Mustafa Akyol: Faith versus tradition in Islam

119,844 views ・ 2011-05-26

TED


Ju lutemi, klikoni dy herë mbi titrat në anglisht më poshtë për të luajtur videon.

Translator: Liridon Shala Reviewer: Robert Lokaj
Disa javë më parë,
00:16
A few weeks ago, I had a chance to go to Saudi Arabia.
0
16656
3651
Kisha shancen të shkoi në Arabinë Saudite.
00:20
And the first thing I wanted to do as a Muslim
1
20744
2609
Dhe gjëja e parë që dëshiroja të bëjë si një Muslimanë
00:23
was to go to Mecca and visit the Kaaba,
2
23377
2401
ishte të shkojë në Mekë dhe të vizitojë Kaaba,
00:25
the holiest shrine of Islam.
3
25802
1434
vendi i shenjët i Islamit.
00:27
And I did that; I put on my ritualistic dress,
4
27595
2680
Dhe e bëra atë; vendosa veshjen time rituale;
Shkova në gjamin e shenjët;
00:30
I went to the holy mosque,
5
30299
1508
00:31
I did my prayers,
6
31831
1679
Bëra lutëjet e mija;
00:33
I observed all the rituals.
7
33534
1702
I abzorvova të gjitha ritualet.
Dhe ndërkohë,
00:36
And meanwhile, besides all the spirituality,
8
36260
3377
përveq gjithë këtij spirtualiteti,
00:39
there was one mundane detail in the Kaaba
9
39661
2297
ishte një detaj i zakonshem në Kaba
00:41
that was pretty interesting for me:
10
41982
1698
i cili ishte shumë interesant për mua.
00:43
there was no separation of sexes.
11
43704
1759
Nuk kishte ndarësi seksi.
00:45
In other words, men and women were worshiping all together.
12
45949
3287
Me fjalë të tjera, burrat dhe gratë
luteshin të gjithë sëbashku.
Ata ishinë të gjithë sëbashku edhe gjatë bërjes së tavafit ( ritualit të sjellëes rreth kabës),
00:50
They were together while doing tawāf, the circular walk around the Kaaba.
13
50085
4778
ecëja qarkore rreth Kabës.
00:54
They were together while praying.
14
54887
1593
Ata ishinë sëbashku gjatë lutëjesë.
00:56
And if you wonder why this is interesting at all,
15
56504
3558
Dhe nëse dëshironi të dini përse ishte kjo interesante,
duhet të shihni pjesën tjetër të Arabisë Saudite
01:00
you have to see the rest of Saudi Arabia,
16
60086
2581
01:02
because this a country which is strictly divided between the sexes.
17
62691
4545
sepse është një shtetë
e cila është rrepësisht e ndarë në bazë të seksit.
01:07
In other words:
18
67848
1166
Me fjalë të tjera,
01:09
as men, you are simply not supposed to be in the same physical space
19
69038
3743
si burrë, ju nuk duhet të jeni
në të njejten hapësir fizie me gratë.
01:12
with women.
20
72805
1164
01:13
And I noticed this in a very funny way.
21
73993
1886
Dhe unë e vura re këtë sepse ishte një menyrë shumë qesharake.
01:15
I left the Kaaba to eat something in downtown Mecca.
22
75903
3217
Unë u largova nga Kaaba
për të ngrën diqka në qytetin Meka.
01:19
I headed to the nearest Burger King restaurant.
23
79668
2438
Unë shkova deri në restaurantin më të afërt 'Burger King'
Dhe shkova atje ---
01:22
And I went there -- I noticed that there was a male section,
24
82130
3756
Unë e vura re se ishte një vend i posaqem për burra,
01:25
which is carefully separated from the female section.
25
85910
2798
i cili ishte i ndarë me kujdes nga vendi i grave.
01:28
I had to pay, order and eat in the male section.
26
88732
2611
Dhe unë u dasht të paguaj, porosis dhe të ha vetem në seksionin e meshkujve.
01:31
"It's funny," I said to myself,
27
91946
1794
Është qesharake, i thash vetes,
01:33
"You can mingle with the opposite sex at the holy Kaaba,
28
93764
2804
"Ju mund të përziheni me seksin e kundërt në të gjithë Kaban,
01:36
but not at the Burger King?"
29
96592
1644
mirpo jo edhe në Bruger King."
01:38
(Laughter)
30
98260
1030
Shumë ironike.
01:39
Quite, quite ironic.
31
99314
1702
Ironike, dhe gjithashtu mendoj së është shumë rrëfyese.
01:41
Ironic, and it's also, I think, quite telling,
32
101040
2267
01:43
because the Kaaba and the rituals around it
33
103331
3580
Sepse Kaba dhe ritualet rreth saj
01:46
are relics from the earliest phase of Islam,
34
106935
2889
janë relikë nga fazat e herëshme të Islamit,
01:49
that of prophet Muhammad.
35
109848
1388
ato të profetit Muhamed.
01:51
And if there was a big emphasis at the time to separate men from women,
36
111678
3851
Dhe po të kishte qen një përkushtim i madhë në atë kohë
për ti ndarë burrat nga gratë,
01:55
the rituals around the Kaaba could have been designed accordingly.
37
115553
3118
ritualet rreth Kabes do të kishin qenë dizejnuar ndryshe.
01:58
But apparently, that was not an issue at the time.
38
118695
2368
Mirpo ajo nuk ishte ndonjë temë e asaj kohe.
Pra ritualet vinë në atë menyrë.
02:01
So the rituals came that way.
39
121087
1401
02:02
This is also, I think, confirmed by the fact
40
122512
2528
Kjo është gjithashtu, e konfirmuar mendoj unë
nga fakti se gratë
02:05
that the seclusion of women in creating a divided society
41
125064
3653
në krijimin e një shoqërie të ndarë
02:08
is something that you also do not find in the Koran --
42
128741
3496
nuk është diqka që mund ta hasni në Kuranë,
pjesa kryesore e Islamit --
02:12
the very core of Islam, the divine core of Islam --
43
132261
3062
thelbi i ndarëjes së Islamit
02:15
that all Muslims, equally myself, believe.
44
135347
2413
që të gjithë Muslimanet, së bashku me mua, besojnë.
Unë mendoj se nuk është një aksident
02:19
And I think it's not an accident
45
139054
1671
02:20
that you don't find this idea in the very origin of Islam,
46
140749
3487
që nuk e gjeni këtë ide
në origjinen e Islamit.
02:24
because many scholars who study the history of Islamic thought --
47
144639
3669
Sepse shumë studjues
të cilet e studjuan historin e fesë Islame --
02:28
Muslim scholars or Westerners --
48
148332
1920
Studjuesit e Muslimanizimit --
02:30
think that, actually, the practice of dividing men and women physically
49
150276
4374
mendojnë se praktika e
ndarëjes fizike të grave dhe burrave
02:34
came as a later development in Islam,
50
154674
3135
vjenë si zhvillim i më vonshem në Islam,
02:37
as Muslims adopted some preexisting cultures
51
157833
3031
siq Muslimanet adaptuan
disa nga kulturat egzistuese dhe tradicjonale të lindëjes së mesme.
02:40
and traditions of the Middle East.
52
160888
1686
02:42
Seclusion of women was actually a Byzantine and Persian practice,
53
162598
4716
Mbulesa e grave faktikisht
ishte në kohen e bizanitit dhe praktikë Persiane,
dhe Muslimanet e adaptuan atë
02:47
and Muslims adopted it and made it a part of their religion.
54
167338
3739
dhe e bënë atë të jetë pjesë e këtij religjioni.
02:51
Actually, this is just one example of a much larger phenomenon.
55
171101
4200
Dhe faktikisht ky është vetem një shembullë
i një fenomeni shumë më të madhë.
02:55
What we call today Islamic law, and especially Islamic culture --
56
175695
3625
Atë që ne e quajmë ligji i Islamit, dhe në veqanti kultura Islame --
dhe ka shumë kultura Islame faktikishtë;
02:59
and there are many Islamic cultures, actually;
57
179344
2187
një në Arabinë Saudite është shumë më ndryshe
03:01
the one in Saudi Arabia is much different
58
181555
1987
nga unë vi në Turqi Stambollë.
03:03
from where I come from in Istanbul or Turkey.
59
183566
2245
03:05
But still, if you're going to speak about a Muslim culture,
60
185835
3273
Mirpo akoma,
nëse do të flasim rreth një kulture Islame,
03:09
this has a core: the divine message which began the religion.
61
189132
4343
kjo ka një thelbë, porosia e ndarëjes,
e cila filon besimin,
03:13
But then many traditions, perceptions, practices were added on top of it.
62
193499
5039
mirpo pastaj shumë tradita, percepcione,
shumë praktika ishin shtuarë në krye të saj.
03:18
And these were traditions of the Middle East medieval traditions.
63
198562
3468
Dhe këto ishin tradita të lindjes së Mesme -- tradita mesjetare.
03:22
There are two important messages, or two lessons,
64
202609
3593
Dhe janë dy porosi të rendësishme, dy mësime,
për tu marrur nga ai realitetë.
03:26
to take from that reality.
65
206226
2146
03:28
First of all, Muslims --
66
208892
1522
Së pari, Muslimanet --
03:30
pious, conservative, believing Muslims who want to be loyal to their religion --
67
210438
3882
i vyrtytshem,konzervativë, Muslimanet besimëtar të cilet dëshirojnë të jenë lojanë ndaj religjionit të tyre --
nuk duhet të ngjiten pasë gjëdogjëje në kulturen e tyre,
03:34
should not cling onto everything in their culture,
68
214344
2430
03:36
thinking that that's divinely mandated.
69
216798
2208
duke menduar në atë se ndarja është mandative.
Ndoshta disa gjëra janë tradita të këqija
03:39
Maybe some things are bad traditions and they need to be changed.
70
219030
3206
dhe ato duhet tëndryshohen.
03:42
On the other hand, the Westerners who look at Islamic culture
71
222260
4051
Në doren tjetër, përendimoret
të cilet e shiqojnë kulturen Islame
03:46
and see some troubling aspects
72
226335
2166
dhe shofin disa aspekte të gabuara
03:48
should not readily conclude that this is what Islam ordains.
73
228525
3190
nuk duhet të konkludojnë në atë se Islami është ashtu.
03:51
Maybe it's a Middle Eastern culture that became confused with Islam.
74
231739
3788
Ndoshta është kulturë e lindëjes së mesme
e cila u bë konfuzë me Islamin.
Është një praktikim i quajtur synetia e femrave.
03:56
There is a practice called female circumcision.
75
236205
2638
Diqka e tmerëshme,
03:59
It's something terrible, horrible.
76
239315
2042
04:01
It is basically an operation to deprive women of sexual pleasure.
77
241381
3849
Është faktikisht një operacionë
për t'ja hequr kënaqësin seksuale të një gruaje.
04:06
And Westerners --
78
246072
1820
Dhe perendimoret, Evropjanët apo Amerikanët,
04:07
Europeans or Americans -- who didn't know about this before,
79
247916
3320
të cilet nuk kanë diturë rrethë kësaj më parë
04:11
[saw] this practice
80
251260
1976
hasën në këtë praktikë
04:13
within some of the Muslim communities who migrated from North Africa.
81
253260
4292
në mesin e disa komuniteteve Muslimane
të cilet migruan nga Afrika e Jugutë.
04:17
And they've thought,
82
257576
1175
Dhe ata kanë menduar "Oh, qfarë feje e tëmerrëshme
04:18
"Oh, what a horrible religion that is, which ordains something like that."
83
258775
4110
e cila e bënë të duket e tillë."
Faktikisht kur e shiqon synetinë e një femre,
04:23
But when you look at female circumcision,
84
263579
2051
ju e shihni se nuk ka asgjë të bejë me Islamin,
04:25
you see that it has nothing to do with Islam;
85
265654
2167
është vetem një praktikë e Afrikës së Jugut
04:27
it's just a North African practice which predates Islam.
86
267845
2682
e cila ishte para Islamit.
04:30
It was there for thousands of years.
87
270551
1813
Ishte atj për mijera vite.
04:32
And, quite tellingly, some Muslims do practice it --
88
272388
3614
Dhe shumë treguese, disa Muslimanë e praktikojnë atë.
Muslimanet në Afrikën e Jugut, jo në vendet tjera.
04:36
the Muslims in North Africa, not in other places.
89
276026
2445
04:38
But also the non-Muslim communities of North Africa --
90
278495
3646
Mirpo gjithashtu edhe komuniteti jo-Muslimanë në Afrikën e Jugut --
Animistet, madje edhe disa Krishterë
04:42
the animists, some Christians and even a Jewish tribe in North Africa --
91
282165
4001
dhe madje një hebrej në Afrikën e Jugut
është i njohur për praktikimin e synetisë ndaj femrave.
04:46
are known to practice female circumcision.
92
286190
2268
04:48
So what might look like a problem within Islamic faith
93
288970
4636
Pra ajo që duket të jetë një problem
me besimin Islamë
04:53
might turn out to be a tradition that Muslims have subscribed to.
94
293630
3606
mund të jetë një traditë
që Muslimanet janë bërë pjesë e sajë.
04:57
The same thing can be said for honor killings,
95
297735
2222
E njejta gjë mund të thuat për një vrasës me nderë,
04:59
which is a recurrent theme in the Western media --
96
299981
2548
e cila është një jotanishme në mediat e perendimit --
05:02
and which is, of course, a horrible tradition.
97
302553
2683
dhe e cila, sigurishtë, është një traditë e tmerrëshme.
05:05
And we see, truly, in some Muslim communities, that tradition.
98
305260
3419
Dhe ne e shofim plotësisht në disa komunitete me traditë Muslimane.
Mirpo në komunitetin jo-Muslimanë të lindjes së Mesme,
05:09
But in the non-Muslim communities of the Middle East,
99
309074
2910
e tillë sikurse komunite kristjanë, komuniteti lindorë,
05:12
such as some Christian communities, Eastern communities,
100
312008
2650
ju e shihni po të njejten praktikë.
05:14
you see the same practice.
101
314682
1285
05:15
We had a tragic case of an honor killing
102
315991
2635
Ne patem një rastë tragjikë me një vrasës të nderëshem
brenda komunitetit Amerikanë në Turqi
05:18
within Turkey's Armenian community just a few months ago.
103
318650
3147
vetem disa muaj më parë.
05:21
Now, these are things about general culture,
104
321821
2123
Tani këto janë gjëra rreth kulturës në përgjethësi,
05:23
but I'm also very much interested in political culture
105
323968
2850
mirpo unë jam gjithashtu i interesuar edhe në kulturën politike
05:26
and whether liberty and democracy is appreciated,
106
326842
2817
dhe se a është edhe demokracia dhe liria e sakët,
05:29
or whether there's an authoritarian political culture
107
329683
2772
apo mund të jetë edhe politika autoritative një kulturë
05:32
in which the state is supposed to impose things on the citizens.
108
332479
3221
në të cilen shteti duhet të imponojë gjëra qytetarve.
Dhe nuk ka ndonjë sekretë
05:36
And it is no secret
109
336183
1708
05:37
that many Islamic movements in the Middle East
110
337915
2527
që shumë lëvizje Islamike në lindjen e mesme
pretendojnë të jenë autoritative,
05:40
tend to be authoritarian,
111
340466
1277
05:41
and some of the so-called "Islamic regimes,"
112
341767
2931
dhe disa të ashtuquajtura" regjime Islamike"
05:44
such as Saudi Arabia, Iran and the worst case, the Taliban in Afghanistan,
113
344722
4897
e till si Arabia Saudite, Irani
dhe rasti më i keq ishte me Talibanin në Afganistan --
05:49
they are pretty authoritarian -- no doubt about that.
114
349643
2600
ata janë shumë autoritarjanë. Ska dyshim rreth kësj.
Për shembull, në Arabin Saudite
05:52
For example, in Saudi Arabia,
115
352267
1426
05:53
there is a phenomenon called the religious police.
116
353717
2519
është një fenomenë i quajtur policia religjioze.
05:56
And the religious police imposes the supposed Islamic way of life
117
356260
3976
Dhe policia religjioze impozonë
menyren e jetesës sipas Islamit
06:00
on every citizen, by force --
118
360260
2109
në secilin qytetarë, me forcë --
06:02
like, women are forced to cover their heads --
119
362393
2984
sikurse gratë janë të forcuar për ti mbuluar kokatë e tyre --
të veshij hijab, mbulesat e kokës Islamike.
06:05
wear the hijab, the Islamic head cover.
120
365401
2788
Tani, kjo është shumë autoritative,
06:09
Now that is pretty authoritarian,
121
369119
1604
dhe kjo është diqka që unë jam shumë kritikë rreth sajë.
06:10
and that's something I'm very much critical of.
122
370747
2282
Mirpo kur e marë me mend
06:13
But when I realized that the non-Muslim,
123
373879
3586
që jo-Muslimanet,
06:17
or the non-Islamic-minded actors in the same geography
124
377489
3619
apo jo-Islamikët- në të njejtin vendë,
nganjëher sillen njejët,
06:21
sometimes behaved similarly,
125
381132
1701
06:22
I realized that the problem maybe lies
126
382857
2002
Unë e kuptoj si një problem që ndoshta
06:24
in the political culture of the whole region, not just Islam.
127
384883
2882
varet në kulturen politike tek i gjithë regjioni, jo vetem në Islamë.
06:27
Let me give you an example: in Turkey, where I come from,
128
387789
2717
Më lejoni t'ju japë një shembull: në Turqi nga ku unë vi,
06:30
which is a very hyper-secular republic,
129
390530
1976
e cila është një republikë shumë jo-fetare,
06:32
until very recently, we used to have what I call "secularism police,"
130
392937
5236
deri kohëve të fundit
ne kemi pasur atë që unë e quaj policia sekulariste,
e cila do ti mbronte universitetet
06:38
which would guard the universities against veiled students.
131
398197
4039
kundër studentëve me vello.
06:42
In other words, they would force students to uncover their heads.
132
402979
4509
Me fjalë të tjera, ata i detyrojnë studentët
ti zbulojnë kokat e tyre,
06:47
And I think forcing people to uncover their head
133
407512
2328
dhe unë mendoj që ti detyrosh njerëzit ti zbulojnë kokat e tyre
06:49
is as tyrannical as forcing them to cover it.
134
409864
3115
është pothuajse njësoi sikurse ti detyrosh ata ti mbulojnë.
Duhet të jetë vendimi i qytetarëve.
06:53
It should be the citizen's decision.
135
413003
1720
06:54
But when I saw that, I said,
136
414747
1659
Mirpo kur unë e pash atë, thash,
06:56
"Maybe the problem is just an authoritarian culture in the region,
137
416430
3806
"Ndoshta problemi
është vetem në kulturen autoritative në regjionë,
07:00
and some Muslims have been influenced by that.
138
420260
2852
dhe disa Musliman kanë qenë të influencuar nga ai.
Mirpo kokat e njerëzve sekulorë mund të ishin influancuar nga ai.
07:03
But the secular-minded people can be influenced by that.
139
423136
2655
07:05
Maybe it's a problem of the political culture,
140
425815
2184
Ndoshta është një problem i politikës kulturore,
dhe ne duhet të mendojmë rreth asaj
07:08
and we have to think about how to change that political culture."
141
428023
3460
se si të ndryshojmë këtë kulëtur politike."
07:11
Now, these are some of the questions I had in mind a few years ago
142
431916
3823
Tani këto janë disa nga pyetjet
që unë kisha në kokë disa vite më parë
07:15
when I sat down to write a book.
143
435763
1704
kur unë u ula për të shkruar një libër.
07:17
I said, "Well, I will do research
144
437967
2153
Thash, "Unë do të bëjë një kërkim
rreth asaj se si Islami erdhi në kështu siq është në diten e sotit,
07:20
about how Islam actually came to be what it is today,
145
440144
4985
dhe cilat rrugë ishin marr
07:25
and what roads were taken and what roads could have been taken."
146
445153
3295
dhe cilat rrugë duhe të ishin marrurë."
Emri i libërit është " Islami Pa Ekstremizem: Një rastë i Muslimanit Liberalë."
07:29
The name of the book is "Islam Without Extremes: A Muslim Case for Liberty."
147
449127
4109
07:33
And as the subtitle suggests,
148
453260
2459
dhe siq nëntitulli sygjeronë,
07:35
I looked at Islamic tradition and the history of Islamic thought
149
455743
3025
Unë shiqova traditen e Islamit dhe historin e tij
07:38
from the perspective of individual liberty,
150
458792
2078
nëpermjet prespektivave të lirisë individuale,
07:40
and I tried to find what are the strengths with regard to individual liberty.
151
460894
3966
dhe u përpiqa të gjejë se cilat janë fuqitë
me drejti të lirisë individuale.
07:44
And there are strengths in Islamic tradition.
152
464884
2102
Dhe ka fuqi në traditen Islamike.
Islami, si një religjion monoteistë,
07:47
Islam, actually, as a monotheistic religion,
153
467010
2313
07:49
which defined man as a responsible agent by itself,
154
469347
4092
që shumica e definojnë si një gjent i përgjegjëshem për veten e tij,
07:53
created the idea of the individual in the Middle East,
155
473463
2613
krijimin e ides individuale në Lindjen e Mesme
dhe ta ruajmë atë për komunitarizem, dhe kolektivizem
07:56
and saved it from the communitarianism, the collectivism of the tribe.
156
476100
4355
e një fisi.
08:00
You can derive many ideas from that.
157
480479
1836
Ju mund ti nxirrni shumë ideja nga ajo.
08:02
But besides that, I also saw problems within Islamic tradition.
158
482339
3145
Mirpo përveq saj,unë gjithashtu pash problem brenda traditës Islame.
08:05
But one thing was curious:
159
485865
1507
Mirpo një gjë që isha kuriozë:
08:07
most of those problems turn out to be problems that emerged later,
160
487396
3407
shumica e ketyre problemeve dolen të jenë problem që janë krijuar më vonë,
08:10
not from the very divine core of Islam, the Koran,
161
490827
3069
jo nga thelbi i ndarëjes së Islamit, Kurani,
08:13
but from, again, traditions and mentalities,
162
493920
3165
mirpo nga, përpara, traditat dhe mentalitetet,
apo interpretimi i Kuranit
08:17
or the interpretations of the Koran that Muslims made in the Middle Ages.
163
497109
3947
që Muslimanet berën në mesin e viteve.
Kurani , përshembull,
08:21
The Koran, for example, doesn't condone stoning.
164
501484
2526
nuk e lejonë hedhjen e gurëve.
08:24
There is no punishment for apostasy.
165
504034
1976
Nuk egzistonë denimet në brakëtisje.
08:26
There is no punishment for personal sins like drinking.
166
506398
3058
Nuk ka denime në gjërat përsonale skurse pirja.
Këto gjëra të cilat e bejnë ligjin Islam,
08:30
These things which make Islamic law,
167
510027
3359
08:33
the troubling aspects of Islamic law,
168
513410
2804
aspekti i keq i ligjit Islamë,
08:36
were developed into later interpretations of Islam.
169
516238
3096
ishte zhvilluar më vonë në interpretimin e Islamit.
08:39
Which means that Muslims can, today,
170
519358
2087
E cila do të thot që Muslimanet sotë,
08:41
look at those things and say,
171
521469
1746
mund ti shiqojnë këto gjëra dhe thonë,
08:43
"Well, the core of our religion is here to stay with us.
172
523239
4303
"Mirë, thelbi i religjionit tonë
është këtu me ne.
08:47
It's our faith, and we will be loyal to it.
173
527566
2070
Është besimi ynë, dhe ne do të jemi lojanë me të.
08:49
But we can change how it was interpreted,
174
529660
1976
Mirpo ne mund ta ndryshojmë atë se si ishte interpretuar,
08:51
because it was interpreted according to the time
175
531660
2264
spese ishte interpretuar në bazë të kohës dhe viteve kur kan jetuar ata.
08:53
and milieu in the Middle Ages.
176
533948
1434
Tani ne po jetojmë në një botë ndryshe
08:55
Now we're living in a different world,
177
535406
1857
me vlera të ndryshme dhe sisteme të ndryshme politike."
08:57
with different values and political systems."
178
537287
2200
Ai interpretim ishte shumë i mundeshme dhe i dukshem.
08:59
That interpretation is quite possible and feasible.
179
539511
2428
09:02
Now, if I were the only person thinking that way,
180
542458
3507
Tani po të isha i vetmi përson që do mendoja në atë menyr,
09:05
we would be in trouble.
181
545989
1268
ne do të ishim në sikletë.
09:08
But that's not the case at all.
182
548326
1878
Mipor nuk është kështu në përgjethësi.
09:10
Actually, from the 19th century on,
183
550887
2907
Faktikisht, nga shekulli i 19 e tutje,
09:13
there's a whole revisionist, reformist -- whatever you call it -- tradition,
184
553818
5958
është një revisjonë komplet , reformistë --
qfardo që ju e quani atë --
traditë,
09:19
a trend in Islamic thinking.
185
559800
2429
një trendë në mendimin Islamikë.
09:22
These were intellectuals or statesmen
186
562253
2339
Dhe këto ishin intelektuale apo deklerata
të shekullit 19, dhe më vonë, shekullit 20,
09:25
of the 19th century, and later, 20th century,
187
565100
2536
09:27
which looked at Europe, basically,
188
567660
1774
të cilet i shiquan Evropjanet
09:29
and saw that Europe has many things to admire,
189
569458
2393
dhe panë që Evopa ka shumë gjëra për tu admiruar,
09:31
like science and technology.
190
571875
1489
si shkencen dhe teknologjinë.
09:33
But not just that; also democracy, parliament,
191
573388
2816
Mirpo jo vetem atë, gjithashtu demokracinë, parlamentin,
ideja e riprezentimit,
09:36
the idea of representation,
192
576228
1604
09:37
the idea of equal citizenship.
193
577856
1780
ideja e qytetrimit të barabartë.
09:39
These Muslim thinkers, intellectuals and statesmen of the 19th century,
194
579660
4857
Këta mendues Musliman dhe intelektual dhe dekleratëgji
të shekullit 19 e shiquan Evropen, dhe panë këto gjëra.
09:44
looked at Europe, saw these things, and said,
195
584541
2146
Ata than, " Përse nuk i kemi këto gjëra?"
09:46
"Why don't we have these things?"
196
586711
1589
Dhe i shiquan traditat Islamike,
09:48
And they looked back at Islamic tradition,
197
588324
2017
Ata panë që ka aspekte problematike,
09:50
and saw that there are problematic aspects,
198
590365
2412
09:52
but they're not the core of the religion, so maybe they can be re-understood,
199
592801
3749
mirpo ata nuk janë thelbi i religjionit, pra ndoshta ata mund të ri-kuptohen,
dhe Kurani mund të ri-lexohet
09:56
and the Koran can be reread in the modern world.
200
596574
2581
në boten moderne.
09:59
That trend is generally called Islamic modernism,
201
599652
4766
Ai trend
në përgjthësi quhet modernizimi Islamikë,
10:04
and it was advanced by intellectuals and statesmen,
202
604541
2977
dhe ishte avancuar nga intelektualet dhe dekleratëgjitë,
10:07
not just as an intellectual idea, though,
203
607542
2094
jo vetem si një ide e menduar intelektuale,
10:09
but also as a political program.
204
609660
1713
mirpo gjithashtu edhe një program politikë.
10:11
And that's why, actually, in the 19th century,
205
611397
2187
Dhe ajo është përse në shekullin e 19
10:13
the Ottoman Empire, which then covered the whole Middle East,
206
613608
3592
perandoria osmane, e cila pastaj e mbuloj të gjithë Lindjen e Mesme,
bëri shumë reforma të rendësishme --
10:17
made very important reforms --
207
617224
2216
10:19
reforms like giving Christians and Jews an equal citizenship status,
208
619464
4586
reforka sikurse dhënja e Krishterve dhe Hindusme
statusin e qytetarit të barabartë,
pranimin e kushtetutes,
10:24
accepting a constitution,
209
624074
1562
10:25
accepting a representative parliament,
210
625660
1852
pranimin e parlamentit ri-prezentues,
10:27
advancing the idea of freedom of religion.
211
627536
2650
avancimin e ides së lirisë dhe religjionit.
10:30
That's why the Ottoman Empire, in its last decades,
212
630660
2976
Dhe kjo është përse perandoria osmane në dekadat e fundit
10:33
turned into a proto-democracy, a constitutional monarchy,
213
633660
3901
u kthye në një proto-demokraci,
një monarki kushtetuese,
10:37
and freedom was a very important political value at the time.
214
637585
3252
dhe liria ishte një vlerë shumë e rendësishme e politikes së asaj kohe.
10:40
Similarly, in the Arab world,
215
640861
1776
Njejët, sikurse në boten Arabe,
10:42
there was what the great Arab historian Albert Hourani defines
216
642661
3609
atje ishte ajo që një historjan i shkelqyer Arab Albert Hourani
e definon si vitet e lirisë.
10:46
as the Liberal Age.
217
646294
1151
10:47
He has a book, "Arabic Thought in the Liberal Age,"
218
647469
2543
Ai ka një libër, " Arabet menduan në vitet e lirsë,"
dhe vitet e lirisë, ai definon
10:50
and the Liberal Age, he defines as 19th century and early 20th century.
219
650036
4141
si shekulli 19 dhe fillimi i shekulit 20.
Thjeshtë, ky ishte trendi i dominuar
10:55
Quite notably, this was the dominant trend in the early 20th century
220
655010
4626
në fillim të shekullit 20
10:59
among Islamic thinkers and statesmen and theologians.
221
659660
2852
në mesin e mendimtarve Islamik dhe dekleratave.
11:03
But there is a very curious pattern in the rest of the 20th century,
222
663493
3848
Mirpo është një menyr shumë kurioze
në pjesën tjetër të shekullit 20,
11:07
because we see a sharp decline in this Islamic modernist line.
223
667365
4271
sepse ne shofim një zvoglim i mprehët
në linëjen e modernizimit Islamik.
11:11
And in place of that,
224
671660
1647
Dhe në vend të tij,
11:13
what happens is that Islamism grows as an ideology which is authoritarian,
225
673331
6419
ajo që ndodh është që Islamizmi rritet
si një ideologji e cila është autoritative,
11:19
which is quite strident,
226
679774
1862
që është diqka tendosese,
11:21
which is quite anti-Western,
227
681660
2447
e cila është diqka kurdër-përendimit,
dhe që dëshiron të ndryshoj shoqërin
11:24
and which wants to shape society based on a utopian vision.
228
684131
3632
bazuar në vizjonin utopian.
11:27
So Islamism is the problematic idea
229
687787
3031
Pra Islamizmi është ideja problematike
11:30
that really created a lot of problems in the 20th-century Islamic world.
230
690842
4118
e cila me të vërtet krijojë shumë probleme
në shekullin e 20 në boten Islamike.
11:35
And even the very extreme forms of Islamism
231
695572
3369
Dhe madje edhe në disa forma ekstreme të Islamizmit
11:38
led to terrorism in the name of Islam --
232
698965
2156
solli deri te terrorismi në emrin e Islamit --
që aktualishtë është një praktikë që unë mendoj se është kundër Islamit,
11:42
which is actually a practice that I think is against Islam,
233
702113
2840
11:44
but some, obviously, extremists, did not think that way.
234
704977
2986
mirpo, disa ekstremist të tjerë nuk mendojnë në këtë menyrë.
11:47
But there is a curious question:
235
707987
1649
Mirpo është një pyetje kurioze:
11:49
If Islamic modernism was so popular in the 19th and early 20th centuries,
236
709660
4976
Nese modernizimi i Islamizmit ishte aq i njohur
në shekullinë 19 dhe në fillimet e shekullit 20,
11:54
why did Islamism become so popular in the rest of the 20th century?
237
714660
4114
përse u bë aqë i fashmum Islamizmi
në pjesën tjetër të shekullit 20?
Dhe kjo është një pyetje që une mendoj,
11:59
And this is a question, I think, which needs to be discussed carefully.
238
719241
3395
e cila duhet të diskutohet shumë me kujdesë.
12:02
In my book, I went into that question as well.
239
722660
2211
Dhe në libërin timë, unë hyra në këtë pyetje gjithashtu.
12:04
And actually, you don't need to be a rocket scientist to understand that.
240
724895
3571
Dhe faktikisht nuk duhet të jeni ndonjë shkencëtar raketash ta kuptosh këtë.
12:08
Just look at the political history of the 20th century,
241
728490
2654
Ju vetem mund ta shiqoni historin politike të shekullit 20,
dhe mund të shihni që gjërat kanë ndryshuar shumë.
12:11
and you see things have changed a lot.
242
731168
1921
Konteksti ka ndryshuar.
12:13
The contexts have changed.
243
733113
1351
12:14
In the 19th century,
244
734488
1357
Në shekullin 19,
12:15
when Muslims were looking at Europe as an example,
245
735869
2814
kur Muslimanet po shiqonin Evrope si një shembull,
12:18
they were independent; they were more self-confident.
246
738707
2706
ata ishin të pamvarur;ata ishinë më teper me vetëbesim.
12:21
In the early 20th century, with the fall of the Ottoman Empire,
247
741437
3001
Në fillmet e shekullit 20, me rënjen e pushtuesit Osman,
12:24
the whole Middle East was colonized.
248
744462
2385
e gjithë Lindja e Mesme ishte kolonizuarë.
12:27
And when you have colonialization, what do you have?
249
747278
2485
Dhe kur ju kolonizoheni qfar keni ?
12:29
You have anti-colonialization.
250
749787
1849
Ju keni anti-konolizimë.
12:31
So Europe is not just an example now to emulate;
251
751660
2976
Pra Evopa nuk është vetem një shembull tani se si të vlerësohet;
12:34
it's an enemy to fight and to resist.
252
754660
2737
është një armik për tu luftuar dhe për tu rezistuarë.
12:37
So there's a very sharp decline in liberal ideas in the Muslim world,
253
757818
4327
Pra është një zbritje e mprehët
në idet liberale të botës Muslimane,
dhe atë që shihni është më tepër si një mbërojtje,
12:42
and what you see is more of a defensive, rigid, reactionary strain,
254
762169
5271
mbrotje e drejtëpërdrejtë,
12:47
which led to Arab socialism, Arab nationalism
255
767464
2197
e cila kalon në socializmin Arabë, nacionalizmin Arabë
12:49
and ultimately to the Islamist ideology.
256
769685
2222
dhe përfundimisht te ideologjia Islamiste.
12:52
And when the colonial period ended,
257
772660
2768
Dhe kur periudha koloniale përfudnoi,
12:55
what you had in place of that was generally secular dictators,
258
775452
4653
qafë kishte në vend të saj
ishte, në përgjiëthsi,dikëtaror jo-fetarë,
të cilet thonë ata janë një shtetë,
13:00
which say they're a country,
259
780129
1621
13:01
but did not bring democracy to the country,
260
781774
2053
mirpo nuk sjellin demokraci tek shteti i tyre,
13:03
and established their own dictatorship.
261
783851
1878
dhe formuanë diktatorshipin e tyre.
13:05
And I think the West, at least some powers in the West,
262
785753
3463
Dhe unë mendoj se perendimi, të pakten disa fuqi të perendimit,
në veqanti Shtetet e Bashkuara,
13:09
particularly the United States,
263
789240
1528
13:10
made the mistake of supporting those secular dictators,
264
790792
2663
bëren gabim në përkrahjen e këtyre shteteve diktarore,
13:13
thinking that they were more helpful for their interests.
265
793479
3260
duke menduar se ato ishim më ndihmuese për interesin e tyre.
13:16
But the fact that those dictators suppressed democracy in their country
266
796763
3784
Mirpo fakti që këta diktatorë
ndaluan demokracinë në shtetet e tyre
13:20
and suppressed Islamic groups in their country
267
800571
2192
dhe përkrahen grupet Islamiste në shtetet e tyre
13:22
actually made the Islamists much more strident.
268
802787
2473
faktikish i bëri Islamistet shumë më të fuqishem.
Pra në shekullin e 20,
13:25
So in the 20th century,
269
805284
1352
13:26
you had this vicious cycle in the Arab world,
270
806660
2155
ju keni pasur këtë rrethin e egër të botes Arabe
13:28
where you have a dictatorship suppressing its own people,
271
808839
3003
ku keni pasur një diktator i cili i shtypëte popullin e tij
13:31
including the Islamic pious,
272
811866
1770
duke përfshir edhe Islamin e vyrtytshem,
13:33
and they're reacting in reactionary ways.
273
813660
2222
dhe ata po reagojnë në një menyrë reaktive.
13:36
There was one country, though,
274
816938
1698
Ishte një shtet, nepërmjet,
13:38
which was able to escape or stay away from that vicious cycle.
275
818660
5097
të cilit isha në gjendje të largohem apo të rri largë
nga ky qark i arbitrarë.
13:43
And that's the country where I come from, Turkey.
276
823781
2680
Dhe ai është shteti nga unë vi; kjo është Turqia.
13:46
Turkey has never been colonized,
277
826913
2238
Turqia kurr nuk ka qen e kolonizuar,
pra është mbajtur mend si një shtet i pamvarur pas rënjes së pushtuesit osman.
13:49
so it remained as an independent nation after the fall of the Ottoman Empire.
278
829175
3684
Ajo është një gjë për tu kujtuar.
13:52
That's one thing to remember;
279
832883
1416
Ata nuk ndanin të njejtin anti-kolonian
13:54
it did not share the same anti-colonial hype
280
834323
2862
të cilat i gjen në disa shtete tjera regjionale.
13:57
that you can find in some other countries in the region.
281
837209
2670
13:59
Secondly, and most importantly,
282
839903
1537
Së dyti, dhe më e rendësishmja,
14:01
Turkey became a democracy
283
841464
1559
Turqia u bë demokraci
14:03
earlier than any of the countries we are talking about.
284
843047
2589
më herët sesa shtetet për të cilat ne kishim qenë duke folurë.
14:05
In 1950, Turkey had the first free and fair elections,
285
845660
2572
Në vitin 1950, Turqia zhvilloi zgjedhjet e para të lira,
të cilat përfunduan regjimin më autokratë,
14:08
which ended the more autocratic secular regime,
286
848256
2614
14:10
which was in the beginning of Turkey.
287
850894
1826
i cili ishte në fillimin e Turqisë.
14:12
And the pious Muslims in Turkey
288
852744
1962
Dhe Muslimanet e vyrtytëshem në Turqi
14:14
saw that they could change the political system by voting.
289
854730
4069
e panë se ata mund të ndryshojnë sistemin politikë duke votuarë.
14:18
And they realized that democracy is something compatible with Islam,
290
858823
3510
Dhe ata e kuptuan se demokracia është diqka që është e përshtatëshme me Islamin,
e përshtatëshme me vlerat e sajë,
14:22
compatible with their values,
291
862357
1429
14:23
and they've been supportive of democracy.
292
863810
1977
dhe ata ishin përkrahës të demokracisë.
14:25
That's an experience
293
865811
1825
Ajo është një eksperiencë
14:27
that not every other Muslim nation in the Middle East had,
294
867660
2784
të cilen jo secili Muslimanë në lindjen e mesme ka pasurë
deri shumë vonë.
14:30
until very recently.
295
870468
1168
14:31
Secondly, in the past two decades,
296
871660
2243
Së dyti, në dy dekadat e fundit,
14:33
thanks to globalization, thanks to the market economy,
297
873927
2709
duke i falenderuar globalizimit,duke i falenderuar tregut të ekonomisë,
14:36
thanks to the rise of a middle class,
298
876660
2298
duke i falenderuar rritëjes së klasave të mesme,
14:38
we in Turkey see what I define as a rebirth of Islamic modernism.
299
878982
4979
ne në Turqi e pamë
atë që unë e definoj si ri-lindje të modernizimit Islamë.
14:44
Now, there's the more urban middle-class pious Muslims
300
884326
3848
Tani, ka më shumë klasa të mesme urbana të Muslimanve të vyrtytëshem
i cili, prapë, shiqoj traditat e tyre
14:48
who, again, look at their tradition
301
888198
2132
dhe e pa që ka disa probleme në tradita,
14:50
and see that there are some problems in the tradition,
302
890354
2886
dhe ata e kupëtuan se ato duhet ndryshuar dhe pyeturë dhe reformuarë.
14:53
and understand that they need to be changed and questioned and reformed.
303
893264
3434
Dhe ata shiquan Evropen,
14:56
And they look at Europe, and see an example, again, to follow.
304
896722
3477
dhe ata shofin një shembull, prapë për ta ndjekurë.
15:00
They see an example, at least, to take some inspiration from.
305
900223
2913
Ata shofin një shembull, të pakten, për të fituar pak inspirim.
Për këtë arsyeje E.U procesoi,
15:03
That's why the EU process, Turkey's effort to join the EU,
306
903160
3909
Përpjekjet e Turqis për tu bashkangjitur ne E.U,
ishin të përkrahuar brenda Turqisë
15:07
has been supported inside Turkey by the Islamic pious,
307
907093
3658
nga fetarët Islamikë,
15:10
while some secular nationalists were against it.
308
910775
2463
ndërkaq disa vende jo-fetare ishin kundër këtij.
15:13
Well, that process has been a little bit blurred
309
913793
2306
Mirpo ai procesë ka qenë paksa i vonuarë
nga fakti që jo të gjithë Evropëjanet janë të mirëseardhur --
15:16
by the fact that not all Europeans are that welcoming,
310
916123
2584
mirpo kjo është një bisedë tjetër.
15:18
but that's another discussion.
311
918731
1574
15:20
But the pro-EU sentiment in Turkey in the past decade
312
920329
3463
Mirpo pro bashkimit Europian në Turiqi në dekadën e fundit
15:23
has become almost an Islamic cause and supported by the Islamic liberals
313
923816
3996
ka qenë pothuajse një qështje Islamike
dhe i përkrahur nga liberalët Islamikë
15:27
and the secular liberals as well, of course.
314
927836
2130
dhe jo-fetarët gjithashtu, sigurishtë.
15:30
And thanks to that,
315
930414
1272
Dhe faliminderit për atë,
15:31
Turkey has been able to reasonably create a success story
316
931710
3243
Turqia ka qenë në gjendje të arësyeshme të krijoj një tregim të sukëseshem
15:34
in which Islam and the most pious understandings of Islam
317
934977
4825
në të cilën Islami dhe vyrtytet më të kupëtueshme të Islamit
15:39
have become part of the democratic game,
318
939826
1987
janë bërë pjesë e lojës demokratike,
15:41
and even contributes to the democratic and economic advance of the country.
319
941837
4155
dhe madje kontribues të demokracisë dhe ekonomisë
përparimin e shtetit.
15:46
And this has been an inspiring example right now
320
946565
3668
Dhe ky ka qenë një shembull inspirues tani për tani
për disa prej lëvizjeve Islamike
15:50
for some of the Islamic movements
321
950257
2038
apo disa prej shteteve në botën Arabe.
15:52
or some of the countries in the Arab world.
322
952319
2150
15:54
You must have all seen the Arab Spring,
323
954493
2143
Ju mund të keni parë Pranëveren Arabe,
15:56
which began in Tunis and in Egypt.
324
956660
2742
e cila filloi në Tunis dhe në Egjiptë.
15:59
Arab masses just revolted against their dictators.
325
959426
3820
Dhe masa Arabe
vetem u revoltua kundër diktatorëve të vetë.
16:03
They were asking for democracy; they were asking for freedom.
326
963863
3395
Ata ishin duke kërkuar për demokraci; ata po kërkonin për liri.
Dhe ata nuk u gjinden të jenë Islamisët lojalë
16:07
And they did not turn out to be the Islamist boogeyman
327
967282
2616
16:09
that the dictators were always using to justify their regime.
328
969922
4786
që diktarori ishte duke i përdorur
për të justifikuar regjimin e tyre.
Ata than që "ne dëshirojmë liri; ne dëshirojmë demokraci.
16:15
They said, "We want freedom; we want democracy.
329
975089
2422
16:17
We are Muslim believers,
330
977535
1667
Ne jemi besimëtarë Muslimanë,
16:19
but we want to be living as free people in free societies."
331
979226
3898
mirpo ne dëshirojmë të jetojmë si njerëz të lirë në shoqëri."
Sigurishtë,kjo është një rrugë e gjatë.
16:23
Of course, this is a long road.
332
983513
2359
Demokracia nuk është ndonjë gjë që arrihet brenda natës;
16:25
Democracy is not an overnight achievement; it's a process.
333
985896
3279
Është një procesë.
Mirpo është një opokë premtuese
16:29
But this is a promising era in the Muslim world.
334
989199
3966
në botën Muslimane.
Dhe unë besoj që modernizimi Islamë
16:33
And I believe that the Islamic modernism which began in the 19th century,
335
993189
3617
i cili filloi në shekullin 19-të,
16:36
but which had a setback in the 20th century
336
996830
2210
mirpo e cila kishte një nguritje në shekullin e 20
për arësyje të problemeve politike të botës Muslimane,
16:39
because of the political troubles of the Muslim world,
337
999064
2559
ka një rilindje.
16:41
is having a rebirth.
338
1001647
1180
Dhe unë mendoj se porosia marrëse nga ajo
16:43
And I think the takeaway message from that would be that Islam,
339
1003225
4662
do të jetë Islami,
16:47
despite some of the skeptics in the West,
340
1007911
2532
edhe për arësyje të disa skepticistëve në Perendim,
16:50
has the potential in itself
341
1010467
1876
ka potencjalinë në vetëvete
16:52
to create its own way to democracy, create its own way to liberalism,
342
1012367
3579
për të krijuar menyrën e vetë për demokraci,krijimin e menyrës se vetë për liberalizem,
16:55
create its own way to freedom.
343
1015970
1536
krijimin e menyrës se vetë për liri.
16:57
They just should be allowed to work for that.
344
1017530
2249
Ata vetem duhet të lejohen për të punuar me ta.
Faliminderit shumë.
17:00
Thanks so much.
345
1020092
1164
17:01
(Applause)
346
1021280
5368
(Duartrokitje)
Rreth kësaj faqe interneti

Kjo faqe do t'ju prezantojë me videot e YouTube që janë të dobishme për të mësuar anglisht. Do të shihni mësime angleze të mësuara nga mësues të nivelit më të lartë nga e gjithë bota. Klikoni dy herë mbi titrat në anglisht të shfaqura në secilën faqe të videos për të luajtur videon prej andej. Titrat lëvizin në sinkron me riprodhimin e videos. Nëse keni ndonjë koment ose kërkesë, ju lutemi na kontaktoni duke përdorur këtë formular kontakti.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7