Mustafa Akyol: Faith versus tradition in Islam

Translator: Zaruhi Poghosyan Reviewer: Irina Pahlevanyan

Մի քանի շաբաթ առաջ

A few weeks ago, I had a chance to go to Saudi Arabia.

ես հնարավորություն ունեցա այցելել Սաուդյան Արաբիա

And the first thing I wanted to do as a Muslim

Եվ առաջին բանը, որ ցանկացա անել որպես մահմեդական,

was to go to Mecca and visit the Kaaba,

Մեքքա գնալ և Քաաբա այցելելն էր`

the holiest shrine of Islam.

Իսլամի ամենակարևոր սրբատեղին:

And I did that; I put on my ritualistic dress,

Եվ ես արեցի դա. հագա իմ ծիսական հագուստը,

գնացի Սուրբ Մզկիթ,

I went to the holy mosque,

I did my prayers,

աղոթեցի,

I observed all the rituals.

հետևեցի բոլոր ծեսերին,

Եվ միաժամանակ

And meanwhile, besides all the spirituality,

բացի այդ ամբողջ հոգևոր արարողակարգից,

there was one mundane detail in the Kaaba

Քաաբայում տեսա մի աշխարհիկ երևույթ,

that was pretty interesting for me:

որն ինձ շատ հետաքրքրեց:

there was no separation of sexes.

Չկար սեռերի բաժանում:

In other words, men and women were worshiping all together.

Այլ կերպ ասած, տղամարդիկ և կանայք

միասին էին պաշտամունք անում:

Նրանք միասին էին Թաուաֆի ժամանակ`

They were together while doing tawāf, the circular walk around the Kaaba.

Քաաբայի շուրջ քայլելիս:

They were together while praying.

Նրանք միասին էին աղոթելիս:

And if you wonder why this is interesting at all,

Եվ եթե մտածում եք` ինչու է սա ընդհանրապես հետաքրքիր,

ապա պետք է Սաուդյան Արաբիայի մյուս մասերում լինեք,

you have to see the rest of Saudi Arabia,

because this a country which is strictly divided between the sexes.

քանի որ այս երկիրը

կտրուկ կերպով բաժանված է սեռերի միջև:

In other words:

Այլ կերպ ասած,

as men, you are simply not supposed to be in the same physical space

որպես տղամարդ, դու ուղղակի չպետք է գտնվես

կնոջ հետ միևնույն ֆիզիկական տարածությունում:

with women.

And I noticed this in a very funny way.

Եվ դա ես նկատեցի շատ զավեշտալի կերպով:

I left the Kaaba to eat something in downtown Mecca.

Ես մեկնեցի Քաաբաից

Մեքքայի կենտրնում ինչ-որ բան ուտելու համար:

I headed to the nearest Burger King restaurant.

Ուղևորվեցի մոտակա Բուրգեր Քինգ ռեստորան:

Երբ գնացի այնտեղ,

And I went there -- I noticed that there was a male section,

նկատեցի, որ կար տղամարդկանց բաժին,

which is carefully separated from the female section.

որը զգուշորեն առանձնացված էր կանանց բաժնից:

I had to pay, order and eat in the male section.

Եվ ես պետք է վճարեի, պատվիրեի և ուտեի տղամարդկանց բաժնում:

"It's funny," I said to myself,

"Զավեշտալի է", - ասացի ինքս ինձ, -

"You can mingle with the opposite sex at the holy Kaaba,

"դու կարող ես խառնվել հակառակ սեռի հետ Սուրբ Քաաբայում,

but not at the Burger King?"

իսկ Բուրգեր Քինգում` ոչ:

(Laughter)

Բավականին հեգնական է:

Quite, quite ironic.

Բացի հեգնական լինելուց, այն նաև իմ կարծիքով շատ բան է ասում:

Ironic, and it's also, I think, quite telling,

because the Kaaba and the rituals around it

Քանի որ Քաաբան և դրա շուրջ ծեսերը

are relics from the earliest phase of Islam,

Իսլամի վաղ շրջանի մասունքներ են,

that of prophet Muhammad.

Մուհամեդ մարգարեի շրջանից:

And if there was a big emphasis at the time to separate men from women,

Եվ եթե այդ ժամանակ մեծ շեշտադրում լիներ

առանձնացնելու տղամարդկանց և կանանց,

the rituals around the Kaaba could have been designed accordingly.

Քաաբայի շուրջ ծեսերը կկատարվեին համապատասխանաբար:

But apparently, that was not an issue at the time.

Սակայն, ըստ երևույթին, դա հարց չէր այն ժամանակ:

Այսպիսով, ծեսերը այդպես էին:

So the rituals came that way.

This is also, I think, confirmed by the fact

Սա նույնպես, կարծում եմ, հաստատվում է

այն փաստով, որ կանանց մեկուսացումը

that the seclusion of women in creating a divided society

բաժանված հասարակություն ստեղծելու գործում

is something that you also do not find in the Koran --

չեք գտնի Ղուրանում,

իսլամի առանցքում,

the very core of Islam, the divine core of Islam --

իսլամի սուրբ առանցքում,

that all Muslims, equally myself, believe.

որին հավասարապես հավատում են բոլոր մահմեդականները, այդ թվում և ես:

Եվ կարծում եմ, պատահական չէ,

And I think it's not an accident

that you don't find this idea in the very origin of Islam,

որ դուք չեք գտնի այս գաղափարը

իսլամի բուն ծագման մեջ:

because many scholars who study the history of Islamic thought --

Որովհետև շատ գիտնականներ,

ովքեր ուսումնասիրում են մահմեդական մտքի պատմություն,

Muslim scholars or Westerners --

թե մահմեդական, թե արևմտյան գիտնականներ,

think that, actually, the practice of dividing men and women physically

կարծում են, որ

կանանց և տղամարդկանց ֆիզիկապես բաժանելու սովորությունը

came as a later development in Islam,

եկավ իսլամի հետագա զարգացման արդյունքում,

as Muslims adopted some preexisting cultures

երբ մահմեդականները ընդունեցին

Մերձավոր Արևելքի նախկին որոշ մշակույթներ և ավանդույթներ:

and traditions of the Middle East.

Seclusion of women was actually a Byzantine and Persian practice,

Կանանց մեկուսացումն իրականում

բյուզանդական և պարսկական սովորույթ էր,

և մահմեդականներն այն ընդունելով,

and Muslims adopted it and made it a part of their religion.

դարձրեցին իրենց կրոնի մի մաս:

Actually, this is just one example of a much larger phenomenon.

Իրականում սա միայն մի օրինակ է

շատ ավելի մեծ մի երևույթի:

What we call today Islamic law, and especially Islamic culture --

Այն, ինչ այսօր մենք անվանում ենք մահմեդական օրենք կամ հատկապես մահմեդական մշակույթ,

և իսկապես գոյություն ունեն բազմաթիվ իսլամական մշակույթներ,

and there are many Islamic cultures, actually;

Սաուդյան Արաբիայինը շատ տարբեր է

the one in Saudi Arabia is much different

այնտեղից, որտեղից ես եմ գալիս` Ստամբուլ կամ Թուրքիա:

from where I come from in Istanbul or Turkey.

But still, if you're going to speak about a Muslim culture,

Այնուամենայնիվ,

եթե խոսում եք մահմեդական մշակույթի մասին,

this has a core: the divine message which began the religion.

այն ունի առանցք, աստվածային հաղորդագրություն,

որը հիմք դրեց կրոնին,

But then many traditions, perceptions, practices were added on top of it.

սակայն հետագայում բազմաթիվ ավանդույթներ, ընկալումներ,

շատ սովորույթներ ավելացվեցին դրա վրա:

And these were traditions of the Middle East medieval traditions.

Եվ դրանք Մերձավոր Արևելքի ավանդույթներն էին, միջնադարյան ավանդույթներ:

There are two important messages, or two lessons,

Եվ երկու կարևոր հաղորդագրություն կամ երկու դասեր կան, որ

պետք է վերցնենք այդ իրականությունից:

to take from that reality.

First of all, Muslims --

Նախևառաջ, մահմեդականները,

pious, conservative, believing Muslims who want to be loyal to their religion --

բարեպաշտ, պահպանողական, հավատացյալ մահմեդականները, ովքեր ցանկանում են հավատարիմ լինել իրենց կրոնին,

չպետք է կառչեն իրենց մշակույթում առկա ամեն ինչից,

should not cling onto everything in their culture,

thinking that that's divinely mandated.

մտածելով, որ այն աստվածայնորեն պարտադիր է:

Միգուցե որոշ բաներ վատ ավանդույթներ են

Maybe some things are bad traditions and they need to be changed.

և պետք է փոխվեն:

On the other hand, the Westerners who look at Islamic culture

Մյուս կողմից, Արևմուտքի բնակիչները,

ովքեր նայում են մահմեդական մշակույթին,

and see some troubling aspects

և տեսնում որոշ անհանգստացնող հանգամանքներ,

should not readily conclude that this is what Islam ordains.

չպետք է պատրաստակամորեն հետևություն անեն, որ սա այն է, ինչ իսլամն է սահմանում:

Maybe it's a Middle Eastern culture that became confused with Islam.

Միգուցե մերձվորարևելյան մշակույթն է, որ

շփոթում են իսլամի հետ:

Գոյություն ունի սովորույթ, որը կոչվում է կնոջ թլփատում:

There is a practice called female circumcision.

Սա մի սարսափելի, ահավոր երևույթ է:

It's something terrible, horrible.

It is basically an operation to deprive women of sexual pleasure.

Իրականում սա վիրահատություն է,

որը կանանց զրկում է սեռական հաճույքից:

And Westerners --

Եվ Արևմուտքի բնակիչները, եվրոպացիներն ու ամերիկացիները,

Europeans or Americans -- who didn't know about this before,

ովքեր նախկինում չգիտեին սրա մասին,

[saw] this practice

հանդիպեցին այս սովորույթին

within some of the Muslim communities who migrated from North Africa.

որոշ մահմեդական համայնքներում,

ովքեր ներգաղթել էին հյուսիսային Աֆրիկայից:

And they've thought,

Եվ նրաք մտածեցին. "Օ, ինչ սարսափելի կրոն է սա,

"Oh, what a horrible religion that is, which ordains something like that."

որը սահմանում է նման բան":

Սակայն երբ նայում եք կնոջ թլփատմանը,

But when you look at female circumcision,

տեսնում եք, որ դա իսլամի հետ կապ չունի,

you see that it has nothing to do with Islam;

այլ ուղղակի հյուսւսաֆրիկյան սովորույթ է,

it's just a North African practice which predates Islam.

որը նախորդում է իսլամին:

It was there for thousands of years.

Այն գոյություն ուներ հազարավոր տարիներ:

And, quite tellingly, some Muslims do practice it --

Եվ, բնականաբար, որոշ մահմեդականներ հետևում են այդ սովորույթին:

Հյուսիսային Աֆրիկայի մահմեդականները, ոչ թե այլ վայրերի:

the Muslims in North Africa, not in other places.

But also the non-Muslim communities of North Africa --

Սակայն Հյուսիսային Աֆրիկայի ոչ-մահմեդական համայնքները`

անիմիստները, նույնիսկ որոշ քրիստոնյաներ,

the animists, some Christians and even a Jewish tribe in North Africa --

և նույնիսկ հրեական մի ցեղ Հյուսիսային Աֆրիկայում

հետևում է թլփատման ավանդույթին:

are known to practice female circumcision.

So what might look like a problem within Islamic faith

Այսպիսով, այն, ինչ թվում է խնդիր

իսլամական կրոնի մեջ,

might turn out to be a tradition that Muslims have subscribed to.

կարող է պարզվել, որ ավանդույթ է,

որին հետևում են մահմեդականները:

The same thing can be said for honor killings,

Նույնը կարելի է ասել նաև պատվո սպանությունների մասին,

which is a recurrent theme in the Western media --

որը արևմտյան լրատվամիջոցների հերթական թեմաներից է,

and which is, of course, a horrible tradition.

և որը, իհարկե, սարսափելի ավանդույթ է:

And we see, truly, in some Muslim communities, that tradition.

Եվ մենք իսկապես տեսնում ենք այդ ավանդույթը որոշ մահմեդական համայնքներում:

Սակայն Մերձավոր Արևելքի ոչ մահմեդական համայնքներում,

But in the non-Muslim communities of the Middle East,

ինչպես օրինակ քրիստոնեական կամ արևելյան համայնքում,

such as some Christian communities, Eastern communities,

տեսնում ենք նույն սովորույթը:

you see the same practice.

We had a tragic case of an honor killing

Մենք ունեցանք պատվո սպանության դժբախտ մի դեպք

Թուրքիայի հայկական համայնքում

within Turkey's Armenian community just a few months ago.

մի քանի ամիս առաջ:

Now, these are things about general culture,

Սրանք ընդհանուր մշակույթի դեպքեր են,

but I'm also very much interested in political culture

բայց ես նաև շատ հետաքրքրված եմ քաղաքական մշակույթով,

and whether liberty and democracy is appreciated,

և արդյոք ազատությունն ու ժողովրդավարությունը գնահատվում են,

or whether there's an authoritarian political culture

թե գոյություն ունի ավտորիտար քաղաքական մշակույթ,

in which the state is supposed to impose things on the citizens.

որի դեպքում պետությունը քաղաքացիներին պարտադրում է որոշ բաներ:

Եվ գաղտնիք չէ,

And it is no secret

that many Islamic movements in the Middle East

որ Մերձավոր Արևելքի բազմաթիվ մահմեդական շարժումներ

հակված են լինել ավտորիտար,

tend to be authoritarian,

and some of the so-called "Islamic regimes,"

և որոշ այսպես կոչված "մահմեդական վարչակարգեր",

such as Saudi Arabia, Iran and the worst case, the Taliban in Afghanistan,

ինչպիսիք են Սաուդյան Արաբիան, Իրանը,

և վատագույն դեպքը Թալիբանն էր Աֆղանստանում,

they are pretty authoritarian -- no doubt about that.

կասկած չկա, որ նրանք բավականին ավտորիտար են:

Օրինակ, Սաուդյան Արաբիայում

For example, in Saudi Arabia,

there is a phenomenon called the religious police.

գոյություն ունի մի երևույթ, որը կոչվում է կրոնական ոստիկանություն:

And the religious police imposes the supposed Islamic way of life

Եվ այդ կրոնական ոստիկանությունը պարտադրում է

մահմեդական ենթադրյալ կենսակերպը

on every citizen, by force --

բոլոր քաղաքացիներին, ուժով,

like, women are forced to cover their heads --

ինչպես օրինակ կանայք ստիպված են ծածկել իրենց գլուխները,

կրել հիջաբ, մահմեդական գլխաշոր:

wear the hijab, the Islamic head cover.

Այսօր դա բավականին ավտորիտար է,

Now that is pretty authoritarian,

և մեկն է այն երևույթներից, որ ես խիստ քննադատում եմ:

and that's something I'm very much critical of.

Բայց երբ գիտակցեցի,

But when I realized that the non-Muslim,

որ ոչ մահմեդական

or the non-Islamic-minded actors in the same geography

կամ ոչ-մահմեդական-մտածելակերպով դերակատարները նույն տարածքում

երբեմն նույն կերպ էին վարվում,

sometimes behaved similarly,

I realized that the problem maybe lies

գիտակցեցի, որ միգուցե խնդիրը

in the political culture of the whole region, not just Islam.

կայանում է ողջ տարածաշրջանի քաղաքական մշակույթի մեջ, ոչ թե իսլամի:

Let me give you an example: in Turkey, where I come from,

Թույլ տվեք մի օրինակ բերել. Ես Թուրքիայից եմ,

which is a very hyper-secular republic,

որը գերաշխարհիկ պետություն է,

until very recently, we used to have what I call "secularism police,"

դեռ բոլորովին վերջերս

գոյություն ուներ այն, ինչ կոչում եմ աշխարհիկ ոստիկանություն,

որը պահպանում էր համալսարանները

which would guard the universities against veiled students.

գլխաշորով ուսանողներից:

In other words, they would force students to uncover their heads.

Այլ կերպ ասած, նրանք պարտադրում էին ուսանողներին

գլուխները չծածկել:

And I think forcing people to uncover their head

Եվ ես կարծում եմ, որ ստիպել մարդկանց չծածկել իրենց գլուխները

is as tyrannical as forcing them to cover it.

այնքան բռնապետական է, որքան ստիպել ծածկել:

Դա պետք է լինի քաղաքացու որոշումը:

It should be the citizen's decision.

But when I saw that, I said,

Սակայն երբ ես դա տեսա, մտածեցի.

"Maybe the problem is just an authoritarian culture in the region,

"Միգուցե խնդիրը

ուղղակի տարածաշրջանում ավտորիտար մշակույթն է,

and some Muslims have been influenced by that.

և որոշ մահմեդականներ կրել են այդ ազդեցությունը"

Սակայն աշխարհիկ մտածելակերպ ունեցող անձինք ևս կարող են կրել այդ ազդեցությունը:

But the secular-minded people can be influenced by that.

Maybe it's a problem of the political culture,

Միգուցե դա քաղաքական մշակույթի հիմնախնդիր է,

և մենք պետք է մտածենք

and we have to think about how to change that political culture."

ինչպես փոփոխել քաղաքական մշակույթը:

Now, these are some of the questions I had in mind a few years ago

Սրանք են այն հարցերից մի քանիսը,

որոնք կային իմ մտքում մի քանի տարի առաջ,

when I sat down to write a book.

երբ նստեցի գիրք գրելու:

I said, "Well, I will do research

Ես ասացի. "Լավ, ես հետազոտություն կիրականացնեմ,

թե ինչպես է իսլամը դարձել այն, ինչ այժմ է,

about how Islam actually came to be what it is today,

ինչ ճանապարհներ է անցել,

and what roads were taken and what roads could have been taken."

և ինչ ճանապարհներ կարող էր անցնել:

Գրքի անվանումն է "Իսլամն առանց ծայրահեղությունների. Մահմեդական դեպք ազատության համար":

The name of the book is "Islam Without Extremes: A Muslim Case for Liberty."

And as the subtitle suggests,

Եվ ինչպես ենթավերնագիրն է հուշում,

I looked at Islamic tradition and the history of Islamic thought

ես ուսումնասիրեցի իսլամական ավանդույթն ու իսլամական միտքի պատմությունը

from the perspective of individual liberty,

անհատի ազատության տեսանկյունից

and I tried to find what are the strengths with regard to individual liberty.

և փորձեցի գտնել` որոնք են ուժեղ կողմերը

անհատի ազատության տեսանկյունից:

And there are strengths in Islamic tradition.

Եվ այդ ուժեղ կողմերը գոյություն ունեն իսլամական ավանդույթում:

Իսլամը իրականում, որպես միաստված կրոն,

Islam, actually, as a monotheistic religion,

which defined man as a responsible agent by itself,

որը սահմանեց մարդուն որպես պատասխանատու էակ,

created the idea of the individual in the Middle East,

ստեղծեց անհատի գաղափարը Մերձավոր Արևելքում

և փրկեց այն համայնքայնությունից` կոլեկտիվիզմից

and saved it from the communitarianism, the collectivism of the tribe.

ցեղի:

You can derive many ideas from that.

Սրանից կարելի է բազմաթիվ մտքեր առանձնացնել:

But besides that, I also saw problems within Islamic tradition.

Սակայն, բացի դա, ես նաև նկատեցի հիմնախնդիրներ իսլամական մշակույթի մեջ:

But one thing was curious:

Բայց մի բան հետաքրքրաշարժ էր.

most of those problems turn out to be problems that emerged later,

Պարզվեց, որ այդ խնդիրների մեծ մասը հետագայում են առաջացել,

not from the very divine core of Islam, the Koran,

ոչ թե Իսլամի աստվածային հիմքից, Ղուրանից,

but from, again, traditions and mentalities,

այլ նորից ավանդույթներից և մտածելակերպից

կամ Ղուրանի այն մեկնաբանություններից,

or the interpretations of the Koran that Muslims made in the Middle Ages.

որոնք արվել էին մահմեդականների կողմից Միջնադարում:

Ղուրանն, օրինակ,

The Koran, for example, doesn't condone stoning.

չի թույլատրում քարկոծելը:

There is no punishment for apostasy.

Պատիժ չկա դասալքության համար:

There is no punishment for personal sins like drinking.

Պատիժ չկա անձնական քայլերի համար, ինչպես օրինակ, ալկոհոլային խմիչք օգտագործելը:

Նման բաները, որոնք կազմում են Իսլամական Օրենքը,

These things which make Islamic law,

the troubling aspects of Islamic law,

Իսլամական Օրենքի մտահոգիչ կողմերը

were developed into later interpretations of Islam.

հետագայում են զարգացել իսլամի հետագա մեկնաբանությունների մեջ:

Which means that Muslims can, today,

Սա նշանակում է, որ այսօր մահմեդականները կարող են

look at those things and say,

նայել այդ երևույթնորին և ասել.

"Well, the core of our religion is here to stay with us.

"Մեր կրոնի բուն հիմքը

այստեղ է, մեզ հետ:

It's our faith, and we will be loyal to it.

Դա մեր հավատքն է. և մենք դրան հավատարիմ կլինենք":

But we can change how it was interpreted,

Բայց մենք կարող ենք փոխել դրա մեկնաբանությունը,

because it was interpreted according to the time

քանի որ այն մեկնաբանվել է միջնադարի ժամանակների ու միջավայրի համապատասխան:

and milieu in the Middle Ages.

Հիմա մենք ապրում ենք բազմազան աշխարհում™

Now we're living in a different world,

տարբեր արժեքներով ու տարբեր քաղաքական համակարգերով:

with different values and political systems."

Այդ մեկնաբանությունը բավականին հնարավոր և իրագործելի է:

That interpretation is quite possible and feasible.

Now, if I were the only person thinking that way,

Եթե ես լինեի միակը, ով այսպես է մտածում,

we would be in trouble.

խնդիրներ կառաջանային:

But that's not the case at all.

Բայց դա բոլորովին այդպես չէ:

Actually, from the 19th century on,

Իրականում, 19-րդ դարից սկսած

there's a whole revisionist, reformist -- whatever you call it -- tradition,

գոյքւթյուն ունի ռևիզիոնիստական, բարեփոխական

կոչեք ինչպես ուզում եք,

ավանդույթ,

a trend in Islamic thinking.

միտում իսլամական մտածողության մեջ:

These were intellectuals or statesmen

Եվ նրանք մտավորականները կամ պետական գործիչներն էին

19րդ, ապա նաև 20-րդ դարերի,

of the 19th century, and later, 20th century,

which looked at Europe, basically,

ովքեր նայում էին հիմնականում Եվրոպային

and saw that Europe has many things to admire,

և տեսնում, որ Եվրոպան հիացմունքի արժանի շատ բաներ ունի,

like science and technology.

ինչպես օրինակ գիտությունն ու տեխնոլոգիան:

But not just that; also democracy, parliament,

Բայց ոչ միայն այդ. նաև ժողովրդավարություն, խորհրդարան,.

ներկայացուցչության գաղափարը,

the idea of representation,

the idea of equal citizenship.

հավասար քաղաքացիության գաղափարը:

These Muslim thinkers, intellectuals and statesmen of the 19th century,

Այդ մահմեդական մտածողները, մտավորականներն ու պետական գործիչները

19-րդ դարի նայում էին Եվրոպային, տեսնում այդ ամենը:

looked at Europe, saw these things, and said,

Նրանք ասում էին. "Ինչու մենք չունենք այդ ամենը"

"Why don't we have these things?"

Եվ նրանք հայացք էին նետում մահմեդական ավանդույթին,

And they looked back at Islamic tradition,

տեսնում խնդրահարույց առումները,

and saw that there are problematic aspects,

but they're not the core of the religion, so maybe they can be re-understood,

որոնք, սակայն, կրոնի հիմնաքարը չէն, ուստի կարելի է վերաիմաստավորել,

և Ղուրանը կարող է վերընթերցվել

and the Koran can be reread in the modern world.

ժամանակակից աշխարհում:

That trend is generally called Islamic modernism,

Այդ միտումն

ընդհանուր առմամբ կոչվում է իսլամական մոդեռնիզմ,

and it was advanced by intellectuals and statesmen,

և այն զարգացվել է մտավորականների ու պետական գործիչների կողմից

not just as an intellectual idea, though,

սակայն ոչ թե որպես միայն ինտելեկտուալ գաղափար,

but also as a political program.

այլ նաև որպես քաղաքական ծրագիր:

And that's why, actually, in the 19th century,

Ահա թե ինչու փաստորեն 19-րդ դարում

the Ottoman Empire, which then covered the whole Middle East,

Օսմանյան կայսրությունը, որն այն ժամանակ ընդգրկում էր ողջ Մերձավոր Արևելքը,

շատ կարևոր բարեփոխումներ արեց, ինչպես օրինակ

made very important reforms --

reforms like giving Christians and Jews an equal citizenship status,

քրիստոնյաներին ու հրեաներին

հավասար քաղաքացիություն տալը,

սահնամադրություն ընդունելը,

accepting a constitution,

accepting a representative parliament,

ներկայացուցչական խորհրդարան ընդունելը,

advancing the idea of freedom of religion.

կրոնի ազատության գաղափարը զարգացնելը:

That's why the Ottoman Empire, in its last decades,

Ահա թե ինչու Օսմանյան կայսրությունն իր վերջին տասնամյակներում

turned into a proto-democracy, a constitutional monarchy,

վերածվեց նախա-ժողովրդավարության,

սահմանադրական միապետության:

and freedom was a very important political value at the time.

Եվ ազատությունն այդ ժամանակ շատ կարևոր քաղաքական արժեք էր:

Similarly, in the Arab world,

Նմանապես, արաբական աշխարհում

there was what the great Arab historian Albert Hourani defines

կար այն, ինչ մեծ արաբ պատմաբան Ալբերտ Հուրանին

սահմանում է որպես Ազատական Դարաշրջան:

as the Liberal Age.

He has a book, "Arabic Thought in the Liberal Age,"

Նա ունի գիրք ` "Արաբական միտքն Ազատական դարաշրջանում":

Եվ Ազատական դարաշրջան ասելով նա նկատի ունի

and the Liberal Age, he defines as 19th century and early 20th century.

19-րդ և վաղ 20-րդ դարերը:

Սա հատկապես գերիշխող ուղղություն էր

Quite notably, this was the dominant trend in the early 20th century

20-րդ դարի սկզբին

among Islamic thinkers and statesmen and theologians.

իսլամական մտածողների, պետական գործիչների և աստվածաբանների շրջանում:

But there is a very curious pattern in the rest of the 20th century,

Սակայն մի շատ հետաքրքիր մոդել կա

20-րդ դարի մյուս ժամանակահատվածում,

because we see a sharp decline in this Islamic modernist line.

քանի որ մենք տեսնում ենք սուր հետընթաց

իսլամական մոդեռնիստական ուղղությունում:

And in place of that,

Եվ տվյալ դեպքում

what happens is that Islamism grows as an ideology which is authoritarian,

Իսլամիզմն աճում է

որպես մի գաղափարախոսություն, որն ավտորիտար է,

which is quite strident,

որը բավականին սուր է,

which is quite anti-Western,

բավականին հակաարևմտյան

և որը փորձում է ձևավորել հասարակություն

and which wants to shape society based on a utopian vision.

ուտոպիական տեսլականի հիման վրա:

So Islamism is the problematic idea

Այսպիսով, իսլամիզմը խնդրահարույց գաղափար է,

that really created a lot of problems in the 20th-century Islamic world.

որն առաջացրեց բազմաթիվ հիմնախնդիրներ

20-րդ դարի իսլամական աշխարհում:

And even the very extreme forms of Islamism

Եվ նույնիսկ իսլամիզիմի ամենածայրահեղ ձևերը

led to terrorism in the name of Islam --

հանգեցրին ահաբեկչության ` հանուն իսլամի,

որն իմ կարծիքով իրականում դեմ է իսլամին,

which is actually a practice that I think is against Islam,

but some, obviously, extremists, did not think that way.

սակայն, որոշ ակնհայտորեն ծայրահեղականներ այդպես չէին կարծում:

But there is a curious question:

Սակայն այստեղ կա մի հետաքրքիր հարց.

If Islamic modernism was so popular in the 19th and early 20th centuries,

եթե իսլամական մոդեռնիզմն այդքան հայտնի էր

19-րդ և վաղ 20-րդ դարերում,

why did Islamism become so popular in the rest of the 20th century?

ինչու իսլամիզմը դարձավ այսքան հայտնի

20-րդ դարի մյուս ժամանակահատվածում:

Եվ կարծում եմ այս հարցը

And this is a question, I think, which needs to be discussed carefully.

անհրաժեշտ է զգուշորեն քննարկել:

In my book, I went into that question as well.

Եվ իմ գրքում ես այդ հարցին ևս անդրադարձել եմ:

And actually, you don't need to be a rocket scientist to understand that.

Եվ ընդհանրապես, պետք չէ լինել հրթիռային գիտնական` դա հասկանալու համար:

Just look at the political history of the 20th century,

Պետք է ուղղակի նայել 20-րդ դարի քաղաքական պատմությունը

և կտեսնեք, որ շատ բան է փոխվել:

and you see things have changed a lot.

Համատեքստն է փոխվել:

The contexts have changed.

In the 19th century,

19-րդ դարում,

when Muslims were looking at Europe as an example,

երբ մահմեդականները որպես օրինակ Եվրոպային էին նայում,

they were independent; they were more self-confident.

նրանք անկախ էին, ավելի ինքնավստահ:

In the early 20th century, with the fall of the Ottoman Empire,

Վաղ 20-րդ դարում, Օսմանյան կայսրության անկմահ հետ,

the whole Middle East was colonized.

ողջ Մերձավոր Արևելքը գաղութացվեց:

And when you have colonialization, what do you have?

Եվ երբ ունենք գաղութատիրություն, ի՞նչ ունենք։

You have anti-colonialization.

Ունենք հակա-գաղութատիրություն:

So Europe is not just an example now to emulate;

Այսպիսով, Եվրոպան այլևս նախանձի առարկա չէ,

it's an enemy to fight and to resist.

այն մի թշնամի է, որին պետք է ընդդիմանալ և որի դեմ պետք է պայքարել:

So there's a very sharp decline in liberal ideas in the Muslim world,

Այսպիսով, կա շատ սուր մի հետընթաց

մահմեդական աշխարհի ազատախոհ հայացքներում

և այն, ինչ տեսնում եք, ավելի շատ պաշտպանական,

and what you see is more of a defensive, rigid, reactionary strain,

կոշտ, ռեակցիոն լարվածություն է,

which led to Arab socialism, Arab nationalism

որը բերեց Արաբական սոցիալիզմի, արաբական նացիոնալիզմի,

and ultimately to the Islamist ideology.

և վերջապես, իսլամական գաղափարախոսության:

And when the colonial period ended,

Եվ երբ ավարտվեց գաղութատիրական շրջանը,

what you had in place of that was generally secular dictators,

այն, ինչ ստացվեց,

ընդհանուր առմամբ աշխարհիկ դիկտատորներն էին.

ովքեր ասում են` իրենք են երկիրը

which say they're a country,

but did not bring democracy to the country,

սակայն չբերեցին ժողովրդավարություն երկրին

and established their own dictatorship.

և հիմնեցին իրենց դիկտատուրան:

And I think the West, at least some powers in the West,

Եվ ես կարծում եմ Արևմուտքը կամ որոշ ուժեր Արևմուտքում,

մասնավորապես ԱՄՆ-ը,

particularly the United States,

made the mistake of supporting those secular dictators,

գործեցին այդ դիկտատորներին աջակցելու սխալ քայլը`

thinking that they were more helpful for their interests.

նրանց համարելով իրենց շահերի համար ավելի օգտակար:

But the fact that those dictators suppressed democracy in their country

Բայց այն փաստը, որ այդ դիկտատորները

ճնշում էին ժողովրդավարությունն իրենց երկրում,

and suppressed Islamic groups in their country

և ճնշում էին իսլամական խմբերն իրենց երկրում,

actually made the Islamists much more strident.

փաստորեն իսլամիստներին շատ ավելի կոշտ դարձրեց:

Այսպիսով, 20-րդ դարում

So in the 20th century,

you had this vicious cycle in the Arab world,

արաբական աշխարհում ստացվեց այս արատավոր շրջանը,

where you have a dictatorship suppressing its own people,

որտեղ բռնապետությունը ճնշում է իր իսկ ժողովրդին,

including the Islamic pious,

ներառյալ իսլամական բարեպաշտներին,

and they're reacting in reactionary ways.

և նրանք արձագանքում են ռեակցիոն կերպով:

There was one country, though,

Սակայն կար մի երկիր,

which was able to escape or stay away from that vicious cycle.

որը կարողացավ խուսափել կամ զերծ մնալ

այդ թունավոր շրջանից:

And that's the country where I come from, Turkey.

Եվ դա այն երկիրն է, որտեղից ես եմ. Թուրքիան:

Turkey has never been colonized,

Թուրքիա երբեք չի գաղութացվել,

և մնաց անկախ ազգ Օսմանյան կայսրության անկումից հետո:

so it remained as an independent nation after the fall of the Ottoman Empire.

Սա մեկ:

That's one thing to remember;

Նրանք չէին կիսում նույն հակա-գաղութային հուզումները,

it did not share the same anti-colonial hype

որոնք տեսնում ենք տարածաշրջանի մյուս երկրներում:

that you can find in some other countries in the region.

Secondly, and most importantly,

Երկրորդ, որն ամենակարևորն է,

Turkey became a democracy

Թուրքիան դարձավ ժողովրդավար

earlier than any of the countries we are talking about.

ավելի վաղ, քան այդ մյուս երկրները:

In 1950, Turkey had the first free and fair elections,

1950 թ Թուրքիայում ացկացվեցին առաջին ազատ և արդար ընտրությունները,

ինչը վերջ դրեց ավելի միահեծան աշխարհիկ ռեժիմին,

which ended the more autocratic secular regime,

which was in the beginning of Turkey.

որը Թուրքիայի սկիզբն էր:

And the pious Muslims in Turkey

Եվ Թուրքիայում բարեպաշտ մահմեդականները

saw that they could change the political system by voting.

տեսան, որ կարող են ընտրելու միջոցով փոխել քաղաքական համակարգը:

And they realized that democracy is something compatible with Islam,

Եվ գիտակցեցին, որ ժողովրդավարությունը համատեղելի է իսլամի հետ,

համատեղելի իրենց արժեքների հետ,

compatible with their values,

and they've been supportive of democracy.

և նրանք աջակցեցին ժողովրդավարությանը:

That's an experience

Սա մի փորձ է,

that not every other Muslim nation in the Middle East had,

որ Մերձավոր Արևելքի ոչ բոլոր մահմեդական ազգերն են ունեցել

մինչև բոլորովին վերջերս:

until very recently.

Secondly, in the past two decades,

Երկրորդ, անցած երկու տասնամյակներում

thanks to globalization, thanks to the market economy,

շնորհիվ գլոբալիզացիայի և շուկայական տնտեության,

thanks to the rise of a middle class,

շնորհիվ միջին խավի աճի,

we in Turkey see what I define as a rebirth of Islamic modernism.

մենք Թուրքիայում տեսնում ենք

այն, ինչ ես սահմանում եմ որպես իսլամական մոդեռնիզմի վերածնունդ:

Now, there's the more urban middle-class pious Muslims

Ավելանում են այն քաղաքային միջին խավի բարեպաշտ մահմեդականները,

ովքեր, նորից, նայում են իրենց ավանդույթին

who, again, look at their tradition

և տեսնում, որ մի շարք խնդիրներ կան այդ ավանդույթում:

and see that there are some problems in the tradition,

Եվ հասկանում են, որ դրանք պետք է փոխվեն, կասկածի տակ առնվեն և բարեփոխվեն:

and understand that they need to be changed and questioned and reformed.

Եվ նրանք նայում են Եվրոպային,

And they look at Europe, and see an example, again, to follow.

և կրկին տեսնում մի օրինակ, որին կարելի է հետևել:

They see an example, at least, to take some inspiration from.

Նրանք տեսնում են մի օրինակ, որից կարելի է ոգեշնչվել:

Ահա թե ինչու ԵՄ գործընթացը`

That's why the EU process, Turkey's effort to join the EU,

Թուրքիայի ջանքերը միանալու Եվրոմիությանը,

աջակցություն ունի Թուրքիայի ներսում

has been supported inside Turkey by the Islamic pious,

իսլամական բարեպաշտների կողմից,

while some secular nationalists were against it.

մինչդեռ որոշ աշխարհիկ ազգեր դեմ էին դրան:

Well, that process has been a little bit blurred

Այս գործընթացը մի փոքր մշուշվել է

այն հանգամաքով, որ ոչ բոլոր եվրոպացիներն են այդքան հյուրընկալ,

by the fact that not all Europeans are that welcoming,

բայց սա մեկ այլ քննարկման թեմա է:

but that's another discussion.

But the pro-EU sentiment in Turkey in the past decade

Սակայն պրո-ԵՄ զգացմունքները Թուրքիայում վերջին տասնամյակի արդյունքում

has become almost an Islamic cause and supported by the Islamic liberals

դարձել են գրեթե մահմեդական ուղղվածության,

և աջակցություն ունեն իսլամական լիբերալների կողմից,

and the secular liberals as well, of course.

և իհարկե, աշխարհիկ լիբերալների կողմից ևս:

And thanks to that,

Եվ, դրա շնորհիվ,

Turkey has been able to reasonably create a success story

Թուրքիան կարողացավ ստեղծել հաջողված պատմության օրինակ,

in which Islam and the most pious understandings of Islam

որում իսլամը և դրա ամենաբարեպաշտ հասկացությունները

have become part of the democratic game,

դարձել են ժողովրդավարական խաղի մի մաս,

and even contributes to the democratic and economic advance of the country.

և նույնիսկ նպաստում են ժողովրդավարական և տնտեսական

զարգացմանը երկրի:

And this has been an inspiring example right now

Եվ սա ոգեշնչող օրինակ է հենց հիմա

որոշ իսլամական շարժումների համար

for some of the Islamic movements

կամ արաբական աշխարհի որոշ երկրների համար:

or some of the countries in the Arab world.

You must have all seen the Arab Spring,

Պետք է տեսնեիք Արաբական Գարունը,

which began in Tunis and in Egypt.

որը սկիզբ առավ Թունիսում և Եգիպտոսում:

Arab masses just revolted against their dictators.

Արաբական զանգվածները

ուղղակի ընդվզեցին իրենց դիկտատորների դեմ:

They were asking for democracy; they were asking for freedom.

Նրանք ժողովրդավարություն էին ուզում, ազատություն էին ուզում:

Եվ պարզվեց, որ նրանք իսլամիստական հրեշներ չէին,

And they did not turn out to be the Islamist boogeyman

that the dictators were always using to justify their regime.

որ դիկտատորներն անընդհատ օգտագործում էին

իրենց վարչակաչգն արդարացնելու համար:

Նրանք ասում էին . "Մենք ցանկանում ենք ազատություն, մենք ցանկանում ենք ժողովրդավարություն:

They said, "We want freedom; we want democracy.

We are Muslim believers,

Մենք մահմեդական հավատացյալներ ենք,

but we want to be living as free people in free societies."

բայց մենք ցանկանում ենք ապրել որպես ազատ մարդիկ ազատ հասարակությունում":

Իհարկե, սա երկար ճանապարհ է,

Of course, this is a long road.

Ժողովրդավարության մեկ գիշերում չես հասնի,

Democracy is not an overnight achievement; it's a process.

այն գործընթաց է:

Սակայն սա խոստումնալից ժամանակաշրջան է

But this is a promising era in the Muslim world.

մահմեդական աշխարհում:

Եվ ես հավատում եմ, որ իսլամական մոդեռնիզմը,

And I believe that the Islamic modernism which began in the 19th century,

որը սկիզբ առավ 19-րդ դարում,

but which had a setback in the 20th century

բայց որը հետընթաց ունեցավ 20-րդ դարում

մահմեդական աշխարհի քաղաքական խնդիրների պատճառով,

because of the political troubles of the Muslim world,

վերածնունդ է ապրում:

is having a rebirth.

Եվ կարծում եմ, դրանից բխող հաղորդագրություն

And I think the takeaway message from that would be that Islam,

կլինի այն, որ իսլամը,

despite some of the skeptics in the West,

չնայած Արևմուտքի որոշ թերահավատների,

has the potential in itself

իր մեջ ունի պոտենցիալ

to create its own way to democracy, create its own way to liberalism,

ստեղծելու իր ուրույն ճանապարհը դեպի ժողովրդավարություն, ստեղծելու իր ուրույն ճանապարհը դեպի լիբերալիզմ,

create its own way to freedom.

ստեղծելու իր ուրույն ճանապարհը դեպի ազատություն:

They just should be allowed to work for that.

Նրանց պետք է թույլ տալ աշխատել դրա համար:

Անչափ շնորհակալություն:

Thanks so much.

(Applause)

(Ծափահարություններ)