Use art to turn the world inside out | JR

Translator: Gohar Khachatryan Reviewer: Arpiné Grigoryan

Two weeks ago I was in my studio in Paris,

Երկու շաբաթ առաջ ես իմ Փարիզի արվեստանոցում էի,

and the phone rang and I heard,

երբ հեռախոսը զանգեց և ես լսեցի․

"Hey, JR,

«Ողջույն, JR,

you won the TED Prize 2011.

դու շահել ես TED 2011 մրցանակը։

You have to make a wish to save the world."

Դու պետք է երազանք պահես, որը կփրկի աշխարհը»։

I was lost.

Ես մոլորված էի։

I mean, I can't save the world. Nobody can.

Ես չէի կարող փրկել աշխարհը, ոչ մեկ չի կարող դա անել։

The world is fucked up.

Աշխարհը սարսափելի վիճակում է։

Come on, you have dictators ruling the world,

Աշխարհը տիրում են բռնապետերը,

population is growing by millions,

բնակչությունն արագորեն աճում է,

there's no more fish in the sea,

ծովերում ձուկ չի մնացել,

the North Pole is melting

Հյուսիսային բևեռը հալվում է,

and as the last TED Prize winner said,

և նախորդ TED մրցանակ շահողի խոսքերով,

we're all becoming fat.

մենք բոլորս գիրանում ենք։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

Except maybe French people.

Բացառությամբ միգուցե ֆրանսիացիներից։

Whatever.

Ինչևէ։

So I called back

Այսպիսով, ես հետ զանգահարեցի

and I told her,

և ասացի նրան․

"Look, Amy,

«Նայիր, Էմի,

tell the TED guys I just won't show up.

ասա TED-ի ժողովրդին, որ ես չեմ գա։

I can't do anything to save the world."

Ես չեմ կարող անել որևէ բան, որ կփրկի աշխարհը»։

She said, "Hey, JR,

Նա ասաց․ «Հեյ, JR,

your wish is not to save the world, but to change the world."

քո ցանկությունը ոչ թե աշխարհը փրկելն է, այլ աշխարհը փոխելն է»։

"Oh, all right."

«Ահ, շատ լավ»։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

"That's cool."

«Այդ դեպքում ես խնդիր չեմ տեսնում»։

I mean, technology, politics, business

Դե, տեխնոլոգիան, քաղաքականությունը, բիզնեսը,

do change the world --

դրանք փոխում են աշխարհը,

not always in a good way, but they do.

ոչ միշտ դեպի լավը, բայց ամեն դեպքում փոխում են։

What about art?

Իսկ արվե՞ստը։

Could art change the world?

Արդյոք կարո՞ղ է արվեստը փոխել աշխարհը։

I started when I was 15 years old.

Ես սկսեցի արվեստով զբաղվել 15 տարեկանում։

And at that time, I was not thinking about changing the world.

Այդ ժամանակ ես չէի մտածում աշխարհը փոխելու մասին,

I was doing graffiti --

ես գրաֆիտի էի նկարում,

writing my name everywhere,

ամենուր իմ անունն էի գրում,

using the city as a canvas.

օգտագործելով քաղաքը որպես կտավ։

I was going in the tunnels of Paris,

Ես գնում էի Փարիզի թունելները,

on the rooftops with my friends.

բարձրանում կտուրների վրա ընկերներիս հետ։

Each trip was an excursion,

Յուրաքանչյուր ճամփորդություն

was an adventure.

արկած էր։

It was like leaving our mark on society,

Դա նման էր հասարակության մեջ մեր հետքը թողնելուն,

to say, "I was here," on the top of a building.

ասելով «ես այստեղ եղել եմ» շենքի ամենավերևում։

So when I found a cheap camera on the subway,

Այսպիսով, երբ ես մետրոյում մի էժան տեսախցիկ գտա,

I started documenting those adventures with my friends

ես սկսեցի նկարահանել իմ արկածները ընկերներիս հետ

and gave them back as photocopies --

և լուսանկարները տրամադրել նրանց,

really small photos just that size.

շատ փոքր լուսանկարներ, մոտ այս չափի։

That's how, at 17 years old,

Ահա այդպիսով, ես 17 տարեկանում,

I started pasting them.

սկսեցի փակցնել դրանք։

And I did my first "expo de rue,"

Եվ ես ունեցա իմ առաջին expo de rue,

which means sidewalk gallery.

ինչը նշանակում է փողոցային ցուցասրահ։

And I framed it with color

Ես այն գունավոր շրջանակների մեջ առա,

so you would not confuse it with advertising.

որպեսզի այն չշփոթեն գովազդի հետ։

I mean, the city's the best gallery I could imagine.

Քաղաքն ամենալավ սրահն է, որն ես կարող էի պատկերացնել։

I would never have to make a book and then present it to a gallery

Ես երբեք ստիպված չեմ լինի գիրք տպագրել, այնուհետև ներկայացնել այն սրահին,

and let them decide

և թույլ տալ, որ այն որոշի,

if my work was nice enough to show it to people.

թե արդյոք իմ աշխատանքը արժանի է մարդկանց ցուցադրել։

I would control it directly with the public

Ես ուղղակիորեն վերահսկում եմ դա ինքս հանրության հետ

in the streets.

փողոցներում։

So that's Paris.

Սա Փարիզն է։

I would change --

Ես փոխում էի․․․

depending on the places I would go --

կախված, թե ուր եմ գնում,

the title of the exhibition.

փոխում էի ցուցահանդեսի անունը։

That's on the Champs-Elysees.

Այս մեկը Շանզ-էլիզեում է։

I was quite proud of that one.

Ես շատ էի հպարտանում այս մեկով։

Because I was just 18

Ես ընդամենը 18 տարեկան էի,

and I was just up there on the top of the Champs-Elysees.

և Շանզ-Էլիզեի ամենավերևում էի։

Then when the photo left,

Այնուհետև, երբ նկարն անհայտացավ,

the frame was still there.

շրջանակը դեռ այնտեղ էր։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

November 2005:

2005 թ․-ի նոյեմբեր,

the streets are burning.

փողոցները կրակի մեջ են։

A large wave of riots

Ապստամբությունների մի հսկայական ալիք,

had broken into the first projects of Paris.

ողողել էր Փարիզը։

Everyone was glued to the TV,

Բոլորը գամված էին հեռուստաէկրաններին,

watching disturbing, frightening images

դիտում էին սարսափելի պատկերներ,

taken from the edge of the neighborhood.

որոնք արված էին իրենց հարևանությամբ։

I mean, these kids, without control,

Նկատի ունեմ, բոլոր այդ երիտասարդները, առանց որևէ վերահսկողության,

throwing Molotov cocktails,

Մոլոտով կոկտեյլներ էին նետում,

attacking the cops and the firemen,

հարձակվելով ոստիկանների և հրշեջ ծառայողների վրա,

looting everything they could in the shops.

թալանելով ամեն բան խանութներում։

These were criminals, thugs, dangerous,

Նրանք հանցագործ էին, վտանգավոր մարդիկ,

destroying their own environment.

որոնք վախի մեջ էին պահում իրենց միջավայրը։

And then I saw it -- could it be possible? --

Եվ հանկարծ ես տեսա այն, արդյո՞ք դա հնարավոր էր,

my photo on a wall

իմ նկարը պատի վրա

revealed by a burning car --

մի վառվող ավտոմեքենայի հետևում,

a pasting I'd done a year earlier --

նկար, որ ես փակցրել էի մի տարի առաջ,

an illegal one -- still there.

մի անօրինական նկար, դեռ իր տեղում էր։

I mean, these were the faces of my friends.

Նկատի ունեմ, դրանք իմ ընկերների դեմքերն էին։

I know those guys.

Ես գիտեմ այս երիտասարդներին։

All of them are not angels,

Նրանք բոլորը հրեշատակ չեն,

but they're not monsters either.

բայց նրանք նաև հրեշ չեն։

So it was kind of weird to see

Տարօրինակ էր տեսնել

those images and those eyes stare back at me through a television.

այդ նկարները և այդ աչքերը որոնք նայում էին ինձ հեռուստատեսության էկրանից։

So I went back there

Այդպիսով, ես հետ գնացի այնտեղ

with a 28 mm lens.

և հետս վերցրեցի իմ 28մմ ոսպնյակը։

It was the only one I had at that time.

Դա այդ ժամանակ իմ ունեցած միակ ոսպնյակն էր։

But with that lens,

Երբ նկարում ես այդ ոսպնյակով,

you have to be as close as 10 inches from the person.

դու պետք է մարդկանց 25սմ մոտ մոտ կանգնած լինես։

So you can do it only with their trust.

Այնպես, որ կարող ես մարդկանց նկարել միայն այն դեպքում, եթե նրանք վստաhում են քեզ։

So I took full portraits of people from Le Bosquet.

Ես չորս մարդու դիմանակար արեցի Լը Բուսկեից։

They were making scary faces

Նրանք վախենալու դեմքեր էին ընդունել,

to play the caricature of themselves.

իրենց իսկ ծաղրանկարները պատկերելու համար։

And then I pasted huge posters everywhere

Ապա ես փակցրեցի հսկայական նկարներ

in the bourgeois area of Paris

Փարիզի բուրժուական մասում, ամենուր,

with the name, age, even building number

նշելով անուններ, տարիք, նույնսիկ այդ տղաների

of these guys.

տան համարները։

A year later,

Մեկ տարի անց,

the exhibition was displayed in front of the city hall of Paris.

դրանք ցուցադրվեցին Փարիզի քաղաքապետարանի առջևում։

And we go from thug images,

Այդպիսով մարդիկ,

who've been stolen and distorted by the media,

ովքեր սևացվել էին լրատվամիջոցների կողմից,

who's now proudly taking over his own image.

հպարտորեն ցուդադրում էին իրենց սեփական պատկերները։

That's where I realized

Այդ ժամանակ ես գիտակցեցի

the power of paper and glue.

թղթի և սոսնձի ուժը։

So could art change the world?

Այսպիսով, կարո՞ղ է արդյոք արվեստը փոխել աշխարհը։

A year later,

Մեկ տարի անց,

I was listening to all the noise

ես լսում էի

about the Middle East conflict.

Միջին Արևելքի հակամարտության մասին։

I mean, at that time, trust me,

Այդ ժամանակ, հավատացեք,

they were only referring to the Israeli and Palestinian conflict.

խոսքը գնում էր միայն Իսրայելի և Պաղեստինի հակամարտության մասին։

So with my friend Marco,

Եվ իմ ընկեր Մարկոյի հետ միասին

we decided to go there

մենք որոշեցինք գնալ այնտեղ՝

and see who are the real Palestinians and who are the real Israelis.

տեսնելու, թե ովքեր են իրական պաղեստինցիները և իրական երուսաղեմցիները։

Are they so different?

Արդյո՞ք նրանք այդքան տարբեր են։

When we got there, we just went in the street,

Երբ մենք տեղ հասանք, մենք պարզապես փողոց դուրս եկանք,

started talking with people everywhere,

և սկսեցինք խոսել մարդկանց հետ,

and we realized that things were a bit different

և մենք հասկացանք, որ իրականությունը մի քիչ տարբեր է

from the rhetoric we heard in the media.

նրանից, որ մեզ ասում է մամուլը։

So we decided to take portraits

Այդպիսով, մենք որոշեցինք նկարել

of Palestinians and Israelis

պաղեստինցիների և երուսաղեմցիների դիմանկարները,

doing the same jobs --

մարդիկ, որոնք նույն աշխատանքն են անում,

taxi-driver, lawyer, cooks.

տաքսու վարորդներ, իրավաբաններ, խոհարարներ։

Asked them to make a face as a sign of commitment.

Ես խնդրեցի նրանց իրենց մասնագիտությանը համապատասխան դեմք ընդունել։

Not a smile -- that really doesn't tell

Բայց ոչ ժպիտ, որովհետև ժպիտն իրականում բան չի ասում,

about who you are and what you feel.

այն մասին, թե ով ես դու և ինչ ես դու զգում։

They all accepted

Նրանք բոլորը համաձայնեցին,

to be pasted next to the other.

որ իրենց լուսանկարները մեկը մյուսի կողքին լինեն։

I decided to paste

Ես որոշեցի դրանք փակցնել

in eight Israeli and Palestinian cities

Երուսաղեմի և Պաղեստինի ութ քաղաքներում

and on both sides of the wall.

պատի երկու կողմից։

We launched the biggest illegal art exhibition ever.

Մենք մեկնարկեցինք ամենամեծ անօրինական արվեստի ցուցահանդեսը, որ երբևէ եղել է։

We called the project Face 2 Face.

Մենք նախագիծն անվանեցինք «Դեմ առ դեմ»։

The experts said, "No way.

Մասնագետներն ասացին․ «Ոչ մի դեպքում,

The people will not accept.

մարդիկ դա չեն ընդունի։

The army will shoot you, and Hamas will kidnap you."

Բանակը կկրակի ձեր վրա, և Համասը կառևանգի ձեզ»։

We said, "Okay, let's try and push as far as we can."

Մենք ասացինք․ «Լավ, եկեք տեսնենք որքան հեռու մենք կարող ենք հասնել»։

I love the way that people will ask me,

Ինձ դուր էր գալիս, երբ մարդիկ հարցնում էին,

"How big will my photo be?"

«Որքա՞ն մեծ է լինելու իմ նկարը»։

"It will be as big as your house."

«Այնքան մեծ, որքան ձեր տունն է»։

When we did the wall, we did the Palestinian side.

Երբ մենք փակցնում էինք նկարները պատի վրա, պաղեստինյան կողմից,

So we arrived with just our ladders

մենք բերեցինք մեր աստիճանները,

and we realized that they were not high enough.

և հասկացանք, որ դրանք բավարար բարձր չեն։

And so Palestinians guys say,

Եվ պաղեստինցի տղաներից մեկն ասաց․

"Calm down. No wait. I'm going to find you a solution."

«Հանգիստ եղեք։ Չէ, սպասեք։ Ես լուծում կգտնեմ»։

So he went to the Church of Nativity

Եվ նա գնաց Քրիստոսի ծննդյան եկեղեցին

and brought back an old ladder

և հետը բերեց մի հին աստիճան,

that was so old that it could have seen Jesus being born.

որն այնքան հին էր, որ երևի Հիսուսի ծննդյան ժամանակներից էր պահպանվել։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

We did Face 2 Face with only six friends,

Մենք իրակացրեցինք «Դեմ առ դեմ»-ը ընդամենը վեց ընկերներով,

two ladders, two brushes,

երկու աստիճանի, երկու վրձնի,

a rented car, a camera

մեկ վարձակալված մեքենայի, մեկ տեսախցիկի

and 20,000 square feet of paper.

և մոտ 2,000 քառ. մետր թղթի օգնությամբ։

We had all sorts of help

Մենք օգնություն էինք ստանում

from all walks of life.

ամենատարբեր մարդկանցից։

Okay, for example, that's Palestine.

Օրինակ, սա Պաղեստինն է։

We're in Ramallah right now.

Մենք Ռամալայում ենք։

We're pasting portraits --

Նկարներ ենք փակցնում,

so both portraits in the streets in a crowded market.

լեփ-լեցուն շուկայի փողոցներից մեկում։

People come around us and start asking,

Մարդիկ մոտենում և հարցնում էին․

"What are you doing here?"

«Ի՞նչ եք դուք անում այստեղ»։

"Oh, we're actually doing an art project

«Մենք նախագիծ ենք իրականացնում,

and we are pasting an Israeli and a Palestinian doing the same job.

մենք փակցնում ենք երուսաղեմցու և պաղեստինցու լուսանկարներ, մարդիկ, ովքեր նույն աշխատանքն ունեն։

And those ones are actually two taxi-drivers."

Սրանք իրականում տաքսու վարորդներ են»։

And then there was always a silence.

Դրանից հետո միշտ լռություն էր տիրում։

"You mean you're pasting an Israeli face --

«Նկատի ունեք, դուք փակցնում եք երուսաղեմցու լուսանկար,

doing a face -- right here?"

հենց այստե՞ղ»։

"Well, yeah, yeah, that's part of the project."

«Դե, այո, այո, դա նախագծի մի մասն է»։

And I would always leave that moment,

Եվ ես միշտ սպասում եմ մի պահ,

and we would ask them,

և այնուհետև հարցնում․

"So can you tell me who is who?"

«Դե, կարո՞ղ եք ասել ով ով է»։

And most of them couldn't say.

Եվ նրանցից մեծ մասը չէր կարողանում ասել։

(Applause)

(Ծափահարություններ)

We even pasted on Israeli military towers,

Մենք նույնիսկ փակցրեցինք նկարները Երուսաղեմի զինվորական աշտարակներին,

and nothing happened.

և ոչինչ չեղավ։

When you paste an image, it's just paper and glue.

Երբ դուք փակցնում եք լուսանկար, դա պարզապես թուղթ և սոսինձ է։

People can tear it, tag on it, or even pee on it --

Մարդիկ կարող են պատռել այն, գրառում անել և նույնիսկ միզել դրանց վրա,

some are a bit high for that, I agree --

նկարներից որոշները մի քիչ բարձր են վերջինի համար, համաձայն եմ,

but the people in the street,

բայց փողոցի մարդիկ են

they are the curator.

քննադատները։

The rain and the wind will take them off anyway.

Անձրևն ու քամին միևնույն է դրանք ժամանակի ընթացքում ոչնչացնում են։

They are not meant to stay.

Չի էլ ենթադրվում, որ դրանք մնալու են։

But exactly four years after,

Բայց ուղիղ չորս տարի անց,

the photos, most of them are still there.

լուսանկարների մեծ մասը իրենց տեղում է։

Face 2 Face demonstrated

«Դեմ առ դեմ»-ը ցույց տվեց,

that what we thought impossible was possible --

որ այն, ինչ մենք կարծում էինք, որ անհնար է` իրականում հնարավոր է,

and, you know what, even easy.

և գիտե՞ք ինչ. այն նույնիսկ հեշտ է։

We didn't push the limit;

Մենք ստիպված չէինք ծայրահեղությունների դիմել,

we just showed that they were further than anyone thought.

մենք պարզապես ցույց տվեցինք, որ շատ ավելի հեռու կարողացանք գնալ, քան բոլորը կարծում էին։

In the Middle East, I experienced my work

Միջին Արևելքում, ես անում էի իմ աշխատանքը

in places without [many] museums.

վայրերում, որտեղ չկան [շատ] թանգարաններ։

So the reactions in the street

Այդ փորձը

were kind of interesting.

հետաքրքիր էր։

So I decided to go further in this direction

Եվ ես որոշեցի շարունակել այդ ուղղությամբ,

and go in places where there were zero museums.

և գնալ վայրեր, որտեղ որևէ թանգարան չկա։

When you go in these developing societies,

Երբ գնում եք զարգացող հասարակություններ,

women are the pillars of their community,

կանայք այնտեղ համայանքը պահող սյուններն են,

but the men are still the ones holding the streets.

սակայն տղամարդիկ են իրականում իշխում ամեն բան։

So we were inspired to create a project

Այդպիսով, մենք ոգևշնչվեցինք մի նախագիծ անել,

where men will pay tribute to women

որտեղ տղամարդիկ հարգանքի տուրք կմատուցեն կանանց,

by posting their photos.

փակցնելով իրենց լուսանկարները։

I called that project Women Are Heroes.

Ես անվանեցի այդ նախագիծը` «Կանայք հերոս են»։

When I listened to all the stories

Ես լսում էի բոլոր այդ պատմությունները,

everywhere I went on the continents,

ամենուր, բոլոր մայրցամաքների վրա,

I couldn't always understand

բայց միշտ չէր, որ կարող էի հասկանալ,

the complicated circumstances of their conflict.

հակամարտությունների բարդ հանգամանքները,

I just observed.

ես պարզապես դիտորդ էի։

Sometimes there was no words,

Երբեմն բառեր չկային,

no sentence, just tears.

չկային նախադասություններ, կային միայն արցունքներ։

I just took their pictures

Ես պարզապես իրենց լուսանկարում էի

and pasted them.

և փակցնում լուսանկարները։

Women Are Heroes took me around the world.

«Կանայք հերոս են» նախագիծը թույլ տվեց, որ ես ճամփորդեմ ամբողջ աշխարհով։

Most of the places I went to,

Մեծամասնությամբ,

I decided to go there

ես որոշում էի գնալ ինչ-որ տեղ,

because I've heard about it through the media.

որովհետև լսել էի դրա մասին լրատվամիջոցների միջոցով։

So for example, in June 2008,

Օրինակ, 2008 թ․-ի հունիսին,

I was watching TV in Paris,

ես հեռուստացույց էի դիտում Փարիզում,

and then I heard about this terrible thing

և ես լսեցի մի սարսափելի պատմություն,

that happened in Rio de Janeiro --

որը տեղի էր ունեցել Ռիո դե Ժանեյրոյում,

the first favela of Brazil named Providencia.

Բրազիլիա առաջին ֆավելայում, որի անուն է Պրովիդենցիա։

Three kids -- that was three students --

Երեք երիտասարդ, երեք ուսանող,

were [detained] by the army

ձերբակալվել էին,

because they were not carrying their papers.

որովհետև չունեին իրենց փաստաթղթերն իրենց հետ։

And the army took them,

Բանակայինները,

and instead of bringing them to the police station,

երիտասարդներին ոստիկանություն տանելու փոխարեն,

they brought them to an enemy favela

նրանց տարել էին թշնամական ֆավելա,

where they get chopped into pieces.

որտեղ նրանց կտրատել էին մանր կտորների։

I was shocked.

Ես ցնցված էի։

All Brazil was shocked.

Ամբողջ Բրազիլիան էր ցնցված։

I heard it was one of the most violent favelas,

Ես լսել էի, որ դա ամենադաժան ֆավելաներից է,

because the largest drug cartel controls it.

քանի որ այն վերահսկվում է թմրանյութի ամենամեծ կարտելի կողմից։

So I decided to go there.

Այդպիսով, ես որոշեցի գնալ այնտեղ։

When I arrived --

Երբ ես ժամանեցի,

I mean, I didn't have any contact with any NGO.

ես չունեի որևէ կապ որևէ ՀԿ-ի հետ։

There was none in place -- no association, no NGOs, nothing --

Այնտեղ ոչ մի բան էլ չկար, ոչ մի տուրիստական գործակալություն, ոչ մի ՀԿ, ոչ մի բան,

no eyewitnesses.

ոչ մի վկա։

So we just walked around,

Մենք պարզապես քայլում էինք,

and we met a woman,

և հանդիպեցինք մի կնոջ,

and I showed her my book.

և ես ցույց տվեցի նրան իմ գիրքը։

And she said, "You know what?

Եվ նա ասաց․ «Գիտեք ի՞նչ։

We're hungry for culture.

Մենք ունենք մշակույթի քաղց։

We need culture out there."

Մենք մշակույթի կարիք ունենք այստեղ»։

So I went out and I started with the kids.

Այդպիսով, ես սկսեցի երեխաներ լուսանկարել։

I just took a few photos of the kids,

Ես երեխաների մի քանի լուսանկար արեցի,

and the next day I came with the posters and we pasted them.

և հաջորդ օրը ես վերադարձա և փակցրեցի դրանք։

The day after, I came back and they were already scratched.

Հաջորդ օրը, ես վերադարձա և տեսա, որ դրանք արդեն քերծված էին։

But that's okay.

Բայց դա նորմալ է։

I wanted them to feel that this art belongs to them.

Ես ուզում էի, որ իրենք զգան, որ արվեստը պատկանում է իրենց։

Then the next day, I held a meeting on the main square

Հաջորդ օրը, ես ժողով հրավիրեցի հիմնական հրապարակում,

and some women came.

և որոշ կանայք եկան։

They were all linked to the three kids that got killed.

Նրանք բոլորը կապ ունեին այդ երեք երիտասարդների հետ, որոնք սպանվել էին։

There was the mother, the grandmother, the best friend --

Եկել էր մեկ մայր, տատիկ և լավագույն ընկեր։

they all wanted to shout the story.

Նրանք բոլորն ուզում էի պատմել իրենց պատմությունը։

After that day,

Այդ օրվանից հետո,

everyone in the favela gave me the green light.

ես կանաչ լույսի արժանացա ֆավելայի բոլոր բնակիչների կողմից։

I took more photos, and we started the project.

Ես նոր լուսանկարներ արեցի, և մենք սկսեցինք նախագիծը։

The drug lords were kind of worried

Նարկոբարոնները մի քիչ անհանգիստ էին,

about us filming in the place,

որ մենք նկարահանումներ էինք անում,

so I told them, "You know what?

բայց ես ասացի նրանց․ «Գիտեք ի՞նչ։

I'm not interested in filming the violence and the weapons.

Ես հետաքրքրված չեմ բռնություն և զենք նկարել։

You see that enough in the media.

Նման բաներ մեր լրատվամիջոցներում բավարար չափով կա։

What I want to show is the incredible life and energy.

Ես ուզում եմ ցույց տալ այն հրաշալի կյանքը,

I've been seeing it around me the last few days."

որ տեսնում եմ իմ շուրջ վերջին մի քանի օրը»։

So that's a really symbolic pasting,

Իրականում մեր փակցված նկարը սիմվոլիկ էր,

because that's the first one we did that you couldn't see from the city.

քանի որ դա առաջինն էր մեր արված աշխատանքներից, որ տեսանելի չէր քաղաքից։

And that's where the three kids got arrested,

Ահա այստեղ էր, որ երիտասարդները ձերբակալվել էին,

and that's the grandmother of one of them.

սա դրանցից մեկի տատիկն է։

And on that stairs,

Ահա այս աստիճանների վրա

that's where the traffickers always stand

սովորաբար կանգում էին թմրադեղ վաճառողները,

and there's a lot of exchange of fire.

և այնտեղ միշտ կրակում են։

Everyone there understood the project.

Տեղացիները բոլորը հասկանում էին նախագիծը։

And then we pasted everywhere -- the whole hill.

Եվ ապա մենք փակցրեցինք լուսանկարներով ամբողջ բլուրը։

(Applause)

(Ծափահարություններ)

What was interesting is that the media couldn't get in.

Հետաքրքիրն այն էր, որ լրատվամիջոցները չէին կարող մուտք գործել ներս։

I mean, you should see that.

Պիտի տեսնեիք, թե ինչ էր կատարվում։

They would have to film us from a really long distance by helicopter

Նրանք ստիպված էին մեզ նկարել ուղղաթիռով, շատ մեծ հեռավորությունից,

and then have a really long lens,

շատ երկար ոսպնյակով,

and we would see ourselves, on TV, pasting.

և ապա մենք տեսանք ինքներս մեզ հեռուստատեսությամբ, լուսակարներ փակցնելիս։

And they would put a number: "Please call this number

Եվ նրանք հեռախոսահամար էին տրամադրել, խնդրելով

if you know what's going on in Providencia."

զանգահարել, եթե գիտեք, թե ինչ է կատարվում Պրովիդենցիայում։

We just did a project and then left

Մենք իրականացրեցինք նախագիծը և միանգամից լքեցինք վայրը,

so the media wouldn't know.

այնպես որ լրատվամիջոցները չիմանան ոչ մի բան։

So how can we know about the project?

Այսպիսով, ինչպե՞ս նրանք կարող էին իմանալ այդ նախագծի մասին։

So they had to go and find the women

Նրանք ստիպված էին գնալ և գտնել այդ կանանց,

and get an explanation from them.

և նրանցից բացատրություն ստանալ։

So you create a bridge between the media

Այդպիսով, դուք կամուրջ եք ստեղծում լրատվամիջոցների

and the anonymous women.

և անանուն կանանց միջև։

We kept traveling.

Մենք շարունակեցինք ճամփորդել։

We went to Africa, Sudan, Sierra Leone,

Մենք գնացինք Աֆրիկա, Սուդան, Սիերա Լեոնե,

Liberia, Kenya.

Լիբերիա, Քենիա։

In war-torn places like Monrovia,

Պատերազմից տուժած այնպիսի գոտիներում, ինչպիսին Մոնրովիան է,

people come straight to you.

մարդիկ անմիջապես մոտենում են ձեզ։

I mean, they want to know what you're up to.

Նրանք ուզում էին իմանալ, թե ինչ ենք մենք անում։

They kept asking me, "What is the purpose of your project?

Նրանք շարունակաբար ինձ հարցնում էին․ «Ո՞րն է ձեր նախագծի նպատակը։

Are you an NGO? Are you the media?"

Դուք ՀԿ ե՞ք ներկայացնում։ Դուք մամուլի ներկայացուցի՞չ եք»։

Art. Just doing art.

Արվեստ։ Պարզապես արվեստ։

Some people question, "Why is it in black and white?

Որոշ մարդիկ հարցնում էին․ «Ինչու՞ է այն սև սպիտակ։

Don't you have color in France?"

Դուք Ֆրանսիայում գույներ չունե՞ք»։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

Or they tell you, "Are these people all dead?"

Կամ էլ նրանք հարցնում էին․ «Այս բոլոր մարդիկ մահացա՞ծ են»։

Some who understood the project would explain it to others.

Որոշ մարդիկ, ովքեր հասկանում էին նախագծի նպատակը, բացատրում էին մյուսներին։

And to a man who did not understand, I heard someone say,

Ես լսեցի, թե ինչպես էր մեկը բացատրում մեր նախագիծը մեկ ուրիշին, ով չէր հասկանում դրա իմաստը․

"You know, you've been here for a few hours

«Տես, դու այստեղ ես արդեն մի քանի ժամ,

trying to understand, discussing with your fellows.

փորձում ես հասկանալ, քննարկում ես այն քո ընկերների հետ։

During that time, you haven't thought about

Այդ ընթացքում, դու չես մտածել,

what you're going to eat tomorrow.

նրա մասին, թե ինչ ես ուտելու վաղը։

This is art."

Դա արվեստ է»։

I think it's people's curiosity

Ես կարծում եմ մարդկանց հետաքրքրությունն է

that motivates them

դրդում իրենց

to come into the projects.

ներգրավվել այս նախագծերում։

And then it becomes more.

Եվ ապա այն ավելին է դառնում։

It becomes a desire, a need, an armor.

Այն դառնում է ցանկություն, պահանջ։

On this bridge that's in Monrovia,

Այս կամրջի վրա, որը Մոնրովիայում է,

ex-rebel soldiers helped us pasting a portrait

նախկին ապստամբ զինվոր օգնեց մեզ մի դիմանկար փակցնել,

of a woman that might have been raped during the war.

մի կնոջ դիմանկար, ում բռնաբարել են պատերազմի ժամանակ։

Women are always the first ones targeted

Կանայք միշտ առաջինն են տուժում

during conflict.

հակամարտությունների ժամանակ։

This is Kibera, Kenya,

Սա Կիբերան է, Քենիայում,

one of the largest slums of Africa.

Աֆրիկայի ամենամեծ ետնախորշերից մեկը։

You might have seen images about the post-election violence

Դուք հնարավոր է տեսել եք հետընտրական բռնության որոշ նկարներ,

that happened there in 2008.

որ տեղի է ունեցել այստեղ 2008 թ․-ին։

This time we covered the roofs of the houses,

Այստեղ մենք ծածկել ենք տների կտուրները լուսանկարներով,

but we didn't use paper,

բայց մենք թուղթ չենք օգտագործել,

because paper doesn't prevent the rain

քանի որ թուղթը չի կանխում անձրևը

from leaking inside the house --

տանիքից ներս թափանցելուն,

vinyl does.

դա անում է վինիլը։

Then art becomes useful.

Այդ դեպքում արվեստն օգտակար է դառնում։

So the people kept it.

Այդ պատճառով մարդիկ այն պահպանում են։

You know what I love is, for example, when you see the biggest eye there,

Գիտեք, ինձ շատ դուր է գալիս, օրինակ այն, որ երբ դուք տեսնում եք այս մեծ աչքը,

there are so [many] houses inside.

այնքան շատ տներ կան դրա ներսում։

And I went there a few months ago --

Ես գնացի այնտեղ մի քանի ամիս անց,

photos are still there -- and it was missing a piece of the eye.

լուսանկարները դեռ տեղում էին, բայց բացակայում էր աչքի մի մասը։

So I asked the people what happened.

Ես հարցեցի մարդկանց, թե ինչ է տեղի ունեցել։

"Oh, that guy just moved."

«Դե, այդ մարդը տեղափոխվել է»։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

When the roofs were covered, a woman said as a joke,

Երբ կտուրները ծածկվեցին նկարներով, մի կին կատակեց․

"Now God can see me."

«Այժմ Աստված կարող է տեսնել ինձ»։

When you look at Kibera now,

Այժմ երբ դուք նայում եք Կիբերային,

they look back.

նա նայում է ձեզ։

Okay, India.

Լավ, Հնդկաստան։

Before I start that, just so you know,

Մինչ սկսելը, ասեմ, որ դուք իմանաք,

each time we go to a place, we don't have authorization,

ամեն անգամ երբ մենք ինչ-որ տեղ ենք գնում, մենք չունենք տուրիստական գործակալ,

so we set up like commandos --

մենք նման ենք դեսանտներին,

we're a group of friends who arrive there,

մենք մի խումբ ընկերներ ենք, որոնք տեղ են հասնում,

and we try to paste on the walls.

և փորձում պատերին լուսանկարներ փակցնել։

But there are places where you just can't paste on a wall.

Բայց կան վայրեր, որտեղ դուք չեք կարող պատերին նկարներ փակցնել։

In India it was just impossible to paste.

Հնդկաստանում դա անհնար էր։

I heard culturally and because of the law,

Օրենքն ու մշակույթը դա արգելում էին,

they would just arrest us at the first pasting.

մեզ պարզապես կձերբակալվեինք առաջին իսկ նկարը փակցնելիս։

So we decided to paste white,

Այդպիսով, մենք որոշեցինք պարզապես սպիտակ թուղթ փակցնել

white on the walls.

պատերի վրա։

So imagine white guys pasting white papers.

Այսպիսով, պատկերացրեք, սպիտակամորթ երիտասարդներ փակցնում են սպիտակ թղթեր։

So people would come to us and ask us,

Մարդիկ մոտենում էին մեզ և հարցնում․

"Hey, what are you up to?"

«Հեյ, ի՞նչ եք դուք անում»։

"Oh, you know, we're just doing art." "Art?"

«Դե, գիտեք, սա արվեստ է»։ «Արվե՞ստ»։

Of course, they were confused.

Բնականաբար նրանք շփոթված էին։

But you know how India has a lot of dust in the streets,

Բայց գիտեք, որ Հնդկաստանի փողոցներում շատ փոշի կա,

and the more dust you would have

և որքան շատ է փոշին

going up in the air,

բարձրանում է օդ,

on the white paper you can almost see,

սպիտակ թղթի վրա դուք կարողանում եք տեսնել,

but there is this sticky part

այնտեղ կա կպչուն մաս,

like when you reverse a sticker.

սա նման է ստիկերի հակառակ կողմին։

So the more dust you have, the more it will reveal the photo.

Այսպիսով, որքան շատ է փոշին, այնքան ավելի շատ է տեսանելի դառնում նկարը։

So we could just walk in the street during the next days

Այնպես որ, դուք կարող եք քայլել փողոցով մի քանի օր անց,

and the photos would get revealed by themselves.

և նկարներն ինքն իրենց ցույց են տալիս։

(Applause)

(Ծափահարություններ)

Thank you.

Շնորհակալություն։

So we didn't get caught this time.

Այդպիսով, մենք այդ անգամ չբռնվեցինք։

Each project -- that's a film

Յուրաքանչյուր նախագիծ, սա ֆիլմ է,

from Women Are Heroes.

«Կանայք հերոս են» նախագծից։

(Music)

(Երաժշտություն)

Okay.

Լավ։

For each project we do

Յուրաքանչյուր նախագծի համար մենք ֆիլմ ենք

a film.

նկարահանում։

And most of what you see -- that's a trailer from "Women Are Heroes" --

Սա հատվածներ են «Կանայք հերոս են» նախագծից,

its images, photography,

նկարներ, պատկերներ,

taken one after the other.

մեկը մյուսի հետևից արված։

And the photos kept traveling even without us.

Եվ նկարը ճամփորդում է նույնսիկ առանց մեզ։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

(Applause)

(Ծափահարություններ)

Hopefully, you'll see the film,

Հուսով եմ, որ դուք կտեսնեք ֆիլմը,

and you'll understand the scope of the project

և կհասկանաք նախագծի մասշտաբը,

and what the people felt when they saw those photos.

և ինչ են մարդիկ զգում, երբ տեսնում են այս նկարները,

Because that's a big part of it. There's layers behind each photo.

որովհետև դա նախագծի հիմնական մասն է։ Յուրաքանչյուր նկար ունի շերտեր։

Behind each image is a story.

Յուրաքանչյուր նկար ունի պատմություն։

Women Are Heroes created a new dynamic

«Կանայք հերոս են» նախագիծը ստեղծեց նոր դինամիկա,

in each of the communities,

այդ համայնքերից յուրաքանչյուրում,

and the women kept that dynamic after we left.

և կանայք պահպանեցին այդ դինամիկան մեր մեկնելուց հետո նույնպես։

For example, we did books -- not for sale --

Այսպես օրինակ, մենք գրքեր տպագրեցինք, որոնք վաճառքի համար չէին,

that all the community would get.

և համայնքում բոլորը ստացան այն։

But to get it, they would have to [get] it signed by one of the women.

Բայց գիրքը ստանալու համար, պետք էր, որ այն ստորագրվի այդ կանանցից մեկի կողմից։

We did that in most of the places.

Մենք նման բան արեցինք համայնքների մեծ մասում։

We go back regularly.

Մենք պարբերաբար հետ ենք գնում։

And so in Providencia, for example, in the favela,

Այսպես օրինակ, Պրովիդենցիայի ֆավելայում

we have a cultural center running there.

մենք մի գործող կենտրոն ունենք։

In Kibera, each year we cover more roofs.

Կիբերայում մենք ամեն տարի նոր կտուրներ ենք ծածկում նկարներով։

Because of course, when we left, the people who were just at the edge of the project

Պատճառն այն է, իհարկե, որ երբ մենք մեկնում էինք, մարդիկ, որոնց տները գտնվում էին նկարներով ծածկված տների հարևանությամբ

said, "Hey, what about my roof?"

ասացին․ «Իսկ մե՞ր կտուրները»։

So we decided to come the year after

Այդպիսով, մենք որոշեցինք վերադառնալ մեկ տարի անց

and keep doing the project.

և շարունակել նախագիծը։

A really important point for me

Ինձ համար շատ կարևոր է,

is that I don't use any brand or corporate sponsors.

որ ես չունեմ որևէ հովանավարող անձ կամ կազմակերպություն։

So I have no responsibility

Այսպիսով, ես պատասխանատու եմ

to anyone but myself

միայն իմ

and the subjects.

և իմ սուբյեկտների առջև։

(Applause)

(Ծափահարություններ)

And that is for me

Եվ դա ինձ համար

one of the more important things in the work.

կարևորագույն բաներից է աշխատանքի մեջ։

I think, today,

Կարծում եմ, այսօր,

as important as the result is the way you do things.

այն թե ինչպես ենք մենք ինչ-որ բան անում նույնքան կարևոր է որքան դրա արդյունքը։

And that has always been a central part of the work.

Եվ դա միշտ էլ կազմել է աշխատանքի մի մասը։

And what's interesting is that fine line that I have

Հետաքրքիրն այն է, որ կա հստակ տարբերություն

with images and advertising.

իմ նկարների և գովազդի միջև։

We just did some pasting in Los Angeles

Մենք վերջերս Լոս-Անջելոսում լուսանկարներ փակցրեցինք

on another project in the last weeks.

մի ուրիշ նախագծի շրջանակում։

And I was even invited to cover the MOCA museum.

Ինձ նույնիսկ հրավիրեցին նկարներով ծածկել Ժամանակակից արվեստի թանգարանը։

But yesterday the city called them and said,

Բայց երեկ նրանց զանգահարեցին քաղաքապետարանից և ասացին․

"Look, you're going to have to tear it down.

«Մենք ստիպված ենք մաքրել պատերը նկարներից,

Because this can be taken for advertising,

որովհետև դրանք կարող են գովազդի տեղ ընդունվել,

and because of the law,

այդ իսկ պատճառով, համաձայն օրենքի,

it has to be taken down."

մենք պետք է դրանք ոչնչացնենք»։

But tell me, advertising for what?

Բայց ասեք ինձ խնդրեմ, ի՞նչ են գովազգում այդ նկարները»։

The people I photograph

Մարդիկ, որոնց ես նկարում եմ,

were proud to participate in the project

հպարտ են մասնակցել նախագծին,

and to have their photo in the community.

և համայնքում իրենց լուսանկարն ունենալ։

But they asked me for a promise basically.

Բայց նրանք ինձ խնդրեցին խոստում տալ։

They asked me, "Please, make our story travel with you."

Նրանք խնդրեցին ինձ․ «Խնդրում ենք, արա այնպես, որ մեր պատմությունը ճամփորդի քեզ հետ»։

So I did. That's Paris.

Եվ ես այդպես էլ արեցի։ Սա Փարիզն է։

That's Rio.

Սա Ռիոն է։

In each place, we built exhibitions with a story, and the story traveled.

Յուրաքանչյուր վայրում մենք ցուցահանդեսներ ենք պատրաստում պատմության հետ, և պատմությունը ճամփորդում է։

You understand the full scope of the project.

Դուք հասկանում եք նախագծի ամբողջ մեծությունը։

That's London.

Սա Լոնդոնն է,

New York.

Նյու-Յորք։

And today, they are with you in Long Beach.

Եվ այսօր դրանք ձեզ հետ են Լոնգ Բիչում։

All right, recently I started a public art project

Շատ լավ։ Վերջերս ես սկսեցի մի հանրային նախագիծ,

where I don't use my artwork anymore.

որտեղ ես այլևս չեմ օգտագործում իմ աշխատանքները։

I use Man Ray, Helen Levitt,

Ես օգտագործում են Մեն Ռեյ, Հելեն Լեվիթ,

Giacomelli, other people's artwork.

Ջյակոմելի, և այլ մարդկանց աշխատանքները։

It doesn't matter today if it's your photo or not.

Նշանակություն չունի թե ումն է լուսանկարը։

The importance is what you do

Կարևորն այն է, թե ինչ ես դու անում

with the images,

նկարների հետ,

the statement it makes where it's pasted.

ինչ են դրանք «ասում» փակցվելուց հետո։

So for example, I pasted the photo of the minaret

Այսպես օրինակ, ես փակցրեցի մինարեթի լուսանկնար

in Switzerland

Շվեյցարիայում,

a few weeks after they voted the law forbidding minarets in the country.

մի քանի շաբաթ անց այն բանից հետո, երբ մինարեթները արգելվեցին այդ երկրում։

(Applause)

(Ծափահարություններ)

This image of three men wearing gas masks

Գազային դիմակներ կրող այս երեք մարդու լուսանկարն

was taken in Chernobyl originally,

արվել է Չեռնոբիլում,

and I pasted it in Southern Italy,

և ես փակցրել եմ այն Հարավային Իտալիայում,

where the mafia sometimes bury the garbage under the ground.

որտեղ մաֆիան երբեմն թաղում է աղբը գետնի տակ։

In some ways, art can change the world.

Ինչ-որ կերպ արվեստը կարող է փոխել աշխարհը։

Art is not supposed to change the world,

Արվեստը չպետք է փոխի աշխարհը,

to change practical things,

այն չպետք է փոխի իրերը,

but to change perceptions.

այլ պետք է փոխի իրերի մասին մեր ընկալումները։

Art can change

Արվեստը կարող է փոխել այն,

the way we see the world.

թե ինչպես ենք մենք տեսնում աշխարհը։

Art can create an analogy.

Արվեստը կարող է նմանություն ստեղծել։

Actually the fact that art cannot change things

Իրականում, այն փաստը, որ արվեստը չի կարող փոխել իրերը,

makes it a neutral place

չեզոք տարածք է մեզ տրամադրում,

for exchanges and discussions,

փոխանակումների և քննարկումների համար,

and then enables you to change the world.

ինչն էլ հնարավորություն է ընձեռում ձեզ փոխել աշխարհը։

When I do my work,

Իմ աշխատանքի մեջ

I have two kinds of reactions.

ես հանդիպում եմ երկու տեսակի արձագանք։

People say, "Oh, why don't you go in Iraq or Afghanistan.

Մարդիկ ասում են․ «Ինչու՞ չես գնում Իրաք կամ Աֆղանստան։

They would be really useful."

Շատ օգտակար կլինես այնտեղ»։

Or, "How can we help?"

Կամ, «Ինչպե՞ս կարող ենք օգնել»։

I presume that you belong to the second category,

Ենթադրում եմ, որ դուք պատկանում եք երկրորդ խմբին,

and that's good,

և դա լավ է,

because for that project,

որովհետև այդ ծրագրի համար,

I'm going to ask you to take the photos

ես պատրաստվում եմ խնդրել ձեզ լուսանկարներ անել

and paste them.

և փակցնել դրանք։

So now my wish is:

Այսպիսով, իմ ցանկությունն է

(mock drum roll)

(կեղծ թմբուկի ձայն)

(Laughter)

(Ծիծաղ)

I wish for you to stand up

Ցանկանում եմ, որ դուք պաշտպան կանգնեք

for what you care about

այն ամենին, ինչ կարևոր է ձեզ համար,

by participating in a global art project,

մասնակցելով գլոբալ արվեստի ծրագրին,

and together we'll turn the world inside out.

և միասին մենք տակնուվրա կանենք ամբողջ աշխարհը։

And this starts right now.

Սկսած այս պահից։

Yes, everyone in the room.

Այո, սա վերաբերվում է սենյակում գտնվող բոլորին։

Everyone watching.

Բոլոր նրանց, ով դիտում է։

I wanted that wish

Ես ուզում էի, որ ցանկությունս

to actually start now.

սկսի իրականանալ հենց հիմա։

So a subject you're passionate about, a person who you want to tell their story

Մի բան, որը կարևոր է ձեզ համար, մի մարդ, ում պատմությունը ուզում եք պատմել,

or even your own photos --

կամ նույնիսկ ձեր սեփական լուսանկարները,

tell me what you stand for.

պատմեք ինձ, թե ինչն է կարևոր ձեզ համար։

Take the photos, the portraits,

Լուսանկարներ արեք,

upload it -- I'll give you all the details --

բեռնեք դրանք, ես կծանոթացնեմ ձեզ բոլոր մանրամասներին,

and I'll send you back your poster. Join by groups

և պլակատ կուղարկեմ ձեզ։ Միացեք խմբերով

and reveal things to the world.

և բացահայտեք նոր բաներ աշխարհին։

The full data is on the website --

Ողջ տեղեկատվությունը կայքի վրա է՝

insideoutproject.net --

insideoutproject.net

that is launching today.

որը մեկնարկում է այսօր։

What we see changes who we are.

Այն, ինչ մենք տեսնում ենք, փոխում է մեզ։

When we act together,

Երբ մենք գործում ենք միասին,

the whole thing is much more than the sum of the parts.

բոլորս միասին ավելին ենք, քան առանձին մարդիկ` գումարային։

So I hope that, together, we'll create something

Ես հույս ունեմ, որ միասին մենք կստեղծենք մի բան,

that the world will remember.

որը կհիշի ամբողջ աշխարհը։

And this starts right now and depends on you.

Մենք սկսում ենք հենց այս պահին, և հաջողությունը կախված է ձեզանից։

Thank you.

Շնորհակալություն։

(Applause)

(Ծափահարություններ)

Thank you.

Շնորհակալություն։

(Applause)

(Ծափահարություններ)