Mustafa Akyol: Faith versus tradition in Islam

Mustafa Akyol: Niềm tin và phong tục trong Hồi Giáo

Translator: hoang minh tam Reviewer: Thach Thao Nguyen Phuc

Trong vài tuần vừa qua,

A few weeks ago, I had a chance to go to Saudi Arabia.

tôi đã có cơ hội đến Saudi Arabia.

And the first thing I wanted to do as a Muslim

Điều đầu tiên mà tôi, là một người Hồi giáo, muốn làm

was to go to Mecca and visit the Kaaba,

đó là đi đến Mecca và thăm Kaaba,

the holiest shrine of Islam.

một trong những ngôi đền linh thiêng nhất của Hồi giáo.

And I did that; I put on my ritualistic dress,

Và tôi đi đến đó trong trang phục nghi lễ truyền thống của mình;

Tôi đến nhà thờ Hồi giáo;

I went to the holy mosque,

I did my prayers,

Tôi thực hiện nghi lễ cầu nguyện;

I observed all the rituals.

Tôi đã quan sát mọi nghi lễ ở đó.

Và trong lúc đó,

And meanwhile, besides all the spirituality,

bên cạnh mọi sự linh thiêng về tâm linh,

there was one mundane detail in the Kaaba

có một chi tiết trần tục tại Kaaba

that was pretty interesting for me:

điều đó khá là thú vị đối với tôi.

there was no separation of sexes.

Đó là thiếu sự tách biệt của giới tính.

In other words, men and women were worshiping all together.

Diễn đạt một cách khác, nam giới và nữ giới

cùng nhau thực hiện nghi thức lễ bái

Họ cùng nhau làm nghi lễ tawaf,

They were together while doing tawāf, the circular walk around the Kaaba.

nghi lễ hành hương của những người Hồi giáo, khi họ đi vòng xung quanh tượng đài Kaaba.

They were together while praying.

Họ cùng nhau làm nghi thức cầu nguyện

And if you wonder why this is interesting at all,

Và nếu bạn còn phân vân tại sao điều đó thú vị,

bạn phải chứng kiến những điều khác ở Saudi Arabia,

you have to see the rest of Saudi Arabia,

because this a country which is strictly divided between the sexes.

bởi vì đó là một đất nước

mà nơi đó có sự phân chia rạch ròi về giới tính.

In other words:

Nói một cách khác,

as men, you are simply not supposed to be in the same physical space

là nam giới, bạn thường không được

ở chung một không gian vật lý với nữ giới.

with women.

And I noticed this in a very funny way.

Và tôi đã chú ý điều đó một cách hóm hỉnh.

I left the Kaaba to eat something in downtown Mecca.

Tôi dời khỏi Kaaba

để thưởng thức ẩm thực tại trung tâm Mecca.

I headed to the nearest Burger King restaurant.

Tôi đi tới nhà hàng đồ ăn nhanh Burger King gần nhất.

Và tôi đã tới đó --

And I went there -- I noticed that there was a male section,

Tôi chú ý rằng ở đó có một khu vực dành cho nam giới,

which is carefully separated from the female section.

mà đã được phân chia cẩn thận với khu vực cho nữ giới.

I had to pay, order and eat in the male section.

Tôi đã phải cử hành nghi lễ, đặt món và ăn ở khu vực cho nam giới.

"It's funny," I said to myself,

"Điều đó rất khôi hài," Tôi tự nhủ với bản thân mình vậy,

"You can mingle with the opposite sex at the holy Kaaba,

"bạn có thể pha trộn với người khác giới tính tại Kaaba linh thiêng,

but not at the Burger King?"

nhưng lại không phải ở nhà hàng Burger King."

(Laughter)

Khá là khôi hài.

Quite, quite ironic.

Nhưng cũng đáng chú ý.

Ironic, and it's also, I think, quite telling,

because the Kaaba and the rituals around it

Bởi vì Kaaba và những nghi lễ chung quanh nó

are relics from the earliest phase of Islam,

là những truyền thống, nghi thức xuất hiện từ những thời kì sơ khai nhất của văn hóa Hồi giáo,

that of prophet Muhammad.

của thời kì ngài tiên tri Muhammad.

And if there was a big emphasis at the time to separate men from women,

Và nếu có một sự nhấn mạnh thời kì đó

để phân biệt rạch ròi nam giới và nữ giới

the rituals around the Kaaba could have been designed accordingly.

thì những nghi thức chung quanh Kaaba đã được thiết kế theo tinh thần như vậy.

But apparently, that was not an issue at the time.

Nhưng hiển nhiên là sự phân biệt giới tính đã không xuất hiện vào thời kì đó.

Vì vậy nên những nghi thức đã được sắp xếp như hiện tại.

So the rituals came that way.

This is also, I think, confirmed by the fact

Điều này, tôi nghĩ, cũng được khẳng định

bởi một thực tế là sự tách biệt nữ giới

that the seclusion of women in creating a divided society

trong việc thành lập một xã hội phân chia giới tính

is something that you also do not find in the Koran --

là điều bạn không tìm thấy ở Koran,

nơi trung tâm của đạo Hồi --

the very core of Islam, the divine core of Islam --

trung tâm huyết mạch, thiêng liêng

that all Muslims, equally myself, believe.

mà tất cả những người theo đạo Hồi, bao gồm cả tôi, quan niệm vậy.

Và tôi nghĩ nó không phải là một sự tình cờ ngẫu nhiên

And I think it's not an accident

that you don't find this idea in the very origin of Islam,

khi bạn thấy quan niệm đó

ở nguồn gốc của Hồi giáo.

because many scholars who study the history of Islamic thought --

Bởi vì rất nhiều học giả

nghiên cứu về lịch sử của đạo Hồi nghĩ --

Muslim scholars or Westerners --

học giả Hồi giáo hay người phương Tây--

think that, actually, the practice of dividing men and women physically

giả định rằng thực tế sự

phân biệt thể chất giữa giới tính

came as a later development in Islam,

xuất hiện tại thời kì phát triển sau này của đạo Hồi,

as Muslims adopted some preexisting cultures

khi đạo được lan truyền

tới những nền văn hóa và truyền thống đã phát triển tại Trung Đông.

and traditions of the Middle East.

Seclusion of women was actually a Byzantine and Persian practice,

Sự tách biệt của nữ giới thực tế

là một phong tục của người La Mã phương Đông và Ba Tư,

Đạo Hồi đã chọn

and Muslims adopted it and made it a part of their religion.

và thu nạp phong tục đó thành một phần trong đạo của mình.

Actually, this is just one example of a much larger phenomenon.

Trên thực tế, đó chỉ là một ví dụ

của một hiện tượng bao quát hơn.

What we call today Islamic law, and especially Islamic culture --

Điều mà chúng ta gọi ngày nay là luật Hồi giáo, đặc biệt là văn hóa Hồi giáo --

những nền văn hóa rất đa dạng và phong phú

and there are many Islamic cultures, actually;

nền văn hóa ở Saudi Arabia có nhiều khác biệt

the one in Saudi Arabia is much different

so với nơi tôi sinh ra ở Istanbul hay Thổ Nhĩ Kỳ.

from where I come from in Istanbul or Turkey.

But still, if you're going to speak about a Muslim culture,

Mặc dù vậy,

nếu như bạn nói tới văn hóa Hồi giáo,

this has a core: the divine message which began the religion.

thì nới đây có một thông điệp chính, hoàn thiện nhất,

nơi bắt đầu tôn giáo,

But then many traditions, perceptions, practices were added on top of it.

rồi sau đó là rất nhiều truyền thống, tư tưởng,

thói quen được thêm vào tổng thể đó.

And these were traditions of the Middle East medieval traditions.

Có rất nhiều văn hóa truyền thống ở vùng Trung Đông -- văn hóa Trung Cổ.

There are two important messages, or two lessons,

Từ thực tế đó, chúng ta có thể rút ra

2 bài học quan trọng.

to take from that reality.

First of all, Muslims --

Thứ nhất, Hồi giáo--

pious, conservative, believing Muslims who want to be loyal to their religion --

ngoan đạo, kín đáo, tin tưởng vào người Hồi giáo-những người luôn muốn trung thành vào tôn giáo của họ --

không nên nắm giữ tất cả mọi thứ trong văn hóa của họ,

should not cling onto everything in their culture,

thinking that that's divinely mandated.

và nghĩ rằng điều đó mới thực sự là quy củ.

Có thể một trong số những truyền thống đó là không tốt

Maybe some things are bad traditions and they need to be changed.

và chúng cần phải được thay đổi.

On the other hand, the Westerners who look at Islamic culture

Một mặt khác, những người phương Tây

khi họ nhìn vào văn hóa Hồi giáo

and see some troubling aspects

và thấy một số vấn đề là rắc rối,

should not readily conclude that this is what Islam ordains.

thì cũng không ngay lập tức kết luận rằng đó chính là những quy định có sẵn của người Hồi giáo.

Maybe it's a Middle Eastern culture that became confused with Islam.

Bởi vì có thể đó chỉ là văn hóa Trung Đông

đã bị hiểu lầm, pha trộn với văn hóa Hồi giáo.

Có một lệ thường được gọi là cắt bao quy đầu ở phụ nữ.

There is a practice called female circumcision.

Đó là một điều tồi tệ và kinh khủng.

It's something terrible, horrible.

It is basically an operation to deprive women of sexual pleasure.

Đơn giản, nó là một cuộc tiểu phẫu

để ngăn chặn sự khoái cảm của phụ nữ trong quan hệ tình dục.

And Westerners --

Và người phương Tây, phương Đông hay Châu Mỹ,

Europeans or Americans -- who didn't know about this before,

là những người không biết điều đó trước đây

[saw] this practice

đã chứng kiến việc làm đó

within some of the Muslim communities who migrated from North Africa.

trong một số cộng đồng người Hồi giáo

di cư tới từ Bắc Phi.

And they've thought,

Họ đã nghĩ rằng đó thật là một tôn giáo tồi tệ

"Oh, what a horrible religion that is, which ordains something like that."

đã ban hành, quy định những điều như vậy.

Nhưng thực ra nếu bạn nhìn thấy lần cắt bao quy đầu phụ nữ

But when you look at female circumcision,

bạn sẽ nhận ra lệ đó không có liên quan gì tới Hồi giáo,

you see that it has nothing to do with Islam;

đó chỉ là một thông lệ của Bắc Phi

it's just a North African practice which predates Islam.

đã đẩy lùi Hồi giáo lại.

It was there for thousands of years.

Nó đã tồn tại hàng ngàn năm về trước.

And, quite tellingly, some Muslims do practice it --

Và đáng chú ý là một số người Hồi giáo thực hiện thông lệ đó.

Họ đến từ Bắc Phi, chứ không phải những nơi khác.

the Muslims in North Africa, not in other places.

But also the non-Muslim communities of North Africa --

Ngoài ra còn có những cộng đồng không phải Hồi giáo ở Bắc Phi --

người tin theo vào tâm linh, thậm chí cả người Cơ đốc giáo

the animists, some Christians and even a Jewish tribe in North Africa --

và những người thuộc bộ tộc Do Thái ở Bắc Phi

đều thực hiện thông lệ cắt bao quy đầu ở phụ nữ.

are known to practice female circumcision.

So what might look like a problem within Islamic faith

Vậy thì vấn đề ở đây dường như là

với một niềm tin vào Hồi giáo

might turn out to be a tradition that Muslims have subscribed to.

sẽ có thể trở thành một truyền thống

mà người Hồi giáo tin và làm theo.

The same thing can be said for honor killings,

Điều tương tự xảy ra với hủ tục giết người trong gia đình khi họ làm ảnh hưởng đến danh dự của dòng tộc,

which is a recurrent theme in the Western media --

một chủ đề nói tới ở phương tiện truyền thông phương Tây --

and which is, of course, a horrible tradition.

cũng là một hành động tồi tệ.

And we see, truly, in some Muslim communities, that tradition.

Chúng ta thực sự được chứng kiến việc đó ở một số cộng đồng Hồi giáo

Nhưng ở một số nơi không theo Hồi giáo ở vùng Trung Đông,

But in the non-Muslim communities of the Middle East,

như người Cơ đốc giáo, người phương Đông,

such as some Christian communities, Eastern communities,

bạn cũng sẽ thấy việc làm tương tự như vậy.

you see the same practice.

We had a tragic case of an honor killing

Chúng ta có trường hợp bi thảm của việc giết người trong gia đình

trong cộng đồng Armenian

within Turkey's Armenian community just a few months ago.

chỉ vài tháng trở lại đây.

Now, these are things about general culture,

Hiện tại đó là những điều liên quan đến văn hóa chung,

but I'm also very much interested in political culture

nhưng tôi cũng rất quan tâm tới văn hóa chính trị

and whether liberty and democracy is appreciated,

kể cả những nơi mà tự do hay dân chủ được tôn trọng,

or whether there's an authoritarian political culture

hay là nơi có một nền chính trị chuyên chế

in which the state is supposed to impose things on the citizens.

khi nhà nước có quyền áp đặt mọi thứ cho công dân.

Và không có một bí mật nào cả

And it is no secret

that many Islamic movements in the Middle East

khi mà rất nhiều hoạt động của người Hồi giáo ở vùng Trung Đông

có khuynh hướng độ đoán,

tend to be authoritarian,

and some of the so-called "Islamic regimes,"

một số nơi còn được gọi là "đế chế Hồi giáo"

such as Saudi Arabia, Iran and the worst case, the Taliban in Afghanistan,

như ở Saudi Arabia, Iran

và nơi nặng nề nhất ở Taliban, Afghanistan,

they are pretty authoritarian -- no doubt about that.

-- không nghi ngờ về điều đó.

Ví dụ như ở Saudi Arabia

For example, in Saudi Arabia,

there is a phenomenon called the religious police.

có một hiện tượng được gọi là cảnh sát tôn giáo.

And the religious police imposes the supposed Islamic way of life

Và những người cảnh sát đó

áp đặt cách sống Hồi giáo

on every citizen, by force --

cho tất cả công dân, bằng bạo lực--

like, women are forced to cover their heads --

phụ nữ bị bắt buộc phải che đầu họ lại --

mặc quần áo truyền thống hijab, quàng khăn phủ đầu.

wear the hijab, the Islamic head cover.

Bây giờ điều đó khá là độc đoán,

Now that is pretty authoritarian,

và là điều tôi muốn phê phán.

and that's something I'm very much critical of.

Nhưng tôi nhận ra rằng

But when I realized that the non-Muslim,

những người không theo Hồi giáo,

or the non-Islamic-minded actors in the same geography

hay những diễn viên không có đức tin vào Hồi giáo chung một vị trí địa lý,

đôi khi cũng cư xử giống nhau,

sometimes behaved similarly,

I realized that the problem maybe lies

Tôi nhận ra vấn đề có thể

in the political culture of the whole region, not just Islam.

nằm ở chỗ văn hóa chính trị bao trùm cả vùng, chứ không chỉ riêng bị ảnh hưởng bởi Hồi giáo.

Let me give you an example: in Turkey, where I come from,

Hãy để tôi lấy một ví dụ ở Thổ Nhĩ Kỳ, nơi tôi sinh ra,

which is a very hyper-secular republic,

một nền cộng hóa tự do về tôn giáo

until very recently, we used to have what I call "secularism police,"

cho tới tận gần đây,

chúng tôi đã từng có những người cảnh sát phi tôn giáo,

họ bảo vệ trường đại học

which would guard the universities against veiled students.

chống lại những sinh viên che mặt.

In other words, they would force students to uncover their heads.

Nói cách khác, họ ép học sinh

không được che khuôn mặt.

And I think forcing people to uncover their head

Tôi nghĩ ép mọi người bỏ khăn che mặt

is as tyrannical as forcing them to cover it.

thể hiện sự chuyên chế như việc bắt họ che mặt.

Sự lựa chọn phải do những người công dân.

It should be the citizen's decision.

But when I saw that, I said,

Nhưng khi tôi chứng kiến điều đó, tôi nói

"Maybe the problem is just an authoritarian culture in the region,

" Có thể vấn đề

chỉ là văn hóa chuyên chế của tôn giáo,

and some Muslims have been influenced by that.

và một số người Hồi giáo bị ảnh hưởng bởi điều đó."

Nhưng những người phi tôn giáo cũng bị ảnh hưởng bởi điều đó.

But the secular-minded people can be influenced by that.

Maybe it's a problem of the political culture,

Lại có thể đó là vấn đề của văn hóa chính trị,

vậy thì chúng ta phải nghĩ tới việc

and we have to think about how to change that political culture."

làm thế nào để thay đổi văn hóa chính trị.

Now, these are some of the questions I had in mind a few years ago

Hiện tại có một số câu hỏi

tôi có trong đầu một vài năm gần đây

when I sat down to write a book.

khi tôi viết sách.

I said, "Well, I will do research

Tôi nói, "Tôi sẽ thực hiện một cuộc nghiên cứu điều tra

về vấn đề sao đạo Hồi có thể trưởng thành như ngày nay,

about how Islam actually came to be what it is today,

và con đường nào đã được quyết định

and what roads were taken and what roads could have been taken."

,con đường nào đã có thể được quyết định thay thế.

Tên của cuốn sách là "Hồi giáo không cực đoan: Đạo hồi kêu gọi tự do"

The name of the book is "Islam Without Extremes: A Muslim Case for Liberty."

And as the subtitle suggests,

Như tựa đề giới thiệu,

I looked at Islamic tradition and the history of Islamic thought

tôi đã nghiên cứu về truyền thống Hồi giáo và lịch sử tư tưởng Hồi giáo

from the perspective of individual liberty,

từ cách nhìn của sự tự do cá nhân,

and I tried to find what are the strengths with regard to individual liberty.

và tôi cố gắng tìm hiểu điều gì là điểm mạnh

khi nói tới tự do cá nhân.

And there are strengths in Islamic tradition.

Có những điểm mạnh ở truyền thống Hồi giáo

, là tôn giáo một thần,

Islam, actually, as a monotheistic religion,

which defined man as a responsible agent by itself,

đã định nghĩa con người là chủ thể tự chịu trách nhiệm cho bản thân,

created the idea of the individual in the Middle East,

có khả năng tạo ra chủ nghĩa cá nhân ở Trung Đông

, giúp nó tránh khỏi chủ nghĩa cộng đồng

and saved it from the communitarianism, the collectivism of the tribe.

của bộ lạc.

You can derive many ideas from that.

Bạn có thể rút ra nhiều ý tưởng, suy nghĩ về điều đó.

But besides that, I also saw problems within Islamic tradition.

Nhưng bên cạnh đó, bạn cũng nhìn nhận được nhiều vấn đề với truyền thống Hồi giáo.

But one thing was curious:

Có một thứ gây sự tò mò:

most of those problems turn out to be problems that emerged later,

hầu hết những điều trên trở thành vấn đề sau này,

not from the very divine core of Islam, the Koran,

không phải từ điều trung tâm nhất của Hồi giáo, văn bản Koran,

but from, again, traditions and mentalities,

nhưng một lần nữa là văn hóa, truyền thống và tư tưởng,

hay là hiểu từ văn bản Koran

or the interpretations of the Koran that Muslims made in the Middle Ages.

mà người Hồi giáo làm nên từ thời Trung Cổ.

Lấy ví dụ trong văn bản Hồi giáo Koran

The Koran, for example, doesn't condone stoning.

không có nghi thức tử hình bằng ném đá.

There is no punishment for apostasy.

Không có hình phạt khi bỏ giáo.

There is no punishment for personal sins like drinking.

Không có hình phạt về những vấn đề cá nhân như uống rượu.

Những điều tưởng chừng làm nên luật lệ của Hồi giáo

These things which make Islamic law,

the troubling aspects of Islamic law,

lại cũng chính là những điều phức tạp, gây ra rắc rối,

were developed into later interpretations of Islam.

được phát triển sau này từ những sự suy diễn lại của người theo đạo.

Which means that Muslims can, today,

Điều đó có nghĩa người Hồi giáo ngày nay có thể

look at those things and say,

nhìn thấy những sự việc và nói,

"Well, the core of our religion is here to stay with us.

Trung tâm của tôn giáo chúng tôi

xuất hiện và tồn tại với chúng tôi.

It's our faith, and we will be loyal to it.

Đó là niềm tin của chúng tôi và chúng tôi trung thành với nó.

But we can change how it was interpreted,

Nhưng chúng ta có thể thay đổi cách hiểu của nó,

because it was interpreted according to the time

theo thời gian và niên đại khác nhau trong thời ki Trung Cổ.

and milieu in the Middle Ages.

Hiện tại chúng ta đang sống trong một thế giới khác

Now we're living in a different world,

với những giá trị khác và những thể chế chính trị khác.

with different values and political systems."

Cách suy diễn đó là có thể và thực tế.

That interpretation is quite possible and feasible.

Now, if I were the only person thinking that way,

Bây giờ, nếu tôi là người duy nhất suy nghĩ cách đó,

we would be in trouble.

thì chúng ta sẽ gặp rắc rối.

But that's not the case at all.

Nhưng đó không phải là trường hợp ở đây.

Actually, from the 19th century on,

Trên thực tế, từ thế kỉ 19 cho tới nay

there's a whole revisionist, reformist -- whatever you call it -- tradition,

đã có một sự cải cách, thay đổi toàn bộ--

bất kể bạn gọi nó là gì --

truyền thống,

a trend in Islamic thinking.

xu hướng của tư duy Hồi giáo.

These were intellectuals or statesmen

Và bắt đầu từ những nhà trí thức, chính khách

của thế kỉ 19, và đầu thế kỉ 20,

of the 19th century, and later, 20th century,

which looked at Europe, basically,

họ nhìn nhận Châu Âu

and saw that Europe has many things to admire,

với nhiều điều để ngưỡng mộ,

like science and technology.

ví dụ như khoa học và công nghệ.

But not just that; also democracy, parliament,

Và không chỉ có vậy; bao gồm cả nền dân chủ, nghị viện,

sự đại diện,

the idea of representation,

the idea of equal citizenship.

sự công bằng dân chủ.

These Muslim thinkers, intellectuals and statesmen of the 19th century,

Những nhà tri thức, chính khách Hồi giáo

của thế kỉ 19 đã nhìn thấy những điều đó ở Châu Âu.

looked at Europe, saw these things, and said,

Họ phân vân rằng tại sao mình không có những điều đó.

"Why don't we have these things?"

Và họ nhìn nhận lại truyền thống Hồi giáo,

And they looked back at Islamic tradition,

thấy được những vấn đề còn khúc mắc, rắc rối,

and saw that there are problematic aspects,

but they're not the core of the religion, so maybe they can be re-understood,

nhưng những điều đó không phải là căn gốc của tôn giáo này và có thể thay đổi được sau này

cũng như văn bản Koran có thể được đọc lại

and the Koran can be reread in the modern world.

trong thế giới hiện đại.

That trend is generally called Islamic modernism,

Khuynh hướng đó

được gọi chung là sự hiện đại hóa Hồi giáo,

and it was advanced by intellectuals and statesmen,

và nó được phát triển nhờ những nhà trí thức và học giả,

not just as an intellectual idea, though,

không chỉ tồn tại trên những ý tưởng,

but also as a political program.

mà cả là những chiến dịch chính trị.

And that's why, actually, in the 19th century,

Và đó cũng giải thích vì sao ở thế kỉ 19

the Ottoman Empire, which then covered the whole Middle East,

đế quốc Ottoman, những người chiếm đóng toàn bộ lãnh thổ Trung Đông,

đã làm nên sự cải cách quan trọng--

made very important reforms --

reforms like giving Christians and Jews an equal citizenship status,

ví dụ như cải cách trao cho người theo đạo Cơ đốc giáo và người Do Thái

quyền công bằng tự do dân chủ,

cải cách trong việc chấp nhận hiến pháp,

accepting a constitution,

accepting a representative parliament,

chấp nhận nghị viện đại diện,

advancing the idea of freedom of religion.

phát triển tư tưởng tự do về tôn giáo.

That's why the Ottoman Empire, in its last decades,

Những điều đó là lí do vì sao đến thời kì thế kỉ cuối của đế chế Ottoman,

turned into a proto-democracy, a constitutional monarchy,

nó đã trở thành nền dân chủ nguyên thủy,

một chế độ quân chủ lập hiến.

and freedom was a very important political value at the time.

Sự tự do là một yếu tố chính trị quan trọng trong thời điểm đó.

Similarly, in the Arab world,

Tương tự như ở những quốc gia Ả rập,

there was what the great Arab historian Albert Hourani defines

khi nhà sử học Ả rập gạo cội Albert Hourani

đã gọi đó là thời kì tự do.

as the Liberal Age.

He has a book, "Arabic Thought in the Liberal Age,"

Ông ấy đã viết một cuốn sách "Arabic Thought in the Liberal Age."

Thời kì tự do, ông ấy định nghĩa

and the Liberal Age, he defines as 19th century and early 20th century.

là ở thế kỉ 19 và đầu thế kỉ 20.

Đáng chú ý là xu hướng nổi trội

Quite notably, this was the dominant trend in the early 20th century

vào đầu thế kỉ 20

among Islamic thinkers and statesmen and theologians.

giữa những người tin vào Hồi giáo, nhà tri thức và nhà nghiên cứu tôn giáo.

But there is a very curious pattern in the rest of the 20th century,

Nhưng có một yếu tố gây tò mò

ở thời gian còn lại thế kỉ 20,

because we see a sharp decline in this Islamic modernist line.

bởi vì chúng ta chứng kiến sự suy giảm nhanh chóng

trong sự hiện đại hóa của Hồi giáo.

And in place of that,

Trong đó,

what happens is that Islamism grows as an ideology which is authoritarian,

sự phát triển của đạo Hồi

như một hệ tư tưởng đọc đoán,

which is quite strident,

tương đối gay gắt,

which is quite anti-Western,

ngược lại với xu hướng phương Tây,

và có nguyện vọng sắp xếp xã hội,

and which wants to shape society based on a utopian vision.

được xây dựng dựa trên tư tưởng toàn diện hoàn hảo.

So Islamism is the problematic idea

Vì vậy, tư tưởng Hồi giáo là một ý tưởng phức tạp

that really created a lot of problems in the 20th-century Islamic world.

đã gây ra rất nhiều vấn đề

trong thế kỉ 20.

And even the very extreme forms of Islamism

Và thậm chí là cả tình thái cực độ của Hồi giáo

led to terrorism in the name of Islam --

đã dẫn đến chủ nghĩa khủng bố dưới tên Hồi giáo --

mà thực tế là một hành động, tôi nghĩ là trái ngược lại với Hồi giáo,

which is actually a practice that I think is against Islam,

but some, obviously, extremists, did not think that way.

nhưng đôi khi, hiển nhiên là những người cực đoan không nghĩ theo hướng đó.

But there is a curious question:

Nhưng mà có một câu hỏi gây tò mò:

If Islamic modernism was so popular in the 19th and early 20th centuries,

Nếu sự hiện đại hóa Hồi giáo quá phổ biến

ở thế kỉ 19 và đầu thế kỉ 20,

why did Islamism become so popular in the rest of the 20th century?

thì tại sao nó lại không phổ biến

vào thời gian cuối thế kỉ 20?

Và đó là câu hỏi, tôi nghĩ,

And this is a question, I think, which needs to be discussed carefully.

cần phải được thảo luận cẩn thận.

In my book, I went into that question as well.

Trong cuốn sách của tôi, tôi cũng đã nghiên cứu về vấn đề đó.

And actually, you don't need to be a rocket scientist to understand that.

Và thực tế bạn không cần phải là một nhà khoa học để có thể hiểu được điều đó.

Just look at the political history of the 20th century,

Bạn chỉ cần nghiên cứu về lịch sử chính trị của thế kỉ 20,

bạn sẽ thấy có rất nhiều điều thay đổi.

and you see things have changed a lot.

Văn cảnh thay đổi.

The contexts have changed.

In the 19th century,

Ở thế kỉ 19,

when Muslims were looking at Europe as an example,

khi người Hồi giáo lấy Châu Âu làm ví dụ,

they were independent; they were more self-confident.

họ rất độc lập và tự tin nhiều hơn.

In the early 20th century, with the fall of the Ottoman Empire,

Vào những năm đầu thế kỉ 20, với sự sụp đổ đế chế Ottoman,

the whole Middle East was colonized.

cả Trung Đông bị xâm chiếm.

And when you have colonialization, what do you have?

Và khi bạn có thuộc địa, bạn sẽ có gì nữa?

You have anti-colonialization.

Bạn có những người chống lại đế chế thuộc địa.

So Europe is not just an example now to emulate;

Vì vậy Châu Âu không còn là ví dụ để học tập;

it's an enemy to fight and to resist.

mà nó là thù địch để đấu tranh và kháng lại.

So there's a very sharp decline in liberal ideas in the Muslim world,

Nên đã có một sự suy giảm rất nhanh chóng

trong tư tưởng tự do ở thế giới Hồi giáo,

và bạn thấy sự phòng thủ nhiều hơn,

and what you see is more of a defensive, rigid, reactionary strain,

cứng nhắc và phản ứng căng thẳng,

which led to Arab socialism, Arab nationalism

dẫn tới chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa dân tộc ở Ả rập,

and ultimately to the Islamist ideology.

và hệ lụy cuối cùng là tư tưởng Hồi giáo.

And when the colonial period ended,

Khi chế độ thuộc địa kết thúc,

what you had in place of that was generally secular dictators,

những thứ mà bạn có ở đó

chủ yếu là những kẻ vô tôn giáo độc tài,

tuyên bố họ là đất nước,

which say they're a country,

but did not bring democracy to the country,

nhưng không mang lại nền dân chủ cho đất nước,

and established their own dictatorship.

và thành lập chế độ độc tài riêng.

And I think the West, at least some powers in the West,

Tôi nghĩ phương Tây, ít nhất là một số quyền lực ở phương Tây,

đặc biệt ở Hoa Kì,

particularly the United States,

made the mistake of supporting those secular dictators,

đã sai lầm khi ủng hộ những người phi tôn giáo độc tài đó,

thinking that they were more helpful for their interests.

lầm tưởng họ sẽ giúp đỡ vì lợi ích của họ.

But the fact that those dictators suppressed democracy in their country

Nhưng thực tế những người độc tài đó

đàn áp chế độ dân chủ trong đất nước của họ

and suppressed Islamic groups in their country

và đàn áp nhóm người Hồi giáo ở đó

actually made the Islamists much more strident.

, điều đã khiến những người Hồi giáo phản ứng dữ dội hơn.

Vì vậy ở thế kỉ 20,

So in the 20th century,

you had this vicious cycle in the Arab world,

bạn có chu kỳ luẩn quẩn ở thế giới Ả rập

where you have a dictatorship suppressing its own people,

khi mà chủ nghĩa độc tài đàn áp chính những con người của họ

including the Islamic pious,

bao gồm cả người Hồi giáo sùng đạo,

and they're reacting in reactionary ways.

và họ đã phản ứng một cách dữ dội.

There was one country, though,

Mặc dù vậy, có một đất nước

which was able to escape or stay away from that vicious cycle.

mà người dân có thể né tránh hoặc bỏ trốn

khỏi vòng luẩn quẩn.

And that's the country where I come from, Turkey.

Đó là đất nước mà tôi sinh ra, Thổ Nhĩ Kỳ.

Turkey has never been colonized,

Thổ Nhĩ Kỳ chưa bao giờ bị chiếm đóng thành thuộc địa,

vì vậy nó giữ được nên độc lập sau sự sụp đổ của đế chế Ottoman.

so it remained as an independent nation after the fall of the Ottoman Empire.

Đó là một điều để ghi nhớ.

That's one thing to remember;

Họ không chia sẻ chung cường điệu chống lại thuộc địa

it did not share the same anti-colonial hype

mà bạn thấy ở những nước khác cùng miền.

that you can find in some other countries in the region.

Secondly, and most importantly,

Thứ hai, quan trọng hơn cả,

Turkey became a democracy

Thổ Nhĩ Kỳ đi theo chế độ dân chủ

earlier than any of the countries we are talking about.

sớm hơn bất kể đất nước nào chúng ta đang nói tới.

In 1950, Turkey had the first free and fair elections,

Năm 1950, Thổ Nhĩ Kỳ đã có cuộc bỏ phiếu bầu cử tự do và công bằng,

đánh dấu sự chấm hết của chế độ chuyên quyền thế tục,

which ended the more autocratic secular regime,

which was in the beginning of Turkey.

mốc dấu cho sự bắt đầu của Thổ Nhĩ Kỳ.

And the pious Muslims in Turkey

Và những người Hồi giáo sùng đạo ở Thổ Nhĩ Kỳ

saw that they could change the political system by voting.

nhận ra họ có thể thay đổi thể chế chính trị nhờ bầu cử.

And they realized that democracy is something compatible with Islam,

Họ nhận ra nền dân chủ có mối liên hệ tương xứng với văn hóa Hồi giáo,

tương xứng với những giá trị của họ,

compatible with their values,

and they've been supportive of democracy.

và họ ủng hộ chế độ dân chủ.

That's an experience

Đó là một kinh nghiệm

that not every other Muslim nation in the Middle East had,

mà không phải tất cả các nước Hồi giáo khác ở Trung Đông có

cho tới gần đây.

until very recently.

Secondly, in the past two decades,

Thứ hai, trong 2 thế kỉ vừa qua,

thanks to globalization, thanks to the market economy,

nhờ có toàn cầu hóa, nhờ có nền kinh tế thị trường,

thanks to the rise of a middle class,

và sự phát triển của giới trung lưu,

we in Turkey see what I define as a rebirth of Islamic modernism.

chúng tôi, ở Thổ Nhĩ Kỳ nhìn thấy

điều tôi định nghĩa là sự hồi sinh của việc hiện đại hóa Hồi giáo.

Now, there's the more urban middle-class pious Muslims

Hiện tại có nhiều người sùng đạo Hồi ở thành thị hơn

những người khi nhìn vào truyền thống của họ

who, again, look at their tradition

và nhận ra là có một số vấn đề với những giá trị truyền thống đó.

and see that there are some problems in the tradition,

Họ hiểu rằng cần có sự thay đổi, cần đặt ra những câu hỏi và sự cải cách.

and understand that they need to be changed and questioned and reformed.

Và họ nhận ra ở Châu Âu,

And they look at Europe, and see an example, again, to follow.

họ tiếp tục nhận ra những ví dụ để học tập.

They see an example, at least, to take some inspiration from.

Họ thấy những điều, ít nhất có thể đưa ra ý tưởng, xu hướng.

Vì vậy mà tiến trình E.U.

That's why the EU process, Turkey's effort to join the EU,

sự cố gắng của Thổ Nhĩ Kỳ để gia nhập E.U.,

đã được ủng hộ từ bên trong đất nước

has been supported inside Turkey by the Islamic pious,

bởi những nhà sùng đạo Hồi giáo,

while some secular nationalists were against it.

trong khi một số nước phi tôn giáo lại chống lại điều đó.

Well, that process has been a little bit blurred

Tiến trình đó đã có một chút lu mờ

bởi không phải tất cả những người Châu Âu đều hoan nghênh --

by the fact that not all Europeans are that welcoming,

nhưng đó lại là một vấn đề thảo luận khác.

but that's another discussion.

But the pro-EU sentiment in Turkey in the past decade

Nhưng những ý kiến ủng hộ E.U. ở Thổ Nhĩ Kỳ trong thế kỉ qua

has become almost an Islamic cause and supported by the Islamic liberals

đã gần trở thành một quan điểm của Hồi giáo,

được ủng hộ bởi những người Hồi giáo tự do

and the secular liberals as well, of course.

và đương nhiên là những người phi tôn giáo tự do.

And thanks to that,

Nhờ có điều đó

Turkey has been able to reasonably create a success story

Thổ Nhĩ Kỳ đã có thể tạo nên sự thành công

in which Islam and the most pious understandings of Islam

mà văn hóa Hồi giáo

have become part of the democratic game,

đã trở thành một phần trong cuộc chơi của chế độ dân chủ,

and even contributes to the democratic and economic advance of the country.

và thậm chí là góp phần phát triển nền dân chủ và kinh tế

của đất nước

And this has been an inspiring example right now

Hiện tại, đó là một ví dụ gây nhiều cảm hứng

cho nhiều việc làm, bước tiến của Hồi giáo

for some of the Islamic movements

hay nhiều nước ở thế giới Ả rập.

or some of the countries in the Arab world.

You must have all seen the Arab Spring,

Bạn chắc chắn đã chứng kiến sự kiện mùa xuân Ả rập,

which began in Tunis and in Egypt.

nó bắt đầu từ Tunis và Ai cập.

Arab masses just revolted against their dictators.

Những người Ả rập

nổi dậy chống lại những nhà độc tài của họ.

They were asking for democracy; they were asking for freedom.

Họ đòi quyền dân chủ; họ đòi hỏi quyền tự do.

Họ không biến thành boogyman

And they did not turn out to be the Islamist boogeyman

that the dictators were always using to justify their regime.

mà những nhà độc tài sử dụng

để biện minh cho chế độ của mình.

Họ nói chúng tôi muốn tự do, dân chủ

They said, "We want freedom; we want democracy.

We are Muslim believers,

Chúng tôi là những người tin tưởng vào đạo Hồi,

but we want to be living as free people in free societies."

nhưng chúng tôi muốn sống như những người tự do trong một xã hội dân chủ."

Đương nhiên, đó là một con đường dài.

Of course, this is a long road.

Nền dân chủ không phải có thể xây dựng trong thời gian ngắn;

Democracy is not an overnight achievement; it's a process.

nó là một quá trình

Nhưng đó là một thời đại hứa hẹn tốt đẹp

But this is a promising era in the Muslim world.

trong thế giới Hồi giáo.

Và tôi tin với sự hiện đại hóa Hồi giáo

And I believe that the Islamic modernism which began in the 19th century,

bắt đầu từ thế kỉ 19,

but which had a setback in the 20th century

nhưng phải gây dựng lại từ thế kỉ 20

bởi những vấn đề chính trị ở thế giới Hồi giáo,

because of the political troubles of the Muslim world,

đang được hồi sinh.

is having a rebirth.

Tôi nghĩ thông điệp được rút ra

And I think the takeaway message from that would be that Islam,

chính là Hồi giáo,

despite some of the skeptics in the West,

mặc dù tồn tại những hoài nghi về phương Tây,

has the potential in itself

có những tiềm năng riêng của nó

to create its own way to democracy, create its own way to liberalism,

để xây dựng nền dân chủ theo cách riêng, con đường bình đẳng,

create its own way to freedom.

tự do.

They just should be allowed to work for that.

Họ nên được cho phép xây dựng và đi theo con đường đó.

Cảm ơn mọi người rất nhiều.

Thanks so much.

(Applause)

(Vỗ tay)