Use art to turn the world inside out | JR

Tłumaczenie: Oskar Kocoł Korekta: Marcin Cwikla

Two weeks ago I was in my studio in Paris,

Dwa tygodnie temu, kiedy byłem w moim studiu w Paryżu,

and the phone rang and I heard,

zadzwonił do mnie telefon, a pierwsze co usłyszałem to:

"Hey, JR,

"Hej, JR,

you won the TED Prize 2011.

wygrałeś TED Prize 2011.

You have to make a wish to save the world."

Musisz wyrazić sposób, jak ocalić świat."

I was lost.

Byłem zagubiony.

I mean, I can't save the world. Nobody can.

Nie potrafię ocalić świata; nikt nie potrafi.

The world is fucked up.

Świat jest spieprzony.

Come on, you have dictators ruling the world,

No co: dyktatorzy rządzą światem,

population is growing by millions,

zwiększa się zaludnienie,

there's no more fish in the sea,

w morzu brakuje ryb,

the North Pole is melting

Arktyka topnieje,

and as the last TED Prize winner said,

a zeszłoroczny laureat TED Prize mówił,

we're all becoming fat.

że wszyscy stajemy się grubi.

(Laughter)

(Śmiech)

Except maybe French people.

Z wyjątkiem Francuzów.

Whatever.

Nieważne.

So I called back

Oddzwoniłem więc

and I told her,

i powiedziałem:

"Look, Amy,

"Wiesz Amy,

tell the TED guys I just won't show up.

powiedz ludziom z TED, że nie chce się tam pokazywać.

I can't do anything to save the world."

Nie robię nic, co ratuje świat."

She said, "Hey, JR,

Odpowiedziała: "Hej, JR,

your wish is not to save the world, but to change the world."

twoja misja nie ma ratować świata, ale go zmieniać."

"Oh, all right."

"Ok, w porządku."

(Laughter)

(Śmiech)

"That's cool."

"Super."

I mean, technology, politics, business

Mam na myśli to, że technologia, polityka, biznes

do change the world --

zmieniają świat --

not always in a good way, but they do.

nie zawsze na dobre, ale jednak.

What about art?

Ale co ze sztuką?

Could art change the world?

Czy sztuka może zmienić świat?

I started when I was 15 years old.

Zacząłem, kiedy miałem 15 lat.

And at that time, I was not thinking about changing the world.

W tym okresie, w ogóle nie myślałem o zmienianiu świata;

I was doing graffiti --

malowałem graffiti --

writing my name everywhere,

pisałem swoje imię wszędzie,

using the city as a canvas.

używając miasta jako płótna.

I was going in the tunnels of Paris,

Chodziłem tunelami Paryża --

on the rooftops with my friends.

po dachach, razem ze znajomymi.

Each trip was an excursion,

Każde wyjście było wyprawą,

was an adventure.

było przygodą.

It was like leaving our mark on society,

Było to jak pozostawianie podpisu na społeczeństwie,

to say, "I was here," on the top of a building.

chcieliśmy powiedzieć "Jestem tutaj," kiedy byliśmy na szczycie budynków.

So when I found a cheap camera on the subway,

Kiedy znalazłem tani aparat w metrze,

I started documenting those adventures with my friends

rozpocząłem dokumentowanie przygód wraz z moimi kumplami,

and gave them back as photocopies --

którym dawałem później odbitki --

really small photos just that size.

bardzo małe zdjęcia -- takiego rozmiaru.

That's how, at 17 years old,

Kiedy miałem 17 lat,

I started pasting them.

zacząłem je rozklejać.

And I did my first "expo de rue,"

Miałem swój pierwszy expo de rue,

which means sidewalk gallery.

to znaczy uliczną galerię.

And I framed it with color

Obramowywałem je kolorem,

so you would not confuse it with advertising.

by nie pomylić ich z reklamami.

I mean, the city's the best gallery I could imagine.

Miasto jest największą galerią jaką można sobie wyobrazić.

I would never have to make a book and then present it to a gallery

Nie mogłem wydać albumu ze zdjęciami, pokazać go w galerii,

and let them decide

i dać im zadecydować,

if my work was nice enough to show it to people.

czy moje prace są na tyle ładne, by pokazać je ludziom.

I would control it directly with the public

Mogłem bezpośrednio skierować się

in the streets.

do publiki na ulicach.

So that's Paris.

To jest Paryż.

I would change --

Mogłem zmieniać --

depending on the places I would go --

w zależności gdzie się udam --

the title of the exhibition.

temat wystawy.

That's on the Champs-Elysees.

Oto Champs-Elysees.

I was quite proud of that one.

Jestem dumny z tej wystawy,

Because I was just 18

ponieważ miałem wtedy tylko 18 lat,

and I was just up there on the top of the Champs-Elysees.

a już pojawiłem się na samym szczycie -- na Champs-Elysees,

Then when the photo left,

Kiedy już zdjęto moje zdjęcia,

the frame was still there.

ramy nadal pozostały.

(Laughter)

(Śmiech)

November 2005:

Listopad 2005:

the streets are burning.

ulice płoną.

A large wave of riots

Kolejne fale zamieszek,

had broken into the first projects of Paris.

wdarły się na języki w Paryżu.

Everyone was glued to the TV,

Każdy patrzył w telewizor

watching disturbing, frightening images

i oglądał przerażające i niepokojące obrazy

taken from the edge of the neighborhood.

uchwycone w sąsiedztwie.

I mean, these kids, without control,

Mam na myśli dzieci, bez żadnej kontroli,

throwing Molotov cocktails,

rzucające koktajle Mołotowa,

attacking the cops and the firemen,

atakujące policjantów i strażaków,

looting everything they could in the shops.

plądrujące wszystko co się da ze sklepów.

These were criminals, thugs, dangerous,

Byli to niebezpieczni kryminaliści i przestępcy

destroying their own environment.

przebywający w swoim własnym środowisku.

And then I saw it -- could it be possible? --

Zobaczyłem wtedy -- nie mogę w to uwierzyć --

my photo on a wall

moje zdjęcie na ścianie

revealed by a burning car --

przysłonięte przez płonący samochód --

a pasting I'd done a year earlier --

przykleiłem to zdjęcie rok wcześniej --

an illegal one -- still there.

mimo, że nielegalnie, to nadal tam było

I mean, these were the faces of my friends.

To były twarze moich znajomych.

I know those guys.

Znam tych gości.

All of them are not angels,

Może nie są aniołami,

but they're not monsters either.

ale nie są również potworami.

So it was kind of weird to see

Było to trochę dziwne uczucie,

those images and those eyes stare back at me through a television.

kiedy widziałem te oczy i twarze patrzące na mnie przez telewizję.

So I went back there

Tak więc powróciłem tam

with a 28 mm lens.

z 28 mm soczewką.

It was the only one I had at that time.

Była to jedyna jaką miałem w tamtym czasie.

But with that lens,

Używając jej

you have to be as close as 10 inches from the person.

musiałem robić zdjęcia z odległości 25 cm od tej osoby.

So you can do it only with their trust.

Mogłem to robić tylko, jeśli ktoś wyraził na to zgodę.

So I took full portraits of people from Le Bosquet.

W taki sposób zrobiłem portrety czterem osobom wziętym z ulicy.

They were making scary faces

Robili "straszne" miny,

to play the caricature of themselves.

aby śmiać się z samych siebie.

And then I pasted huge posters everywhere

Następnie rozkleiłem wielkie plakaty

in the bourgeois area of Paris

w bogatych dzielnicach Paryża,

with the name, age, even building number

a pod każdym zdjęciem było napisane

of these guys.

imię, wiek, a nawet miejsce zamieszkania tych młodzieńców.

A year later,

Rok później,

the exhibition was displayed in front of the city hall of Paris.

wystawa ta została umieszczona na głównej ścianie paryskiego ratusza.

And we go from thug images,

Zaczęło się od tego,

who've been stolen and distorted by the media,

że media pokazywały zniekształcony i nieprawdziwy obraz konfliktu,

who's now proudly taking over his own image.

a teraz dumnie umieszczają to wydarzenie na pierwszych stronach gazet.

That's where I realized

To był moment, kiedy zrozumiałem

the power of paper and glue.

siłę papieru i kleju.

So could art change the world?

Tak więc, czy sztuka może zmienić świat?

A year later,

Rok później,

I was listening to all the noise

jak wszyscy słyszałem wszystkie te informacje

about the Middle East conflict.

o konflikcie na Bliskim Wchodzie.

I mean, at that time, trust me,

W tym czasie -- uwierzcie mi --

they were only referring to the Israeli and Palestinian conflict.

cały czas mówiono tylko i wyłącznie o konflikcie między Izraelitami a Palestyńczykami.

So with my friend Marco,

Wraz z mym przyjacielem Marco,

we decided to go there

zadecydowaliśmy, by tam się udać i zobaczyć

and see who are the real Palestinians and who are the real Israelis.

kim są prawdziwi Palestyńczycy i kim są prawdziwi Izraelici.

Are they so different?

Czy bardzo się różnią?

When we got there, we just went in the street,

Kiedy już tam byliśmy, po prostu wyszliśmy na ulice,

started talking with people everywhere,

i zaczęliśmy rozmawiać ze zwykłymi ludźmi,

and we realized that things were a bit different

i wtedy zrozumieliśmy, że sprawa wygląda nieco inaczej,

from the rhetoric we heard in the media.

niż jest przedstawiana w mediach.

So we decided to take portraits

Postanowiliśmy zrobić zdjęcia

of Palestinians and Israelis

Palestyńczyków i Izraelitów

doing the same jobs --

wykonujących te same zawody --

taxi-driver, lawyer, cooks.

taksówkarzy, prawników, kucharzy.

Asked them to make a face as a sign of commitment.

Poprosiłem ich, aby zrobili minę, która była niejako komentarzem.

Not a smile -- that really doesn't tell

Nie uśmiech -- to nic nie mówi

about who you are and what you feel.

kim jesteś, ani co czujesz.

They all accepted

Wszyscy zgodzili się,

to be pasted next to the other.

aby ich zdjęcie zostało zamieszczone obok innego.

I decided to paste

Postanowiłem rozkleić je

in eight Israeli and Palestinian cities

w ośmiu Izraelskich i Palestyńskich miastach,

and on both sides of the wall.

po dwóch stronach muru.

We launched the biggest illegal art exhibition ever.

Przeprowadzaliśmy największą nielegalną wystawę w historii.

We called the project Face 2 Face.

Nazwaliśmy ten projekt Face 2 Face.

The experts said, "No way.

Znawcy mówili: "Nie ma szans.

The people will not accept.

Ludzie tego nie zaakceptują.

The army will shoot you, and Hamas will kidnap you."

Hamas was uprowadzi, a jak nie, to zostaniecie zastrzeleni przez wojsko."

We said, "Okay, let's try and push as far as we can."

Odpowiadaliśmy: "Okej, spróbujmy i zróbmy to co możemy."

I love the way that people will ask me,

Uwielbiałem moment, kiedy ludzie pytali mnie:

"How big will my photo be?"

"Jak duże będzie moje zdjęcie?"

"It will be as big as your house."

"Będzie tak duże, jak twój dom."

When we did the wall, we did the Palestinian side.

Zaczęliśmy od Palestyńskiej strony ściany.

So we arrived with just our ladders

W prawdzie mieliśmy swoje drabiny,

and we realized that they were not high enough.

jednak na miejscu okazało się, że są za krótkie.

And so Palestinians guys say,

Ale nasi Palestyńscy przyjaciele powiedzieli:

"Calm down. No wait. I'm going to find you a solution."

"Spokojnie. Zaraz coś się poradzi."

So he went to the Church of Nativity

Poszli do Bazyliki Narodzenia Pańskiego

and brought back an old ladder

i przynieśli jakąś starą drabinę --

that was so old that it could have seen Jesus being born.

była tak stara, że mogła widzieć jak rodzi się Jezus.

(Laughter)

(Śmiech)

We did Face 2 Face with only six friends,

Tworzyliśmy Face 2 Face z sześcioosobową grupą,

two ladders, two brushes,

dwoma drabinami, dwoma pędzlami,

a rented car, a camera

wynajętym samochodem, aparatem

and 20,000 square feet of paper.

i 2 000 metrów kwadratowych papierów.

We had all sorts of help

Dostawialiśmy to, czego potrzebowaliśmy

from all walks of life.

od dosłownie wszystkich.

Okay, for example, that's Palestine.

Na przykład -- to jest Palestyna.

We're in Ramallah right now.

Dokładnie, było to w Ramallah.

We're pasting portraits --

Przyklejaliśmy zdjęcia --

so both portraits in the streets in a crowded market.

oba zdjęcia na ulicy przy zatłoczonym targu.

People come around us and start asking,

Ludzie podchodzili do nas i pytali:

"What are you doing here?"

Co wy tu robicie?"

"Oh, we're actually doing an art project

"O, w ramach projektu artystycznego

and we are pasting an Israeli and a Palestinian doing the same job.

przyklejamy portrety Izraelczyków i Palestyńczyków wykonujących ten sam zawód.

And those ones are actually two taxi-drivers."

Ci dwaj są taksówkarzami."

And then there was always a silence.

Zawsze nastawała chwila ciszy.

"You mean you're pasting an Israeli face --

"Chwileczkę, czy ty powiedziałeś, że zrobiłeś zdjęcie Izraelczykowi,

doing a face -- right here?"

i teraz je tu przyklejasz?"

"Well, yeah, yeah, that's part of the project."

"O tak, dokładnie, jest to część naszego projektu."

And I would always leave that moment,

Zawsze kiedy nastawała taka sytuacja,

and we would ask them,

pytaliśmy ich:

"So can you tell me who is who?"

"Powiesz nam, który jest który?"

And most of them couldn't say.

Większość z nich nie potrafiła.

(Applause)

(Brawa)

We even pasted on Israeli military towers,

Okleiliśmy nawet izraelską wieżę wojskową,

and nothing happened.

i nic się nie stało.

When you paste an image, it's just paper and glue.

Kiedy naklejasz zdjęcie, jest to wyłącznie papier i klej.

People can tear it, tag on it, or even pee on it --

Ludzie mogą je podrzeć, popisać czy nasikać na nie --

some are a bit high for that, I agree --

owszem, czasem były zbyt wysoko --

but the people in the street,

ale ludzie chodzący po ulicach,

they are the curator.

byli krytykami.

The rain and the wind will take them off anyway.

Choć po pewnym czasie deszcz i wiatr i tak je zniszczą.

They are not meant to stay.

Nie są stworzone do tego by być tam wiecznie.

But exactly four years after,

Ale nawet teraz, 4 lata później,

the photos, most of them are still there.

większość z naszych plakatów dalej jest na swoim miejscu.

Face 2 Face demonstrated

Face 2 Face pokazało,

that what we thought impossible was possible --

że niemożliwe jest możliwe --

and, you know what, even easy.

co więcej jest bardzo proste.

We didn't push the limit;

Nie pokonaliśmy jakiś granic,

we just showed that they were further than anyone thought.

tylko pokazaliśmy, że jesteśmy dalej, niż ktokolwiek mógłby pomyśleć.

In the Middle East, I experienced my work

Na Bliskim Wschodzie doświadczyłem pracy w miejscach,

in places without [many] museums.

w których nie istnieją muzea.

So the reactions in the street

Ta twórczość na ulicach

were kind of interesting.

była czymś co nas pociągało.

So I decided to go further in this direction

Więc postanowiliśmy dalej podążać tym kierunkiem,

and go in places where there were zero museums.

i udać się do miejsc, gdzie nie ma muzeów.

When you go in these developing societies,

Kiedy przypatrzysz się ludziom w krajach rozwijających,

women are the pillars of their community,

widzisz, że kobiety są fundamentem tych społeczności,

but the men are still the ones holding the streets.

ale w dalszym ciągu to mężczyźni trzymają władzę.

So we were inspired to create a project

Właśnie to zainspirowało nas do stworzenia nowego projektu,

where men will pay tribute to women

w którym mężczyźni oddawali hołd kobietom,

by posting their photos.

przyklejając ich fotografie.

I called that project Women Are Heroes.

Nazwaliśmy go Women Are Heroes -- "Kobiety Są Bohaterami".

When I listened to all the stories

Kiedy słuchałem tych wszystkich historii --

everywhere I went on the continents,

gdziekolwiek byłem --

I couldn't always understand

nie mogłem nigdy zrozumieć

the complicated circumstances of their conflict.

złożonych okoliczności ich konfliktów,

I just observed.

które widziałem.

Sometimes there was no words,

Czasem brakowało słów,

no sentence, just tears.

nie dało się nic powiedzieć, pozostawał tylko płacz.

I just took their pictures

Robiłem im tylko zdjęcia

and pasted them.

i rozklejałem.

Women Are Heroes took me around the world.

Z Women Are Heroes przemierzyłem cały świat.

Most of the places I went to,

Do większości miejsc, w których byłem,

I decided to go there

zdecydowałem się udać,

because I've heard about it through the media.

ponieważ słyszałem o nich w telewizji.

So for example, in June 2008,

Na przykład, w czerwcu 2008 roku,

I was watching TV in Paris,

oglądałem telewizję w Paryżu

and then I heard about this terrible thing

i zobaczyłem wtedy te okropne rzeczy,

that happened in Rio de Janeiro --

które działy się w Rio de Janeiro.

the first favela of Brazil named Providencia.

Pierwsza favela w Brazylii nazywała się Providencia.

Three kids -- that was three students --

Trójka dzieci -- byli to jeszcze studenci --

were [detained] by the army

zostali zatrzymani przez wojsko,

because they were not carrying their papers.

ponieważ nie mieli przy sobie dokumentów.

And the army took them,

Po zatrzymaniu,

and instead of bringing them to the police station,

zamiast zabrać ich na posterunek policji,

they brought them to an enemy favela

wysadzili ich we wrogiej faveli,

where they get chopped into pieces.

w której zostali poćwiartowani.

I was shocked.

Byłem wstrząśnięty.

All Brazil was shocked.

Wszyscy w Brazylii byli wstrząśnięci.

I heard it was one of the most violent favelas,

Dowiedziałem się, że była to jedna z najbardziej brutalnych favel,

because the largest drug cartel controls it.

ponieważ była kontrolowana przez duży kartel narkotykowy.

So I decided to go there.

Postanowiłem się tam udać.

When I arrived --

Kiedy przybyłem --

I mean, I didn't have any contact with any NGO.

wiecie, nie miałem wtedy żadnego kontaktu z jakąś organizacją pozarządową.

There was none in place -- no association, no NGOs, nothing --

Nikogo tam nie było -- żadnego przewodnika, organizacji, niczego --

no eyewitnesses.

żadnego świadka naocznego

So we just walked around,

Postanowiliśmy się przejść,

and we met a woman,

i spotkaliśmy kobietę,

and I showed her my book.

której pokazałem moją książkę.

And she said, "You know what?

A ona powiedziała nam: "Wiecie co?

We're hungry for culture.

Jesteśmy głodni kultury.

We need culture out there."

Potrzebujemy jej tutaj."

So I went out and I started with the kids.

Wyszedłem więc i zacząłem od dzieci.

I just took a few photos of the kids,

Zrobiłem kilka fotografii dziecięcych

and the next day I came with the posters and we pasted them.

i następnego dnia rozklejałem już plakaty z nimi.

The day after, I came back and they were already scratched.

Przyszedłem dzień później, ale plakaty były zdarte.

But that's okay.

Okej, nie szkodzi.

I wanted them to feel that this art belongs to them.

Chciałem, żeby poczuli, że sztuka należy do nich.

Then the next day, I held a meeting on the main square

Dlatego następnego dnia zorganizowałem spotkanie na głównym rynku,

and some women came.

na który przyszło kilka kobiet.

They were all linked to the three kids that got killed.

Wszystkie z nich były związane z tymi trzema zabitymi młodzieńcami.

There was the mother, the grandmother, the best friend --

Była tam matka, babcia i przyjaciółka.

they all wanted to shout the story.

Wszystkie z nich chciały wykrzyczeć tę historię.

After that day,

Po tym dniu,

everyone in the favela gave me the green light.

wszyscy w faveli dali mi zielone światło.

I took more photos, and we started the project.

Zrobiłem jeszcze więcej zdjęć, i zaczęliśmy pracę.

The drug lords were kind of worried

Narkotykowi szejkowie byli nieco zaniepokojeni

about us filming in the place,

filmowaniem w tamtym miejscu,

so I told them, "You know what?

więc wyjaśniłem im: "Wiecie co?

I'm not interested in filming the violence and the weapons.

Nie interesuje mnie nagrywanie przemocy czy broni.

You see that enough in the media.

Jest tego za dużo w telewizji.

What I want to show is the incredible life and energy.

Chcę pokazać niesamowite życie,

I've been seeing it around me the last few days."

którego szukam tutaj, przez ostatnie kilka dni."

So that's a really symbolic pasting,

To był naprawdę symboliczny moment,

because that's the first one we did that you couldn't see from the city.

ponieważ był to pierwszy plakat, którego nie mogłeś zobaczyć z miasta.

And that's where the three kids got arrested,

Było to dokładnie w miejscu, gdzie tamci młodzieńcy zostali złapani,

and that's the grandmother of one of them.

a to jest babcia jednego z nich.

And on that stairs,

Wybraliśmy te schody,

that's where the traffickers always stand

na których zwykle stoją handlarze nielegalnym towarem,

and there's a lot of exchange of fire.

i często dochodzi tam do wymiany ognia.

Everyone there understood the project.

Wszyscy rozumieli nasz projekt,

And then we pasted everywhere -- the whole hill.

więc zaczęliśmy działać wszędzie -- na całym wzniesieniu.

(Applause)

(Brawa)

What was interesting is that the media couldn't get in.

Interesujące, że media nie mogły dostać się do środka,

I mean, you should see that.

Musicie to zobaczyć

They would have to film us from a really long distance by helicopter

Filmowali nas z dużej odległości z helikoptera,

and then have a really long lens,

używając specjalnych obiektywów,

and we would see ourselves, on TV, pasting.

a my, mogliśmy zobaczyć siebie w telewizji.

And they would put a number: "Please call this number

Zamieścili nawet numer telefonu z informacją:

if you know what's going on in Providencia."

"Jeśli wiesz, co dzieje się w Providencia -- zadzwoń do nas"

We just did a project and then left

Zaraz po skończeniu projektu wyjechaliśmy,

so the media wouldn't know.

dlatego też nikt z mediów nie wiedział o co chodzi.

So how can we know about the project?

Więc w jaki sposób, ktoś miał się dowiedzieć co robimy?

So they had to go and find the women

Dziennikarze musieli znaleźć kobiety ze zdjęć,

and get an explanation from them.

a te wyjaśniły im cel akcji.

So you create a bridge between the media

W taki sposób stworzyliśmy most pomiędzy mediami,

and the anonymous women.

a anonimowymi kobietami.

We kept traveling.

Postanowiliśmy nie poprzestać na tym.

We went to Africa, Sudan, Sierra Leone,

Byliśmy w Afryce, Sudanie, Sierra Leone,

Liberia, Kenya.

Liberii, Kenii.

In war-torn places like Monrovia,

W miejscach dotkniętych wojną jak Monrovia

people come straight to you.

byliśmy oblegani przez ludzi.

I mean, they want to know what you're up to.

Chcieli wiedzieć, dlaczego tam jesteśmy.

They kept asking me, "What is the purpose of your project?

Cały czas nas pytali: "Jaki jest cel waszego projektu?

Are you an NGO? Are you the media?"

Jesteście z jakiejś organizacji? Czy z telewizji?"

Art. Just doing art.

Sztuka. Jesteśmy artystami.

Some people question, "Why is it in black and white?

Ludzie pytali: "Dlaczego wszystko jest czarno - białe?

Don't you have color in France?"

Nie ma cie kolorów we Francji?"

(Laughter)

(Śmiech)

Or they tell you, "Are these people all dead?"

Albo: "Czy ci wszyscy ludzie są martwi?"

Some who understood the project would explain it to others.

Część, która rozumiała cel naszego projektu tłumaczyła go innym.

And to a man who did not understand, I heard someone say,

Słyszałem raz, jak ktoś tłumaczył to drugiemu:

"You know, you've been here for a few hours

"Wiesz, stałeś tutaj przez kilka godzin

trying to understand, discussing with your fellows.

próbując zrozumieć, rozmawiając z innymi.

During that time, you haven't thought about

Przez ten czas, ani razu nie pomyślałeś,

what you're going to eat tomorrow.

czy będziesz miał jutro coś do zjedzenia.

This is art."

To jest właśnie sztuka."

I think it's people's curiosity

Sądzę, że to ludzka ciekawość

that motivates them

skłania ich,

to come into the projects.

by uczestniczyć w projektach.

And then it becomes more.

Ale to prowadzi jeszcze dalej.

It becomes a desire, a need, an armor.

Staje się potrzebą, pragnieniem.

On this bridge that's in Monrovia,

Na tym moście w Monrovi,

ex-rebel soldiers helped us pasting a portrait

byli partyzanci pomagali nam przytwierdzić portret kobiety,

of a woman that might have been raped during the war.

która była zgwałcona podczas wojny.

Women are always the first ones targeted

Kobiety są zawsze pierwszymi, które cierpią

during conflict.

podczas wojny.

This is Kibera, Kenya,

Oto Kibera, Kenia --

one of the largest slums of Africa.

jeden z największych slamsów w Afryce.

You might have seen images about the post-election violence

Możliwe, że widzieliście zdjęcia ukazujące powyborczą przemoc,

that happened there in 2008.

która miała miejsce tutaj w 2008 roku.

This time we covered the roofs of the houses,

Tym razem, zajęliśmy się dachami domów,

but we didn't use paper,

ale nie używaliśmy papieru,

because paper doesn't prevent the rain

bo nie zabezpiecza on przed deszczem

from leaking inside the house --

przeciekającym do domów --

vinyl does.

w przeciwieństwie do winylu.

Then art becomes useful.

Wtedy to sztuka stała się użyteczna.

So the people kept it.

Ludzie korzystali z niej.

You know what I love is, for example, when you see the biggest eye there,

Bardzo śmieszy mnie jedna historia --

there are so [many] houses inside.

pod tym największym okiem jest wiele domów.

And I went there a few months ago --

I kiedy przybyliśmy tam kilka miesięcy temu,

photos are still there -- and it was missing a piece of the eye.

zdjęcia nadal tam były, ale nie było fragmentu tego oka.

So I asked the people what happened.

Zapytałem więc ludzi, co się stało:

"Oh, that guy just moved."

"Nic wielkiego, ten facet po prostu się przeprowadził"

(Laughter)

(Śmiech)

When the roofs were covered, a woman said as a joke,

Kiedy jedna kobieta dowiedziała się o tym, powiedziała:

"Now God can see me."

"Teraz Bóg może mnie zobaczyć."

When you look at Kibera now,

Patrząc teraz na Kiberę

they look back.

ona spogląda na Ciebie.

Okay, India.

Okej, teraz Indie.

Before I start that, just so you know,

Zanim zacznę, chcę, abyście wiedzieli,

each time we go to a place, we don't have authorization,

że każdym razem, kiedy przyjeżdżamy do jakiegoś miejsca

so we set up like commandos --

nie mamy żadnego przewodnika, jesteśmy jak komandosi --

we're a group of friends who arrive there,

grupą przyjaciół, która przyjechała,

and we try to paste on the walls.

by rozklejać plakaty na ścianach.

But there are places where you just can't paste on a wall.

Ale jest wiele miejsc, gdzie nie można tak po prostu czegoś rozklejać.

In India it was just impossible to paste.

Tak było właśnie w Indiach.

I heard culturally and because of the law,

Powiedziano nam, że jest to zabronione przez prawo,

they would just arrest us at the first pasting.

ale też przez tradycję, więc mogliśmy za to zostać aresztowani.

So we decided to paste white,

Postanowiliśmy więc tylko

white on the walls.

białe arkusze na ścianach.

So imagine white guys pasting white papers.

Wyobraźcie sobie teraz białych ludzi rozklejających białe plakaty.

So people would come to us and ask us,

Ludzie podchodzili do nas i pytali:

"Hey, what are you up to?"

"Hej, co wy robicie?"

"Oh, you know, we're just doing art." "Art?"

"To tylko sztuka." "Sztuka?"

Of course, they were confused.

Byli nieco zmieszani.

But you know how India has a lot of dust in the streets,

Wiecie, że w Indiach na ulicach jest mnóstwo kurzu,

and the more dust you would have

którego duża część

going up in the air,

wznosi się w powietrze,

on the white paper you can almost see,

i możesz go nawet zobaczyć na białym tle,

but there is this sticky part

dlatego na naszych plakatach były lepkie fragmenty --

like when you reverse a sticker.

dokładnie tak samo, jak byś odkleił naklejkę.

So the more dust you have, the more it will reveal the photo.

Im więcej kurzu osiadało, tym bardziej ukazywało się zdjęcie.

So we could just walk in the street during the next days

My mogliśmy tylko spacerować ulicami,

and the photos would get revealed by themselves.

a fotografie powstawały same z siebie.

(Applause)

(Brawa)

Thank you.

Dziękuję.

So we didn't get caught this time.

Nie popełniliśmy tym razem przestępstwa.

Each project -- that's a film

To jest film przedstawiający

from Women Are Heroes.

projekt Women are Heroes.

(Music)

(Muzyka)

Okay.

Okej.

For each project we do

Każdy z projektów dokumenowaliśmy

a film.

nagrywając film.

And most of what you see -- that's a trailer from "Women Are Heroes" --

To co widzicie, to nasz trailer z "Women Are Heroes" --

its images, photography,

te zdjęcia, fotografie,

taken one after the other.

były zrobione jeden po drugim,

And the photos kept traveling even without us.

i podróżują dalej, bez naszej pomocy.

(Laughter)

(Śmiech)

(Applause)

(Brawa)

Hopefully, you'll see the film,

Mam nadzieję, że oglądając ten film

and you'll understand the scope of the project

zrozumiecie możliwości naszego projektu,

and what the people felt when they saw those photos.

i co czują ludzie widząc takie zdjęcia.

Because that's a big part of it. There's layers behind each photo.

To jest ważna część. Na każde zdjęcia składa się wiele elementów.

Behind each image is a story.

Każde zdjęcie ma swoją historię.

Women Are Heroes created a new dynamic

Women Are Heroes stworzyło nowe ruchy,

in each of the communities,

w każdej z tych społeczności,

and the women kept that dynamic after we left.

które kobiety kontynuują po naszym odjeździe.

For example, we did books -- not for sale --

Na przykład, wydaliśmy książki -- nie do sprzedaży --

that all the community would get.

które każdy z tych społecznośći mógł dostać.

But to get it, they would have to [get] it signed by one of the women.

Ale aby je dostać, każdy musiał zdobyć podpis kobiety.

We did that in most of the places.

Robiliśmy to w większości miejsc, które odwiedziliśmy.

We go back regularly.

Regularnie tam powracamy.

And so in Providencia, for example, in the favela,

Na przykład w faveli Providencia,

we have a cultural center running there.

kontrolujemy całe centrum.

In Kibera, each year we cover more roofs.

W Kiberii każdego roku pokrywamy coraz więcej dachów.

Because of course, when we left, the people who were just at the edge of the project

Dzieje się tak dlatego, że ludzie, którzy byli dotychczas poza projektem

said, "Hey, what about my roof?"

pytają: "Co z moim dachem?"

So we decided to come the year after

Dlatego postanowiliśmy wracać tam co rok,

and keep doing the project.

i dalej kontynuować ten projekt.

A really important point for me

Bardzo ważne jest dla mnie to,

is that I don't use any brand or corporate sponsors.

że nie wspieramy się żadną marką, czy wielkim sponsorem.

So I have no responsibility

Nie odpowiadam więc przed nikim,

to anyone but myself

poza mną,

and the subjects.

i moimi ideałami.

(Applause)

(Brawa)

And that is for me

Jest to dla mnie

one of the more important things in the work.

najważniejszy aspekt tej pracy.

I think, today,

Dziś uważam,

as important as the result is the way you do things.

że równie ważny jak rezultat, jest sposób, w jaki go osiągnąłeś.

And that has always been a central part of the work.

Zawsze była to dla mnie ważna część mojej pracy.

And what's interesting is that fine line that I have

Zastanawiające jest to, że muszę uważać

with images and advertising.

na cienką granicę pomiędzy zdjęciami i reklamą.

We just did some pasting in Los Angeles

Rozlepiliśmy ostatnio kilka plakatów

on another project in the last weeks.

w Los Angeles w ramach innego projektu.

And I was even invited to cover the MOCA museum.

Zostałem nawet poproszony, by pokryć nimi muzeum MOCA.

But yesterday the city called them and said,

Jednak wczoraj, władze miasta zadzwoniły do nich i powiedziały:

"Look, you're going to have to tear it down.

"Widzicie, jesteśmy zmuszeni usunąć te plakaty.

Because this can be taken for advertising,

Może to być odebrane jako rodzaj reklamy

and because of the law,

i ze względu na prawo,

it has to be taken down."

muszą być one usunięte."

But tell me, advertising for what?

Ale powiedzcie mi: reklama czego?

The people I photograph

Ludzie, których fotografowałem

were proud to participate in the project

byli dumni z uczestnictwa w projekcie

and to have their photo in the community.

i z tego, że ich zdjęcie będzie rozklejone na ulicach.

But they asked me for a promise basically.

Ale zawsze mieli do mnie prośbę.

They asked me, "Please, make our story travel with you."

Mówili do mnie: "Proszę, spraw aby nasza historia podróżowała razem z tobą."

So I did. That's Paris.

Tak też zrobiłem. Oto Paryż.

That's Rio.

A to Rio.

In each place, we built exhibitions with a story, and the story traveled.

Każda wystawa przedstawiała historię, która miała zacząć podróżować.

You understand the full scope of the project.

Rozumiecie teraz zakres naszych działań.

That's London.

Londyn,

New York.

Nowy Jork.

And today, they are with you in Long Beach.

A dziś ci ludzie są z wami na Long Beach.

All right, recently I started a public art project

Ostatnio zacząłem pracować nad projektem,

where I don't use my artwork anymore.

w którym nie używam już swoich zdjęć.

I use Man Ray, Helen Levitt,

Używam prac Man Ray'a, Helen Levitt,

Giacomelli, other people's artwork.

Giacomelli'ego i wielu innych.

It doesn't matter today if it's your photo or not.

W dzisiejszych czasach nie liczy się, czy zdjęcie jest twoje, czy nie.

The importance is what you do

Najważniejsze jest to

with the images,

co z nimi robisz,

the statement it makes where it's pasted.

co wyrażają przez to, gdzie są umieszczone.

So for example, I pasted the photo of the minaret

Na przykład, przykleiłem w Szwajcarii zdjęcie minaretu,

in Switzerland

kilka tygodni po referendum,

a few weeks after they voted the law forbidding minarets in the country.

w którym zabroniono ich budowania.

(Applause)

(Brawa)

This image of three men wearing gas masks

To zdjęcie przedstawiające trzech mężczyzn w maskach,

was taken in Chernobyl originally,

było zrobione w Czarnobylu,

and I pasted it in Southern Italy,

i przyklejone w południowej części Włoch,

where the mafia sometimes bury the garbage under the ground.

gdzie mafia czasem zakopuje śmieci w ziemi.

In some ways, art can change the world.

W pewien sposób sztuka może zmienić świat.

Art is not supposed to change the world,

Sztuka nie jest stworzona do zmiany świata,

to change practical things,

do zmiany praktycznych aspektów,

but to change perceptions.

ale by zmienić spojrzenie.

Art can change

Sztuka potrafi zmienić sposób,

the way we see the world.

w jaki patrzymy na otaczający nas świat.

Art can create an analogy.

Sztuka może tworzyć podobieństwa.

Actually the fact that art cannot change things

Fakt, że sztuka nie może zmienić

makes it a neutral place

pewnych rzeczy sprawia,

for exchanges and discussions,

że staje się polem do wymiany zdań i dyskusji,

and then enables you to change the world.

a to one sprawiają, że świat się zmienia.

When I do my work,

Kiedy wykonuję swoją pracę,

I have two kinds of reactions.

spotykam się z dwoma typami reakcji.

People say, "Oh, why don't you go in Iraq or Afghanistan.

Ludzie mówią: "Dlaczego nie pojedziesz do Iraku, czy Afganistanu.

They would be really useful."

To mogłoby naprawdę pomóc."

Or, "How can we help?"

albo: "Jak możemy ci pomóc?"

I presume that you belong to the second category,

Zakładam, że należycie do tej drugiej grupy,

and that's good,

i to dobrze,

because for that project,

ponieważ w ramach tego projektu,

I'm going to ask you to take the photos

poproszę was, abyście robili zdjęcia

and paste them.

i rozklejali je.

So now my wish is:

Teraz powiem swoje życzenie:

(mock drum roll)

(dźwięk werbla)

(Laughter)

(Śmiech)

I wish for you to stand up

Życzę sobie, abyście wstawili się

for what you care about

za tym, na czym naprawdę wam zależy

by participating in a global art project,

przystępując do globalnego projektu,

and together we'll turn the world inside out.

abyśmy razem zmienili świat na lepsze.

And this starts right now.

Zaczyna się to już teraz.

Yes, everyone in the room.

Tak, każdy w tym pokoju.

Everyone watching.

Każdy z oglądających.

I wanted that wish

Chcę wam przekazać,

to actually start now.

że wszystko zaczyna się już, teraz.

So a subject you're passionate about, a person who you want to tell their story

Dziedzina, którą się interesujecie, osoba, o której chcielibyście opowiedzieć,

or even your own photos --

czy wasze zwykłe zdjęcia --

tell me what you stand for.

powiedzcie mi, na czym wam zależy.

Take the photos, the portraits,

Zróbcie zdjęcia, portrety,

upload it -- I'll give you all the details --

wrzućcie je na serwer -- zaraz powiem szczegóły --

and I'll send you back your poster. Join by groups

a ja odeśle wam plakat.

and reveal things to the world.

Róbcie to w grupach, i odkrywajcie świat na nowo.

The full data is on the website --

Wszystkie dane są na stronie:

insideoutproject.net --

insideoutproject.net

that is launching today.

która dziś została uruchomiona.

What we see changes who we are.

To co widzimy, zmienia nas.

When we act together,

Kiedy się połączymy,

the whole thing is much more than the sum of the parts.

będziemy o wiele silniejsi niż w pojedynkę.

So I hope that, together, we'll create something

Mam nadzieję, że razem stworzymy coś,

that the world will remember.

co świat zapamięta.

And this starts right now and depends on you.

Wszystko zaczęło się teraz, i zależy tylko od was.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)