Why the universe seems so strange | Richard Dawkins

Vertaald door: Peter van de Ven Nagekeken door: Rik Delaet

My title: "Queerer than we can suppose: the strangeness of science."

Mijn titel: "Raarder dan we kunnen veronderstellen:

Het vreemde van wetenschap."

"Raarder dan we kunnen veronderstellen" komt van J. B. S. Haldane,

"Queerer than we can suppose" comes from J.B.S. Haldane, the famous biologist,

de beroemde bioloog, die zei: "Ik denk dat het universum

who said, "Now, my own suspicion is that the universe is not only queerer

niet alleen raarder is dan we veronderstellen,

than we suppose, but queerer than we can suppose.

maar raarder dan we kunnen veronderstellen.

I suspect that there are more things in heaven and earth

Ik vermoed dat er in de hemel en op aarde meer dingen zijn

than are dreamed of, or can be dreamed of, in any philosophy."

dan we dromen of zelfs kunnen dromen in eender welke filosofie."

Richard Feynman compared the accuracy of quantum theories --

Richard Feynman vergeleek de nauwkeurigheid

van de experimentele voorspellingen

van de kwantumtheorie met het bepalen van de breedte van Noord Amerika

experimental predictions --

to specifying the width of North America to within one hair's breadth of accuracy.

met de nauwkeurigheid van één haarbreedte.

This means that quantum theory has got to be, in some sense, true.

Dit betekent dat op de een of andere manier

de kwantumtheorie waar moet zijn.

Yet the assumptions that quantum theory needs to make

Maar de aannames waarop ze gebaseerd is

in order to deliver those predictions are so mysterious

om deze voorspellingen te kunnen maken, zijn zo mysterieus

that even Feynman himself was moved to remark,

dat het zelfs Feynman ertoe bracht deze opmerking te maken:

"If you think you understand quantum theory,

"Als je denkt dat je de kwantumtheorie begrijpt,

you don't understand quantum theory."

dan begrijp je de kwantumtheorie niet."

Het is zo raar dat fysici altijd moeten terugvallen

It's so queer that physicists resort to one or another

op de een of andere paradoxale interpretatie.

paradoxical interpretation of it.

David Deutsch, who's talking here, in "The Fabric of Reality,"

David Deutsch, die hierover spreekt in "Het Weefsel van de Realiteit"

embraces the many-worlds interpretation of quantum theory,

omarmt de vele werelden-interpretatie van de kwantumtheorie,

because the worst that you can say about it

omdat het ergste wat je ervan kan zeggen is

is that it's preposterously wasteful.

dat ze belachelijk verkwistend is.

It postulates a vast and rapidly growing number of universes existing in parallel,

Ze postuleert een uitgebreid en snel aangroeiend aantal universa

parallel bestaand -- en onderling onwaarneembaar

mutually undetectable,

except through the narrow porthole of quantum mechanical experiments.

behalve door het smalle kijkgat van kwantummechanisch experimenteren.

And that's Richard Feynman.

Dat voor Richard Feynman.

The biologist Lewis Wolpert believes

De bioloog Lewis Wolpert

that the queerness of modern physics

gelooft dat de raarheid van moderne fysica

is just an extreme example.

slechts een extreem voorbeeld is.

Wetenschap, in tegenstelling tot technologie,

Science, as opposed to technology,

does violence to common sense.

doet ons gezond verstand geweld aan.

Every time you drink a glass of water, he points out,

Wanneer je een glas water drinkt, zegt hij,

the odds are that you will imbibe at least one molecule

wijst kansberekening uit dat er tenminste één molecule bij is

that passed through the bladder of Oliver Cromwell.

die ooit door de blaas van Oliver Cromwell passeerde.

(Gelach)

(Laughter)

Een kwestie van elementaire statistiek.

It's just elementary probability theory.

(Gelach)

(Laughter)

The number of molecules per glassful is hugely greater

Het aantal moleculen in een glas water is enorm veel keer groter

than the number of glassfuls, or bladdersful, in the world.

dan het aantal glazen, of 'blazen', water in deze wereld -

And of course, there's nothing special about Cromwell or bladders --

en er is natuurlijk niks speciaals aan Cromwell of zijn blaas.

you have just breathed in a nitrogen atom

Zojuist heb je een stikstofatoom ingeademd,

that passed through the right lung of the third iguanodon

dat ooit passeerde door de rechterlong van de derde iguanodon

to the left of the tall cycad tree.

links van die grote reuzenvaren.

"Queerer than we can suppose."

"Raarder dan we ons kunnen voorstellen."

What is it that makes us capable of supposing anything,

Wat geeft ons de mogelijkheid om iets te veronderstellen,

and does this tell us anything about what we can suppose?

en zegt dat iets over wat we kunnen veronderstellen?

Are there things about the universe that will be forever beyond our grasp,

Zijn er dingen in het heelal die voor altijd

ons begrip te boven zullen gaan, maar niet boven het begrip van

but not beyond the grasp of some superior intelligence?

een superieure intelligentie?

Are there things about the universe

Zijn er zaken in het heelal

that are, in principle, ungraspable by any mind,

die, in principe, onvatbaar zijn voor elke intelligentie,

however superior?

hoe superieur ook?

The history of science has been one long series of violent brainstorms,

De geschiedenis van de wetenschap is een lange reeks

botsende ideeën, als nieuwe generaties

as successive generations have come to terms with

in het reine moeten zien te komen met toenemende niveaus

increasing levels of queerness in the universe.

van vreemdheid van het heelal.

We're now so used to the idea that the Earth spins,

Dat onze aarde ronddraait, is ons nu zoveel meer vertrouwd

rather than the Sun moves across the sky,

dan dat de zon rond de aarde draait.

We kunnen ons moeilijk voorstellen

it's hard for us to realize

what a shattering mental revolution that must have been.

wat een verpletterende mentale revolutie dat moet geweest zijn.

After all, it seems obvious that the Earth is large and motionless,

Tenslotte lijkt het vanzelfsprekend dat de aarde uitgestrekt en onbeweeglijk,

the Sun, small and mobile.

en de zon klein en beweeglijk is.

But it's worth recalling Wittgenstein's remark on the subject:

Daarom moeten we hierover

Wittgensteins opmerking erbij halen.

"Tell me," he asked a friend, "why do people always say

"Zeg eens," vroeg hij een vriend, "waarom zegt men dat het

it was natural for man to assume that the Sun went 'round the Earth,

voor de hand lag dat de mens aannam dat de zon rond de aarde draaide

eerder dan dat het de aarde was die rond draaide?"

rather than that the Earth was rotating?"

And his friend replied, "Well, obviously,

Zijn vriend antwoordde: "Nogal duidelijk, omdat het lijkt

because it just looks as though the Sun is going round the Earth."

dat de zon rond de aarde gaat."

Wittgenstein replied, "Well, what would it have looked like

Wittgenstein antwoordde: "Wel, hoe zou het er hebben uitgezien

if it had looked as though the Earth was rotating?"

als het er had uitgezien alsof de aarde draaide?"

(Laughter)

(Gelach)

Science has taught us, against all intuition,

Wetenschap heeft ons geleerd dat, tegen alle intuïtie in,

that apparently solid things, like crystals and rocks,

ogenschijnlijk massieve zaken, zoals kristallen en rotsen,

are really almost entirely composed of empty space.

in feite bijna volledig uit lege ruimte bestaan.

And the familiar illustration is the nucleus of an atom

De bekende illustratie hiervan is de kern van het atoom als een vlieg

is a fly in the middle of a sports stadium,

in het midden van een sportstadion.

and the next atom is in the next sports stadium.

Het volgend atoom is dan het volgende sportstadion.

So it would seem the hardest, solidest, densest rock

Zelfs de hardste, massiefste, dichtste rots

is really almost entirely empty space,

is in werkelijkheid bijna volledig lege ruimte

broken only by tiny particles so widely spaced they shouldn't count.

met hier en daar kleine deeltjes

zo ver uit elkaar dat ze eigenlijk niet zouden moeten meetellen.

Why, then, do rocks look and feel solid and hard and impenetrable?

Waarom ogen en voelen rotsen

dan zo solide, hard en ondoordringbaar?

As an evolutionary biologist, I'd say this: our brains have evolved

Als evolutionair bioloog zou ik het zo stellen:

onze hersenen zijn geëvolueerd

to help us survive within the orders of magnitude, of size and speed

om ons te helpen overleven binnen de grenzen van grootte en snelheid

waarbinnen onze lichamen functioneren.

which our bodies operate at.

We zijn nooit geëvolueerd

We never evolved to navigate in the world of atoms.

om te navigeren in de wereld van de atomen.

If we had, our brains probably would perceive rocks

Indien dat wel het geval was dan zouden onze hersenen rotsen

as full of empty space.

vooral als lege ruimte zien.

Rocks feel hard and impenetrable

Rotsen voelen hard en ondoordringbaar aan

to our hands, precisely because objects like rocks and hands

voor onze handen precies omdat voorwerpen als rotsen en handen

cannot penetrate each other.

niet in elkaar kunnen doordringen.

It's therefore useful

Het is daarom nuttig voor onze hersenen

for our brains to construct notions like "solidity" and "impenetrability,"

om begrippen als 'vastheid' en 'ondoordringbaarheid' te construeren

because such notions help us to navigate our bodies

omdat zulke begrippen ons helpen om onze lichamen te sturen

through the middle-sized world in which we have to navigate.

in de middelgrote wereld waarin we onze weg moeten vinden.

Moving to the other end of the scale,

Aan het andere uiteinde van de schaal zien we dat onze voorouders

our ancestors never had to navigate through the cosmos

nooit door de kosmos bewogen met bijna de lichtsnelheid.

at speeds close to the speed of light.

If they had, our brains would be much better at understanding Einstein.

Als dat wel het geval was

dan zouden onze breinen beter geschikt zijn

om Einstein te begrijpen.

I want to give the name "Middle World" to the medium-scaled environment

Ik wil de naam 'Middelwereld' toekennen

aan de middelgrote omgeving waarin we geëvolueerd zijn

in which we've evolved the ability to take act --

om te functioneren --

nothing to do with "Middle Earth" --

niks te maken met 'Middelaarde'. --

Middle World.

Middelwereld dus.

(Laughter)

(Gelach)

We zijn geëvolueerd tot bewoners van Middelwereld

We are evolved denizens of Middle World,

en dat begrenst onze mogelijkheden tot verbeelding.

and that limits what we are capable of imagining.

We find it intuitively easy to grasp ideas like,

Je zal het intuïtief makkelijk vinden

om je voor te stellen hoe een konijn voortbeweegt met de soort

when a rabbit moves at the sort of medium velocity

gemiddelde snelheid waarmee konijnen en andere Middelwereldvoorwerpen bewegen

at which rabbits and other Middle World objects move,

and hits another Middle World object like a rock, it knocks itself out.

en botst tegen een ander Middelwereld voorwerp, zoals een rots.

May I introduce Major General Albert Stubblebine III,

Mag ik hier even majoor generaal Albert Stubblebine III voorstellen?

commander of military intelligence in 1983.

Hij was in 1983 commandant van de militaire inlichtingendienst.

"...[He] stared at his wall in Arlington, Virginia, and decided to do it.

Hij staarde naar de muur van zijn kantoor

in Arlington, Virginia, en nam zijn besluit.

As frightening as the prospect was, he was going into the next office.

Hoe beangstigend het project ook was, hij zou naar het volgend kantoor gaan.

He stood up and moved out from behind his desk.

Hij stond op en kwam achter zijn bureel vandaan.

'What is the atom mostly made of?' he thought, 'Space.'

"Waaruit bestaat het atoom voornamelijk?" dacht hij.

"Lege ruimte."

He started walking. 'What am I mostly made of? Atoms.'

Hij begon te stappen.

"Waarvan ben ik gemaakt?

Atomen!"

He quickened his pace, almost to a jog now.

Hij versnelde zijn pas tot bijna een loopje.

'What is the wall mostly made of?'

"Waarvan is de muur gemaakt?

(Gelach)

(Laughter)

'Atoms!'

Atomen!"

All I have to do is merge the spaces.

Het enige wat me te doen staat, is die ruimtes te laten samenvallen.

Then, General Stubblebine banged his nose hard on the wall of his office.

Toen knalde generaal Stubblebine

met zijn neus tegen de muur van zijn kantoor.

Stubblebine, who commanded 16,000 soldiers,

Stubblebine, aan het hoofd van 16.000 manschappen

was confounded by his continual failure to walk through the wall.

was in de war omdat het maar niet wou lukken

om door een muur te lopen.

He has no doubt that this ability will one day be a common tool

Hij twijfelde er niet aan dat dit ooit een alledaags middel

in the military arsenal.

in het militaire arsenaal zou zijn.

Who would screw around with an army that could do that?"

Als we dat zouden kunnen

wie zou ons leger nog kunnen verslaan?

That's from an article in Playboy,

Dit komt uit een Playboy

waarin ik gisteren nog zat te lezen.

which I was reading the other day.

(Laughter)

(Gelach)

I have every reason to think it's true;

Ik heb geen redenen om hieraan te twijfelen.

I was reading Playboy because I, myself, had an article in it.

Ik las de Playboy

omdat er een artikel van mezelf in stond.

(Laughter)

(Gelach)

Unaided human intuition, schooled in Middle World,

Niet ondersteunde menselijke intuïtie, geschoold in Middelwereld,

finds it hard to believe Galileo when he tells us

vindt het moeilijk om Galileo te geloven als hij beweert

a heavy object and a light object, air friction aside,

dat een zwaar en een licht voorwerp, als je luchtwrijving negeert,

would hit the ground at the same instant.

samen losgelaten, tegelijkertijd neerkomen.

And that's because in Middle World, air friction is always there.

Omdat er in Middelwereld altijd luchtwrijving is.

If we'd evolved in a vacuum,

Als we in een vacuüm geëvolueerd waren, zouden we verwachten

we would expect them to hit the ground simultaneously.

dat ze tegelijkertijd neerkwamen.

Als we bacteriën waren,

If we were bacteria,

constantly buffeted by thermal movements of molecules,

voortdurend bestookt

door de thermische bewegingen van moleculen,

it would be different.

dan zou het anders zijn,

But we Middle-Worlders are too big to notice Brownian motion.

maar wij Middelwerelders zijn te groot om de Brownse beweging te voelen.

In the same way, our lives are dominated by gravity,

Op dezelfde manier beheerst de zwaartekracht onze levens,

but are almost oblivious to the force of surface tension.

maar zijn we zo goed als ongevoelig voor oppervlaktespanning.

A small insect would reverse these priorities.

Een klein insect zou deze prioriteiten omkeren.

Steve Grand -- he's the one on the left,

Steve Grand - die van links,

Douglas Adams is on the right.

rechts staat Douglas Adams -– Steve Grand is in zijn boek,

Steve Grand, in his book, "Creation: Life and How to Make It,"

"Schepping: Leven en Hoe het te Maken"

is positively scathing about our preoccupation with matter itself.

vernietigend over onze obsessie met materie.

We have this tendency to think that only solid, material things

We hebben de neiging om alleen, vaste, stoffelijke zaken

are really things at all.

echte zaken te noemen. Golven van elektromagnetische fluctuatie

Waves of electromagnetic fluctuation in a vacuum seem unreal.

in een vacuüm lijken niet echt te bestaan.

Victorians thought the waves had to be waves in some material medium:

Negentiende-eeuwers dachten dat golven altijd

golven in het een of ander materieel midden,

the ether.

de ether, moesten zijn. Maar echte materie voelt zo vertrouwd

But we find real matter comforting

only because we've evolved to survive in Middle World,

omdat we in Middelwereld zijn geëvolueerd,

where matter is a useful fiction.

waar materie een nuttige illusie is.

A whirlpool, for Steve Grand, is a thing with just as much reality

Een draaikolk is voor Steve Grand een ding met een even grote realiteit

as a rock.

als een rots.

In a desert plain in Tanzania,

In een woestijnvlakte van Tanzania,

in de schaduw van de vulkaan Ol Donyo Lengai

in the shadow of the volcano Ol Doinyo Lengai,

there's a dune made of volcanic ash.

vind je een duin van vulkaanas.

The beautiful thing is that it moves bodily.

Het mooie eraan is dat ze voortbeweegt.

It's what's technically known as a "barchan,"

De technische naam ervan is een barchan en de hele duin

and the entire dune walks across the desert in a westerly direction

wandelt door de woestijn in westelijke richting

at a speed of about 17 meters per year.

met een snelheid van 17 meter per jaar.

It retains its crescent shape and moves in the direction of the horns.

Ze behoudt haar maanvorm en beweegt in de richting van haar hoorns.

What happens is that the wind blows the sand up the shallow slope

Wat er gebeurt is dat de wind het zand

tegen de glooiende helling op blaast.

on the other side,

and then, as each sand grain hits the top of the ridge, it cascades down

Elke zandkorrel die de top bereikt,

valt neer aan de binnenkant van de halve maan,

on the inside of the crescent,

and so the whole horn-shaped dune moves.

en zo beweegt de hele duin voort.

Steve Grand points out that you and I are, ourselves,

Steve Grand wijst erop dat jij en ik ons meer gedragen

more like a wave than a permanent thing.

als een golf dan als een blijvend iets.

He invites us, the reader,

Hij nodigt ons, de lezers, uit om te denken aan een ervaring

to think of an experience from your childhood,

uit onze kindertijd, iets dat je je duidelijk herinnert,

something you remember clearly,

something you can see, feel, maybe even smell,

iets dat je nog kan zien, voelen, en misschien zelfs ruiken,

as if you were really there.

alsof je er nog echt was.

After all, you really were there at the time, weren't you?

Je was daar toen, toch?

How else would you remember it?

Hoe kon je het je anders herinneren?

But here is the bombshell: You weren't there.

Maar nu komt het: jij was daar niet.

Not a single atom that is in your body today

Geen enkel atoom in je huidige lichaam was daar toen bij.

was there when that event took place.

Matter flows from place to place

Materie zwerft rond

and momentarily comes together to be you.

en komt een tijdje samen om 'jou' samen te stellen.

Whatever you are, therefore,

Wat je dan nu ook mag zijn, je bent niet gemaakt van de stof

you are not the stuff of which you are made.

waaruit je toen bestond.

If that doesn't make the hair stand up on the back of your neck,

Als dat je haren niet ten berge doet rijzen,

read it again until it does, because it is important.

lees dit dan eens opnieuw, omdat het belangrijk is."

So "really" isn't a word that we should use with simple confidence.

"Werkelijk" is geen woord dat we zomaar zouden mogen gebruiken.

If a neutrino had a brain,

Als een neutrino hersenen had,

which it evolved in neutrino-sized ancestors,

geëvolueerd in neutrino-achtige voorouders,

it would say that rocks really do consist of empty space.

dan zou het zeggen dat rotsen lege ruimte zijn.

We have brains that evolved in medium-sized ancestors

Onze hersenen zijn geëvolueerd in middelgrote voorouders

which couldn't walk through rocks.

die niet door rotsen konden lopen.

"Really," for an animal, is whatever its brain needs it to be

"Werkelijk", is voor een dier datgene wat zijn brein nodig heeft

in order to assist its survival.

om het te helpen overleven.

En omdat verschillende soorten in verschillende werelden leven,

And because different species live in different worlds,

there will be a discomforting variety of "reallys."

bestaat er een ontstellende variëteit van 'werkelijken'.

What we see of the real world is not the unvarnished world,

Wat we zien van de echte wereld is niet de onverbloemde wereld

but a model of the world, regulated and adjusted by sense data,

maar een model van de wereld, gereguleerd en aangepast door waarnemingsgegevens,

but constructed so it's useful for dealing with the real world.

maar dan zo dat het nuttig is om erin te overleven.

The nature of the model depends on the kind of animal we are.

De aard van het model hangt af van het soort dier dat we zijn.

A flying animal needs a different kind of model

Een vliegend dier heeft een ander model nodig

from a walking, climbing or swimming animal.

dan een lopend, klimmend of zwemmend dier.

A monkey's brain must have software capable of simulating

Een apenbrein moet over software beschikken

a three-dimensional world of branches and trunks.

om de driedimensionale wereld van takken en stammen te simuleren.

A mole's software for constructing models of its world will be customized

De software van een mol zal dan weer moeten dienen

voor gebruik onder de grond.

for underground use.

A water strider's brain doesn't need 3D software at all,

Het brein van een schaatsenrijder kan 3D-software missen,

want hij beweegt alleen over de oppervlakte van een vijver.

since it lives on the surface of the pond,

in an Edwin Abbott flatland.

als in een Edwin Abbott-Platland.

I've speculated that bats may see color with their ears.

Het is misschien mogelijk dat vleermuizen kleuren zien met hun oren.

Het wereldmodel dat een vleermuis nodig heeft

The world model that a bat needs in order to navigate

om te kunnen vliegen in drie dimensies

through three dimensions catching insects

om insecten te kunnen pakken

must be pretty similar to the world model that any flying bird --

moet nogal lijken op dat van een vliegende vogel,

a day-flying bird like a swallow -- needs to perform the same kind of tasks.

zoals een overdag vliegende vogel als een zwaluw,

om dezelfde soort taken uit te voeren.

The fact that the bat uses echoes in pitch darkness

Het feit dat een vleermuis echo's gebruikt

om in duisternis de nodige variabelen

to input the current variables to its model,

voor haar model samen te brengen,

while the swallow uses light, is incidental.

zoals de zwaluw dat overdag doet met licht, is bijkomstig.

Bats, I've even suggested, use perceived hues, such as red and blue,

Ik suggereerde ook dat ze waargenomen tinten als rood en blauw

as labels, internal labels, for some useful aspect of echoes --

gebruiken als inwendige merken voor een of ander nuttig kenmerk van echo's

perhaps the acoustic texture of surfaces, furry or smooth and so on --

zoals de akoestische textuur van oppervlakken, harig of glad of zo,

in the same way as swallows or indeed, we, use those perceived hues --

net zoals waarop zwaluwen, of wij, waargenomen tinten

-- roodheid of blauwheid enzovoort --

redness and blueness, etc. --

to label long and short wavelengths of light.

gebruiken om onderscheid te maken tussen de golflengten van licht.

There's nothing inherent about red that makes it long wavelength.

Er is niets eigen aan "rood" dat het moet staan voor "lange golflengte".

The point is that the nature of the model is governed by how it is to be used,

Het gaat erom dat de aard van het model bepaald wordt

door hoe het wordt aangewend, eerder dan door de sensorische modaliteit ervan.

rather than by the sensory modality involved.

J.B.S. Haldane himself had something to say about animals

J. B. S. Haldane zelf vertelt iets dergelijks over dieren

whose world is dominated by smell.

wier wereld gedomineerd wordt door de reuk.

Dogs can distinguish two very similar fatty acids, extremely diluted:

Honden kunnen onderscheid maken tussen twee extreem verdunde vetzuren:

caprylic acid and caproic acid.

caprylzuur en capronzuur.

The only difference, you see,

Het enige verschil tussen deze moleculen is een extra paar

is that one has an extra pair of carbon atoms in the chain.

koolstofatomen in de keten.

Haldane guesses that a dog would probably be able to place the acids

Haldane vermoedt dat de hond zelfs in staat zou zijn om door de geur

in the order of their molecular weights by their smells,

de zuren te rangschikken volgens molecuulmassa,

just as a man could place a number of piano wires

net zoals een mens een aantal pianosnaren

in the order of their lengths by means of their notes.

naar lengte zou kunnen sorteren afgaande op hun geproduceerde noten.

Now, there's another fatty acid, capric acid,

Nu is er nog een ander vetzuur, namelijk caprinezuur,

which is just like the other two,

dat ook op de anderen lijkt,

except that it has two more carbon atoms.

behalve dat het nog twee koolstofatomen meer heeft.

A dog that had never met capric acid would, perhaps,

Een hond die nog nooit caprinezuur heeft geroken,

have no more trouble imagining its smell

zou misschien niet meer moeite hebben zich die geur voor te stellen

than we would have trouble imagining a trumpet, say,

dan wij met een hogere noot dan we eerder ooit hebben gehoord.

playing one note higher than we've heard a trumpet play before.

Perhaps dogs and rhinos and other smell-oriented animals smell in color.

Misschien ruiken honden en neushoorns

en andere op geur georiënteerde dieren wel in kleur.

And the argument would be exactly the same as for the bats.

En de redenering zou precies dezelfde zijn als voor vleermuizen.

Middle World -- the range of sizes and speeds

Middelwereld -- het gebied van afmetingen en snelheden

which we have evolved to feel intuitively comfortable with --

waarin we zijn geëvolueerd dat we er intuïtief vertrouwd mee zijn --

is a bit like the narrow range of the electromagnetic spectrum

is een beetje zoals het nauwe gebied van het elektromagnetisch spectrum

that we see as light of various colors.

waarin we de verschillende kleuren licht zien.

We're blind to all frequencies outside that,

Voor alle andere frequenties zijn we gewoon blind

unless we use instruments to help us.

behalve als we gebruik maken van instrumenten.

Middle World is the narrow range of reality

Zo is Middelwereld het nauwe gebied van realiteit

which we judge to be normal, as opposed to the queerness

dat we als normaal ervaren, in tegenstelling tot de raarheid

of the very small, the very large and the very fast.

van het extreem kleine, het extreem grote en het extreem snelle.

We could make a similar scale of improbabilities;

We kunnen een gelijkaardige schaal van onwaarschijnlijkheden maken.

nothing is totally impossible.

Niets is totaal onwaarschijnlijk.

Miracles are just events that are extremely improbable.

Mirakels zijn slechts extreem onwaarschijnlijke gebeurtenissen.

A marble statue could wave its hand at us;

Een marmeren beeld zou naar ons kunnen wuiven.

the atoms that make up its crystalline structure

De atomen in zijn kristalstructuur trillen toch al naar alle kanten.

are all vibrating back and forth anyway.

Because there are so many of them,

Omdat er zo veel zijn

and because there's no agreement among them

en omdat ze geen onderlinge afspraken hebben

over een voorkeursrichting van beweging, zien we het marmer

in their preferred direction of movement,

the marble, as we see it in Middle World, stays rock steady.

in de Middelwereld stokstijf stilstaan.

Maar de atomen van de hand zouden eens toevallig

But the atoms in the hand could all just happen to move

the same way at the same time, and again and again.

dezelfde kant kunnen opgaan en dat telkens opnieuw.

In this case, the hand would move,

In dat geval zouden we de hand naar ons zien wuiven in de Middelwereld.

and we'd see it waving at us in Middle World.

The odds against it, of course, are so great

Maar de kans dat dat zou gebeuren, is zo klein

that if you set out writing zeros at the time of the origin of the universe,

dat als je begonnen was met nullen te schrijven

bij het ontstaan van het universum

you still would not have written enough zeros to this day.

je er nu nog niet mee klaar zou zijn.

Evolution in Middle World has not equipped us

Evolutie in de Middelwereld heeft ons niet toegerust

to handle very improbable events; we don't live long enough.

voor zeer onwaarschijnlijke voorvallen.

We leven te kort.

In the vastness of astronomical space and geological time,

Maar gelet op de omvang

van astronomische ruimte en geologische tijd

that which seems impossible in Middle World

zou dat wat onmogelijk is in Middelwereld,

wel eens onvermijdelijk kunnen zijn.

might turn out to be inevitable.

One way to think about that is by counting planets.

Eén manier om daarover na te denken, is door planeten te tellen.

We don't know how many planets there are in the universe,

We weten niet hoeveel planeten het heelal telt,

but a good estimate is about 10 to the 20, or 100 billion billion.

maar een goede schatting is 10^20, of 100 miljard miljard.

And that gives us a nice way to express our estimate of life's improbability.

Daardoor kunnen we op een handige manier

de onwaarschijnlijkheid van het leven inschatten.

We could make some sort of landmark points along a spectrum of improbability,

We kunnen merktekens aanbrengen

langs dit spectrum van onwaarschijnlijkheid,

which might look like the electromagnetic spectrum we just looked at.

zoals zojuist bij het elektromagnetisch spectrum.

If life has arisen only once on any --

Indien het leven slechts éénmaal

op elke planeet zou zijn ontstaan, dan zou het zeer algemeen voorkomen.

life could originate once per planet, could be extremely common

or it could originate once per star

Of het zou maar éénmaal per ster

or once per galaxy or maybe only once in the entire universe,

of per melkweg of zelfs in het hele universum kunnen voorkomen,

in which case it would have to be here.

wat dan hier geweest zou moeten zijn.

And somewhere up there would be the chance

En ergens daarboven

that a frog would turn into a prince,

is er misschien een kikker veranderd in een prins

and similar magical things like that.

en nog wat gelijkaardige magische zaken.

If life has arisen on only one planet in the entire universe,

Als het leven slechts op één planeet in het hele universum is ontstaan

that planet has to be our planet, because here we are talking about it.

dan moet dat op deze zijn geweest, omdat wij hier zijn om erover te praten.

And that means that if we want to avail ourselves of it,

Als we dat willen aannemen

we're allowed to postulate chemical events in the origin of life

dan mogen we bij het ontstaan van het leven

chemische gebeurtenissen postuleren

which have a probability as low as one in 100 billion billion.

met een waarschijnlijkheid van één kans op 100 miljard miljard.

I don't think we shall have to avail ourselves of that,

Maar ik denk niet dat we dat hoeven aan te nemen,

because I suspect that life is quite common in the universe.

want ik vermoed dat leven nogal algemeen zal voorkomen in het heelal.

And when I say quite common, it could still be so rare

Als ik zeg vrij algemeen dan zou het nog zo zeldzaam kunnen zijn

that no one island of life ever encounters another,

dat geen eiland van leven ooit in contact zal komen met een ander,

which is a sad thought.

wat een deprimerende gedachte is.

How shall we interpret "queerer than we can suppose?"

Hoe interpreteren we "raarder dan we kunnen voorstellen"?

Queerer than can in principle be supposed,

Raarder dan in principe kan worden voorgesteld,

or just queerer than we can suppose, given the limitations

of alleen maar raarder dan we ons kunnen voorstellen, gegeven de beperkingen

of our brain's evolutionary apprenticeship in Middle World?

van de evolutionaire ontwikkeling van ons brein in Middelwereld?

Could we, by training and practice,

Kunnen we, door training en praktijk,

emancipate ourselves from Middle World

ons uit de Middelwereld wegemanciperen om te komen tot een soort zowel intuïtief

and achieve some sort of intuitive as well as mathematical understanding

als mathematisch begrijpen van het extreem kleine

of the very small and the very large?

en het extreem grote?

I genuinely don't know the answer.

Ik zou het echt niet weten.

I wonder whether we might help ourselves to understand, say, quantum theory,

Zouden we onszelf kunnen helpen aan begrip van de kwantumtheorie,

if we brought up children to play computer games

als we kinderen zouden grootbrengen met computerspellen

vanaf hun vroege jeugd,

beginning in early childhood,

which had a make-believe world of balls going through two slits on a screen,

met een soort virtuele wereld van ballen die door 2 spleten in een scherm gaan,

a world in which the strange goings-on of quantum mechanics were enlarged

een wereld waar de vreemde gebeurtenissen van de kwantummechanica

door de computer geloofwaardig worden uitvergroot,

by the computer's make-believe,

so that they became familiar on the Middle-World scale of the stream.

zodat ze net zo vertrouwd aanvoelen als de schaal van de Middelwereld.

And similarly, a relativistic computer game,

En op dezelfde manier een relativistisch computerspel

in which objects on the screen manifest the Lorentz contraction, and so on,

waarin voorwerpen op het scherm Lorentzcontractie ondergaan

to try to get ourselves -- to get children into the way of thinking about it.

om onszelf op weg te helpen

om kinderen die denkwijze aan te leren.

I want to end by applying the idea of Middle World

Ik wil eindigen door het idee van Middelwereld

to our perceptions of each other.

op onze waarneming van elkaar toe te passen.

Most scientists today subscribe to a mechanistic view of the mind:

De meeste wetenschappers onderschrijven een mechanistisch idee van de geest:

we're the way we are because our brains are wired up as they are,

we zijn zoals we zijn door de 'bedrading' van onze hersenen;

our hormones are the way they are.

omdat onze hormonen zijn wat ze zijn.

We'd be different, our characters would be different,

Wij zouden anders zijn en onze karakters zouden anders zijn,

if our neuro-anatomy and our physiological chemistry were different.

als onze neuro-anatomie en onze fysiologische chemie anders zouden zijn.

But we scientists are inconsistent.

Maar we zijn inconsequent. Waren we consequent,

If we were consistent,

our response to a misbehaving person, like a child-murderer,

dan zou onze reactie op iemand die zich misdraagt, een kindermoordenaar,

should be something like:

iets zijn als: dit apparaat heeft een fout onderdeel,

this unit has a faulty component; it needs repairing.

het moet worden gerepareerd.

That's not what we say.

Maar zo reageren we niet.

What we say -- and I include the most austerely mechanistic among us,

Wat we wel zeggen -- ook de meest streng mechanistisch ingestelden,

which is probably me --

waartoe ik mezelf ook reken --

what we say is, "Vile monster, prison is too good for you."

wat we zeggen is: "Smerig monster, de gevangenis is nog te goed voor je."

Or worse, we seek revenge, in all probability thereby triggering

Of erger, we zoeken wraak, daarbij met alle waarschijnlijkheid

the next phase in an escalating cycle of counter-revenge,

een cyclus van escalerende tegen-wraak startend.

which we see, of course, all over the world today.

Kijk naar onze wereld van vandaag om daarvan getuige te zijn.

In short, when we're thinking like academics,

Om het kort te maken, als we als academici denken,

we regard people as elaborate and complicated machines,

dan zien we mensen als ingewikkelde machines

like computers or cars.

zoals computers en auto's, maar vanuit een menselijk standpunt

But when we revert to being human,

we behave more like Basil Fawlty, who, we remember,

reageren we meer als Basil Fawlty, die, zoals we weten,

thrashed his car to teach it a lesson,

zijn auto te lijf ging omdat hij niet wou starten

when it wouldn't start on "Gourmet Night."

op de gourmetavond.

(Laughter)

(Gelach)

The reason we personify things like cars and computers

De reden dat we zaken als auto's en computers personifiëren

is that just as monkeys live in an arboreal world

komt doordat we net zoals apen in een boomwereld,

and moles live in an underground world

mollen in een gangenwereld

and water striders live in a surface tension-dominated flatland,

en schaatsenrijders

op een door oppervlaktespanning gedomineerd Platland,

we live in a social world.

in een sociale wereld leven. We zwemmen door een zee van mensen -

We swim through a sea of people --

a social version of Middle World.

een sociale versie van Middelwereld.

We are evolved to second-guess the behavior of others

Wij zijn geëvolueerd om meer achter het gedrag van anderen te zoeken,

by becoming brilliant, intuitive psychologists.

door briljante, intuïtieve psychologen te worden.

Treating people as machines

Mensen zien als machines

may be scientifically and philosophically accurate,

is misschien wetenschappelijk en filosofisch interessant,

but it's a cumbersome waste of time

maar het is omslachtig tijdverlies

if you want to guess what this person is going to do next.

als je de volgende handeling van een persoon wil raden.

The economically useful way to model a person

De economisch nuttige manier om een persoon te modelleren

is to treat him as a purposeful, goal-seeking agent

is hem te zien als een doelgericht agens

with pleasures and pains, desires and intentions,

met genot en pijn, verlangens en intenties,

guilt, blame-worthiness.

schuld, aansprakelijheid.

Personification and the imputing of intentional purpose

Personificatie en het toekennen van gerichte doelen

is such a brilliantly successful way to model humans,

is zo'n briljant en succesvol systeem voor mensen

it's hardly surprising the same modeling software

het wekt nauwelijks verbazing dat dezelfde software

often seizes control when we're trying to think about entities

soms de controle overneemt als we trachten te denken over entiteiten

for which it's not appropriate, like Basil Fawlty with his car

waarop het niet van toepassing is: Basil Fawlty met zijn auto

or like millions of deluded people, with the universe as a whole.

of miljoenen misleide mensen met het hele universum.

(Laughter)

(Gelach)

If the universe is queerer than we can suppose,

Als het heelal raarder is dan we kunnen denken

komt dat dan alleen doordat we natuurlijk geselecteerd zijn om te denken

is it just because we've been naturally selected

to suppose only what we needed to suppose

wat we moesten denken om te kunnen overleven

in order to survive in the Pleistocene of Africa?

in het Pleistoceen in Afrika?

Or are our brains so versatile and expandable that we can train ourselves

Of zijn onze hersenen zo flexibel en uitbreidbaar

dat we onszelf kunnen trainen

to break out of the box of our evolution?

om uit de doos van onze evolutie te ontsnappen?

Or finally, are there some things in the universe so queer

Of zijn er ten langen leste sommige zaken in het universum zo raar

that no philosophy of beings, however godlike, could dream them?

dat geen filosofie van wezens, hoe goddelijk ook, ze zou kunnen bedenken?

Thank you very much.

(Applause)

Dank u wel.

(Applaus)