Mustafa Akyol: Faith versus tradition in Islam

Translator: Liridon Shala Reviewer: Robert Lokaj

Disa javë më parë,

A few weeks ago, I had a chance to go to Saudi Arabia.

Kisha shancen të shkoi në Arabinë Saudite.

And the first thing I wanted to do as a Muslim

Dhe gjëja e parë që dëshiroja të bëjë si një Muslimanë

was to go to Mecca and visit the Kaaba,

ishte të shkojë në Mekë dhe të vizitojë Kaaba,

the holiest shrine of Islam.

vendi i shenjët i Islamit.

And I did that; I put on my ritualistic dress,

Dhe e bëra atë; vendosa veshjen time rituale;

Shkova në gjamin e shenjët;

I went to the holy mosque,

I did my prayers,

Bëra lutëjet e mija;

I observed all the rituals.

I abzorvova të gjitha ritualet.

Dhe ndërkohë,

And meanwhile, besides all the spirituality,

përveq gjithë këtij spirtualiteti,

there was one mundane detail in the Kaaba

ishte një detaj i zakonshem në Kaba

that was pretty interesting for me:

i cili ishte shumë interesant për mua.

there was no separation of sexes.

Nuk kishte ndarësi seksi.

In other words, men and women were worshiping all together.

Me fjalë të tjera, burrat dhe gratë

luteshin të gjithë sëbashku.

Ata ishinë të gjithë sëbashku edhe gjatë bërjes së tavafit ( ritualit të sjellëes rreth kabës),

They were together while doing tawāf, the circular walk around the Kaaba.

ecëja qarkore rreth Kabës.

They were together while praying.

Ata ishinë sëbashku gjatë lutëjesë.

And if you wonder why this is interesting at all,

Dhe nëse dëshironi të dini përse ishte kjo interesante,

duhet të shihni pjesën tjetër të Arabisë Saudite

you have to see the rest of Saudi Arabia,

because this a country which is strictly divided between the sexes.

sepse është një shtetë

e cila është rrepësisht e ndarë në bazë të seksit.

In other words:

Me fjalë të tjera,

as men, you are simply not supposed to be in the same physical space

si burrë, ju nuk duhet të jeni

në të njejten hapësir fizie me gratë.

with women.

And I noticed this in a very funny way.

Dhe unë e vura re këtë sepse ishte një menyrë shumë qesharake.

I left the Kaaba to eat something in downtown Mecca.

Unë u largova nga Kaaba

për të ngrën diqka në qytetin Meka.

I headed to the nearest Burger King restaurant.

Unë shkova deri në restaurantin më të afërt 'Burger King'

Dhe shkova atje ---

And I went there -- I noticed that there was a male section,

Unë e vura re se ishte një vend i posaqem për burra,

which is carefully separated from the female section.

i cili ishte i ndarë me kujdes nga vendi i grave.

I had to pay, order and eat in the male section.

Dhe unë u dasht të paguaj, porosis dhe të ha vetem në seksionin e meshkujve.

"It's funny," I said to myself,

Është qesharake, i thash vetes,

"You can mingle with the opposite sex at the holy Kaaba,

"Ju mund të përziheni me seksin e kundërt në të gjithë Kaban,

but not at the Burger King?"

mirpo jo edhe në Bruger King."

(Laughter)

Shumë ironike.

Quite, quite ironic.

Ironike, dhe gjithashtu mendoj së është shumë rrëfyese.

Ironic, and it's also, I think, quite telling,

because the Kaaba and the rituals around it

Sepse Kaba dhe ritualet rreth saj

are relics from the earliest phase of Islam,

janë relikë nga fazat e herëshme të Islamit,

that of prophet Muhammad.

ato të profetit Muhamed.

And if there was a big emphasis at the time to separate men from women,

Dhe po të kishte qen një përkushtim i madhë në atë kohë

për ti ndarë burrat nga gratë,

the rituals around the Kaaba could have been designed accordingly.

ritualet rreth Kabes do të kishin qenë dizejnuar ndryshe.

But apparently, that was not an issue at the time.

Mirpo ajo nuk ishte ndonjë temë e asaj kohe.

Pra ritualet vinë në atë menyrë.

So the rituals came that way.

This is also, I think, confirmed by the fact

Kjo është gjithashtu, e konfirmuar mendoj unë

nga fakti se gratë

that the seclusion of women in creating a divided society

në krijimin e një shoqërie të ndarë

is something that you also do not find in the Koran --

nuk është diqka që mund ta hasni në Kuranë,

pjesa kryesore e Islamit --

the very core of Islam, the divine core of Islam --

thelbi i ndarëjes së Islamit

that all Muslims, equally myself, believe.

që të gjithë Muslimanet, së bashku me mua, besojnë.

Unë mendoj se nuk është një aksident

And I think it's not an accident

that you don't find this idea in the very origin of Islam,

që nuk e gjeni këtë ide

në origjinen e Islamit.

because many scholars who study the history of Islamic thought --

Sepse shumë studjues

të cilet e studjuan historin e fesë Islame --

Muslim scholars or Westerners --

Studjuesit e Muslimanizimit --

think that, actually, the practice of dividing men and women physically

mendojnë se praktika e

ndarëjes fizike të grave dhe burrave

came as a later development in Islam,

vjenë si zhvillim i më vonshem në Islam,

as Muslims adopted some preexisting cultures

siq Muslimanet adaptuan

disa nga kulturat egzistuese dhe tradicjonale të lindëjes së mesme.

and traditions of the Middle East.

Seclusion of women was actually a Byzantine and Persian practice,

Mbulesa e grave faktikisht

ishte në kohen e bizanitit dhe praktikë Persiane,

dhe Muslimanet e adaptuan atë

and Muslims adopted it and made it a part of their religion.

dhe e bënë atë të jetë pjesë e këtij religjioni.

Actually, this is just one example of a much larger phenomenon.

Dhe faktikisht ky është vetem një shembullë

i një fenomeni shumë më të madhë.

What we call today Islamic law, and especially Islamic culture --

Atë që ne e quajmë ligji i Islamit, dhe në veqanti kultura Islame --

dhe ka shumë kultura Islame faktikishtë;

and there are many Islamic cultures, actually;

një në Arabinë Saudite është shumë më ndryshe

the one in Saudi Arabia is much different

nga unë vi në Turqi Stambollë.

from where I come from in Istanbul or Turkey.

But still, if you're going to speak about a Muslim culture,

Mirpo akoma,

nëse do të flasim rreth një kulture Islame,

this has a core: the divine message which began the religion.

kjo ka një thelbë, porosia e ndarëjes,

e cila filon besimin,

But then many traditions, perceptions, practices were added on top of it.

mirpo pastaj shumë tradita, percepcione,

shumë praktika ishin shtuarë në krye të saj.

And these were traditions of the Middle East medieval traditions.

Dhe këto ishin tradita të lindjes së Mesme -- tradita mesjetare.

There are two important messages, or two lessons,

Dhe janë dy porosi të rendësishme, dy mësime,

për tu marrur nga ai realitetë.

to take from that reality.

First of all, Muslims --

Së pari, Muslimanet --

pious, conservative, believing Muslims who want to be loyal to their religion --

i vyrtytshem,konzervativë, Muslimanet besimëtar të cilet dëshirojnë të jenë lojanë ndaj religjionit të tyre --

nuk duhet të ngjiten pasë gjëdogjëje në kulturen e tyre,

should not cling onto everything in their culture,

thinking that that's divinely mandated.

duke menduar në atë se ndarja është mandative.

Ndoshta disa gjëra janë tradita të këqija

Maybe some things are bad traditions and they need to be changed.

dhe ato duhet tëndryshohen.

On the other hand, the Westerners who look at Islamic culture

Në doren tjetër, përendimoret

të cilet e shiqojnë kulturen Islame

and see some troubling aspects

dhe shofin disa aspekte të gabuara

should not readily conclude that this is what Islam ordains.

nuk duhet të konkludojnë në atë se Islami është ashtu.

Maybe it's a Middle Eastern culture that became confused with Islam.

Ndoshta është kulturë e lindëjes së mesme

e cila u bë konfuzë me Islamin.

Është një praktikim i quajtur synetia e femrave.

There is a practice called female circumcision.

Diqka e tmerëshme,

It's something terrible, horrible.

It is basically an operation to deprive women of sexual pleasure.

Është faktikisht një operacionë

për t'ja hequr kënaqësin seksuale të një gruaje.

And Westerners --

Dhe perendimoret, Evropjanët apo Amerikanët,

Europeans or Americans -- who didn't know about this before,

të cilet nuk kanë diturë rrethë kësaj më parë

[saw] this practice

hasën në këtë praktikë

within some of the Muslim communities who migrated from North Africa.

në mesin e disa komuniteteve Muslimane

të cilet migruan nga Afrika e Jugutë.

And they've thought,

Dhe ata kanë menduar "Oh, qfarë feje e tëmerrëshme

"Oh, what a horrible religion that is, which ordains something like that."

e cila e bënë të duket e tillë."

Faktikisht kur e shiqon synetinë e një femre,

But when you look at female circumcision,

ju e shihni se nuk ka asgjë të bejë me Islamin,

you see that it has nothing to do with Islam;

është vetem një praktikë e Afrikës së Jugut

it's just a North African practice which predates Islam.

e cila ishte para Islamit.

It was there for thousands of years.

Ishte atj për mijera vite.

And, quite tellingly, some Muslims do practice it --

Dhe shumë treguese, disa Muslimanë e praktikojnë atë.

Muslimanet në Afrikën e Jugut, jo në vendet tjera.

the Muslims in North Africa, not in other places.

But also the non-Muslim communities of North Africa --

Mirpo gjithashtu edhe komuniteti jo-Muslimanë në Afrikën e Jugut --

Animistet, madje edhe disa Krishterë

the animists, some Christians and even a Jewish tribe in North Africa --

dhe madje një hebrej në Afrikën e Jugut

është i njohur për praktikimin e synetisë ndaj femrave.

are known to practice female circumcision.

So what might look like a problem within Islamic faith

Pra ajo që duket të jetë një problem

me besimin Islamë

might turn out to be a tradition that Muslims have subscribed to.

mund të jetë një traditë

që Muslimanet janë bërë pjesë e sajë.

The same thing can be said for honor killings,

E njejta gjë mund të thuat për një vrasës me nderë,

which is a recurrent theme in the Western media --

e cila është një jotanishme në mediat e perendimit --

and which is, of course, a horrible tradition.

dhe e cila, sigurishtë, është një traditë e tmerrëshme.

And we see, truly, in some Muslim communities, that tradition.

Dhe ne e shofim plotësisht në disa komunitete me traditë Muslimane.

Mirpo në komunitetin jo-Muslimanë të lindjes së Mesme,

But in the non-Muslim communities of the Middle East,

e tillë sikurse komunite kristjanë, komuniteti lindorë,

such as some Christian communities, Eastern communities,

ju e shihni po të njejten praktikë.

you see the same practice.

We had a tragic case of an honor killing

Ne patem një rastë tragjikë me një vrasës të nderëshem

brenda komunitetit Amerikanë në Turqi

within Turkey's Armenian community just a few months ago.

vetem disa muaj më parë.

Now, these are things about general culture,

Tani këto janë gjëra rreth kulturës në përgjethësi,

but I'm also very much interested in political culture

mirpo unë jam gjithashtu i interesuar edhe në kulturën politike

and whether liberty and democracy is appreciated,

dhe se a është edhe demokracia dhe liria e sakët,

or whether there's an authoritarian political culture

apo mund të jetë edhe politika autoritative një kulturë

in which the state is supposed to impose things on the citizens.

në të cilen shteti duhet të imponojë gjëra qytetarve.

Dhe nuk ka ndonjë sekretë

And it is no secret

that many Islamic movements in the Middle East

që shumë lëvizje Islamike në lindjen e mesme

pretendojnë të jenë autoritative,

tend to be authoritarian,

and some of the so-called "Islamic regimes,"

dhe disa të ashtuquajtura" regjime Islamike"

such as Saudi Arabia, Iran and the worst case, the Taliban in Afghanistan,

e till si Arabia Saudite, Irani

dhe rasti më i keq ishte me Talibanin në Afganistan --

they are pretty authoritarian -- no doubt about that.

ata janë shumë autoritarjanë. Ska dyshim rreth kësj.

Për shembull, në Arabin Saudite

For example, in Saudi Arabia,

there is a phenomenon called the religious police.

është një fenomenë i quajtur policia religjioze.

And the religious police imposes the supposed Islamic way of life

Dhe policia religjioze impozonë

menyren e jetesës sipas Islamit

on every citizen, by force --

në secilin qytetarë, me forcë --

like, women are forced to cover their heads --

sikurse gratë janë të forcuar për ti mbuluar kokatë e tyre --

të veshij hijab, mbulesat e kokës Islamike.

wear the hijab, the Islamic head cover.

Tani, kjo është shumë autoritative,

Now that is pretty authoritarian,

dhe kjo është diqka që unë jam shumë kritikë rreth sajë.

and that's something I'm very much critical of.

Mirpo kur e marë me mend

But when I realized that the non-Muslim,

që jo-Muslimanet,

or the non-Islamic-minded actors in the same geography

apo jo-Islamikët- në të njejtin vendë,

nganjëher sillen njejët,

sometimes behaved similarly,

I realized that the problem maybe lies

Unë e kuptoj si një problem që ndoshta

in the political culture of the whole region, not just Islam.

varet në kulturen politike tek i gjithë regjioni, jo vetem në Islamë.

Let me give you an example: in Turkey, where I come from,

Më lejoni t'ju japë një shembull: në Turqi nga ku unë vi,

which is a very hyper-secular republic,

e cila është një republikë shumë jo-fetare,

until very recently, we used to have what I call "secularism police,"

deri kohëve të fundit

ne kemi pasur atë që unë e quaj policia sekulariste,

e cila do ti mbronte universitetet

which would guard the universities against veiled students.

kundër studentëve me vello.

In other words, they would force students to uncover their heads.

Me fjalë të tjera, ata i detyrojnë studentët

ti zbulojnë kokat e tyre,

And I think forcing people to uncover their head

dhe unë mendoj që ti detyrosh njerëzit ti zbulojnë kokat e tyre

is as tyrannical as forcing them to cover it.

është pothuajse njësoi sikurse ti detyrosh ata ti mbulojnë.

Duhet të jetë vendimi i qytetarëve.

It should be the citizen's decision.

But when I saw that, I said,

Mirpo kur unë e pash atë, thash,

"Maybe the problem is just an authoritarian culture in the region,

"Ndoshta problemi

është vetem në kulturen autoritative në regjionë,

and some Muslims have been influenced by that.

dhe disa Musliman kanë qenë të influencuar nga ai.

Mirpo kokat e njerëzve sekulorë mund të ishin influancuar nga ai.

But the secular-minded people can be influenced by that.

Maybe it's a problem of the political culture,

Ndoshta është një problem i politikës kulturore,

dhe ne duhet të mendojmë rreth asaj

and we have to think about how to change that political culture."

se si të ndryshojmë këtë kulëtur politike."

Now, these are some of the questions I had in mind a few years ago

Tani këto janë disa nga pyetjet

që unë kisha në kokë disa vite më parë

when I sat down to write a book.

kur unë u ula për të shkruar një libër.

I said, "Well, I will do research

Thash, "Unë do të bëjë një kërkim

rreth asaj se si Islami erdhi në kështu siq është në diten e sotit,

about how Islam actually came to be what it is today,

dhe cilat rrugë ishin marr

and what roads were taken and what roads could have been taken."

dhe cilat rrugë duhe të ishin marrurë."

Emri i libërit është " Islami Pa Ekstremizem: Një rastë i Muslimanit Liberalë."

The name of the book is "Islam Without Extremes: A Muslim Case for Liberty."

And as the subtitle suggests,

dhe siq nëntitulli sygjeronë,

I looked at Islamic tradition and the history of Islamic thought

Unë shiqova traditen e Islamit dhe historin e tij

from the perspective of individual liberty,

nëpermjet prespektivave të lirisë individuale,

and I tried to find what are the strengths with regard to individual liberty.

dhe u përpiqa të gjejë se cilat janë fuqitë

me drejti të lirisë individuale.

And there are strengths in Islamic tradition.

Dhe ka fuqi në traditen Islamike.

Islami, si një religjion monoteistë,

Islam, actually, as a monotheistic religion,

which defined man as a responsible agent by itself,

që shumica e definojnë si një gjent i përgjegjëshem për veten e tij,

created the idea of the individual in the Middle East,

krijimin e ides individuale në Lindjen e Mesme

dhe ta ruajmë atë për komunitarizem, dhe kolektivizem

and saved it from the communitarianism, the collectivism of the tribe.

e një fisi.

You can derive many ideas from that.

Ju mund ti nxirrni shumë ideja nga ajo.

But besides that, I also saw problems within Islamic tradition.

Mirpo përveq saj,unë gjithashtu pash problem brenda traditës Islame.

But one thing was curious:

Mirpo një gjë që isha kuriozë:

most of those problems turn out to be problems that emerged later,

shumica e ketyre problemeve dolen të jenë problem që janë krijuar më vonë,

not from the very divine core of Islam, the Koran,

jo nga thelbi i ndarëjes së Islamit, Kurani,

but from, again, traditions and mentalities,

mirpo nga, përpara, traditat dhe mentalitetet,

apo interpretimi i Kuranit

or the interpretations of the Koran that Muslims made in the Middle Ages.

që Muslimanet berën në mesin e viteve.

Kurani , përshembull,

The Koran, for example, doesn't condone stoning.

nuk e lejonë hedhjen e gurëve.

There is no punishment for apostasy.

Nuk egzistonë denimet në brakëtisje.

There is no punishment for personal sins like drinking.

Nuk ka denime në gjërat përsonale skurse pirja.

Këto gjëra të cilat e bejnë ligjin Islam,

These things which make Islamic law,

the troubling aspects of Islamic law,

aspekti i keq i ligjit Islamë,

were developed into later interpretations of Islam.

ishte zhvilluar më vonë në interpretimin e Islamit.

Which means that Muslims can, today,

E cila do të thot që Muslimanet sotë,

look at those things and say,

mund ti shiqojnë këto gjëra dhe thonë,

"Well, the core of our religion is here to stay with us.

"Mirë, thelbi i religjionit tonë

është këtu me ne.

It's our faith, and we will be loyal to it.

Është besimi ynë, dhe ne do të jemi lojanë me të.

But we can change how it was interpreted,

Mirpo ne mund ta ndryshojmë atë se si ishte interpretuar,

because it was interpreted according to the time

spese ishte interpretuar në bazë të kohës dhe viteve kur kan jetuar ata.

and milieu in the Middle Ages.

Tani ne po jetojmë në një botë ndryshe

Now we're living in a different world,

me vlera të ndryshme dhe sisteme të ndryshme politike."

with different values and political systems."

Ai interpretim ishte shumë i mundeshme dhe i dukshem.

That interpretation is quite possible and feasible.

Now, if I were the only person thinking that way,

Tani po të isha i vetmi përson që do mendoja në atë menyr,

we would be in trouble.

ne do të ishim në sikletë.

But that's not the case at all.

Mipor nuk është kështu në përgjethësi.

Actually, from the 19th century on,

Faktikisht, nga shekulli i 19 e tutje,

there's a whole revisionist, reformist -- whatever you call it -- tradition,

është një revisjonë komplet , reformistë --

qfardo që ju e quani atë --

traditë,

a trend in Islamic thinking.

një trendë në mendimin Islamikë.

These were intellectuals or statesmen

Dhe këto ishin intelektuale apo deklerata

të shekullit 19, dhe më vonë, shekullit 20,

of the 19th century, and later, 20th century,

which looked at Europe, basically,

të cilet i shiquan Evropjanet

and saw that Europe has many things to admire,

dhe panë që Evopa ka shumë gjëra për tu admiruar,

like science and technology.

si shkencen dhe teknologjinë.

But not just that; also democracy, parliament,

Mirpo jo vetem atë, gjithashtu demokracinë, parlamentin,

ideja e riprezentimit,

the idea of representation,

the idea of equal citizenship.

ideja e qytetrimit të barabartë.

These Muslim thinkers, intellectuals and statesmen of the 19th century,

Këta mendues Musliman dhe intelektual dhe dekleratëgji

të shekullit 19 e shiquan Evropen, dhe panë këto gjëra.

looked at Europe, saw these things, and said,

Ata than, " Përse nuk i kemi këto gjëra?"

"Why don't we have these things?"

Dhe i shiquan traditat Islamike,

And they looked back at Islamic tradition,

Ata panë që ka aspekte problematike,

and saw that there are problematic aspects,

but they're not the core of the religion, so maybe they can be re-understood,

mirpo ata nuk janë thelbi i religjionit, pra ndoshta ata mund të ri-kuptohen,

dhe Kurani mund të ri-lexohet

and the Koran can be reread in the modern world.

në boten moderne.

That trend is generally called Islamic modernism,

Ai trend

në përgjthësi quhet modernizimi Islamikë,

and it was advanced by intellectuals and statesmen,

dhe ishte avancuar nga intelektualet dhe dekleratëgjitë,

not just as an intellectual idea, though,

jo vetem si një ide e menduar intelektuale,

but also as a political program.

mirpo gjithashtu edhe një program politikë.

And that's why, actually, in the 19th century,

Dhe ajo është përse në shekullin e 19

the Ottoman Empire, which then covered the whole Middle East,

perandoria osmane, e cila pastaj e mbuloj të gjithë Lindjen e Mesme,

bëri shumë reforma të rendësishme --

made very important reforms --

reforms like giving Christians and Jews an equal citizenship status,

reforka sikurse dhënja e Krishterve dhe Hindusme

statusin e qytetarit të barabartë,

pranimin e kushtetutes,

accepting a constitution,

accepting a representative parliament,

pranimin e parlamentit ri-prezentues,

advancing the idea of freedom of religion.

avancimin e ides së lirisë dhe religjionit.

That's why the Ottoman Empire, in its last decades,

Dhe kjo është përse perandoria osmane në dekadat e fundit

turned into a proto-democracy, a constitutional monarchy,

u kthye në një proto-demokraci,

një monarki kushtetuese,

and freedom was a very important political value at the time.

dhe liria ishte një vlerë shumë e rendësishme e politikes së asaj kohe.

Similarly, in the Arab world,

Njejët, sikurse në boten Arabe,

there was what the great Arab historian Albert Hourani defines

atje ishte ajo që një historjan i shkelqyer Arab Albert Hourani

e definon si vitet e lirisë.

as the Liberal Age.

He has a book, "Arabic Thought in the Liberal Age,"

Ai ka një libër, " Arabet menduan në vitet e lirsë,"

dhe vitet e lirisë, ai definon

and the Liberal Age, he defines as 19th century and early 20th century.

si shekulli 19 dhe fillimi i shekulit 20.

Thjeshtë, ky ishte trendi i dominuar

Quite notably, this was the dominant trend in the early 20th century

në fillim të shekullit 20

among Islamic thinkers and statesmen and theologians.

në mesin e mendimtarve Islamik dhe dekleratave.

But there is a very curious pattern in the rest of the 20th century,

Mirpo është një menyr shumë kurioze

në pjesën tjetër të shekullit 20,

because we see a sharp decline in this Islamic modernist line.

sepse ne shofim një zvoglim i mprehët

në linëjen e modernizimit Islamik.

And in place of that,

Dhe në vend të tij,

what happens is that Islamism grows as an ideology which is authoritarian,

ajo që ndodh është që Islamizmi rritet

si një ideologji e cila është autoritative,

which is quite strident,

që është diqka tendosese,

which is quite anti-Western,

e cila është diqka kurdër-përendimit,

dhe që dëshiron të ndryshoj shoqërin

and which wants to shape society based on a utopian vision.

bazuar në vizjonin utopian.

So Islamism is the problematic idea

Pra Islamizmi është ideja problematike

that really created a lot of problems in the 20th-century Islamic world.

e cila me të vërtet krijojë shumë probleme

në shekullin e 20 në boten Islamike.

And even the very extreme forms of Islamism

Dhe madje edhe në disa forma ekstreme të Islamizmit

led to terrorism in the name of Islam --

solli deri te terrorismi në emrin e Islamit --

që aktualishtë është një praktikë që unë mendoj se është kundër Islamit,

which is actually a practice that I think is against Islam,

but some, obviously, extremists, did not think that way.

mirpo, disa ekstremist të tjerë nuk mendojnë në këtë menyrë.

But there is a curious question:

Mirpo është një pyetje kurioze:

If Islamic modernism was so popular in the 19th and early 20th centuries,

Nese modernizimi i Islamizmit ishte aq i njohur

në shekullinë 19 dhe në fillimet e shekullit 20,

why did Islamism become so popular in the rest of the 20th century?

përse u bë aqë i fashmum Islamizmi

në pjesën tjetër të shekullit 20?

Dhe kjo është një pyetje që une mendoj,

And this is a question, I think, which needs to be discussed carefully.

e cila duhet të diskutohet shumë me kujdesë.

In my book, I went into that question as well.

Dhe në libërin timë, unë hyra në këtë pyetje gjithashtu.

And actually, you don't need to be a rocket scientist to understand that.

Dhe faktikisht nuk duhet të jeni ndonjë shkencëtar raketash ta kuptosh këtë.

Just look at the political history of the 20th century,

Ju vetem mund ta shiqoni historin politike të shekullit 20,

dhe mund të shihni që gjërat kanë ndryshuar shumë.

and you see things have changed a lot.

Konteksti ka ndryshuar.

The contexts have changed.

In the 19th century,

Në shekullin 19,

when Muslims were looking at Europe as an example,

kur Muslimanet po shiqonin Evrope si një shembull,

they were independent; they were more self-confident.

ata ishin të pamvarur;ata ishinë më teper me vetëbesim.

In the early 20th century, with the fall of the Ottoman Empire,

Në fillmet e shekullit 20, me rënjen e pushtuesit Osman,

the whole Middle East was colonized.

e gjithë Lindja e Mesme ishte kolonizuarë.

And when you have colonialization, what do you have?

Dhe kur ju kolonizoheni qfar keni ?

You have anti-colonialization.

Ju keni anti-konolizimë.

So Europe is not just an example now to emulate;

Pra Evopa nuk është vetem një shembull tani se si të vlerësohet;

it's an enemy to fight and to resist.

është një armik për tu luftuar dhe për tu rezistuarë.

So there's a very sharp decline in liberal ideas in the Muslim world,

Pra është një zbritje e mprehët

në idet liberale të botës Muslimane,

dhe atë që shihni është më tepër si një mbërojtje,

and what you see is more of a defensive, rigid, reactionary strain,

mbrotje e drejtëpërdrejtë,

which led to Arab socialism, Arab nationalism

e cila kalon në socializmin Arabë, nacionalizmin Arabë

and ultimately to the Islamist ideology.

dhe përfundimisht te ideologjia Islamiste.

And when the colonial period ended,

Dhe kur periudha koloniale përfudnoi,

what you had in place of that was generally secular dictators,

qafë kishte në vend të saj

ishte, në përgjiëthsi,dikëtaror jo-fetarë,

të cilet thonë ata janë një shtetë,

which say they're a country,

but did not bring democracy to the country,

mirpo nuk sjellin demokraci tek shteti i tyre,

and established their own dictatorship.

dhe formuanë diktatorshipin e tyre.

And I think the West, at least some powers in the West,

Dhe unë mendoj se perendimi, të pakten disa fuqi të perendimit,

në veqanti Shtetet e Bashkuara,

particularly the United States,

made the mistake of supporting those secular dictators,

bëren gabim në përkrahjen e këtyre shteteve diktarore,

thinking that they were more helpful for their interests.

duke menduar se ato ishim më ndihmuese për interesin e tyre.

But the fact that those dictators suppressed democracy in their country

Mirpo fakti që këta diktatorë

ndaluan demokracinë në shtetet e tyre

and suppressed Islamic groups in their country

dhe përkrahen grupet Islamiste në shtetet e tyre

actually made the Islamists much more strident.

faktikish i bëri Islamistet shumë më të fuqishem.

Pra në shekullin e 20,

So in the 20th century,

you had this vicious cycle in the Arab world,

ju keni pasur këtë rrethin e egër të botes Arabe

where you have a dictatorship suppressing its own people,

ku keni pasur një diktator i cili i shtypëte popullin e tij

including the Islamic pious,

duke përfshir edhe Islamin e vyrtytshem,

and they're reacting in reactionary ways.

dhe ata po reagojnë në një menyrë reaktive.

There was one country, though,

Ishte një shtet, nepërmjet,

which was able to escape or stay away from that vicious cycle.

të cilit isha në gjendje të largohem apo të rri largë

nga ky qark i arbitrarë.

And that's the country where I come from, Turkey.

Dhe ai është shteti nga unë vi; kjo është Turqia.

Turkey has never been colonized,

Turqia kurr nuk ka qen e kolonizuar,

pra është mbajtur mend si një shtet i pamvarur pas rënjes së pushtuesit osman.

so it remained as an independent nation after the fall of the Ottoman Empire.

Ajo është një gjë për tu kujtuar.

That's one thing to remember;

Ata nuk ndanin të njejtin anti-kolonian

it did not share the same anti-colonial hype

të cilat i gjen në disa shtete tjera regjionale.

that you can find in some other countries in the region.

Secondly, and most importantly,

Së dyti, dhe më e rendësishmja,

Turkey became a democracy

Turqia u bë demokraci

earlier than any of the countries we are talking about.

më herët sesa shtetet për të cilat ne kishim qenë duke folurë.

In 1950, Turkey had the first free and fair elections,

Në vitin 1950, Turqia zhvilloi zgjedhjet e para të lira,

të cilat përfunduan regjimin më autokratë,

which ended the more autocratic secular regime,

which was in the beginning of Turkey.

i cili ishte në fillimin e Turqisë.

And the pious Muslims in Turkey

Dhe Muslimanet e vyrtytëshem në Turqi

saw that they could change the political system by voting.

e panë se ata mund të ndryshojnë sistemin politikë duke votuarë.

And they realized that democracy is something compatible with Islam,

Dhe ata e kuptuan se demokracia është diqka që është e përshtatëshme me Islamin,

e përshtatëshme me vlerat e sajë,

compatible with their values,

and they've been supportive of democracy.

dhe ata ishin përkrahës të demokracisë.

That's an experience

Ajo është një eksperiencë

that not every other Muslim nation in the Middle East had,

të cilen jo secili Muslimanë në lindjen e mesme ka pasurë

deri shumë vonë.

until very recently.

Secondly, in the past two decades,

Së dyti, në dy dekadat e fundit,

thanks to globalization, thanks to the market economy,

duke i falenderuar globalizimit,duke i falenderuar tregut të ekonomisë,

thanks to the rise of a middle class,

duke i falenderuar rritëjes së klasave të mesme,

we in Turkey see what I define as a rebirth of Islamic modernism.

ne në Turqi e pamë

atë që unë e definoj si ri-lindje të modernizimit Islamë.

Now, there's the more urban middle-class pious Muslims

Tani, ka më shumë klasa të mesme urbana të Muslimanve të vyrtytëshem

i cili, prapë, shiqoj traditat e tyre

who, again, look at their tradition

dhe e pa që ka disa probleme në tradita,

and see that there are some problems in the tradition,

dhe ata e kupëtuan se ato duhet ndryshuar dhe pyeturë dhe reformuarë.

and understand that they need to be changed and questioned and reformed.

Dhe ata shiquan Evropen,

And they look at Europe, and see an example, again, to follow.

dhe ata shofin një shembull, prapë për ta ndjekurë.

They see an example, at least, to take some inspiration from.

Ata shofin një shembull, të pakten, për të fituar pak inspirim.

Për këtë arsyeje E.U procesoi,

That's why the EU process, Turkey's effort to join the EU,

Përpjekjet e Turqis për tu bashkangjitur ne E.U,

ishin të përkrahuar brenda Turqisë

has been supported inside Turkey by the Islamic pious,

nga fetarët Islamikë,

while some secular nationalists were against it.

ndërkaq disa vende jo-fetare ishin kundër këtij.

Well, that process has been a little bit blurred

Mirpo ai procesë ka qenë paksa i vonuarë

nga fakti që jo të gjithë Evropëjanet janë të mirëseardhur --

by the fact that not all Europeans are that welcoming,

mirpo kjo është një bisedë tjetër.

but that's another discussion.

But the pro-EU sentiment in Turkey in the past decade

Mirpo pro bashkimit Europian në Turiqi në dekadën e fundit

has become almost an Islamic cause and supported by the Islamic liberals

ka qenë pothuajse një qështje Islamike

dhe i përkrahur nga liberalët Islamikë

and the secular liberals as well, of course.

dhe jo-fetarët gjithashtu, sigurishtë.

And thanks to that,

Dhe faliminderit për atë,

Turkey has been able to reasonably create a success story

Turqia ka qenë në gjendje të arësyeshme të krijoj një tregim të sukëseshem

in which Islam and the most pious understandings of Islam

në të cilën Islami dhe vyrtytet më të kupëtueshme të Islamit

have become part of the democratic game,

janë bërë pjesë e lojës demokratike,

and even contributes to the democratic and economic advance of the country.

dhe madje kontribues të demokracisë dhe ekonomisë

përparimin e shtetit.

And this has been an inspiring example right now

Dhe ky ka qenë një shembull inspirues tani për tani

për disa prej lëvizjeve Islamike

for some of the Islamic movements

apo disa prej shteteve në botën Arabe.

or some of the countries in the Arab world.

You must have all seen the Arab Spring,

Ju mund të keni parë Pranëveren Arabe,

which began in Tunis and in Egypt.

e cila filloi në Tunis dhe në Egjiptë.

Arab masses just revolted against their dictators.

Dhe masa Arabe

vetem u revoltua kundër diktatorëve të vetë.

They were asking for democracy; they were asking for freedom.

Ata ishin duke kërkuar për demokraci; ata po kërkonin për liri.

Dhe ata nuk u gjinden të jenë Islamisët lojalë

And they did not turn out to be the Islamist boogeyman

that the dictators were always using to justify their regime.

që diktarori ishte duke i përdorur

për të justifikuar regjimin e tyre.

Ata than që "ne dëshirojmë liri; ne dëshirojmë demokraci.

They said, "We want freedom; we want democracy.

We are Muslim believers,

Ne jemi besimëtarë Muslimanë,

but we want to be living as free people in free societies."

mirpo ne dëshirojmë të jetojmë si njerëz të lirë në shoqëri."

Sigurishtë,kjo është një rrugë e gjatë.

Of course, this is a long road.

Demokracia nuk është ndonjë gjë që arrihet brenda natës;

Democracy is not an overnight achievement; it's a process.

Është një procesë.

Mirpo është një opokë premtuese

But this is a promising era in the Muslim world.

në botën Muslimane.

Dhe unë besoj që modernizimi Islamë

And I believe that the Islamic modernism which began in the 19th century,

i cili filloi në shekullin 19-të,

but which had a setback in the 20th century

mirpo e cila kishte një nguritje në shekullin e 20

për arësyje të problemeve politike të botës Muslimane,

because of the political troubles of the Muslim world,

ka një rilindje.

is having a rebirth.

Dhe unë mendoj se porosia marrëse nga ajo

And I think the takeaway message from that would be that Islam,

do të jetë Islami,

despite some of the skeptics in the West,

edhe për arësyje të disa skepticistëve në Perendim,

has the potential in itself

ka potencjalinë në vetëvete

to create its own way to democracy, create its own way to liberalism,

për të krijuar menyrën e vetë për demokraci,krijimin e menyrës se vetë për liberalizem,

create its own way to freedom.

krijimin e menyrës se vetë për liri.

They just should be allowed to work for that.

Ata vetem duhet të lejohen për të punuar me ta.

Faliminderit shumë.

Thanks so much.

(Applause)

(Duartrokitje)