Mustafa Akyol: Faith versus tradition in Islam

Аудармашы: Zhanna Beibit Редактор: Salamatova Aizhan

Бірер апта бұрын

A few weeks ago, I had a chance to go to Saudi Arabia.

менің Сауд Арабиясына барып қайтуға мүмкіндігім болды.

And the first thing I wanted to do as a Muslim

Мен мұсылман болғандықтан, ең бірінші

was to go to Mecca and visit the Kaaba,

Меккеге барып, Қағбаны көргім келді.

the holiest shrine of Islam.

ол - барша мұсылман қауымының қасиетті орны.

And I did that; I put on my ritualistic dress,

Мен солай жасадым. Қажылық салтына сәйкес киініп,

қасиетті мешітке бардым;

I went to the holy mosque,

I did my prayers,

намазымды оқыдым;

I observed all the rituals.

барлық міндеттерді орындадым.

Сол уақыт ішінде

And meanwhile, besides all the spirituality,

барлық рухани істерден басқа,

there was one mundane detail in the Kaaba

адамзатқа тән бір жағдайға

that was pretty interesting for me:

назар аудардым.

there was no separation of sexes.

Қағбада адамдар жынысына байланысты бөлінген жоқ.

In other words, men and women were worshiping all together.

Басқаша айтқанда, әйелдер мен ерлер

бірге зиярат етті.

Тауап еткенде бірге жүрді,

They were together while doing tawāf, the circular walk around the Kaaba.

яғни Қағбаны бірге айналды.

They were together while praying.

Бірге намаз оқыды.

And if you wonder why this is interesting at all,

Егер сіз неге мен бұл жағдайға қызығушылық таныттым десеңіз,

сізге Сауд Арабиясының басқа жерлерін көру керек,

you have to see the rest of Saudi Arabia,

because this a country which is strictly divided between the sexes.

себебі бұл ел

адамдарды жыныстарына қарай қатты бөледі.

In other words:

Басқаша айтқанда,

as men, you are simply not supposed to be in the same physical space

еркек болсаңыз, әйелдер тұрған

физикалық ортада тұра алмайсыз.

with women.

And I noticed this in a very funny way.

Мен бұны өте қызық жолмен байқадым.

I left the Kaaba to eat something in downtown Mecca.

Қағбадан шығып,

тамақ жеу үшін қаланың орталығына бардым.

I headed to the nearest Burger King restaurant.

Ең жақын Бургер Кинг ресторанына бет алдым.

Сол жерге барғанда

And I went there -- I noticed that there was a male section,

мен ерлерге арналған секцияның

which is carefully separated from the female section.

әйелдер секциясынан жете бөлініп тұрғанын байқадым.

I had to pay, order and eat in the male section.

Мен ерлер секциясында тапсырыс беріп, ақысын төлеп, жеуге міндетті едім.

"It's funny," I said to myself,

"Қандай қызық",-деп, таңдандым.

"You can mingle with the opposite sex at the holy Kaaba,

"Қасиетті Қағбада қарсы жынысты адамдармен тұра аласың,

but not at the Burger King?"

бірақ Бургер Кингта тұра алмайсың".

(Laughter)

Тіпті жөнсіз.

Quite, quite ironic.

Менің ойымша, айтудың өзі оғаш.

Ironic, and it's also, I think, quite telling,

because the Kaaba and the rituals around it

Себебі Қағба және оның айналасындағы рәсімдер

are relics from the earliest phase of Islam,

Исламның ертеден келе жатқан жәдігерлері,

that of prophet Muhammad.

Мұхаммед Пайғамбардың (с.а.с.) кезінен.

And if there was a big emphasis at the time to separate men from women,

Егер сол кезде

ерлерді әйелдерден бөлуге себеп болған болса,

the rituals around the Kaaba could have been designed accordingly.

Қағбаны айналу рәсімдері соған сәйкес жасалатын еді.

But apparently, that was not an issue at the time.

Бірақ сол кезде адамдарды бөлу маңызды емес болды.

Және қажылық салттары соған сәйкес жасалды.

So the rituals came that way.

This is also, I think, confirmed by the fact

Менің ойымша,

әйелдерді шеттету

that the seclusion of women in creating a divided society

қоғамды бөлу үшін жасалғаны анық,

is something that you also do not find in the Koran --

Құранда қоғамды бөлу туралы айтылмағаны хақ,

Құран - Ислам дінінің негізі,

the very core of Islam, the divine core of Islam --

Алла Тағаладан келген кітап,

that all Muslims, equally myself, believe.

барша мұсылман, мені қосқанда оған сенеді.

Және менің ойымша ол кездейсоқтық емес,

And I think it's not an accident

that you don't find this idea in the very origin of Islam,

Ислам дінінің негізінде қоғамды бөлу жайында

ешнәрсе таппауыңыз жайдан жай емес.

because many scholars who study the history of Islamic thought --

Себебі көптеген ғалымдар

Ислам тарихын зерттеген

Muslim scholars or Westerners --

Мұсылман немесе Батыс ғалымдарының

think that, actually, the practice of dividing men and women physically

пікірінше, негізінен

әйелдер мен ерлерді физикалық бөлу

came as a later development in Islam,

Исламда кейін дамыған.

as Muslims adopted some preexisting cultures

Мұсылмандар Таяу Шығыстың

кейбір көне мәдениетін және әдет ғұрпын дінге енгізген.

and traditions of the Middle East.

Seclusion of women was actually a Byzantine and Persian practice,

Іс жүзінде, әйелдерді шеттету

Византиялық және парсылық тәжірибе болды,

және мұсылмандар оны қабылдап,

and Muslims adopted it and made it a part of their religion.

дінінің бір бөлшегі етіп алды.

Actually, this is just one example of a much larger phenomenon.

Бұл мысал шындығында

көптеген көріністердің біреуі ғана.

What we call today Islamic law, and especially Islamic culture --

Бүгінгі таңда Ислам заңдары, шындығында Ислам мәдениеттері

және ондай мәдениеттер өте көп;

and there are many Islamic cultures, actually;

Сауд Арабиясында олар

the one in Saudi Arabia is much different

мен келген Стамбұлдан немесе Түркиядан өзгеше.

from where I come from in Istanbul or Turkey.

But still, if you're going to speak about a Muslim culture,

Әйтсе де

Ислам мәдениеті жайында айтатын болсаңыз,

this has a core: the divine message which began the religion.

оның негізі бар, құдайдан хабарлама,

яғни діннің басы,

But then many traditions, perceptions, practices were added on top of it.

бірақ кейін дінге көптеген салт-дәстүрлер, көзқарастар,

тәжірибелер қосылған.

And these were traditions of the Middle East medieval traditions.

Бұл дәстүрлер Таяу Шығыс - ортағасыр дәстүрлері.

There are two important messages, or two lessons,

Және осы ақиқаттан екі маңызды хабарлама,

немесе сабақ алуға болады.

to take from that reality.

First of all, Muslims --

Біріншіден, діншіл,

pious, conservative, believing Muslims who want to be loyal to their religion --

кертартпа, діндар мұсылмандар, дініне адал жандар

өздерінің мәдениетіндегі кез-келген нәрсеге жармаспауы қажет,

should not cling onto everything in their culture,

thinking that that's divinely mandated.

ойлануы қажет.

Дәстүрлерінің бірі дінге қайшы болуы мүмкін

Maybe some things are bad traditions and they need to be changed.

және өзгертілулері керек шығар.

On the other hand, the Westerners who look at Islamic culture

Екінші жағынан, батыстықтар

Ислам мәдениетіне қарап,

and see some troubling aspects

кейбір шындыққа жанаспайтын Исламның қырларын көріп,

should not readily conclude that this is what Islam ordains.

Ислам деген осы екен - деген қорытынды жасамауы керек.

Maybe it's a Middle Eastern culture that became confused with Islam.

Ол Таяу Шығыс мәдениеті болуы мүмкін,

кейін Исламмен астасқан.

Әйелді сүннеттеу деген рәсім бар.

There is a practice called female circumcision.

Ол өте желкенішті, қорқынышты рәсім.

It's something terrible, horrible.

It is basically an operation to deprive women of sexual pleasure.

Бұл операция негізінен

әйелдерді сексуалдық рақатынан айыратын операция.

And Westerners --

Батыстықтар, Еуропалықтар немесе Американдықтар,

Europeans or Americans -- who didn't know about this before,

бұл рәсімді бұрын-соңды

[saw] this practice

көрмеген адамдар,

within some of the Muslim communities who migrated from North Africa.

кейбір Солтүстік Африкадан көшкен

мұсылман қауымынан көргенде,

And they've thought,

"Осындай нәрселерді бұйырған,

"Oh, what a horrible religion that is, which ordains something like that."

Бұл қандай қорқынышты дін",-деген қорытынды жасайды.

Бірақ негізінде бұл әйелдерді сүннеттеу рәсімі

But when you look at female circumcision,

Исламмен қатысы жоқ.

you see that it has nothing to do with Islam;

Бұл Солтүстік Африка әдет-ғұрпы,

it's just a North African practice which predates Islam.

Исламның соңына ерген.

It was there for thousands of years.

Осыдан мың жылдар бұрын жасалған.

And, quite tellingly, some Muslims do practice it --

Кейбір мұсылмандар осы күні де сол рәсімді жасап келеді.

Солтүстік Африка мұсылмандары, басқа жерде жасалмайды.

the Muslims in North Africa, not in other places.

But also the non-Muslim communities of North Africa --

Сонымен қатар, Солтүстік Африканың мұсылман емес қауымдары да --

анимисттер, тіпті кейбір христиандар

the animists, some Christians and even a Jewish tribe in North Africa --

мен яһуди тайпалары

әйелдерін сүннеттеу рәсімімен танымал.

are known to practice female circumcision.

So what might look like a problem within Islamic faith

Айналып келгенде, кейбір Ислам дініне қайшы

рәсімдер мәселе болып көрінудің орнына

might turn out to be a tradition that Muslims have subscribed to.

дінмен астасып, салтқа

әдетке айналған.

The same thing can be said for honor killings,

Дәл осындай жат салтқа абыройынан айырылған қызды (зина жасаған әйелді) өлтіру рәсімі жатады.

which is a recurrent theme in the Western media --

Батыстық бұқаралық ақпарттың ағымдағы тақырыбына

and which is, of course, a horrible tradition.

айналған бұл рәсім жан түршігерлік.

And we see, truly, in some Muslim communities, that tradition.

Және біз осы дәстүрдің кейбір мұсылман қауымдарында сақталғанын көріп отырмыз.

Бірақ Таяу Шығыстың мұсылман емес қауымдары арасында

But in the non-Muslim communities of the Middle East,

мысалға, христиан және Шығыс қауымдарында да

such as some Christian communities, Eastern communities,

дәл сол рәсім бар екен.

you see the same practice.

We had a tragic case of an honor killing

Біз бірнеше ай бұрын Түркиядағы Армяндар

қауымында болған - арынан айырылған қызды

within Turkey's Armenian community just a few months ago.

өлтіру амалының куәсі болдық.

Now, these are things about general culture,

Бұл айтылған рәсімдер жалпы мәдениет дәстүрі бойынша жасалып отыр.

but I'm also very much interested in political culture

Сонымен қатар, мен саяси мәдениетке де көңіл бөлемін,

and whether liberty and democracy is appreciated,

саяси мәдениетте бостандық пен демократияға жеткілікті дәрежеде көңіл бөле ме?

or whether there's an authoritarian political culture

немесе мемлекетте азаматтарын бір істі мәжбүрлеп істете

in which the state is supposed to impose things on the citizens.

алатын әмірлі саяси мәдениет бар ма?

Таяу Шығыс мемлекеттері

And it is no secret

that many Islamic movements in the Middle East

көптеген ислам іс-әрекеттерінің

жақтасы екені анық,

tend to be authoritarian,

and some of the so-called "Islamic regimes,"

және кейбір "Ислам режимі" деп аталатын елдер

such as Saudi Arabia, Iran and the worst case, the Taliban in Afghanistan,

мысалға: Сауд Арабиясы, Иран,

ең құрығанда Афғандағы Талибан

they are pretty authoritarian -- no doubt about that.

осы жаза мен рәсімдерді қолдайды.

Мысалға, Сауд Арабиясында

For example, in Saudi Arabia,

there is a phenomenon called the religious police.

діни полиция деп аталатын сақшылар бар.

And the religious police imposes the supposed Islamic way of life

Бұл діни сақшылары қиялдағы

ислам тұрмыс - салтын

on every citizen, by force --

әр азаматқа күшпен орындатады.

like, women are forced to cover their heads --

мысалға, әйелдердің басына орамалды күшпен таққызады,

Ислам шариғатына сәйкес хиджаб кигізеді.

wear the hijab, the Islamic head cover.

Билік бұл істі қуана қолдайды

Now that is pretty authoritarian,

және мен оған қарсымын.

and that's something I'm very much critical of.

Кейін мен бұл іс-әрекеттерді

But when I realized that the non-Muslim,

сол географиялық ортада басқа мұсылман емес,

or the non-Islamic-minded actors in the same geography

немесе Исламмен қатысы жоқ қауымдардың

қайталап жатқанын көргенде,

sometimes behaved similarly,

I realized that the problem maybe lies

мәселенің тек Ислам дінінде емес,

in the political culture of the whole region, not just Islam.

бүкіл аймақтың саяси мәдениетінде жатқанын түсіндім.

Let me give you an example: in Turkey, where I come from,

Сізге мысал келтірейін: Менің отаным Түркия

which is a very hyper-secular republic,

ақсүйектер мемлекеті,

until very recently, we used to have what I call "secularism police,"

күні кешеге дейін

бізге атеисттік деп аталатын

полиция қажет болды. Олар университеттерді жабық

which would guard the universities against veiled students.

киінген студенттерден қорғаушы еді.

In other words, they would force students to uncover their heads.

Басқаша айтқанда, олар студенттердің бастарынан

орамалды күшпен шешетін еді.

And I think forcing people to uncover their head

Менің ойымша, әйелдердің басынан орамалды зорлап шешу

is as tyrannical as forcing them to cover it.

оны зорлап кигізумен бірдей зомбылық.

Кию-кимеу әр азаматтың таңдауы.

It should be the citizen's decision.

But when I saw that, I said,

Мен осы көріністерден кейін

"Maybe the problem is just an authoritarian culture in the region,

"Мүмкін мәселе

авторитарлық мәдениетте жатқан болар

and some Muslims have been influenced by that.

және кейбір мұсылман соның ықпалына түскен болар" деген қорытындыға келдім.

Олай болса зайырлы көзқарастағы адамдар да соның ықпалына түсуі мүмкін.

But the secular-minded people can be influenced by that.

Maybe it's a problem of the political culture,

Егер бұл саяси мәдениеттің мәселесі болса,

біз осы саяси мәдениетті

and we have to think about how to change that political culture."

қалай өзгертуге болатыны жайлы ойлануымыз керек.

Now, these are some of the questions I had in mind a few years ago

Міне осы сұрақтар бірнеше жыл бұрын

мен кітап жазғанға дейін

when I sat down to write a book.

мені мазалады.

I said, "Well, I will do research

Мен: "Ислам бүгінгі деңгейге

қалай жеткенін зерттеп,

about how Islam actually came to be what it is today,

және қандай жолдармен келгенін,

and what roads were taken and what roads could have been taken."

қандай жолдар таңдалуы мүмкін болғанын анықтап білемін", - деп шештім.

Кітаптың аты "Экстримсіз Ислам: Мұсылманның азаттық үшін құқығы".

The name of the book is "Islam Without Extremes: A Muslim Case for Liberty."

And as the subtitle suggests,

Кітаптың аты айтып тұрғандай,

I looked at Islamic tradition and the history of Islamic thought

мен ислам дәстүрлеріне және Ислам көзқарас тарихына

from the perspective of individual liberty,

жеке азат тұлғаның көзқарасымен қарадым,

and I tried to find what are the strengths with regard to individual liberty.

және жеке тұлғаның азаттығы үшін қажетті

қуатты нүктелерді табуға тырыстым.

And there are strengths in Islamic tradition.

Ислам дәстүрлерінің жақсы жақтары бар.

Ислам негізінен монотеистік дін болғандықтан,

Islam, actually, as a monotheistic religion,

which defined man as a responsible agent by itself,

адамды жауапкершілікке міндеттеген,

created the idea of the individual in the Middle East,

Таяу Шығыста жеке адам идеясын қалыптастырып,

коммунитарианизмнен, яғни тайпаларды

and saved it from the communitarianism, the collectivism of the tribe.

біріктіруден құтқарған.

You can derive many ideas from that.

Осы жерден көпті түсінуге болады.

But besides that, I also saw problems within Islamic tradition.

Осыған қарамастан мен Ислам дәстүрлерінің ішіндегі проблемаларды көрдім.

But one thing was curious:

Қызық жері:

most of those problems turn out to be problems that emerged later,

осы проблемалардың көбісі кейінірек пайда болған,

not from the very divine core of Islam, the Koran,

Алла Тағала тарапынан келген жоқ, яғни Құраннан алынбаған.

but from, again, traditions and mentalities,

Әр халықтың өз дәстүрі мен өмірге деген көзқарасынан

немесе орта ғасырдағы мұсылмандардың

or the interpretations of the Koran that Muslims made in the Middle Ages.

Құраннан қате мағына шығаруынан туындаған.

Мысалы Құран

The Koran, for example, doesn't condone stoning.

таспен ұруды бұйырмайды.

There is no punishment for apostasy.

Оның ішінде адасқандарды олай жазалауға болатыны айтылмаған.

There is no punishment for personal sins like drinking.

Адамдардың жеке өміріне қатысты, мысалға маскүнемдерді жазалау туралы айтылмаған.

Міне, осы жазалар Ислам заңдарын

These things which make Islamic law,

the troubling aspects of Islamic law,

шындықтан алшақтатып, адамдар

were developed into later interpretations of Islam.

Құранды өз түсінігі бойынша тәпсірлеуінен туындаған.

Which means that Muslims can, today,

Бүгін әр мұсылман осы

look at those things and say,

проблемаларға қарап,

"Well, the core of our religion is here to stay with us.

"Діннің негізі - мынау, және

біз соған сәйкес өмір сүруіміз керек,

It's our faith, and we will be loyal to it.

бұл біздің наным және біз оған адал боламыз" дей алады.

But we can change how it was interpreted,

Біз бұл қате түсініктерді өзгерте аламыз.

because it was interpreted according to the time

Себебі Құраннан қате мағына шығару орта ғасыр уақытында және ортасында болған.

and milieu in the Middle Ages.

Кәзір біз басқа заманда, басқа құндылықтар мен

Now we're living in a different world,

басқа саяси жүйелер заманында өмір сүріп жатырмыз.

with different values and political systems."

Бұрынғы қате түсініктерді түзетуге мүмкіндігіміз бар.

That interpretation is quite possible and feasible.

Now, if I were the only person thinking that way,

Егер оны тек мен қаласам,

we would be in trouble.

онда біз бәлеге ұшырағанымыз.

But that's not the case at all.

Бірақ басты мәселе бұл емес.

Actually, from the 19th century on,

Іс жүзінде 19 ғасырдан бері Ислам түсінігінде

there's a whole revisionist, reformist -- whatever you call it -- tradition,

бір қатар ревизионисттік немесе реформисттік

(қалай атасаңыз да өз еркіңіз),

дәстүр

a trend in Islamic thinking.

тенденция алып жатыр.

These were intellectuals or statesmen

19 ғасырда ислам зиялылары немесе мемлекет қайраткерлері болған,

кейінірек 20 ғасырда олар

of the 19th century, and later, 20th century,

which looked at Europe, basically,

Еуропаға қарап,

and saw that Europe has many things to admire,

Еуропаның таңданып қарайтын жетістіктері көп екенін түсінді,

like science and technology.

мысалы: ғылым мен технология.

But not just that; also democracy, parliament,

Тек бұл жетістіктер емес, сонымен қатар, демократия, парламент,

және өмірге деген көзқарас,

the idea of representation,

the idea of equal citizenship.

азаматтардың теңдігі идеясы.

These Muslim thinkers, intellectuals and statesmen of the 19th century,

19 ғасырдың бұл мұсылман ойшылдары мен қайраткерлері

бұл жетістіктерді көріп, өздеріне:

looked at Europe, saw these things, and said,

"Неге біз бұл табыстарға жетпедік?" деген сұрақ қойды.

"Why don't we have these things?"

Олар Ислам дәстүрлеріне көз жүгіртіп,

And they looked back at Islamic tradition,

Исламға жатпайтын салттардың мәселе

and saw that there are problematic aspects,

but they're not the core of the religion, so maybe they can be re-understood,

туғызып отырғанын және оларды қайта зерттеп,

орта ғасыр түсініктерінен айырып, Құранды

and the Koran can be reread in the modern world.

қайта оқытудың маңызын түсінді.

That trend is generally called Islamic modernism,

Бұл беталыс

негізінен Ислам модернизациясы деп аталды,

and it was advanced by intellectuals and statesmen,

және мемлекет қайраткерлері мен зиялылары

not just as an intellectual idea, though,

Исламды жаңалауды тек интеллектуалдық идеямен емес,

but also as a political program.

сонымен қатар саяси бағдарламалармен дамытты.

And that's why, actually, in the 19th century,

Осы себептен 19 ғасырда

the Ottoman Empire, which then covered the whole Middle East,

Таяу Шығысты толығымен басып алған, Осман Империясы

өте маңызды реформалар жасады.

made very important reforms --

reforms like giving Christians and Jews an equal citizenship status,

Реформалардың арқасында христиандар мен яһудилер

мұсылмандармен тең құқылы болды.

Конституция мен

accepting a constitution,

accepting a representative parliament,

өкілді парламентте

advancing the idea of freedom of religion.

дінді таңдау бостандығына қатысты реформалар жасалды.

That's why the Ottoman Empire, in its last decades,

Дәл осы себептен Осман Империясы өзінің соңғы он жылдықтарында

turned into a proto-democracy, a constitutional monarchy,

прото-демократиялық,

конституциялық монархияға айналды.

and freedom was a very important political value at the time.

Бостандық өте маңызды саяси құндылыққа айналды.

Similarly, in the Arab world,

Осы кезде Араб әлеміндегідей,

there was what the great Arab historian Albert Hourani defines

ұлы араб тарихшысы Алберт Хурани атаған

Либералдық кезең орын алды.

as the Liberal Age.

He has a book, "Arabic Thought in the Liberal Age,"

Хуранидің "Либералдық кезеңдегі араб көзқарасы" атты кітабы бар.

Ол либералдық кезеңді

and the Liberal Age, he defines as 19th century and early 20th century.

19 ғ. - 20 ғ. басы деп белгіледі.

20 ғасырдың басында ислам ойшылдары,

Quite notably, this was the dominant trend in the early 20th century

мемлекет қайраткерлері және діндарлар арасында

among Islamic thinkers and statesmen and theologians.

бұл беталыс үстемділік танытты.

But there is a very curious pattern in the rest of the 20th century,

Бірақ 20 ғасырдың қалған уақытында

өте қызық көрініс болды,

because we see a sharp decline in this Islamic modernist line.

оған себеп, Исламды модернизациялау

қарқынының түсіп кетуі.

And in place of that,

Оның орнына

what happens is that Islamism grows as an ideology which is authoritarian,

біз Исламизмнің идеология ретінді

әмірлі идеология ретінде өскенін көріп отырмыз,

which is quite strident,

бұл идеология өте ұшқыр,

which is quite anti-Western,

батысқа қарсы,

қияли көзқарасқа негізделген

and which wants to shape society based on a utopian vision.

қоғамды орнатқысы келеді.

So Islamism is the problematic idea

Сонымен, Исламизм 20 ғасырда

that really created a lot of problems in the 20th-century Islamic world.

Ислам әлемінде

көптеген мәселелерді туғызды.

And even the very extreme forms of Islamism

Исламизмнің экстримді түрлері

led to terrorism in the name of Islam --

Исламның атын жамылып, терроризмді дүниеге әкелді,

Терроризм негізінен дінді бұрмалағаннан шықты, ал Ислам дінге өзгертулер енгізуге қарсы,

which is actually a practice that I think is against Islam,

but some, obviously, extremists, did not think that way.

бірақ кейбір экстримисттер олай ойламайды әлбетте.

But there is a curious question:

Осы жерден қызық сұрақ туады:

If Islamic modernism was so popular in the 19th and early 20th centuries,

Егер 19 ғ. - 20 ғ. басында Ислам

модернизациясы қарқынды дамыса,

why did Islamism become so popular in the rest of the 20th century?

неге 20 ғасырдың қалған уақытында

Исламизм үстем болды?

Менің ойымша, бұл сұрақты

And this is a question, I think, which needs to be discussed carefully.

жете талқылау қажет.

In my book, I went into that question as well.

Менің кітабымда осы сұрақтарға толық жауаптар бар.

And actually, you don't need to be a rocket scientist to understand that.

Және сол жауаптарға қол жеткізу үшін сіздің аса дарынды ғалым болуыңыз шарт емес.

Just look at the political history of the 20th century,

20 ғасырдың саяси тарихына көз жүгіртсеңіз болғаны,

нәтижесінде сіз көп өзгеріс болғанын байқайсыз.

and you see things have changed a lot.

Өмірдің

The contexts have changed.

In the 19th century,

19 ғасырда

when Muslims were looking at Europe as an example,

мұсылмандар Еуропаға қарап еліктегенде,

they were independent; they were more self-confident.

еуропалықтар азат болған және өз күштеріне көбірек сенетін еді.

In the early 20th century, with the fall of the Ottoman Empire,

20 ғ. басында Осман Империясының құлдырау нәтижесінде

the whole Middle East was colonized.

бүкіл Таяу Шығыс отарланды.

And when you have colonialization, what do you have?

Отарлау кезінде не пайда болушы еді?

You have anti-colonialization.

Отарлауға қарсы күш.

So Europe is not just an example now to emulate;

Енді кәзір мұсылмандар Еуропаға еліктемейді,

it's an enemy to fight and to resist.

себебі кәзір ол соғысатын, қарсыласатын жау.

So there's a very sharp decline in liberal ideas in the Muslim world,

Мұсылман әлемінде

либералдық идея қарқыны төмендеп,

мықты, жауап қайтара алатын

and what you see is more of a defensive, rigid, reactionary strain,

күш пайда болды.

which led to Arab socialism, Arab nationalism

ол араб социализміне, араб ұлтшылдығына,

and ultimately to the Islamist ideology.

ақырында Исламисттік идеологияға әкелді.

And when the colonial period ended,

Отарлау кезеңі аяқталған кезде,

what you had in place of that was generally secular dictators,

оның орнына

ақсүйек диктаторлар келіп,

өздерінің мемлекет болғандығын,

which say they're a country,

but did not bring democracy to the country,

бірақ мемлекет тәуелсіз болмайтындығын,

and established their own dictatorship.

және сол мемлекетті билейтін өкімет орнатқандығын жариялады.

And I think the West, at least some powers in the West,

Менің ойымша кейбір Батыс билеушілері,

негізінен АҚШ

particularly the United States,

made the mistake of supporting those secular dictators,

осы зайырлы диктаторларды өздерінің пайдасы үшін

thinking that they were more helpful for their interests.

қолдағанда қателік жасады.

But the fact that those dictators suppressed democracy in their country

Нәтижесінде бұл диктаторлар

елдерінде демократия мен

and suppressed Islamic groups in their country

ислам топтарын басып,

actually made the Islamists much more strident.

жалған исламисттердің күшеюіне себепші болды.

Сөйтіп біз 20 ғасырда

So in the 20th century,

you had this vicious cycle in the Arab world,

Араб әлемінде шырғалаң шеңберді көреміз,

where you have a dictatorship suppressing its own people,

ол жерде диктаторлық өкімет өз халқын,

including the Islamic pious,

діндарларды қоса езіп отырды,

and they're reacting in reactionary ways.

ал халық қолдарынан келгенше жауап қайтарып отырды.

There was one country, though,

Осы шырғалаң шеңберден

which was able to escape or stay away from that vicious cycle.

құтыла алған

бір ел ғана.

And that's the country where I come from, Turkey.

Ол ел менің елім -Түркия.

Turkey has never been colonized,

Түркия ешкімнің отарында болмаған,

Осман Империясының құлдырауынан кейін тәуелсіз ұлт болып сақталды.

so it remained as an independent nation after the fall of the Ottoman Empire.

Осыны ескеру қажет.

That's one thing to remember;

Түркиямен көршілес елдерде отарлауға қарсы болған

it did not share the same anti-colonial hype

жалған іс-әрекеттер Түркияда болған жоқ.

that you can find in some other countries in the region.

Secondly, and most importantly,

Екіншіден, ең маңыздысы

Turkey became a democracy

Түркия біз айтқан елдердің ішінде

earlier than any of the countries we are talking about.

демократияға қол жеткізген бірінші ел.

In 1950, Turkey had the first free and fair elections,

1950 жылы Түркияда ең бірінші ашық, әділ сайлау өтті,

сайлаудан кейін озбыр зайырлы режим тоқтатылды.

which ended the more autocratic secular regime,

which was in the beginning of Turkey.

Түркия ел ретінде алғашқы қадамын жасады.

And the pious Muslims in Turkey

Және Түркияның діншіл адамдары

saw that they could change the political system by voting.

сайлау арқылы саяси жүйені өзгерте алатынын түсінді.

And they realized that democracy is something compatible with Islam,

Олар тәуелсіздіктің Исламмен

олардың құндылықтарымен бірге жүретінін түсінді,

compatible with their values,

and they've been supportive of democracy.

олар демократияны қолдады.

That's an experience

Бұл жетістіктерге

that not every other Muslim nation in the Middle East had,

күні бүгінге дейін Таяу Шығыс мұсылман ұлттарының

ішінде жетпегендері әлі бар.

until very recently.

Secondly, in the past two decades,

Екіншіден, соңғы 20 жылда

thanks to globalization, thanks to the market economy,

жаһандану нәтижесінде, нарықтық экономика арқасында,

thanks to the rise of a middle class,

табысы орташа топтағы адамдардың жағдайы жақсаруы арқасында

we in Turkey see what I define as a rebirth of Islamic modernism.

біз Түркияда

Ислам модернизациясының қайта жанданғанын көрдік.

Now, there's the more urban middle-class pious Muslims

Табысы орташа топтағы қаланың иманды мұсылмандары

әдет - ғұрыптарының ішінде,

who, again, look at their tradition

дінге қайшы келетін әдет-ғұрыптардың бар екенін көріп отыр.

and see that there are some problems in the tradition,

Олардан күмәнданып, өзгертіп, қайта жасау керектігін түсінеді.

and understand that they need to be changed and questioned and reformed.

Еуропаға қарап, оның

And they look at Europe, and see an example, again, to follow.

еліктеуге тұрарлық үлгі екенін тағы біледі.

They see an example, at least, to take some inspiration from.

Кемінде шабыт алуға болатын үлгі екенін түсінеді.

Сол себептен Түркия

That's why the EU process, Turkey's effort to join the EU,

Еуропа Одағына мүше болуға талпынып жүр,

Түркиядағы ислам діндарлары

has been supported inside Turkey by the Islamic pious,

бұл шешімді қолдайды,

while some secular nationalists were against it.

басқа зайырлы мемлекеттер болса қарсы болды.

Well, that process has been a little bit blurred

Бұл процесті кейбір

Еуропалықтар қолдамады,

by the fact that not all Europeans are that welcoming,

бірақ бұл басқа әңгіме.

but that's another discussion.

But the pro-EU sentiment in Turkey in the past decade

Бірақ өткен он жылдықта Түркияның Еуропа Одағына

has become almost an Islamic cause and supported by the Islamic liberals

мүше болуын қалауы діни себепке негізделді,

және қолдаушылар Ислам және

and the secular liberals as well, of course.

ақсүйек либералдары болды.

And thanks to that,

Соның арқасында

Turkey has been able to reasonably create a success story

Түркия парасатпен табысқа жетті,

in which Islam and the most pious understandings of Islam

Ислам және ислам көзқарастары

have become part of the democratic game,

демократияның бір бөлшегіне айналды.

and even contributes to the democratic and economic advance of the country.

ол өз кезегінде елдің демократиялық және экономикалық

дамуына септігін тигізді.

And this has been an inspiring example right now

Түркияның осы жетістіктері кейбір

Ислам елдеріне немесе Арабия құрамындағы

for some of the Islamic movements

кейбір елдерге жігерлендіретін үлгі болып отыр.

or some of the countries in the Arab world.

You must have all seen the Arab Spring,

Сіздер бәріңіз Тунис пен Египетте басталған

which began in Tunis and in Egypt.

арабтардың көтерілісін көрген боларсыздар.

Arab masses just revolted against their dictators.

Араб бұқарасы

диктаторларына қарсы көтерілді.

They were asking for democracy; they were asking for freedom.

Олар демократияны талап етті; олар еркіндікті қалады.

Олар диктаторлардың өздерінің

And they did not turn out to be the Islamist boogeyman

that the dictators were always using to justify their regime.

режимін іске асыру үшін қолданатын

қуыршағы болғысы келмеді.

Олар: "Біз бостандықты қалаймыз, біз тәуелсіздікті қалаймыз.

They said, "We want freedom; we want democracy.

We are Muslim believers,

Біз мұсылманбыз,

but we want to be living as free people in free societies."

бірақ біз азат адамдар сияқты тәуелсіз қоғамда өмір сүргіміз келеді",-деді

Әрине бұл ұзақ жол.

Of course, this is a long road.

Демократияға бір күнде жету мүмкін емес,

Democracy is not an overnight achievement; it's a process.

бұл ұзақ процесс.

Бірақ бұл дәуір мұсылмандар үшін

But this is a promising era in the Muslim world.

үлкен үміт күттіретін дәуір.

Мен 19 ғасырда басталған, бірақ 20 ғасырда

And I believe that the Islamic modernism which began in the 19th century,

саяси жағдайға байланысты

but which had a setback in the 20th century

сәтсіздікке ұшыраған,

Ислам модернизмі жаңадан

because of the political troubles of the Muslim world,

туатынына сенемін.

is having a rebirth.

Осы айтылғандарды қорытындыласақ,

And I think the takeaway message from that would be that Islam,

кейбір батыс

despite some of the skeptics in the West,

күмәнданушылардың пікіріне қарамастан,

has the potential in itself

Ислам демократияға,

to create its own way to democracy, create its own way to liberalism,

либерализмге, азаттыққа жетелейтін

create its own way to freedom.

бірден бір жол екені хақ.

They just should be allowed to work for that.

Тек оған кедергі болмау керек.

Көп рахмет.

Thanks so much.

(Applause)

(Ду қол шапалақ)