုန်တွေပါ။

So it's been picked up by wind, blown across the Atlantic Ocean.

ဒီတော့ ဒါကို Atlantic သမုဒ္ဒရာတစ်လျှောက် တိုက်ခတ်တဲ့ လေက သယ်လာတယ်။

It's rained down in this case on the island of Abaco in the Bahamas.

ဒီအဖြစ်မှာ Bahamas မှာရှိတဲ့ Abaco ကျွန်းပေါ်မှာ မိုးရွာချတယ်။

It soaks in through the ground

ဒါကို မြေကြီးက တဆင့် စုပ်ယူပြီး

and deposits itself in the rocks within these caves.

ဒီဥမင်တွေ အတွင်းဘက်က ကျောက် တွေပေါ်မှာ ၎င်းဘာသာ ပို့ချပါတယ်။

And when we look back in the layers of these rocks, we can find times

ဒီကျောက်တွေရဲ့ အလွှာတွေထဲကို ကြည့်လိုက် တော့ ကမ္ဘာပေါ်မှာ ရာသီဥတု

when the climate was very, very dry on earth,

အရမ်း၊ အရမ်း ခြောက်သွေ့ခဲ့တဲ့ ကာလတွေကို မြင်နိုင်ပြီး

and we can go back many hundreds of thousands of years.

နှစ်သိန်းပေါင်းများစွာချီတဲ့ဆီ ပြန်သွားနိုင်ပါတယ်။

Paleoclimatologists are also interested

ရှေးပဝေသဏီကာလ ပညာရှင်တွေလည်း ကမ္ဘာပေါ်က

in where the sea level stands were at other times on earth.

အခြားကာလတွေမှာ ပင်လယ်မျက်နှာပြင် ရှိတဲ့ နေရာကို စိတ်ဝင်စားကြတယ်။

Here in Bermuda, my team and I embarked

ဒါက Bermuda မှာပါ။ ဒီဒေသမှာ ကျွန်မတို့အဖွဲ့

on the deepest manned dives ever conducted in the region,

အနက်ဆုံး ရေငုပ်တာတွေ စတင် တာဝန်ယူ လုပ်ဆောင်ဖူးခဲ့ပြီး

and we were looking for places

ပင်လယ်ပြင်ဟာ လက်ရှိ အမြင့်တွေရဲ့

where the sea level used to lap up against the shoreline,

အောက် ပေရာပေါင်းချီတဲ့ကမ်းရိုးကို

many hundreds of feet below current levels.

ရိုက်ခတ်ခဲ့ဖူးတဲ့ နေရာတွေကို ရှာနေခဲ့တယ်။

I also get to work with paleontologists and archaeologists.

ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်း ပညာရှင်တွေနဲ့လည်း တွဲလုပ်ခဲ့ပါတယ်။

In places like Mexico, in the Bahamas, and even in Cuba,

Mexico Bahamas နဲ့ Cuba လိုနေရာမျိုးတွေတောင်မှပါ၊

we're looking at cultural remains and also human remains in caves,

ယဉ်ကျေးမှု အကြွင်းအကျန်တွေနဲ့ ဥမင်တွေ အတွင်းက လူသား အကြွင်းအကျန်တွေပါ

and they tell us a lot

ရှာနေခဲ့ပြီး ဒါတွေက

about some of the earliest inhabitants of these regions.

ဒီဒေသက အစောဆုံး နေထိုင်သူတစ်ချို့ အကြောင်း အများကြီးပြောပါတယ်။

But my very favorite project of all was over 15 years ago,

ဒါပေမဲ့ ကျွန်မ အနှစ်သက်ဆုံး ပရောဂျက်က လွန်ခဲ့တဲ့ ၁၅ နှစ်ကျော်ကပါ၊

when I was a part of the team that made the very first

မြေအောက် မျက်နှာပြင်ရဲ့ တိကျတဲ့ ပထမဆုံး သုံးဖက်မြင်

accurate, three-dimensional map of a subterranean surface.

မြေပုံလုပ်တဲ့ အဖွဲ့မှာ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း ပါဝင်တုန်းကပါ။

This device that I'm driving through the cave

ဥမင်ကိုဖြတ်ပြီး ရိုက်သွင်းတဲ့ ကိရိယာက

was actually creating a three-dimensional model as we drove it.

ကျွန်မတို့ ရိုက်သွင်းစဉ်မှာ သုံးဘက်မြင် ပုံစံကို တကယ်ပဲ ဖန်တီးနေပါတယ်။

We also used ultra low frequency radio

ဥမင်ထဲက ကျွန်မတို့ရဲ့ တည်နေရာ အတိအကျကို

to broadcast back to the surface our exact position within the cave.

မျက်နှာပြင်ဆီ ပြန်လွှင့်ပေးတဲ့ ကြိမ် နှုန်းနိမ့်လွန် ရေဒီယိုလည်း သုံးဖူးတယ်။

So I swam under houses and businesses and bowling alleys and golf courses,

ဒါနဲ့ ကျွန်မဟာ အိမ်တွေ၊ စီးပွားရေးလုပ်ငန်း တွေ၊ ဘိုးလင်းမြောင်းတွေ၊ ဂေါက်ကွင်းတွေနဲ့

and even under a Sonny's BBQ Restaurant,

Sonny BBQ စားသောက်ဆိုင် ရဲ့ အောက်မှာတောင် ကူးခဲ့တာပေါ့။

Pretty remarkable, and what that taught me

တော်တော် မှတ်သားစရာပါ၊ ဒါက ကျွန်မကို

was that everything we do on the surface of our earth

သင်ပေးတာက ကမ္ဘာ့မျက်နှာပြင်မှာ ကျွန်မတို့လုပ်သမျှဟာ

will be returned to us to drink.

ကျွန်မတို့ သောက်သုံးတာဆီ ပြန်လာမယ်ဆိုတာပါ။

Our water planet is not just rivers, lakes and oceans,

ကျွန်မတို့ရဲ့ ရေကမ္ဘာဟာ မြစ်တွေ၊ ကန်တွေ၊ သမုဒ္ဒရာတွေချည်းပဲ မဟုတ်ပဲ

but it's this vast network of groundwater that knits us all together.

ကျွန်မတို့အားလုံးကို အတူတူဆက်ထားတဲ့ ကျယ်ပြန့်တဲ့ မြေအောက်ရေ ကွန်ရက်ပါ။

It's a shared resource from which we all drink.

ကျွန်မတို့ သောက်တာအားလုံးအတွက် ဘုံအရင်းအမြစ်ပါ။

And when we can understand our human connections with our groundwater

မြေအောက်ရေနဲ့ ပြီးတော့ ကျွန်မတို့ ဂြိုဟ်ပေါ်က ရေအရင်းအမြစ်တွေအားလုံးနဲ့

and all of our water resources on this planet,

လူသား ဆက်နွှယ်နေပုံကို နားလည်လာနိုင်ရင်

then we'll be working on the problem

ဒီရာစုရဲ့ အရေးကြီးဆုံး ဖြစ်လောက်တဲ့

that's probably the most important issue of this century.

ပြဿနာကို ကျွန်မတို့ ဖြေရှင်းနိုင်ပါလိမ့်မယ်။

So I never got to be that astronaut that I always wanted to be,

ဒီတော့ ကိုယ်ဖြစ်ချင်ခဲ့တဲ့ အာကာသယာဉ်မှူး ဘယ်တော့မှ ဖြစ်မလာတော့ပေမဲ့

but this mapping device, designed by Dr. Bill Stone, will be.

Dr. Bill Stone ရေးဆွဲတဲ့ ဒီပုံထုတ် ကိရိယာလေးတော့ ဖြစ်ပါလိမ့်မယ်။

It's actually morphed.

ဒါက တကယ်ပဲ ပြောင်းလဲလိုက်တယ်။

It's now a self-swimming autonomous robot,

အခုဆို ဉာဏ်ရည် တုပထားတဲ့ သူ့ဘာသာ

artificially intelligent,

မောင်းနှင်တဲ့ ရေးကူးတဲ့ စက်ရုပ်ပါ။

and its ultimate goal is to go to Jupiter's moon Europa

၎င်းရဲ့ အန္တိမပန်းတိုင်က Jupiter ရဲ့လ Europa ကိုသွားဖို့ဖြစ်ပြီး

and explore oceans beneath the frozen surface of that body.

ဒီကိုယ်ထည်ရဲ့ အေးခဲနေတဲ့ မျက်နှာပြင် အောက်က သမုဒ္ဒရာတွေကို စူးစမ်းဖို့ပါ။

And that's pretty amazing.

ဒါက တော်တော် အံ့မခန်းပါပဲ။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)