Why the universe seems so strange | Richard Dawkins

Μετάφραση: Fotini Sotiropoulou Επιμέλεια: Giannis Kouskouras

My title: "Queerer than we can suppose: the strangeness of science."

Ο τίτλος μου: "Πιο παράξενο από ό, τι μπορούμε να υποθέσουμε: Η παραδοξότητα της επιστήμης."

"Queerer than we can suppose" comes from J.B.S. Haldane, the famous biologist,

"Πιο παράξενο από ότι μπορούμε να υποθέσουμε" προέρχεται από τον Τζ.Μπ.Σ. Χαλντέιν,

το διάσημο βιολόγο, ο οποίος είπε, "Λοιπόν, έχω την υποψία

who said, "Now, my own suspicion is that the universe is not only queerer

ότι το σύμπαν δεν είναι μόνο πιο παράξενο από ό, τι υποθέτουμε,

than we suppose, but queerer than we can suppose.

αλλά πιο παράξενο από ό,τι μπορούμε να υποθέσουμε.

I suspect that there are more things in heaven and earth

Υποψιάζομαι ότι υπάρχουν περισσότερα σε ουρανό και γη

than are dreamed of, or can be dreamed of, in any philosophy."

από όσα ονειρευόμαστε, ή μπορούμε να ονειρευτούμε, σε οποιαδήποτε φιλοσοφία."

Ο Ρίτσαρντ Φάινμαν συνέκρινε την ακρίβεια την κβαντικών θεωριών --

Richard Feynman compared the accuracy of quantum theories --

των πειραματικών προβλέψεων-- με τον προσδιορισμό του πλάτους της Βόρειας Αμερικής

experimental predictions --

to specifying the width of North America to within one hair's breadth of accuracy.

με ακρίβεια πλάτους τρίχας.

This means that quantum theory has got to be, in some sense, true.

Αυτό σημαίνει ότι η κβαντική θεωρία πρέπει να είναι υπό κάποια έννοια αληθινή.

Yet the assumptions that quantum theory needs to make

Ακόμα οι υποθέσεις που χρειάζεται να κάνει η κβαντική θεωρία

in order to deliver those predictions are so mysterious

ώστε να παρουσιάσει αυτές τις προβλέψεις είναι τόσο μυστηριώδεις

that even Feynman himself was moved to remark,

ώστε ακόμα και ο ίδιος ο Φάινμαν παρακινήθηκε να σχολιάσει,

"If you think you understand quantum theory,

"Αν νομίζετε ότι καταλαβαίνετε την κβαντική θεωρία,

you don't understand quantum theory."

δεν καταλαβαίνετε την κβαντική θεωρία."

Είναι τόσο παράξενο που οι φυσικοί καταφεύγουν στη μια ή στην άλλη

It's so queer that physicists resort to one or another

paradoxical interpretation of it.

παράδοξη ερμηνεία του.

Ο Ντέιβιντ Ντόιτς, ο οποίος μιλά εδώ, στο Υλικό της Πραγματικότητας,

David Deutsch, who's talking here, in "The Fabric of Reality,"

embraces the many-worlds interpretation of quantum theory,

υιοθετεί την ερμηνεία των "πολλών κόσμων" για την κβαντική θεωρία,

because the worst that you can say about it

επειδή το χειρότερο που μπορείς να πεις γι' αυτή είναι

is that it's preposterously wasteful.

ότι είναι εξωφρενικά σπάταλη.

It postulates a vast and rapidly growing number of universes existing in parallel,

Προϋποθέτει ένα τεράστιο και ταχέως αυξανόμενο αριθμό συμπάντων

που υπάρχουν παράλληλα -- αμοιβαίως μη παρατηρήσιμα εκτός μέσα

mutually undetectable,

except through the narrow porthole of quantum mechanical experiments.

από το στενό παραθυράκι των πειραμάτων της κβαντικής μηχανικής.

Και αυτό είναι του Ρίτσαρντ Φάινμαν.

And that's Richard Feynman.

Ο βιολόγος Λιούις Γουόλπερτ

The biologist Lewis Wolpert believes

that the queerness of modern physics

πιστεύει ότι η παραδοξότητα της σύγχρονης φυσικής

is just an extreme example.

είναι απλώς ένα ακραίο παράδειγμα. Η επιστήμη, αντίθετα με την τεχνολογία,

Science, as opposed to technology,

does violence to common sense.

πράγματι παραβιάζει την κοινή λογική.

Every time you drink a glass of water, he points out,

Κάθε φορά που πίνετε ένα ποτήρι νερό, επισημαίνει,

the odds are that you will imbibe at least one molecule

οι πιθανότητες είναι ότι θα προσλάβετε τουλάχιστον ένα μόριο

that passed through the bladder of Oliver Cromwell.

που πέρασε μέσα από την ουροδόχο κύστη του Όλιβερ Κρόμγουελ. (Γέλια)

(Laughter)

It's just elementary probability theory.

Είναι απλώς βασική θεωρία πιθανοτήτων.

(Laughter)

The number of molecules per glassful is hugely greater

Ο αριθμός των μορίων σε κάθε ποτήρι νερό είναι πάρα πολύ μεγαλύτερος

than the number of glassfuls, or bladdersful, in the world.

από τον αριθμό των ποτηριών με νερό ή των γεμάτων κύστεων, στον κόσμο --

And of course, there's nothing special about Cromwell or bladders --

και, φυσικά, δεν υπάρχει τίποτα εξαιρετικό σχετικά με τον Κρόμγουελ

you have just breathed in a nitrogen atom

ή τις κύστεις. Μόλις εισπνεύσατε ένα άτομο αζώτου

that passed through the right lung of the third iguanodon

που πέρασε μέσα από τον δεξιό πνεύμονα του τρίτου ιγκουανόδοντα

to the left of the tall cycad tree.

στα αριστερά του ψηλού κυκαδώδους δέντρου.

"Queerer than we can suppose."

"Πιο παράξενο από ό, τι μπορούμε να υποθέσουμε."

What is it that makes us capable of supposing anything,

Τι είναι αυτό που μας κάνει ικανούς να υποθέτουμε ο,τιδήποτε,

and does this tell us anything about what we can suppose?

και μας λέει αυτό ο,τιδήποτε για το τι μπορούμε να υποθέτουμε;

Are there things about the universe that will be forever beyond our grasp,

Υπάρχουν πράγματα σχετικά με το σύμπαν τα οποία θα είναι

για πάντα πέρα από την αντίληψή μας, αλλά όχι πέρα από την αντίληψη κάποιας

but not beyond the grasp of some superior intelligence?

ανώτερης νοημοσύνης; Υπάρχουν πράγματα σχετικά με το σύμπαν

Are there things about the universe

that are, in principle, ungraspable by any mind,

που είναι, κατ' αρχήν, μη αντιληπτά από οποιονδήποτε νου,

however superior?

ανεξάρτητα από την ανωτερότητά του;

The history of science has been one long series of violent brainstorms,

Η ιστορία της επιστήμης είναι μια μακριά σειρά

από βίαιες ιδεοθύελλες, καθώς οι διαδοχικές γενιές

as successive generations have come to terms with

συμβιβάζονται με αυξανόμενα επίπεδα παραδοξότητας

increasing levels of queerness in the universe.

στο σύμπαν.

We're now so used to the idea that the Earth spins,

Τώρα έχουμε τόσο συνηθίσει την ιδέα ότι η Γη γυρίζει --

rather than the Sun moves across the sky,

περισσότερο από ότι ο Ήλιος κινείται στον ουρανό -- που μας είναι δύσκολο να συνειδητοποιήσουμε

it's hard for us to realize

what a shattering mental revolution that must have been.

τι συγκλονιστική πνευματική επανάσταση θα πρέπει να ήταν αυτό.

After all, it seems obvious that the Earth is large and motionless,

Στην τελική, μοιάζει προφανές ότι η Γη είναι μεγάλη και ακίνητη,

the Sun, small and mobile.

ο Ήλιος μικρός και σε κίνηση. Αλλά αξίζει να θυμηθούμε

But it's worth recalling Wittgenstein's remark on the subject:

τη σχετική παρατήρηση του Βιτγκενστάιν.

"Tell me," he asked a friend, "why do people always say

"Πες μου," ρώτησε μια φίλη, " γιατί οι άνθρωποι συνεχώς λένε, ότι ήταν φυσικό

it was natural for man to assume that the Sun went 'round the Earth,

για τον άνθρωπο να υποθέσει ότι ο Ήλιος κινούνταν γύρω από τη Γη

rather than that the Earth was rotating?"

παρά ότι η Γη περιστρεφόταν;"

And his friend replied, "Well, obviously,

Η φίλη του απάντησε, "Λοιπόν, προφανώς επειδή απλά φαίνεται σαν

because it just looks as though the Sun is going round the Earth."

ο Ήλιος να κινείται γύρω από τη Γη."

Wittgenstein replied, "Well, what would it have looked like

Ο Βιτγκενστάιν απάντησε, "Λοιπόν, πώς θα φαινόταν

if it had looked as though the Earth was rotating?"

αν φαινόταν σαν να περιστρεφόταν η Γη;" (Γέλια)

(Laughter)

Science has taught us, against all intuition,

Η επιστήμη μας έχει διδάξει, αντίθετα με κάθε διαίσθηση,

that apparently solid things, like crystals and rocks,

ότι πράγματα προφανώς στερεά, όπως οι κρύσταλλοι και οι βράχοι,

are really almost entirely composed of empty space.

στην πραγματικότητα αποτελούνται σχεδόν εξ' ολοκλήρου από κενό χώρο.

And the familiar illustration is the nucleus of an atom

Και το γνωστό παράδειγμα είναι ότι ο πυρήνας ενός ατόμου είναι μια μύγα

is a fly in the middle of a sports stadium,

στη μέση ενός σταδίου και το διπλανό άτομο

and the next atom is in the next sports stadium.

είναι στο διπλανό στάδιο.

So it would seem the hardest, solidest, densest rock

Έτσι θα φαινόταν ότι ο σκληρότερος, συμπαγέστερος, πυκνότερος βράχος

is really almost entirely empty space,

είναι στην πραγματικότητα σχεδόν εξ' ολοκλήρου κενός χώρος, που διακόπτεται μόνο από μικροσκοπικά σωματίδια

broken only by tiny particles so widely spaced they shouldn't count.

τόσο αραιά τοποθετημένα που δεν θα έπρεπε να υπολογίζονται.

Why, then, do rocks look and feel solid and hard and impenetrable?

Γιατί, τότε, οι βράχοι φαίνονται και δίνουν την αίσθηση ότι είναι σκληροί και αδιαπέραστοι;

As an evolutionary biologist, I'd say this: our brains have evolved

Ως εξελικτικός βιολόγος θα έλεγα το εξής: οι εγκέφαλοί μας έχουν εξελιχθεί

to help us survive within the orders of magnitude, of size and speed

για να μας βοηθούν να επιβιώνουμε μέσα στις τάξεις μεγέθους και ταχύτητας

which our bodies operate at.

στις οποίες λειτουργούν τα σώματά μας. Ποτέ δεν εξελιχθήκαμε για να βρίσκουμε το δρόμο μας

We never evolved to navigate in the world of atoms.

στον κόσμο των ατόμων.

If we had, our brains probably would perceive rocks

Αν είχαμε, οι εγκέφαλοί μας πιθανώς θα έβλεπαν τους βράχους

as full of empty space.

γεμάτους με κενό χώρο. Οι βράχοι δίνουν την αίσθηση του σκληρού και αδιαπέραστου

Rocks feel hard and impenetrable

to our hands, precisely because objects like rocks and hands

στα χέρια μας ακριβώς επειδή αντικείμενα όπως οι βράχοι και τα χέρια

cannot penetrate each other.

δε μπορούν να διεισδύσουν το ένα στο άλλο. Είναι συνεπώς χρήσιμο

It's therefore useful

for our brains to construct notions like "solidity" and "impenetrability,"

για τους εγκεφάλους μας να κατασκευάζουν έννοιες όπως "στερεότητα" και "αδιαπερατότητα",

because such notions help us to navigate our bodies

επειδή τέτοιες έννοιες μας βοηθούν να καθοδηγούμε τα σωματά μας μέσα

through the middle-sized world in which we have to navigate.

στον μεσαίου μεγέθους κόσμο στον οποίο πρέπει να βρίσκουμε το δρόμο μας.

Moving to the other end of the scale,

Πηγαίνοντας στην άλλη άκρη της κλίμακας, οι πρόγονοί μας ποτέ δε χρειάστηκε

our ancestors never had to navigate through the cosmos

να βρουν το δρόμο τους μέσα στον κόσμο με ταχύτητες κοντά στην

at speeds close to the speed of light.

ταχύτητα του φωτός. Αν θα έπρεπε να το κάνουν, οι εγκέφαλοί μας θα ήταν πολύ καλύτεροι

If they had, our brains would be much better at understanding Einstein.

στο να καταλαβαίνουν τον Αϊνστάιν. Θέλω να δώσω την ονομασία "Μέσος Κόσμος"

I want to give the name "Middle World" to the medium-scaled environment

στο μεσαίας κλίμακας περιβάλλον στο οποίο έχουμε εξελίξει

in which we've evolved the ability to take act --

την ικανότητα να δραστηριοποιούμαστε -- καμία σχέση με τη Μέση Γη.

nothing to do with "Middle Earth" --

Μέσος Κόσμος. (Γέλια)

Middle World.

(Laughter)

We are evolved denizens of Middle World,

Είμαστε εξελιγμένοι κάτοικοι του Μέσου Κόσμου, και αυτό περιορίζει

and that limits what we are capable of imagining.

το τι είμαστε ικανοί να φανταζόμαστε. Βρίσκετε διαισθητικά εύκολο

We find it intuitively easy to grasp ideas like,

να κατανοήσετε ιδέες όπως, όταν ένα κουνέλι κινείται με την --κάπως

when a rabbit moves at the sort of medium velocity

μεσαία ταχύτητα με την οποία κινούνται τα κουνέλια και άλλα αντικείμενα του Μέσου Κόσμου,

at which rabbits and other Middle World objects move,

and hits another Middle World object like a rock, it knocks itself out.

και χτυπά ένα άλλο αντικείμενο του Μέσου Κόσμου, όπως ένα βράχο, και πέφτει κάτω.

May I introduce Major General Albert Stubblebine III,

Θα ήθελα να σας συστήσω τον Υποστράτηγο Άλμπερτ Στάμπλμπαϊν τον Τρίτο,

commander of military intelligence in 1983.

διοικητή της στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών το 1983.

"...[He] stared at his wall in Arlington, Virginia, and decided to do it.

Κοιτούσε επίμονα τον τοίχο του στο Άρλινγκτον της Βιρτζίνιας, και αποφάσισε να το κάνει.

As frightening as the prospect was, he was going into the next office.

Όσο τρομακτική και αν ήταν η προοπτική, θα πήγαινε στο διπλανό γραφείο.

He stood up and moved out from behind his desk.

Σηκώθηκε, και απομακρύνθηκε από το γραφείο του.

'What is the atom mostly made of?' he thought, 'Space.'

Από τι κυρίως αποτελείται το άτομο; σκέφτηκε. Από κενό χώρο.

He started walking. 'What am I mostly made of? Atoms.'

Άρχισε να περπατά. Από τι κυρίως αποτελούμαι εγώ; Από άτομα.

He quickened his pace, almost to a jog now.

Επιτάχυνε το βήμα του, τώρα σχεδόν έτρεχε.

'What is the wall mostly made of?'

Από τι κυρίως αποτελείται ο τοίχος; Από άτομα.

(Laughter)

'Atoms!'

All I have to do is merge the spaces.

Το μόνο που έχω να κάνω είναι να ενώσω τα κενά.

Τότε, ο Στρατηγός Στάμπλμπαϊν χτύπησε τη μύτη του με δύναμη πάνω στον τοίχο

Then, General Stubblebine banged his nose hard on the wall of his office.

του γραφείου του. Ο Στάμπλμπαϊν, που διοικούσε 16.000 στρατιώτες,

Stubblebine, who commanded 16,000 soldiers,

was confounded by his continual failure to walk through the wall.

κατατροπώθηκε από τη συνεχή του αποτυχία να περάσει μέσα από τον τοίχο.

He has no doubt that this ability will one day be a common tool

Δεν έχει καμία αμφιβολία ότι αυτή η ικανότητα θα είναι, μια μέρα, ένα συνηθισμένο εργαλείο

in the military arsenal.

στο στρατιωτικό οπλοστάσιο. Ποιος θα χαζολογούσε με ένα στρατό

Who would screw around with an army that could do that?"

που θα μπορούσε να κάνει κάτι τέτοιο; Αυτό είναι από ένα άρθρο στο Playboy,

That's from an article in Playboy,

which I was reading the other day.

που διάβαζα τις προάλλες. (Γέλια)

(Laughter)

I have every reason to think it's true;

Έχω κάθε λόγο να πιστεύω ότι είναι αλήθεια. Διάβαζα το Playboy

I was reading Playboy because I, myself, had an article in it.

επειδή είχε κι ένα δικό μου άρθρο. (Γέλια)

(Laughter)

Unaided human intuition, schooled in Middle World,

Η μη υποβοηθούμενη ανθρώπινη διαίσθηση εκπαιδευμένη στο Μέσο Κόσμο

finds it hard to believe Galileo when he tells us

βρίσκει δύσκολο να πιστέψει το Γαλιλαίο όταν μας λέει ότι

a heavy object and a light object, air friction aside,

ένα βαρύ και ένα ελαφρύ αντικείμενο, χωρίς την αντίσταση του αέρα,

would hit the ground at the same instant.

θα προσέκρουαν στο έδαφος την ίδια στιγμή.

And that's because in Middle World, air friction is always there.

Και αυτό επειδή στο Μέσο Κόσμο, η αντίσταση του αέρα είναι πάντα εκεί.

If we'd evolved in a vacuum,

Αν είχαμε εξελιχθεί σε ένα κενό θα περιμέναμε ότι τα αντικείμενα

we would expect them to hit the ground simultaneously.

θα προσέκρουαν στο έδαφος ταυτόχρονα. Αν ήμασταν βακτήρια,

If we were bacteria,

constantly buffeted by thermal movements of molecules,

διαρκώς ταλαιπωρημένα από τις θερμικές κινήσεις των μορίων,

it would be different.

θα ήταν διαφορετικά,

But we Middle-Worlders are too big to notice Brownian motion.

αλλά εμείς οι Μεσοκοσμίτες είμαστε πολύ μεγάλοι για να παρατηρήσουμε την κίνηση Μπράουν.

In the same way, our lives are dominated by gravity,

Ομοίως, στις ζωές μας κυριαρχεί η βαρύτητα

but are almost oblivious to the force of surface tension.

αλλά σχεδόν λησμονούμε τη δύναμη της επιφανειακής τάσης.

A small insect would reverse these priorities.

Ένα μικρό έντομο θα αντέστρεφε αυτές τις προτεραιότητες.

Steve Grand -- he's the one on the left,

Ο Στιβ Γκραντ -- είναι αυτός στ' αριστερά,

Douglas Adams is on the right.

ο Ντάγκλας Άνταμς είναι στα δεξιά -- ο Στιβ Γκραντ, στο βιβλίο του,

Steve Grand, in his book, "Creation: Life and How to Make It,"

Δημιουργία: Ζωή και Πώς να τη Φτιάξεις, είναι κατηγορηματικά δηκτικός

is positively scathing about our preoccupation with matter itself.

σχετικά με την προκατάληψη που έχουμε για την ίδια την ύλη.

We have this tendency to think that only solid, material things

Έχουμε αυτή την τάση, να σκεφτόμαστε ότι μόνο τα στερεά, υλικά πράγματα

are really things at all.

είναι πραγματικά. Τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα

Waves of electromagnetic fluctuation in a vacuum seem unreal.

στο κενό μοιάζουν μη πραγματικά.

Victorians thought the waves had to be waves in some material medium:

Οι Βικτωριανοί πίστευαν ότι τα κύματα έπρεπε να είναι κύματα σε κάποιο υλικό μέσο --

the ether.

τον αιθέρα. Αλλά βρίσκουμε την αληθινή ύλη καθησυχαστική μόνο επειδή

But we find real matter comforting

only because we've evolved to survive in Middle World,

έχουμε εξελιχθεί να επιβιώνουμε στον Μέσο Κόσμο,

where matter is a useful fiction.

όπου εκεί η ύλη είναι μια χρήσιμη επινόηση.

A whirlpool, for Steve Grand, is a thing with just as much reality

Μια ρουφήχτρα, για τον Στιβ Γκραντ, είναι ένα πράγμα τόσο πραγματικό

as a rock.

όσο κι ένας βράχος.

In a desert plain in Tanzania,

Σε μια έρημη πεδιάδα στην Τανζανία, στη σκιά του ηφαιστείου

in the shadow of the volcano Ol Doinyo Lengai,

Ολ Ντόνιο Λενγκάι, υπάρχει ένας αμμόλοφος από ηφαιστειακή τέφρα.

there's a dune made of volcanic ash.

The beautiful thing is that it moves bodily.

Το ωραίο είναι ότι κινείται σαν σώμα.

It's what's technically known as a "barchan,"

Είναι γνωστός με τον τεχνικό όρο barchan, και ολόκληρος ο αμμόλοφος

and the entire dune walks across the desert in a westerly direction

κινείται δυτικά κατά μήκος της ερήμου

at a speed of about 17 meters per year.

με μια ταχύτητα περίπου 17 μέτρα ανά έτος.

It retains its crescent shape and moves in the direction of the horns.

Διατηρεί το ημισεληνοειδές σχήμα του και κινείται στην κατεύθυνση των κεράτων.

What happens is that the wind blows the sand up the shallow slope

Αυτό που συμβαίνει είναι ότι ο άνεμος σπρώχνει την άμμο

πάνω από το ήπιο πρανές από την άλλη πλευρά, και τότε,

on the other side,

and then, as each sand grain hits the top of the ridge, it cascades down

καθώς κάθε κόκκος άμμου χτυπά την κορυφή της ράχης,

κατρακυλά στο εσωτερικό της ημισελήνου,

on the inside of the crescent,

and so the whole horn-shaped dune moves.

και έτσι κινείται όλος ο κερατοειδής αμμόλοφος.

Steve Grand points out that you and I are, ourselves,

Ο Στιβ Γκραντ επισημαίνει ότι εσείς κι εγώ, εμείς οι ίδιοι, είμαστε

more like a wave than a permanent thing.

πιο πολύ σαν κύμα παρά σαν ένα μόνιμο πράγμα.

He invites us, the reader,

Μας καλεί, τον αναγνώστη, "σκεφτείτε μια εμπειρία

to think of an experience from your childhood,

από την παιδική σας ηλικία -- κάτι που θυμάστε καθαρά,

something you remember clearly,

something you can see, feel, maybe even smell,

κάτι που μπορείτε να δείτε, να αισθανθείτε, ίσως ακόμα και να μυρίσετε,

as if you were really there.

σα να ήσασταν πράγματι εκεί.

After all, you really were there at the time, weren't you?

Στην τελική, ήσασταν εκεί τότε, έτσι δεν είναι;

How else would you remember it?

Πώς αλλιώς θα το θυμόσασταν;

But here is the bombshell: You weren't there.

Αλλά εδώ είναι το σοκαριστικό: Δεν ήσασταν εκεί.

Not a single atom that is in your body today

Ούτε ένα άτομο που σήμερα βρίσκεται στο σώμα σας δεν ήταν εκεί

was there when that event took place.

όταν συνέβη αυτό το γεγονός. Η ύλη ρέει από μέρος σε μέρος

Matter flows from place to place

and momentarily comes together to be you.

και στιγμιαία ενώνεται για να γίνει εσείς.

Whatever you are, therefore,

Ο,τιδήποτε είστε, κατά συνέπεια, δεν είστε το υλικό

you are not the stuff of which you are made.

από το οποίο είστε φτιαγμένοι.

If that doesn't make the hair stand up on the back of your neck,

Αν αυτό δεν κάνει τις τρίχες της πλάτης σας να σηκωθούν,

read it again until it does, because it is important.

ξαναδιαβάστε το μέχρι να συμβεί, γιατί έχει σημασία."

So "really" isn't a word that we should use with simple confidence.

Επομένως το "πραγματικά" δεν είναι μια λέξη που θα έπρεπε να χρησιμοποιούμε με απλή σιγουριά.

If a neutrino had a brain,

Αν ένα νετρίνο είχε έναν εγκέφαλο,

which it evolved in neutrino-sized ancestors,

που εξελίχθηκε σε προγόνους μεγέθους νετρίνου,

it would say that rocks really do consist of empty space.

θα έλεγε ότι οι βράχοι πραγματικά αποτελούνται από κενό χώρο.

We have brains that evolved in medium-sized ancestors

Έχουμε εγκεφάλους που εξελίχθηκαν σε προγόνους μεσαίου μεγέθους

which couldn't walk through rocks.

που δεν μπορούσαν να περάσουν μέσα από βράχους.

"Really," for an animal, is whatever its brain needs it to be

Το "πραγματικά", για ένα ζώο, είναι ο,τιδήποτε ο εγκέφαλός του χρειάζεται να είναι

in order to assist its survival.

ώστε να βοηθά στην επιβίωσή του,

And because different species live in different worlds,

και επειδή διαφορετικά είδη ζουν σε διαφορετικούς κόσμους,

there will be a discomforting variety of "reallys."

θα υπάρχει μια ενοχλητική ποικιλία από "πραγματικά".

What we see of the real world is not the unvarnished world,

Αυτό που βλέπουμε από τον πραγματικό κόσμο δεν είναι ο αλουστράριστος κόσμος

but a model of the world, regulated and adjusted by sense data,

αλλά ένα μοντέλο του κόσμου, ρυθμισμένο και προσαρμοσμένο από αισθητηριακά δεδομένα,

but constructed so it's useful for dealing with the real world.

αλλά κατασκευασμένο έτσι ώστε να χρησιμεύει στην αντιμετώπιση του πραγματικού κόσμου.

The nature of the model depends on the kind of animal we are.

Η φύση του μοντέλου εξαρτάται από το τι είδους ζώου είμαστε.

A flying animal needs a different kind of model

Ένα ιπτάμενο ζώο χρειάζεται ένα διαφορετικό είδος μοντέλου

from a walking, climbing or swimming animal.

από ένα που περπατά, σκαρφαλώνει ή κολυμπά.

A monkey's brain must have software capable of simulating

Ο εγκέφαλος μιας μαϊμούς πρέπει να έχει λογισμικό ικανό να προσομοιώνει

a three-dimensional world of branches and trunks.

έναν τρισδιάστατο κόσμο από κλαδιά και κορμούς.

A mole's software for constructing models of its world will be customized

Το λογισμικό ενός τυφλοπόντικα για την κατασκευή μοντέλων του κόσμου του

θα είναι προσαρμοσμένο σε υπόγεια χρήση.

for underground use.

A water strider's brain doesn't need 3D software at all,

Ο εγκέφαλος ενός νεροβάτη δε χρειάζεται καθόλου ένα τρισδιάστατο λογισμικό,

since it lives on the surface of the pond,

αφού ζει στην επιφάνεια της λιμνούλας

in an Edwin Abbott flatland.

σε μια επιπεδοχώρα του Έντουιν Άμποτ.

I've speculated that bats may see color with their ears.

Έχω σκεφτεί ότι οι νυχτερίδες μπορεί να βλέπουν το χρώμα με τα αυτιά τους.

The world model that a bat needs in order to navigate

Το μοντέλο του κόσμου που χρειάζεται μια νυχτερίδα για να πιλοτάρει

through three dimensions catching insects

σε τρεις διαστάσεις πιάνοντας έντομα

must be pretty similar to the world model that any flying bird --

πρέπει να μοιάζει αρκετά με το μοντέλο του κόσμου που κάθε ιπτάμενο πτηνό,

a day-flying bird like a swallow -- needs to perform the same kind of tasks.

ένα πτηνό που πετά την ημέρα όπως το χελιδόνι, χρειάζεται

για τον ίδιο λόγο.

The fact that the bat uses echoes in pitch darkness

Το γεγονός ότι η νυχτερίδα χρησιμοποιεί αντηχήσεις σε πίσσα σκοτάδι

to input the current variables to its model,

για να εισάγει τις τρέχουσες μεταβλητές στο μοντέλο της

while the swallow uses light, is incidental.

ενώ το χελιδόνι χρησιμοποιεί φως, είναι συμπτωματικό.

Bats, I've even suggested, use perceived hues, such as red and blue,

Οι νυχτερίδες, σκέφτηκα ακόμα, χρησιμοποιούν αντιληπτές αποχρώσεις, όπως το κόκκινο και το μπλε,

as labels, internal labels, for some useful aspect of echoes --

ως ετικέτες, εσωτερικές ετικέτες, για κάποιες χρήσιμες πλευρές των αντηχήσεων--

perhaps the acoustic texture of surfaces, furry or smooth and so on --

ίσως την ακουστική υφή των επιφανειών, χνουδωτή ή λεία κ.ο.κ,

in the same way as swallows or indeed, we, use those perceived hues --

με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο τα χελιδόνια, ή ακόμα κι εμείς, χρησιμοποιούμε

αντιληπτές αποχρώσεις --ερυθρότητα και κυανότητα κ.τ.λ--

redness and blueness, etc. --

to label long and short wavelengths of light.

για να βάλουμε ετικέτες σε κύματα φωτός μεγάλου και μικρού μήκους.

There's nothing inherent about red that makes it long wavelength.

Δεν υπάρχει τίποτα έμφυτο στο κόκκινο που να το κάνει κύμα μεγάλου μήκους.

The point is that the nature of the model is governed by how it is to be used,

Και το θέμα είναι ότι η φύση του μοντέλου καθορίζεται από

το πως πρόκειται να χρησιμοποιηθεί, παρά από την εμπλεκόμενη αίσθηση.

rather than by the sensory modality involved.

J.B.S. Haldane himself had something to say about animals

Ο ίδιος ο Τζ.Μπ.Σ. Χαλντέιν είχε κάτι να πει για τα ζώα

whose world is dominated by smell.

στον κόσμο των οποίων κυριαρχεί η οσμή.

Dogs can distinguish two very similar fatty acids, extremely diluted:

Οι σκύλοι μπορούν να ξεχωρίσουν δυο πολύ παρόμοια λιπαρά οξέα, πάρα πολύ αραιωμένα:

caprylic acid and caproic acid.

το καπρυλικό οξύ και το καπροϊκό οξύ.

The only difference, you see,

Η μόνη διαφορά, βλέπετε, είναι ότι το ένα έχει ένα επιπλέον ζευγάρι

is that one has an extra pair of carbon atoms in the chain.

ατόμων άνθρακα στην αλυσίδα.

Haldane guesses that a dog would probably be able to place the acids

Ο Χαλντέιν υποθέτει ότι ένας σκύλος πιθανώς θα μπορούσε να βάλει στη σειρά τα οξέα

in the order of their molecular weights by their smells,

ανάλογα με τα μοριακά τους βάρη από τη μυρωδιά τους,

just as a man could place a number of piano wires

ακριβώς όπως ένας άνθρωπος θα μπορούσε να βάλει στη σειρά χορδές πιάνου

in the order of their lengths by means of their notes.

ανάλογα με το μήκος τους ακούγοντας τις νότες τους.

Now, there's another fatty acid, capric acid,

Λοιπόν, υπάρχει άλλο ένα λιπαρό οξύ, το καπρικό οξύ,

which is just like the other two,

που είναι ακριβώς σαν τα δυο άλλα,

except that it has two more carbon atoms.

εκτός από το ότι έχει δυο επιπλέον άτομα άνθρακα.

A dog that had never met capric acid would, perhaps,

Ένας σκύλος που δεν είχε ποτέ συναντήσει καπρικό οξύ, ίσως,

have no more trouble imagining its smell

να μην είχε μεγαλύτερο πρόβλημα να φανταστεί τη μυρωδιά του από ότι εμείς

than we would have trouble imagining a trumpet, say,

να φανταστούμε μια τρομπέτα, ας πούμε, να παίζει μια νότα υψηλότερα

playing one note higher than we've heard a trumpet play before.

από ότι είχαμε ακούσει μια τρομπέτα να παίζει πριν.

Perhaps dogs and rhinos and other smell-oriented animals smell in color.

Ίσως οι σκύλοι και οι ρινόκεροι και άλλα ζώα που προσανατολίζονται με την οσμή

μυρίζουν έγχρωμα. Και το επιχείρημα θα ήταν

And the argument would be exactly the same as for the bats.

ακριβώς το ίδιο που αφορούσε και τις νυχτερίδες.

Middle World -- the range of sizes and speeds

Ο Μέσος Κόσμος - η περιοχή των μεγεθών και των ταχυτήτων

which we have evolved to feel intuitively comfortable with --

με την οποία έχουμε εξελιχθεί να νιώθουμε διαισθητικά άνετα--

is a bit like the narrow range of the electromagnetic spectrum

είναι κάπως σαν τη στενή περιοχή του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος

that we see as light of various colors.

που βλέπουμε ως φως διαφόρων χρωμάτων.

We're blind to all frequencies outside that,

Είμαστε τυφλοί σε όλες τις συχνότητες έξω απ' αυτή,

unless we use instruments to help us.

εκτός αν χρησιμοποιούμε όργανα για να μας βοηθήσουν.

Middle World is the narrow range of reality

Ο Μέσος Κόσμος είναι η στενή περιοχή της πραγματικότητας

which we judge to be normal, as opposed to the queerness

την οποία θεωρούμε φυσιολογική, σε αντίθεση με την παραδοξότητα

of the very small, the very large and the very fast.

του πολύ μικρού, του πολύ μεγάλου και του πολύ γρήγορου.

We could make a similar scale of improbabilities;

Θα μπορούσαμε να φτιάξουμε μια παρόμοια κλίμακα απιθανοτήτων,

nothing is totally impossible.

τίποτα δεν είναι τελείως αδύνατο.

Miracles are just events that are extremely improbable.

Τα θαύματα είναι απλά γεγονότα που είναι εξαιρετικά απίθανα.

A marble statue could wave its hand at us;

Ένα μαρμάρινο άγαλμα θα μπορούσε να μας γνέψει με το χέρι του, όλα τα άτομα που συνθέτουν

the atoms that make up its crystalline structure

την κρυσταλλική του δομή δονούνται μπρος πίσω έτσι κι αλλιώς.

are all vibrating back and forth anyway.

Because there are so many of them,

Επειδή είναι τόσα πολλά,

and because there's no agreement among them

και επειδή δεν υπάρχει κάποια συμφωνία ανάμεσά τους

in their preferred direction of movement,

για το ποια κατεύθυνση επιθυμούν, το μάρμαρο,

the marble, as we see it in Middle World, stays rock steady.

όπως το βλέπουμε στο Μέσο Κόσμο, μένει σταθερό σα βράχος.

But the atoms in the hand could all just happen to move

Αλλά τα άτομα στο χέρι θα μπορούσε ξαφνικά να τύχει να κινηθούν όλα

the same way at the same time, and again and again.

με τον ίδιο τρόπο την ίδια στιγμή, και πάλι και πάλι.

In this case, the hand would move,

Στην περίπτωση αυτή, το χέρι θα κινούνταν και θα το βλέπαμε να γνέφει σε εμάς

and we'd see it waving at us in Middle World.

στο Μέσο Κόσμο. Οι πιθανότητες εναντίον αυτού, φυσικά, είναι τόσο μεγάλες

The odds against it, of course, are so great

that if you set out writing zeros at the time of the origin of the universe,

ώστε αν ξεκινούσατε να γράφετε μηδενικά τη στιγμή της

απαρχής του σύμπαντος, δε θα είχατε

you still would not have written enough zeros to this day.

γράψει αρκετά μηδενικά ακόμα και μέχρι σήμερα.

Evolution in Middle World has not equipped us

to handle very improbable events; we don't live long enough.

Η εξέλιξη στο Μέσο Κόσμο δεν μας έχει εξοπλίσει να χειριζόμαστε

πολύ απίθανα γεγονότα, η ζωή μας δεν είναι αρκετά μεγάλη.

In the vastness of astronomical space and geological time,

Μέσα στην απεραντοσύνη του αστρονομικού χώρου και του γεωλογικού χρόνου,

that which seems impossible in Middle World

αυτό που φαίνεται απίθανο στο Μέσο Κόσμο

might turn out to be inevitable.

μπορεί να αποδειχθεί αναπόφευκτο.

One way to think about that is by counting planets.

Ένας τρόπος για να το σκεφτούμε είναι να μετρήσουμε τους πλανήτες.

We don't know how many planets there are in the universe,

Δεν γνωρίζουμε πόσοι πλανήτες υπάρχουν στο σύμπαν,

but a good estimate is about 10 to the 20, or 100 billion billion.

αλλά μια καλή εκτίμηση είναι περίπου δέκα στην εικοστή, ή 100 δισεκατομμύρια δισεκατομμυρίων.

And that gives us a nice way to express our estimate of life's improbability.

Και αυτό μας δίνει έναν ωραίο τρόπο να εκφράσουμε την εκτίμησή μας

για την απιθανότητα της ζωής.

We could make some sort of landmark points along a spectrum of improbability,

Θα μπορούσε να βάλει κάποια ορόσημα

κατά μήκος ενός φάσματος απιθανότητας, το οποίο θα μπορούσε να μοιάζει

which might look like the electromagnetic spectrum we just looked at.

με το ηλεκτρομαγνητικό φάσμα που μόλις είδαμε.

If life has arisen only once on any --

Αν η ζωή εμφανίστηκε μόνο μια φορά πάνω σε κάθε--

life could originate once per planet, could be extremely common

αν -- αν η ζωή μπορούσε -- εννοώ αν η ζωή μπορούσε να εμφανιστεί μια φορά σε κάθε πλανήτη,

θα ήταν εξαιρετικά συνηθισμένη, ή αν μπορούσε να εμφανιστεί μια φορά σε κάθε άστρο,

or it could originate once per star

or once per galaxy or maybe only once in the entire universe,

ή μια φορά σε κάθε γαλαξία, ή ίσως μόνο μια φορά σε ολόκληρο το σύμπαν,

in which case it would have to be here.

που στην περίπτωση αυτή θα έπρεπε να είναι εδώ. Και κάπου εκεί ψηλά

And somewhere up there would be the chance

that a frog would turn into a prince,

θα μπορούσε να υπάρχει η πιθανότητα ένας βάτραχος να μετατραπεί σε πρίγκηπα

and similar magical things like that.

και διάφορα μαγικά σαν κι αυτό.

If life has arisen on only one planet in the entire universe,

Αν η ζωή έχει εμφανιστεί μόνο πάνω σε ένα πλανήτη σε ολόκληρο το σύμπαν,

that planet has to be our planet, because here we are talking about it.

αυτός ο πλανήτης πρέπει να είναι ο δικός μας, επειδή βρισκόμαστε εδώ και το συζητάμε.

And that means that if we want to avail ourselves of it,

Και αυτό σημαίνει ότι αν θέλουμε να το χρησιμοποιήσουμε,

we're allowed to postulate chemical events in the origin of life

μπορούμε να δεχτούμε χημικά συμβάντα στην απαρχή της ζωής

which have a probability as low as one in 100 billion billion.

που έχουν πιθανότητα της τάξης του ενός στα 100 δισεκατομμύρια δισεκατομμυρίων.

I don't think we shall have to avail ourselves of that,

Δε νομίζω ότι θα πρέπει να το χρησιμοποιήσουμε,

because I suspect that life is quite common in the universe.

γιατί υποψιάζομαι ότι η ζωή είναι αρκετά συνηθισμένη στο σύμπαν.

And when I say quite common, it could still be so rare

Και όταν λέω αρκετά συνηθισμένη, και πάλι θα μπορούσε να είναι τόσο δυσεύρετη

that no one island of life ever encounters another,

που κανένα νησί ζωής να μην έρχεται ποτέ σε επαφή με άλλο,

which is a sad thought.

πράγμα που είναι μια λυπηρή σκέψη.

How shall we interpret "queerer than we can suppose?"

Πώς να ερμηνεύσουμε το "πιο παράξενο από ό,τι μπορούμε να υποθέσουμε;"

Queerer than can in principle be supposed,

Πιο παράξενο από ό,τι κατ' αρχήν μπορεί να υποτεθεί,

or just queerer than we can suppose, given the limitations

ή απλώς πιο παράξενο από ότι εμείς μπορούμε να υποθέσουμε, δεδομένων των περιορισμών

of our brain's evolutionary apprenticeship in Middle World?

της εξελικτικής μαθητείας του εγκεφάλου μας στο Μέσο Κόσμο;

Could we, by training and practice,

Θα μπορούσαμε, με εξάσκηση και πρακτική, να απελευθερωθούμε

emancipate ourselves from Middle World

από τον Μέσο Κόσμο και να επιτύχουμε κάποιο είδος διαισθητικής,

and achieve some sort of intuitive as well as mathematical understanding

αλλά και μαθηματικής, κατανόησης του πολύ μικρού

of the very small and the very large?

και του πολύ μεγάλου; Εγώ ειλικρινά δε γνωρίζω την απάντηση.

I genuinely don't know the answer.

I wonder whether we might help ourselves to understand, say, quantum theory,

Αναρωτιέμαι αν θα μπορούσαμε να βοηθηθούμε να καταλάβουμε, ας πούμε,

if we brought up children to play computer games

την κβαντική θεωρία, αν μάθουμε στα παιδιά μας να παίζουν παιγνίδια στον υπολογιστή,

beginning in early childhood,

ξεκινώντας από μικρή ηλικία, τα οποία να έχουν ένα είδος

which had a make-believe world of balls going through two slits on a screen,

πιστευτού κόσμου από μπάλες που περνούν μέσα από δυο σχισμές σε μια οθόνη,

a world in which the strange goings-on of quantum mechanics were enlarged

ένα κόσμο στον οποίο τα παράξενα συμβάντα της κβαντικής μηχανικής

θα μεγεθύνονταν από την αληθοφάνεια του υπολογιστή,

by the computer's make-believe,

so that they became familiar on the Middle-World scale of the stream.

έτσι ώστε να γίνουν οικεία στις διάφορες εκπαιδευτικές βαθμίδες του Μέσου Κόσμου.

And similarly, a relativistic computer game,

Και, ομοίως, ένα παιχνίδι σχετικότητας στον υπολογιστή στο οποίο

in which objects on the screen manifest the Lorentz contraction, and so on,

αντικείμενα στην οθόνη δείχνουν τη Συστολή Λόρεντζ, κ.ο.κ.,

to try to get ourselves -- to get children into the way of thinking about it.

για να προσπαθήσουμε να βάλουμε τους εαυτούς μας στον τρόπο σκέψης --

να βάλουμε τα παιδιά σε αυτόν τον τρόπο σκέψης.

I want to end by applying the idea of Middle World

Θέλω να τελειώσω εφαρμόζοντας την ιδέα του Μέσου Κόσμου

to our perceptions of each other.

στις αντιλήψεις που έχουμε ο ένας για τον άλλο.

Most scientists today subscribe to a mechanistic view of the mind:

Οι περισσότεροι επιστήμονες σήμερα υιοθετούν μια μηχανιστική θεώρηση του νου:

we're the way we are because our brains are wired up as they are,

είμαστε αυτό που είμαστε επειδή οι εγκέφαλοί μας είναι καλωδιωμένοι έτσι όπως είναι,

our hormones are the way they are.

οι ορμόνες μας είναι έτσι όπως είναι.

We'd be different, our characters would be different,

Θα ήμασταν διαφορετικοί, οι χαρακτήρες μας θα ήταν διαφορετικοί,

if our neuro-anatomy and our physiological chemistry were different.

αν η νευροανατομία μας και η φυσιολογική μας χημεία ήταν διαφορετικές.

But we scientists are inconsistent.

Αλλά εμείς οι επιστήμονες είμαστε ασυνεπείς. Αν ήμασταν συνεπείς,

If we were consistent,

our response to a misbehaving person, like a child-murderer,

η αντίδρασή μας προς ένα άτομο με αποκλίνουσα συμπεριφορά, όπως ένας δολοφόνος παιδιών,

should be something like:

θα έπρεπε να είναι κάπως σαν, αυτή η μονάδα έχει ένα ελατωματικό εξάρτημα,

this unit has a faulty component; it needs repairing.

χρειάζεται επιδιόρθωση. Δε λέμε κάτι τέτοιο.

That's not what we say.

What we say -- and I include the most austerely mechanistic among us,

Αυτό που λέμε -- και συμπεριλαμβάνω τον πιο αυστηρά μηχανιστή μεταξύ μας,

which is probably me --

που μάλλον είμαι εγώ --

what we say is, "Vile monster, prison is too good for you."

αυτό που λέμε είναι, " Άθλιο τέρας, η φυλακή είναι υπερβολικά καλή για σένα."

Or worse, we seek revenge, in all probability thereby triggering

Ή χειρότερα, αναζητούμε εκδίκηση, πυροδοτώντας έτσι κατά πάσα πιθανότητα,

the next phase in an escalating cycle of counter-revenge,

την επόμενη φάση σε ένα κλιμακούμενο κύκλο αντεκδίκησης,

which we see, of course, all over the world today.

πράγμα που βλέπουμε, φυσικά, παντού στον κόσμο σήμερα.

In short, when we're thinking like academics,

Εν συντομία, όταν σκεφτόμαστε σαν ακαδημαϊκοί,

we regard people as elaborate and complicated machines,

θεωρούμε τους ανθρώπους περίτεχνες και πολύπλοκες μηχανές,

like computers or cars.

όπως οι υπολογιστές ή τα αυτοκίνητα, αλλά όταν ξαναγινόμαστε άνθρωποι

But when we revert to being human,

we behave more like Basil Fawlty, who, we remember,

συμπεριφερόμαστε περισσότερο σαν τον Μπάζιλ Φόλτι, ο οποίος, θυμόμαστε,

thrashed his car to teach it a lesson,

χτύπησε το αυτοκίνητό του για να του δώσει ένα μάθημα όταν δεν έπαιρνε μπροστά

when it wouldn't start on "Gourmet Night."

μια βραδιά γευσιγνωσίας. (Γέλια)

(Laughter)

The reason we personify things like cars and computers

Ο λόγος που προσωποποιούμε πράγματα όπως αυτοκίνητα και υπολογιστές

is that just as monkeys live in an arboreal world

είναι ότι όπως οι μαϊμούδες ζουν σε έναν δεντρόβιο κόσμο

and moles live in an underground world

και οι τυφλοπόντικες ζουν σε έναν υπόγειο κόσμο

and water striders live in a surface tension-dominated flatland,

και οι νεροβάτες ζουν σε μια επιπεδοχώρα που κυβερνάται από την επιφανειακή τάση,

we live in a social world.

εμείς ζούμε σε έναν κοινωνικό κόσμο. Κολυμπάμε μέσα σε μια ανθρωποθάλασσα --

We swim through a sea of people --

a social version of Middle World.

μια κοινωνική εκδοχή του Μέσου Κόσμου.

We are evolved to second-guess the behavior of others

Είμαστε εξελιγμένοι να προβλέπουμε τη συμπεριφορά των άλλων

by becoming brilliant, intuitive psychologists.

με το να γίνουμε λαμπροί, διαισθητικοί ψυχολόγοι.

Treating people as machines

Να συμπεριφερόμαστε σε ανθρώπους όπως σε μηχανές

may be scientifically and philosophically accurate,

μπορεί να είναι επιστημονικά και φιλοσοφικά ακριβές,

but it's a cumbersome waste of time

αλλά είναι ένα άβολο χάσιμο χρόνου

if you want to guess what this person is going to do next.

αν θέλετε να μαντέψετε τι πρόκειται να κάνει μετά αυτό το άτομο.

The economically useful way to model a person

Ο οικονομικά χρήσιμος τρόπος να μοντελοποιήσεις ένα άτομο

is to treat him as a purposeful, goal-seeking agent

είναι να του συμπεριφερθείς ως έναν παράγοντα αποφασιστικό, που κυνηγά τους στόχους του

with pleasures and pains, desires and intentions,

με χαρές και λύπες, επιθυμίες και σχέδια,

guilt, blame-worthiness.

ενοχή, λάθη.

Personification and the imputing of intentional purpose

Η προσωποποίηση και η εισαγωγή της εσκεμμένης πρόθεσης

is such a brilliantly successful way to model humans,

είναι ένας τόσο λαμπρά επιτυχημένος τρόπος να μοντελοποιήσεις ανθρώπους,

it's hardly surprising the same modeling software

που σχεδόν δεν προκαλεί έκπληξη όταν το ίδιο λογισμικό

often seizes control when we're trying to think about entities

συχνά παίρνει τον έλεγχο όταν προσπαθούμε να σκεφτούμε σχετικά με οντότητες

for which it's not appropriate, like Basil Fawlty with his car

για τις οποίες δεν είναι κατάλληλο, όπως ο Μπάζιλ Φόλτι με το αυτοκίνητό του

or like millions of deluded people, with the universe as a whole.

ή όπως εκατομμύρια παραπλανημένοι άνθρωποι με το σύμπαν στο σύνολό του.(Γέλια)

(Laughter)

If the universe is queerer than we can suppose,

Αν το σύμπαν είναι πιο παράξενο από ό,τι μπορούμε να υποθέσουμε,

is it just because we've been naturally selected

αυτό συμβαίνει επειδή λόγω φυσικής επιλογής υποθέτουμε

to suppose only what we needed to suppose

μόνο ό,τι χρειαζόταν να υποθέσουμε ώστε να επιβιώσουμε

in order to survive in the Pleistocene of Africa?

στο Πλειστόκαινο της Αφρικής;

Or are our brains so versatile and expandable that we can train ourselves

Ή είναι οι εγκέφαλοί μας τόσο πολύπλευροι και διευρυνόμενοι ώστε μπορούμε

να εκπαιδεύσουμε τους εαυτούς μας να δραπετεύσουν από το κουτί της εξέλιξής μας;

to break out of the box of our evolution?

Or finally, are there some things in the universe so queer

Ή, τελικά, υπάρχουν κάποια πράγματα στο σύμπαν τόσο παράξενα

that no philosophy of beings, however godlike, could dream them?

που καμιά φιλοσοφία όντων, όσο θεϊκά κι αν είναι, δε θα μπορούσε να τα ονειρευτεί;

Thank you very much.

(Applause)

Σας ευχαριστώ πολύ.