Use art to turn the world inside out | JR

Translator: Dita Bytyci Reviewer: Helena Bedalli

Two weeks ago I was in my studio in Paris,

Dy javë më parë isha në studion time në Paris,

and the phone rang and I heard,

ra telefoni dhe njëra më tha,

"Hey, JR,

"Hej, JR,

you won the TED Prize 2011.

ke fituar çmimin TED 2011.

You have to make a wish to save the world."

Duhet të bësh një dëshirë për të shpëtuar botën."

I was lost.

U hutova.

I mean, I can't save the world. Nobody can.

Unë nuk mund ta shpëtoj botën, askush nuk mundet.

The world is fucked up.

Bota është e prishur fare.

Come on, you have dictators ruling the world,

Kemi diktatorë që udhëheqin botën,

population is growing by millions,

popullata tek rritet me miliona,

there's no more fish in the sea,

nuk ka më peshq në det,

the North Pole is melting

Poli i Veriut po shkrihet,

and as the last TED Prize winner said,

dhe siç ka thënë fituesi i fundit i Çmimit TED,

we're all becoming fat.

të gjithë jemi duke u shëndoshur.

(Laughter)

(Të qeshura)

Except maybe French people.

Përveç ndoshta francezëve.

Whatever.

Sidoqoftë.

So I called back

Kështu i telefonova prape

and I told her,

dhe i thashë:

"Look, Amy,

"Shiko, Amy,

tell the TED guys I just won't show up.

thuaju atyre në TED që nuk do të vij.

I can't do anything to save the world."

Unë nuk mund të bëj asgjë për të shpëtuar botën."

She said, "Hey, JR,

Ajo tha, "Hej, JR,

your wish is not to save the world, but to change the world."

dëshira jote nuk është për të shpëtuar botën, por për të ndryshuar botën."

"Oh, all right."

"Oh, në rregull."

(Laughter)

(Të qeshura)

"That's cool."

"Kjo është interesante."

I mean, technology, politics, business

Teknologjia, politika, biznesi

do change the world --

në fakt ndryshojnë botën --

not always in a good way, but they do.

jo gjithmonë në mënyrë të mirë, por e bëjnë.

What about art?

Por arti?

Could art change the world?

A mundet arti të ndryshojë botën?

I started when I was 15 years old.

Kam filluar kur isha 15 vjeç.

And at that time, I was not thinking about changing the world.

Dhe në atë kohë, nuk mendoja për të ndryshuar botën.

I was doing graffiti --

Bëja vizatime ne fasada --

writing my name everywhere,

shkruaja emrin tim kudo,

using the city as a canvas.

duke përdorur qytetin si një kanavacë.

I was going in the tunnels of Paris,

Shkoja me shokë nëper tunelet e Parisit,

on the rooftops with my friends.

nëpër cati.

Each trip was an excursion,

Çdo udhëtim ishte një ekspeditë,

was an adventure.

ishte një aventurë.

It was like leaving our mark on society,

Ishte sikur të linim shenjën tonë në shoqëri,

to say, "I was here," on the top of a building.

për të thënë, "unë kam qenë këtu," në maje të një ndërtese.

So when I found a cheap camera on the subway,

Dhe kur gjeta një aparat të lirë në metro,

I started documenting those adventures with my friends

fillova t’i dokumentoja aventurat me shokët e mi

and gave them back as photocopies --

ndërsa atyre u jepja fotokopjet --

really small photos just that size.

foto me të vërtetë të vogla sa kjo madhësi.

That's how, at 17 years old,

Dhe kështu kur isha 17 vjeç,

I started pasting them.

fillova t’i ngjisja ato.

And I did my first "expo de rue,"

Dhe kështu bëra ekspozitën time të parë,

which means sidewalk gallery.

galeri në trotuar.

And I framed it with color

Dhe i vura një kornizë me ngjyrë

so you would not confuse it with advertising.

në mënyrë që të mos ngatërrohej me reklama.

I mean, the city's the best gallery I could imagine.

Dua të them, galeria më e bukur e qytetit që mund të imagjinoja.

I would never have to make a book and then present it to a gallery

Kurrë nuk do të më duhej të bëja një libër dhe pastaj ta prezentoja në galeri

and let them decide

dhe të lija të tjerët të vendosnin

if my work was nice enough to show it to people.

se a ia vlente puna ime të shfaqej para publikut.

I would control it directly with the public

Unë mund ta kontrolloja vetë

in the streets.

publikun në rrugë.

So that's Paris.

Ky është Parisi.

I would change --

Unë ndryshoja --

depending on the places I would go --

varësisht nga vendet ku shkoja --

the title of the exhibition.

titullin e ekspozitës.

That's on the Champs-Elysees.

Kjo është në Champs-Elysees.

I was quite proud of that one.

Isha mjaft krenar për të.

Because I was just 18

Sepse isha vetëm 18 vjeç

and I was just up there on the top of the Champs-Elysees.

dhe isha në majë të Champs-Elysees.

Then when the photo left,

Dhe kur fotoja nuk ishte më,

the frame was still there.

mbeti vetëm korniza.

(Laughter)

(Të qeshura)

November 2005:

Nëntor 2005:

the streets are burning.

rrugët ishin në flakë.

A large wave of riots

Një valë e madhe e trazirave

had broken into the first projects of Paris.

kishte shpërthyer në zonat e varfëra në Paris.

Everyone was glued to the TV,

Të gjithë ishin ngjitur pas TV-së,

watching disturbing, frightening images

duke shikuar pamje shqetësuese

taken from the edge of the neighborhood.

dhe të frikshme të lagjes.

I mean, these kids, without control,

Këta fëmijë, pa kontroll,

throwing Molotov cocktails,

hidhnin bomba Molotov,

attacking the cops and the firemen,

sulmonin policët dhe zjarrfikësit,

looting everything they could in the shops.

grabitnin çdo gjë që gjenin nëpër dyqane.

These were criminals, thugs, dangerous,

Këta ishin kriminelë, kriminelë të rrezikshme

destroying their own environment.

që po sulmonin vetë ambientin e tyre.

And then I saw it -- could it be possible? --

Dhe pastaj e pashë -- a ishte e mundur? --

my photo on a wall

fotoja ime e shpalosur mbi një mur

revealed by a burning car --

nga një makinë që po digjej --

a pasting I'd done a year earlier --

e kisha vendosur para një viti --

an illegal one -- still there.

ilegalisht – dhe akoma ishte aty.

I mean, these were the faces of my friends.

Këto ishin fytyrat e miqve të mi.

I know those guys.

Unë i njihja ata.

All of them are not angels,

Nuk janë të gjithë engjëj,

but they're not monsters either.

por nuk janë as monstrumë.

So it was kind of weird to see

Dhe ishte disi e çuditshme të shihja

those images and those eyes stare back at me through a television.

ato pamje dhe ato sy që më shikonin nga televizioni.

So I went back there

Kështu shkova atje

with a 28 mm lens.

me aparatin me lente 28 mm.

It was the only one I had at that time.

Ishte i vetmi që kisha në atë kohë.

But with that lens,

Por me atë lente,

you have to be as close as 10 inches from the person.

duhet të jesh 25 centimetra afër personit.

So you can do it only with their trust.

Pra mund ta bësh vetëm me besimin e tyre.

So I took full portraits of people from Le Bosquet.

Mora 4 portrete nga Le Bosquet.

They were making scary faces

Ata bënin fytyra të frikshme

to play the caricature of themselves.

që të luanin karikaturën e vetvetes.

And then I pasted huge posters everywhere

Dhe pastaj unë vendosa postera të mëdhenj kudo

in the bourgeois area of Paris

në zonat borgjeze të Parisit

with the name, age, even building number

me emrat, moshat, dhe

of these guys.

adresat e tyre.

A year later,

Një vit më vonë,

the exhibition was displayed in front of the city hall of Paris.

ekspozita u shfaq para Bashkisë së Parisit.

And we go from thug images,

Dhe më pas posterët u vodhën

who've been stolen and distorted by the media,

dhe u shtrembëruan nga media,

who's now proudly taking over his own image.

që tani me krenari po merrte kontrollin e imazhit të saj.

That's where I realized

Ishte atëherë kur kuptova

the power of paper and glue.

fuqinë e letrës dhe ngjitësit.

So could art change the world?

Pra, a mund të ndryshojë arti botën?

A year later,

Një vit më vonë,

I was listening to all the noise

dëgjoja aq shumë rreth

about the Middle East conflict.

konfliktit në Lindjen e Mesme.

I mean, at that time, trust me,

Më besoni, në atë kohë,

they were only referring to the Israeli and Palestinian conflict.

ashtu i referoheshin vetëm konfliktit Izraelito-Palestinez.

So with my friend Marco,

Prandaj, me mikun tim Markon,

we decided to go there

vendosëm të shkojmë

and see who are the real Palestinians and who are the real Israelis.

dhe ta shohim se kush janë në të vërtetë Palestinezët, e kush janë Izraelitët.

Are they so different?

A janë aq të ndryshëm?

When we got there, we just went in the street,

Kur arritëm atje, thjeshtë dolëm në rrugë,

started talking with people everywhere,

filluam të flasim me njerëz gjithandej

and we realized that things were a bit different

dhe kuptuam se gjërat janë pak më ndryshe

from the rhetoric we heard in the media.

nga ajo çfarë dëgjonim në media.

So we decided to take portraits

Vendosëm të fotografojmë

of Palestinians and Israelis

Palestinezët dhe Izraelitët

doing the same jobs --

duke bërë të njejtat punë --

taxi-driver, lawyer, cooks.

shofera taksish, avokatë, kuzhinierë.

Asked them to make a face as a sign of commitment.

I lusnim ata që të bënin grimasë si shenjë përkushtimi.

Not a smile -- that really doesn't tell

Jo të buzëqeshnin -- ajo nuk tregon edhe aq

about who you are and what you feel.

se kush je ti në të vërtetë dhe se çfarë ndien.

They all accepted

Ata të gjithë pranuan

to be pasted next to the other.

që portretet e tyre të vendoseshin pranë njëri-tjetrit.

I decided to paste

Vendosa t’i ngjisim ato

in eight Israeli and Palestinian cities

në 8 qytete Izraelite dhe Palestineze,

and on both sides of the wall.

në të dy anët e mureve.

We launched the biggest illegal art exhibition ever.

Ne lansuam ekspozitën ilegale më të madhe të artit ndonjëherë.

We called the project Face 2 Face.

E quajtëm projektin “Face 2 Face” (Ballë për Ballë).

The experts said, "No way.

Ekspertët thanë: "Në asnjë mënyrë.

The people will not accept.

Njerëzit nuk do të pranojnë.

The army will shoot you, and Hamas will kidnap you."

Ushtria do ju gjuaj dhe Hamasi do ju rrembejë.”

We said, "Okay, let's try and push as far as we can."

Ne thamë, “Në rregull, le të provojmë dhe ta bëjmë këtë sa më të madhe që mundemi”

I love the way that people will ask me,

Më pëlqentë kur njerëzit pyesnin,

"How big will my photo be?"

“Sa e madhe do të jetë fotoja ime?”

"It will be as big as your house."

“Do të jetë po aq e madhe sa shtëpia juaj.

When we did the wall, we did the Palestinian side.

Kur së pari e bëmë murin, e bëmë në anën Palestineze.

So we arrived with just our ladders

Arritëm aty me vetëm një palë shkallë

and we realized that they were not high enough.

dhe kuptuam që nuk janë mjaftë të larta.

And so Palestinians guys say,

Një djalë Palestinez tha,

"Calm down. No wait. I'm going to find you a solution."

“Qetësohuni. Pritni. Unë do ua bëjë zgjidhjen.”

So he went to the Church of Nativity

Ai shkoi në Kishën e Lindjes së Jezus Krishtit

and brought back an old ladder

dhe u kthye me një palë shkallë aq të vjetra

that was so old that it could have seen Jesus being born.

sa që ka gjasa që ato shkallë e kishin parë Jezusin kur ka lindur.

(Laughter)

(Të qeshura)

We did Face 2 Face with only six friends,

Ne e bëmë “Face 2 Face” me vetëm 6 shokë,

two ladders, two brushes,

dy palë shkallë, dy furca,

a rented car, a camera

një veturë me qera, një kamerë

and 20,000 square feet of paper.

dhe 1,858 metra katror letër.

We had all sorts of help

Ne u ndihmuam në mënyra të ndryshme

from all walks of life.

nga njerëz të ndryshëm.

Okay, for example, that's Palestine.

Mirë, për shembull, kjo është Palestina.

We're in Ramallah right now.

Ne jemi në Ramallah tani.

We're pasting portraits --

Ne jemi duke ngjitur portrete --

so both portraits in the streets in a crowded market.

pra të dyja portretet në rrugë në një treg përplot me njerëz.

People come around us and start asking,

Njerëzit na u ofruan dhe filluan të na pyesnin,

"What are you doing here?"

“Çfarë po bëni këtu?"

"Oh, we're actually doing an art project

"Oh, ne jemi duke bërë një projekti arti

and we are pasting an Israeli and a Palestinian doing the same job.

dhe po vendosim një izraelit dihe një palestinez duke bërë të njëjtën punë.

And those ones are actually two taxi-drivers."

Dhe këta këtu, janë në fakt dy-taksi shoferë."

And then there was always a silence.

Dhe pastaj kishte një heshtje.

"You mean you're pasting an Israeli face --

"Do të thotë që ju po vendosni një fytyrë izraelite --

doing a face -- right here?"

duke bërë një grimasë, këtu?"

"Well, yeah, yeah, that's part of the project."

"Po, ashtu është, kjo është pjesë e projektit."

And I would always leave that moment,

Dhe unë gjithmonë largohesha në atë moment,

and we would ask them,

duke i pyetur,

"So can you tell me who is who?"

“Pra, a mund të më thoni se cili është cili?”

And most of them couldn't say.

Dhe shumica prej tyre nuk mund ta thonin.

(Applause)

(Duartrokitje)

We even pasted on Israeli military towers,

Ne ngjitëm portrete edhe në kullat ushtarake të Izraelit,

and nothing happened.

dhe asgjë nuk ndodhi.

When you paste an image, it's just paper and glue.

Kur vendosni një imazh, është vetëm letër dhe ngjitës.

People can tear it, tag on it, or even pee on it --

Njerëzit mund të heqin atë, të vendosin diçka mbi të, apo edhe te urinojne mbi të --

some are a bit high for that, I agree --

disa janë të larta për ta bërë këtë, pajtohem --

but the people in the street,

por, njerëzit në rrugë,

they are the curator.

ata janë përgjegjësit.

The rain and the wind will take them off anyway.

Edhe ashtu shiu dhe era do i marri me vehte.

They are not meant to stay.

Ato nuk janë të destinuara për të qëndruar.

But exactly four years after,

Por, pikërisht katër vjet pas,

the photos, most of them are still there.

shumica e fotove janë ende aty.

Face 2 Face demonstrated

Face 2 Face ka treguar se

that what we thought impossible was possible --

ajo që kemi menduar se është e pamundur, ishte e mundur --

and, you know what, even easy.

dhe, a e dini se çfarë, madje ishte e lehtë.

We didn't push the limit;

Ne nuk i tejkaluam kufijtë,

we just showed that they were further than anyone thought.

ne vetëm treguam se jemi shumë më përpara se sa të gjithë mendonin.

In the Middle East, I experienced my work

Në Lindjen e Mesme, unë e përjetova punën time

in places without [many] museums.

në vende pa [shumë] muze.

So the reactions in the street

Pra ky drejtim nga rruga,

were kind of interesting.

ishte mjaft interesant.

So I decided to go further in this direction

Kështu që vendosa të shkoj më tej në këtë drejtim

and go in places where there were zero museums.

dhe të shkoja në vende ku kishte zero muze.

When you go in these developing societies,

Kur shkoni në këto vendet në zhvillim,

women are the pillars of their community,

gratë janë shtyllat e komunitetit të tyre,

but the men are still the ones holding the streets.

por meshkujt janë ende ata që mbajnë rrugët.

So we were inspired to create a project

Prandaj, ne u frymëzuam për të krijuar një projekt

where men will pay tribute to women

ku meshkujt do t’i nderonin gratë

by posting their photos.

duke i vendosur fotot e tyre.

I called that project Women Are Heroes.

E quajta këtë projekt Gratë Janë Heroina.

When I listened to all the stories

Kur dëgjoja të gjitha storjet

everywhere I went on the continents,

kudo që shkoja nëpër kontinente,

I couldn't always understand

jo gjithmonë i kuptoja

the complicated circumstances of their conflict.

rrethanat e komplikuara të konflikteve të tyre.

I just observed.

Vetëm vështroja.

Sometimes there was no words,

Nganjëherë nuk kishte fjalë,

no sentence, just tears.

as fjali, vetëm lotë.

I just took their pictures

Vetëm i bëja fotografitë e tyre

and pasted them.

dhe i ngjisja.

Women Are Heroes took me around the world.

Gratë Janë Heroina më dërgoi përreth botës.

Most of the places I went to,

Në shumicën e vendeve që isha,

I decided to go there

shkoja sepse

because I've heard about it through the media.

kisha dëgjuar për ato përmes mediave.

So for example, in June 2008,

Për shembull, në qershor të 2008,

I was watching TV in Paris,

po shikoja TV në Paris,

and then I heard about this terrible thing

dhe dëgjova për një gjë të tmerrshme

that happened in Rio de Janeiro --

që kishte ndodhur në Rio de Janeiro --

the first favela of Brazil named Providencia.

barakat e para në Brazil, të quajtura Providencia.

Three kids -- that was three students --

Tre fëmijë -- tre nxënës --

were [detained] by the army

ishin [ndaluar] nga ushtria

because they were not carrying their papers.

sepse nuk mbanin me vete dokumentet e tyre.

And the army took them,

Ushtria i mori ata,

and instead of bringing them to the police station,

dhe në vend qe t’i dërgonin në stacion policor,

they brought them to an enemy favela

ata i dërguan në disa baraka armiqësore

where they get chopped into pieces.

ku u ishin bërë copë copë.

I was shocked.

Isha i tronditur.

All Brazil was shocked.

I gjithë Brazili ishtë i tronditur.

I heard it was one of the most violent favelas,

Dëgjova se ishte një nga barakat më të dhunshme,

because the largest drug cartel controls it.

sepse karteli më i madh i drogës e kontrollonte atë.

So I decided to go there.

Kështu vendosa të shkoj atje.

When I arrived --

Kur mbërriva --

I mean, I didn't have any contact with any NGO.

nuk kisha asnjë kontakt me asnjë OJQ.

There was none in place -- no association, no NGOs, nothing --

Nuk kishte asnjë në vend -- asnjë agjent turistik, asnjë OJQ, asgjë

no eyewitnesses.

- as dëshmitarë okularë.

So we just walked around,

Kështu ne vetëm po ecnim rreth e rrotull,

and we met a woman,

dhe takuam një grua,

and I showed her my book.

dhe i tregova asaj librin tim.

And she said, "You know what?

Dhe ajo tha, "E di se çfarë?

We're hungry for culture.

Ne jemi të uritur për kulturë.

We need culture out there."

Ne kemi nevojë për kulturë këtu."

So I went out and I started with the kids.

Kështu unë dola dhe fillova me fëmijët.

I just took a few photos of the kids,

Unë bëra vetëm disa fotografi të fëmijëve,

and the next day I came with the posters and we pasted them.

dhe të nesërmen u ktheva me postera dhe i ngjita ato.

The day after, I came back and they were already scratched.

Një ditë më pas, u ktheva dhe të gjitha ishin gërvishur.

But that's okay.

Në rregull është kjo.

I wanted them to feel that this art belongs to them.

Doja që ata të ndjenin se ky art u takonte atyre.

Then the next day, I held a meeting on the main square

Pastaj të nesërmen, mbajta një takim në sheshin kryesor

and some women came.

dhe disa gra erdhën.

They were all linked to the three kids that got killed.

Ato të gjitha ishin të afërta me tre fëmijët që u vranë.

There was the mother, the grandmother, the best friend --

Aty ishte nëna, gjyshja, shoku më i mirë --

they all wanted to shout the story.

Të gjithë donin ta shpërndanin storjen.

After that day,

Pas asaj dite,

everyone in the favela gave me the green light.

të gjithë në baraka më dhanë dritën e gjelbër.

I took more photos, and we started the project.

Bëra edhe disa fotografi, dhe filluam projektin.

The drug lords were kind of worried

Të mëdhenjtë e drogës ishin disi të shqetësuar

about us filming in the place,

rreth filmimit tonë në atë vend,

so I told them, "You know what?

prandaj u thashë, “A e dini se çfarë?”

I'm not interested in filming the violence and the weapons.

Nuk jam i interesuar të filmoj dhunën dhe armët.

You see that enough in the media.

E shohim këtë mjaft në media.

What I want to show is the incredible life and energy.

Çfarë unë dua ta tregoj është jeta e jashtëzakonshme.

I've been seeing it around me the last few days."

Dhe e kam parë këtë përreth meje në këto ditët e fundit.”

So that's a really symbolic pasting,

Ky ishte një portret simbolik,

because that's the first one we did that you couldn't see from the city.

sepse ishte i pari që ne bëmë dhe nuk mund të shihej nga qyteti.

And that's where the three kids got arrested,

Dhe kjo është ku fëmijët u arrestuan,

and that's the grandmother of one of them.

kjo është gjyshja e njërit prej tyre.

And on that stairs,

Dhe në këto shkallë

that's where the traffickers always stand

aty gjithmonë rrinin trafikantët

and there's a lot of exchange of fire.

dhe kishte shumë të shtëna.

Everyone there understood the project.

Çdonjeri atje e kuptonte projektin.

And then we pasted everywhere -- the whole hill.

Dhe pastaj i ngjitëm portretet gjithandej -- në tërë kodrën.

(Applause)

(Duartrokitje)

What was interesting is that the media couldn't get in.

Interesante ishte se mediat nuk mund të futeshin brenda.

I mean, you should see that.

Sikur vetëm ta shihnit.

They would have to film us from a really long distance by helicopter

Ata duhej të na filmonin nga një distancë me të vërtetë e largët me helikopterë

and then have a really long lens,

dhe duhej të kishin një lente shumë të gjatë,

and we would see ourselves, on TV, pasting.

pastaj ne e shihnim veten në TV duke ngjitur portretet.

And they would put a number: "Please call this number

Dhe ata vendosnin një numër:

if you know what's going on in Providencia."

“Ju lutemi thirreni këtë numër nëse e dini se çfarë po ndodhë në Providencia.”

We just did a project and then left

Ne vetëm përfunduam projektin dhe u larguam

so the media wouldn't know.

në mënyrë që mediat mos ta kuptonin.

So how can we know about the project?

Si mund të kuptojmë më shumë për projektin?

So they had to go and find the women

Atyre u duhej të shkonin dhe t’i gjenin gratë

and get an explanation from them.

dhe të merrnin shpjegime nga ato.

So you create a bridge between the media

Kështu krijon një urë ndërmjet mediave

and the anonymous women.

dhe grave anonime.

We kept traveling.

Ne vazhduam udhëtimin.

We went to Africa, Sudan, Sierra Leone,

Shkuam në Afrikë, Sudan, Sierra Leone,

Liberia, Kenya.

Liberia, Kenia.

In war-torn places like Monrovia,

Në vende të shkatërruara nga lufta si Monrovia,

people come straight to you.

njerëzit vijnë drejt tek ju.

I mean, they want to know what you're up to.

Ata duan ta dijnë se çfarë je duke bërë ti.

They kept asking me, "What is the purpose of your project?

Ata vazhdimisht më pyesnin,

Are you an NGO? Are you the media?"

“A je nga ndonjë OJQ? A je nga mediat?"

Art. Just doing art.

Art. Thjesht, po bëjmë art.

Some people question, "Why is it in black and white?

Disa njerëz pyesnin, “Pse janë bardhë e zi?

Don't you have color in France?"

A nuk keni ngjyra në Francë?”

(Laughter)

(Të qeshura)

Or they tell you, "Are these people all dead?"

Ose të thonë, “A janë të gjithë këta njerëz të vdekur?”

Some who understood the project would explain it to others.

Disa që e kuptonin projektin, ua shpjegonin të tjerëve.

And to a man who did not understand, I heard someone say,

Dhe një njeriut i cili nuk kuptonte, e dëgjova një tjetër që i tha

"You know, you've been here for a few hours

“E di se çfarë, ke qenë këtu për disa orë

trying to understand, discussing with your fellows.

duke u munduar ta kuptosh, duke e diskutuar me miqtë tu.

During that time, you haven't thought about

Gjatë kësaj kohe, nuk ke menduar se çfarë

what you're going to eat tomorrow.

do të hash nesër.

This is art."

Kjo është art.”

I think it's people's curiosity

Mendoj se është kurioziteti i njerëzve

that motivates them

që i motivon ata

to come into the projects.

të vijnë në projekte të tilla.

And then it becomes more.

Pastaj, ajo shëndërrohet në më shumë.

It becomes a desire, a need, an armor.

Bëhet dëshirë, nevojë, forcë.

On this bridge that's in Monrovia,

Në këtë urë që gjendet në Monrovia,

ex-rebel soldiers helped us pasting a portrait

një ish-ushtar rebel na ndihmoi ta vendosnim portretin

of a woman that might have been raped during the war.

e një gruaje e cila mund të kishte qenë e dhunuar gjatë luftës.

Women are always the first ones targeted

Gratë janë gjithmonë shënjestra e parë

during conflict.

gjatë konflikteve.

This is Kibera, Kenya,

Kjo është Kibera, Kenia,

one of the largest slums of Africa.

një nga lagjet më të varfëra të Afrikës.

You might have seen images about the post-election violence

Ndoshta keni parë imazhet e dhunës pas zgjedhore

that happened there in 2008.

që ka ndodhur atje në 2008.

This time we covered the roofs of the houses,

Kësaj rradhe kemi mbuluar çatitë e shtëpive,

but we didn't use paper,

por nuk përdorëm letër,

because paper doesn't prevent the rain

sepse letra nuk e ndalon shiun

from leaking inside the house --

të rrjedhi brenda në shtëpi --

vinyl does.

por plastmasi e ndalon.

Then art becomes useful.

Dhe kështu arti bëhet i dobishëm.

So the people kept it.

Kështu njerëzit e mbajtën atë.

You know what I love is, for example, when you see the biggest eye there,

E dini, ajo që unë dua është, për shembull, kur e sheh syrin më të madh atje,

there are so [many] houses inside.

ka aq [shumë] shtëpi nën të.

And I went there a few months ago --

Unë shkova atje disa muaj më parë --

photos are still there -- and it was missing a piece of the eye.

fotot janë ende atje -- por një pjesë e syrit mungonte.

So I asked the people what happened.

Pyeta njerëzit se çfarë kishte ndodhur.

"Oh, that guy just moved."

"Oh, ai djali vetëm se është shpërngulur."

(Laughter)

(Të qeshura)

When the roofs were covered, a woman said as a joke,

Kur u mbuluan çatitë, një grua tha si në shaka,

"Now God can see me."

"Tani Zoti mund të më shohi."

When you look at Kibera now,

Kur ju shikoni Kibera-n tani,

they look back.

ata gjithashtu të shikojnë ty.

Okay, India.

Tani, India.

Before I start that, just so you know,

Para se të filloj, vetëm ta dini,

each time we go to a place, we don't have authorization,

secilën herë që shkojmë në një vend, ne nuk kemi agjent turistik,

so we set up like commandos --

kështu ne vendosemi si komando --

we're a group of friends who arrive there,

ne jemi një grup miqësh që arrijmë atje,

and we try to paste on the walls.

dhe përpiqemi të ngjisim portrete në mure.

But there are places where you just can't paste on a wall.

Por ka vende ku nuk mund të ngjiten në mure.

In India it was just impossible to paste.

Në Indi ishte e pamundur të ngjisnim.

I heard culturally and because of the law,

Kam dëgjuar se për shkak të kulturës dhe ligjit,

they would just arrest us at the first pasting.

ata do të na arrestonin pas ngjitjes së parë.

So we decided to paste white,

Vendosëm të ngjisnim të bardhë,

white on the walls.

të bardhë nëpër mure.

So imagine white guys pasting white papers.

Pra, imagjinoni djem të bardhë duke vendosur letra të bardha.

So people would come to us and ask us,

Njerëzit vinin tek ne dhe na pyesin,

"Hey, what are you up to?"

"Hej, çfarë jeni duke bërë?"

"Oh, you know, we're just doing art." "Art?"

"Ne jemi vetëm duke bërë art." "Art?"

Of course, they were confused.

Sigurisht, ata ishin të hutuar.

But you know how India has a lot of dust in the streets,

Por ju e dini se si India ka shumë pluhur në rrugë,

and the more dust you would have

dhe sa më shumë pluhur

going up in the air,

që ngritet në ajër,

on the white paper you can almost see,

në letër të bardhë ju pothuajse mund të shihni,

but there is this sticky part

dhe është një pjesë ngjitëse

like when you reverse a sticker.

sikur kur kthen mbrapsht një stiker.

So the more dust you have, the more it will reveal the photo.

Pra sa më shumë pluhur që kishte, aq më shumë zbulohej fotografia.

So we could just walk in the street during the next days

Kështu, ne vetën të ecnim në rrugë gjatë ditëve të ardhshme

and the photos would get revealed by themselves.

dhe fotot zbuloheshin vetë.

(Applause)

(Duartrokitje)

Thank you.

Ju faleminderit.

So we didn't get caught this time.

Pra, nuk na kanë zënë kësaj here.

Each project -- that's a film

Çdo projekt -- është një film

from Women Are Heroes.

nga Gratë Janë Heroina.

(Music)

(Muzikë)

Okay.

Mirë.

For each project we do

Për çdo projekt

a film.

ne bëjmë një film.

And most of what you see -- that's a trailer from "Women Are Heroes" --

Dhe shumica e asaj që ju shikoni -- është një paraqitje e shkurtër nga "Gratë Janë Heroina" --

its images, photography,

imazhet, fotografitë,

taken one after the other.

të bëra njëra pas tjetrës.

And the photos kept traveling even without us.

Dhe fotot udhëtonin edhe pa ne.

(Laughter)

(Të qeshura)

(Applause)

(Duartrokitje)

Hopefully, you'll see the film,

Shpresojmë se ju do të shihni filmin,

and you'll understand the scope of the project

dhe do të kuptoni qëllimin e projektit

and what the people felt when they saw those photos.

dhe atë çfarë njerëzit mendonin kur i shihnin ato foto.

Because that's a big part of it. There's layers behind each photo.

Sepse kjo është një pjesë e gjithë kësaj. Ka shtresa prapa çdo fotoje.

Behind each image is a story.

Prapa çdo imazhi ka një histori.

Women Are Heroes created a new dynamic

Gratë Janë Heroina krijoi një dinamikë të re

in each of the communities,

në secilin prej komuniteteve,

and the women kept that dynamic after we left.

dhe gratë e mbajtën atë dinamike edhe pasi ne largoheshim.

For example, we did books -- not for sale --

Për shembull, ne bëmë libra -- jo për t'i shitur --

that all the community would get.

të cilat mund t'i merrte e gjithë komuniteti.

But to get it, they would have to [get] it signed by one of the women.

Por për ta marrë atë, libri i tyre duhej të nënshkruhej nga njëra prej grave.

We did that in most of the places.

Ne e bëmë këtë në shumicën e vendeve.

We go back regularly.

Ne kthehemi rregullisht.

And so in Providencia, for example, in the favela,

Dhe kështu në Providencia, për shembull, në baraka,

we have a cultural center running there.

ne kemi një qendër të kontrolluar atje.

In Kibera, each year we cover more roofs.

Në Kibera, çdo vit mbulojmë më shumë çati.

Because of course, when we left, the people who were just at the edge of the project

Sepse sigurisht, kur ne u larguam, njerëzit që ishin në buzë të projektit thonin:

said, "Hey, what about my roof?"

"Hej, po çatia ime?"

So we decided to come the year after

Prandaj, ne vendosëm të ktheheshim vitin e ardhshëm

and keep doing the project.

dhe të vazhdonim me projektin.

A really important point for me

Një gjë vërtetë e rëndësishme për mua

is that I don't use any brand or corporate sponsors.

është se nuk përdor asnjë markë apo korporata si sponsorë.

So I have no responsibility

Prandaj nuk kam përgjegjësi

to anyone but myself

ndaj askujt përvec vetes

and the subjects.

dhe subjekteve.

(Applause)

(Duartrokitje)

And that is for me

Dhe kjo për mua

one of the more important things in the work.

është një prej gjërave më të rëndësishme në punë.

I think, today,

Mendoj, sot, më

as important as the result is the way you do things.

e rëndësishme se rezultati është mënyra se si i bënë gjërat.

And that has always been a central part of the work.

Dhe kjo gjithmonë ka qenë pjesë e veçantë e punës.

And what's interesting is that fine line that I have

Çka është interesante është ai dallim i vogël që kam

with images and advertising.

mes imazheve dhe reklamave.

We just did some pasting in Los Angeles

Ne sapo kemi ngjitur disa fotografi në Los Angeles

on another project in the last weeks.

në një tjetër projekt në javët e fundit.

And I was even invited to cover the MOCA museum.

Madje isha i ftuar ta mbuloj museum MOCA.

But yesterday the city called them and said,

Por dje, bashkia e qytetit i thirri ata dhe u tha:

"Look, you're going to have to tear it down.

“Shikoni, duhet ta heqim atë.

Because this can be taken for advertising,

Sepse kjo mund të kuptohet si reklamim,

and because of the law,

dhe për shkak të ligjit,

it has to be taken down."

duhet të hiqet”.

But tell me, advertising for what?

Por më thoni, reklamim për çfarë?

The people I photograph

Njerëzit që kam fotografuar

were proud to participate in the project

ishin krenarë të merrnin pjesë në projekt

and to have their photo in the community.

dhe të kishin fotografitë e tyre në komunitet.

But they asked me for a promise basically.

Por ata më lutën për një premtim.

They asked me, "Please, make our story travel with you."

Më thanë, “Të lutemi, bëje historinë tonë të udhëtojë me ty.”

So I did. That's Paris.

Këtë e bëra. Ky është Parisi.

That's Rio.

Ky është Rio.

In each place, we built exhibitions with a story, and the story traveled.

Në secilin vend, ne bëmë ekspozita me histori, dhe historitë udhëtonin.

You understand the full scope of the project.

Tani e kuptoni qëllimin e plotë të projektit.

That's London.

Kjo është Londra,

New York.

New York-u.

And today, they are with you in Long Beach.

Dhe sot, ata janë me ju në Long Beach.

All right, recently I started a public art project

Mirë, kohët e fundit kam filluar një projekt arti publik

where I don't use my artwork anymore.

ku më nuk përdor punimet e mia.

I use Man Ray, Helen Levitt,

Përdor punimet e Man Ray, Helen Levitt,

Giacomelli, other people's artwork.

Giacomelli, punime të njerëzve të tjerë.

It doesn't matter today if it's your photo or not.

Sot nuk është me rëndësi se a është fotoja juaj apo jo.

The importance is what you do

Me rëndësi është se çfarë bën

with the images,

me ato imazhe

the statement it makes where it's pasted.

atë që thonë ato imazhe kur ngjiten.

So for example, I pasted the photo of the minaret

Për shembull, kam ngjitur një foto të minares

in Switzerland

në Zvicër

a few weeks after they voted the law forbidding minarets in the country.

disa javë pasi ata votuan ligjin për ndalimin e minareve në vend.

(Applause)

(Duartrokitje)

This image of three men wearing gas masks

Kjo fotografi e tre njerëzve që mbajnë maska gazi

was taken in Chernobyl originally,

është bërë në Chernobyl,

and I pasted it in Southern Italy,

dhe e kam vendosur në jug të Italisë,

where the mafia sometimes bury the garbage under the ground.

ku mafia ndonjëherë fut mbetjet nën tokë.

In some ways, art can change the world.

Në disa mënyra, arti mund ta ndryshojë botën.

Art is not supposed to change the world,

Arti nuk ka për qëllim të ndryshojë botën,

to change practical things,

të ndryshojë gjërat praktike,

but to change perceptions.

por të ndryshojë perceptime.

Art can change

Arti mund të ndryshojë

the way we see the world.

mënyrën se si e shohim botën.

Art can create an analogy.

Arti mund të krijojë një analogji.

Actually the fact that art cannot change things

Realisht, fakti që arti nuk mund të ndryshojë gjërat

makes it a neutral place

e bën atë një neutral

for exchanges and discussions,

për shkëmbime dhe diskutime,

and then enables you to change the world.

dhe më pas të mundëson ta ndryshosh botën.

When I do my work,

Kur bëj punën time,

I have two kinds of reactions.

kam dy lloj reagime.

People say, "Oh, why don't you go in Iraq or Afghanistan.

Njerzit thonë, "Oh, përse nuk shkon në Irak apo Afganistan.

They would be really useful."

Do të ishin të dobishme."

Or, "How can we help?"

Ose, "Si mund të ndihmojmë ne?"

I presume that you belong to the second category,

Mendoj se ju i takoni kategorisë së dytë,

and that's good,

dhe kjo është mirë,

because for that project,

sepse për atë projekt,

I'm going to ask you to take the photos

do të kërkoj nga ju të bëni fotografi

and paste them.

dhe t'i ngjisni ato.

So now my wish is:

Dhe tani dëshira ime është kjo:

(mock drum roll)

(Bën sikur i bie tamburit)

(Laughter)

(Të qeshura)

I wish for you to stand up

Unë dëshiroj që ju të qëndroni

for what you care about

për gjërat që i doni,

by participating in a global art project,

duke marrë pjesë në një projekt të artit global,

and together we'll turn the world inside out.

dhe së bashku ne do ta transformojmë botën.

And this starts right now.

Dhe kjo fillon tani.

Yes, everyone in the room.

Po, çdonjeri në këtë dhomë.

Everyone watching.

Çdonjeri që po shikon.

I wanted that wish

Do doja që kjo dëshirë

to actually start now.

të fillojë tani.

So a subject you're passionate about, a person who you want to tell their story

Një temë pas së cilës jeni të pasionuar, një person të cilit dëshiron t’ja dini historinë,

or even your own photos --

ose edhe fotografitë tuaja --

tell me what you stand for.

më trego se për çfarë qëndron.

Take the photos, the portraits,

Bëj fotografi, portrete,

upload it -- I'll give you all the details --

vëri në kompjuter -- do t'ju jap unë të gjitha detajet --

and I'll send you back your poster. Join by groups

dhe do t'ju dergoj posterët tuaj. Bashkoni në grupe

and reveal things to the world.

dhe shpalosni gjërat botës.

The full data is on the website --

Të gjitha të dhënat janë në faqen e internetit --

insideoutproject.net --

insideoutproject.net

that is launching today.

që do lëshohet sot.

What we see changes who we are.

Çfarë shohim ndryshon atë që jemi.

When we act together,

Kur veprojmë së bashku,

the whole thing is much more than the sum of the parts.

e tëra vepra është shumë më tepër se shuma e pjeseve.

So I hope that, together, we'll create something

Kështu shpresoj se, së bashku, ne do të krijojmë diçka

that the world will remember.

që bota do ta kujtojë.

And this starts right now and depends on you.

Kjo fillon tani dhe varet nga ju.

Thank you.

Faleminderit.

(Applause)

(Duartrokitje)

Thank you.

Faleminderit.

(Applause)

(Duartrokitje)