Why humans run the world | Yuval Noah Harari | TED

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

Seventy-thousand years ago, our ancestors were insignificant animals.

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ခုနှစ်သောင်းတုန်းက မှာ ကျွန်ုပ် တို့ရဲ့ ဘိုးဘေးတွေဟာ မထင်မရှား သတ္တဝါတွေပါ။

The most important thing to know about prehistoric humans

သမိုင်းမတင်မီ လူသားတွေအကြောင်းသိဖို့ အရေးကြီးဆုံးအရာက

is that they were unimportant.

သူတို့ဟာ အရေးမပါသူတွေဖြစ်ခဲ့တာပါ။

Their impact on the world was not much greater than that of jellyfish

သူ့တို့ရဲ့ ကမ္ဘာ့အပေါ်သက်ရောက်မှုက ရေခူတွေ၊ ပိုးစုန်းကြူးတွေနဲ့

or fireflies or woodpeckers.

သစ်တောက်ငှက်တွေလောက် မကြီးမားခဲ့ပါဘူး။

Today, in contrast, we control this planet.

ယနေ့ကျတော့ ပြောင်းပြန်ဖြစ်လျက် ဒီဂြိုဟ်ကို ကျွန်ုပ်တို့ ထိန်းချုပ်ထားတယ်။

And the question is:

မေးခွန်းက-

How did we come from there to here?

ကျွန်တော်တို့ အဲဒီကနေ ဒီကို ဘယ်လိုရောက်လာခဲ့ကြလဲ။

How did we turn ourselves from insignificant apes,

အာဖရိကနဲ့ ထောင့်တစ်နေရာမှာ ကိုယ့်ကိစ္စနဲ့ အလုပ်များနေခဲ့ကြတဲ့

minding their own business in a corner of Africa,

မထင်မရှား မျောက် ဝံတွေကနေ ကမ္ဘာဂြိုဟ်ကို စိုမိုးသူတွေအဖြစ်

into the rulers of planet Earth?

မိမိတို့ကိုယ်ကို ဘယ်လိုပြောင်းလဲ နိုင်ခဲ့ကြတာလဲ၊

Usually, we look for the difference between us and all the other animals

ကျွန်တော်တို့ဟာ ပုံမှန်အားဖြင့် ကျွန်ုပ် တို့နဲ့ အခြားသတ္တဝါတွေကြား ခြားနားချက်ကို

on the individual level.

တစ်ဦးချင်းအဆင့်မှာ ရှာကြတယ်။

We want to believe -- I want to believe --

ကျွန်တော်တို့က၊ ကျွန်တော်ပါ၊ ယုံကြည်ချင်တာက

that there is something special about me,

ကျွန်တော်ထဲတွင်၊ ကျွန်တော့ ကိုယ်ခန္ဓာ ကျွန်တော့ ဦးနှောက်နဲ့ပတ်သက်ပြီး

about my body, about my brain,

ခွေး (သို့) ဝက် (သို့)ချင်ပင်ဇီထက်

that makes me so superior to a dog or a pig, or a chimpanzee.

ပိုသာအောင် ဖန်တီးပေးတဲ့ ထူးခြားချက် တစ်ခုခုရှိတယ် ဆိုတာပါ။

But the truth is that, on the individual level,

ဒါပေမဲ့ အမှန်ကတော့ တစ်ဦးချင်းအဆင့်မှာ

I'm embarrassingly similar to a chimpanzee.

ကျွန်တော်ဟာ ချင်ပင်ဇီ အကောင်နဲ့ စိတ်ဓာတ်ကျလောက်အောင် တူနေတာပါ။

And if you take me and a chimpanzee and put us together on some lonely island,

ကျွန်တော်နဲ့ ချင်ပင်ဇီတစ်ကောင်ကို ခေါ်ပြီး လူသူကင်းမဲ့တဲ့ကျွန်းတစ်ကျွန်းမှာ အတူတူထား၊

and we had to struggle for survival to see who survives better,

ဘယ်သူက ပိုကောင်းကောင်း ရှင်ကျန်တာသိဖို့ ရှင်ကျန်မှုအတွက် ရုန်းကန်ရတယ်ဆိုရင်

I would definitely place my bet on the chimpanzee, not on myself.

ကျွန်တော်တော့ ကိုယ်ကိုယ်ကို မဟုတ်ဘဲ ချင်ပင်ဇီဘက်ကနေ လောင်းမှာ ကျိန်းသေပဲ။

And this is not something wrong with me personally.

ဒါက ပုဂ္ဂိုလ်ရေးအရ ကျွန်တော် တစ်ခုခုလွဲမှားနေလို့ မဟုတ်ဘူးနော်။

I guess if they took almost any one of you, and placed you alone

မှန်းရတာက သင် တစ်ယောက်တည်းကို ချင်ပင်ဇီနဲ့အတူ

with a chimpanzee on some island,

ကျွန်းတစ်ကျွန်းမှာ ထားလိုက်မယ်ဆိုရင်၊

the chimpanzee would do much better.

ချင်ပင်ဇီက အများကြီး သာပါလိမ့်မယ်။

The real difference between humans and all other animals

လူသားတွေနဲ့ အခြားသတ္တဝါအားလုံးကြား တကယ့် ခြာ။နားချက်က

is not on the individual level;

တစ်ဦးချင်းအဆင်မှာမဟုတ်ပါဘူး၊

it's on the collective level.

အစုအဝေး အဆင့်မှာပါ။

Humans control the planet because they are the only animals

လူတွေက ဂြိုဟ်ကို ထိန်းချုပ်တာက သူတို့ဟာ ပြောင်းလွယ်ပြင်လွယ်ရုံသာမက

that can cooperate both flexibly and in very large numbers.

လူများစွာ ပါဝင် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်နိုင်တဲ့ တစ်ခုတည်းသော သတ္တဝါတွေဖြစ်လို့ပါ။

Now, there are other animals --

အခု အခြားသတ္တဝါတွေဖြစ်တဲ့

like the social insects, the bees, the ants --

စုဝေးနေထိုင်တဲ့ အင်းဆက်တွေ ပျားတွေ၊ပုရွက်ဆိတ်တွေလို

that can cooperate in large numbers, but they don't do so flexibly.

တစ်ခဲနက် ပူပေါင်း လုပ်ဆောင်ကြပေမဲ့ အဲဒီလို ပြုမလွယ် ပြောင်းမလွယ်ကြဘူး။

Their cooperation is very rigid.

သူတို့ပူးဆောင်ဆောင်ရွက်မှုက အရမ်း တင်းကျပ်ပါတယ်။

There is basically just one way in which a beehive can function.

အခြေခံအာဖြင့်တော့ ပျားအုံတစ်အုံ လုပ်ဆောင် ရှင်သန်ရေး နည်းတစ်ခုပါပဲ။

And if there's a new opportunity or a new danger,

အခွင့်အလမ်းတစ်ခု (သို့) အန္တရာယ်သစ်တစ်ခုရှိလာလျှင်

the bees cannot reinvent the social system overnight.

ပျားတွေဟာ အစုအဝေးစနစ်ကို ညတွင်းချင်း ပြန်မဖန်တီးနိုင်ပါဘူး။

They cannot, for example, execute the queen

ဥပမာ သူတိုဟာ ဘုရင်မကို ကွပ်မျက်ပြီး ပျားတွေရဲ့ သမ္မတနိုင်ငံ

and establish a republic of bees,

( သို့) ပျားလုပ်သားတွေရဲ့

or a communist dictatorship of worker bees.

ကွန်မြူနစ် အာဏာရှင်စနစ်ကို မတည်ထောင်နိုင်ကြဘူး၊

Other animals, like the social mammals --

အခြား အစုအဝေးနဲ့နေထိုင်တဲ့ နို့တိုက်သတ္တဝါတွေ

the wolves, the elephants, the dolphins, the chimpanzees --

ဝေလငါးတွေ၊ ဆင်တွေ၊ လင်းပိုင်နဲ့ ချင်ပင်ဇီတွေလို အများကြီး ပိုပြီး

they can cooperate much more flexibly,

ပြုပြင်ပြောင်းလွယ်ကာ ပူပေါင်းဆောင်ရွက်နိုင်ပေမဲ့

but they do so only in small numbers,

ဦးရေအနည်းငယ်နဲ့သာ လုပ်တတ်ကြတယ်။

because cooperation among chimpanzees

အကြောင်းက ချင်ပင်ဇီတွေအကြားက ပူပေါင်းဆောင်ရွက်မှုဟာ​

is based on intimate knowledge, one of the other.

ရင်းနှီးတဲ့ အသိသုတကိုသာ အခြေခံ ထားလို့ပါ။ ဒီအထဲက တစ်ဦးက

I'm a chimpanzee and you're a chimpanzee,

ငါက ချင်ပင်ဇီ၊ မင်းက ချင်ပင်ဇီ

and I want to cooperate with you.

မင်းနဲ့ငါ ပူပေါင်းဆောင်ရွက်ချင်တယ်၊

I need to know you personally.

မင်းကို ငါကိုယ်တိုင်ကိုယ်ကျ သိဖို့လိုတယ်။

What kind of chimpanzee are you?

မင်းက ဘယ်ချင်ပင်ဇီမျိုးလဲ။

Are you a nice chimpanzee?

မင်းက ချင်ပင်ဇီကောင်းလား။

Are you an evil chimpanzee?

မကောင်းဆိုးဝါး ချင်ပင်ဇီလား။

Are you trustworthy?

မင်းဟာ ယုံကြည်ထိုက်သူလား။

If I don't know you, how can I cooperate with you?

မင်းကို ငါမသိရင် ငါဘယ်လို ပူးပေါင်း ဆောင်ရွက်နိုင်မှာလဲ။

The only animal that can combine the two abilities together

အရည်အသွေး နှစ်ခုလုံးကို ပေါင်းစပ်နိုင်ပြီး ပြုလွယ်ပြောင်းလွယ်ပြီး

and cooperate both flexibly and still do so in very large numbers

အရေအတွက်အများကြီးနဲ့ နှစ်ခုစလုံး လုပ်နိုင်တဲ့ သတ္တဝါဆိုလို့

is us, Homo sapiens.

ကျွန်တော်တို့ ခေတ်လူတွေပါပဲ။

One versus one, or even 10 versus 10,

တစ်ဦးချင်း (သို့) ဆယ်ယောက်ချင်းတောင်မှ

chimpanzees might be better than us.

ချင်ပင်ဇီတွေဟာ ကျွန်တော်တို့ထက် သာနိုင်လောက်ပါတယ်။

But, if you pit 1,000 humans against 1,000 chimpanzees,

ဒါပေမဲ့ လူ ၁၀၀၀ နဲ့ ချင်ပင်ဇီ ၁၀၀၀ ထိပ်တိုက်ပေးလိုက်ရင်တော့

the humans will win easily, for the simple reason

လူသားတွေက အလွယ်ကလေး နိုင်သွားမှာပါ။ ရိုးစင်းတဲ့ အကြောင်းရင်းက

that a thousand chimpanzees cannot cooperate at all.

ချင်ပင်ဇီ ၁၀၀၀ ဟာ လုံးဝကို ပူးပေါင်းမဆောင်ရွက်တတ်လို့ပါ။

And if you now try to cram 100,000 chimpanzees

ချင်ပင်ဇီ တစ်သိန်းကို Oxford လမ်း (သို့) Wembley အာကစားရုံ (သို့)

into Oxford Street, or into Wembley Stadium,

Tienanmen ရင်ပြင် (သို့)

or Tienanmen Square or the Vatican,

Vatican မှာ ပြွတ်သိပ်ထည့်ဖို့ ကြိုးစားရင်

you will get chaos, complete chaos.

ခင်ဗျားတော့ ဖရိုဖဲပဲ၊ လုံးဝကို မရိုဖရဲဖြစ်မှုကို ရလိမ့်မယ်။

Just imagine Wembley Stadium with 100,000 chimpanzees.

ချငိပင်ဇီ တစ်သိန်းနဲ့ Wembley အားကစားရုံကို စိတ်ကူးကြည့်လိုက်ပါ။

Complete madness.

လုံးဝ ရူးမိုက်မှုပဲလေ။

In contrast, humans normally gather there in tens of thousands,

ဆန့်ကျင်ဘက်အနေနဲ့ လူတွေဟာ ပုံမှန်အားဖြင့် သောင်းချီပြီး အဲဒီမှာစုဝေးကာ

and what we get is not chaos, usually.

ရလဒ်က အမြဲလိုလို ဖရိုဖရဲဖြစ်တာမျိုး မဟုတ်ပါဘူး။

What we get is extremely sophisticated and effective networks of cooperation.

အင်မတန်ကို ဆန်းပြားပြီး ထိရောက်လှတဲ့ ပူပေါင်းဆောင်ရွက်မှု ကွန်ရက်တွေရတာပါ။

All the huge achievements of humankind throughout history,

သမိုင်းတစ်လျှောက် လူသားရဲ့ ဧရာမ အောင်မြင်မှုတွေ အားလုံးဟာ

whether it's building the pyramids or flying to the moon,

ပိရမစ်တွေဆောက်တာဖြစ်ဖြစ်၊ လကမ္ဘာဆီ ပျံသန်းတာဖြစ်ဖြစ်

have been based not on individual abilities,

တစ်ဦးချင်း အရည်အသွေးတွေအပေါ် မူတည်ခြင်း မဟုတ်ခဲ့ပဲ

but on this ability to cooperate flexibly in large numbers.

ပြုပြင်ပြောင်းလွယ်စွာ တစ်ခဲနက် ပူးပေါင်းတဲ့ အရည်အချင်းတွေကိုမူတည်ခဲ့တာပါ။

Think even about this very talk that I'm giving now:

ကျွန်တော် အခုပြောနေတဲ့ ဒီဟောပြောချက် အကြောင်းကိုတောင် တွေးကြည့်လိုက်ပါ။

I'm standing here in front of an audience of about 300 or 400 people,

ကျွန်တော် အခု ပရိတ်သတ် ၃၀၀၊ ၄၀၀ လောက်ရဲ့ ရှေ့မှာ မတ်တပ်ရပ်နေတယ်၊

most of you are complete strangers to me.

ကျွန်တော့အတွက် ခင်ဗျားတို့ အားလုံးဟာ လုံးဝ သူစိမ်းတွေပါ။

Similarly, I don't really know all the people who have organized

အလားတူပဲ ဒီပွဲကို စီစဉ်ပြီး လုပ်ဆောင်ကြတဲ့ လူတွေကိုလည်း

and worked on this event.

ကျွန်တော် တကယ်မသိဘူး။

I don't know the pilot and the crew members of the plane

မနေ့က ဟောဒီ လန်ဒန်ထိ ကျွန်တော့ကို သယ်ဆောင်လာခဲ့တဲ့ လေယာဉ်ရဲ့

that brought me over here, yesterday, to London.

လေယာဉ်မှူးနဲ့ ဝန်ထမ်းအဖွဲ့ကို ကျွန်တော်မသိခဲ့ဘူး။

I don't know the people who invented and manufactured

ကျွန်တော် ပြောနေတာတွေကို ဖမ်းယူရိုက်ကူး နေတဲ့ ဒီမိုက်ကရိုဖုန်း၊ ဒီကင်မရာတွေကို

this microphone and these cameras, which are recording what I'm saying.

တီထွင်၊ထုတ်လုပ်ခဲ့တဲ့သူတွေကို ကျွန်တော်မသိဘူး။

I don't know the people who wrote all the books and articles

ဒီဟောပြောချက်အတွက် ပြင်ဆင်ရာမှာ ဖတ်ခဲ့တဲ့ စာအုပ်တွေ၊ ဆောင်းပါးတွေကို

that I read in preparation for this talk.

ရေးခဲ့တဲ့လူတွေကို ကျွန်တော် မသိဘူး။

And I certainly don't know all the people

Buenos Aires (သို့) New Delhi တစ်နေရာရာက

who might be watching this talk over the Internet,

အင်တာနက်ကနေ ဒီဟောပြောချက်ကို ကြည့်ရှုနေကြမယ့်လူတွေအားလုံးကို

somewhere in Buenos Aires or in New Delhi.

ကျွန်တော် အသေအချာ မသိဘူး။

Nevertheless, even though we don't know each other,

ဒါပေမဲ့ ကျွန်တော်တို့အချင်းချင်း မသိကြဘူးဆိုတာတောင်မှ

we can work together to create this global exchange of ideas.

ဒီကမ္ဘာ့ စိတ်ကူးဖလှယ်ရေးကို ဖန်တီးဖို့ ကျွန်တော်တို့ အတူတူလုပ်နိုင်ခဲ့ကြတယ်။

This is something chimpanzees cannot do.

ဒါက ချင်ပင်ဇီတွေ မလုပ်နိုင်တဲ့အရာပါ။

They communicate, of course,

တကယ်က သူတို့ ဆက်သွယ်ကြပေမဲ့

but you will never catch a chimpanzee traveling to some distant chimpanzee band

ချင်ပင်ဇီတစ်ကောင်က အဝေးက ချင်ပင်ဇီအုပ်ကို ငှက်ပျောသီးတွေ (သို့) ဆင်တွေအကြောင်း

to give them a talk about bananas or about elephants,

(သို့) ချင်ပင်ဇီတွေ စိတ်ဝင်စား လောက်တာ တစ်ခုခု

or anything else that might interest chimpanzees.

ဟောပြောဖို့ ခရီးတွက်တာတော့ ဘယ်တော့မှ သင်တွေ့မိမှာမဟုတ်ဘူ၊။

Now cooperation is, of course, not always nice;

ကဲ တကယ်က ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ခြင်းဟာ အမြဲတော့ မကောင်းဘူး၊

all the horrible things humans have been doing throughout history --

သမိုင်းတစ်လျှောက်မှာ လူသားတွေလုပ်ခဲ့ကြတဲ့ ကြောက်မက်ဖွယ်ရာအားလုံး၊

and we have been doing some very horrible things --

ကျွန်တော်တို့ လုပ်ခဲ့ကြတဲ့ ကြောက်မယ်ဖွယ်ရာတစ်ချို့ပေါ့၊

all those things are also based on large-scale cooperation.

ဒါတွေအားလုံးဟာ အကြီးစား ပူးပေါင်း ဆောင်ရွက်မှုမှာလည်း အခြေခံပါတယ်။

Prisons are a system of cooperation;

အကျဉ်းထောင်တွေဟာ ပူးပေါင်း ဆောင်ရွက်မှုရဲ့ စနစ်တစ်ခုပါ၊

slaughterhouses are a system of cooperation;

သားသတ်ရုံတွေဟာ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုရဲ့ စနစ်တစ်ခုပါ၊

concentration camps are a system of cooperation.

စစ်အကျဉ်းစခန်းတွေဟာ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုရဲ့ စနစ်တစ်ခုပါ။

Chimpanzees don't have slaughterhouses and prisons and concentration camps.

ချင်ပင်ဇီတွေမှာ သာသတ်ရုံတွေ၊ အကျဉ်းထောင်တွေ၊ စစ်အကျဉ်းစခန်းတွေမရှိဘူး။

Now suppose I've managed to convince you perhaps that yes,

ကဲ ကျွန်တော်က ခင်ဗျားတို့ကို ဒါဟုတ်လောက် တယ်လို့ သိမ်းသွင်းနိုင်တယ်ဆိုပါစို့

we control the world because we can cooperate flexibly in large numbers.

ကမ္ဘာကိုကျုပ်တို့ ထိန်းချုပ်တာက အလုံးအရင်း နဲ့ ပြုလွယ်ပြောင်းလွယ် ပူးပေါင်းနိုင်လို့

The next question that immediately arises

စပ်စုတတ်တဲ့နားထောင်သူရဲ့ စိတ်ထဲမှာ ချက်ချင်းပေါ်လာတဲ့

in the mind of an inquisitive listener is:

နောက်ထပ်မေးခွန်းက

How, exactly, do we do it?

ဒါကို ဘယ်လောက် အတိအကျ ကျွန်တော်တို့လုပ်လဲ။

What enables us alone, of all the animals, to cooperate in such a way?

သတ္တဝါအားလုံးအနက် ကျွန်တော်တို့ချည်း ဒီနည်းနဲ့ ပူးပေါင်းဖို့ဘာက ထောက်ကူပေးလဲ။

The answer is our imagination.

အဖြေကတော့ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ စိတ်ကူးပါ။

We can cooperate flexibly with countless numbers of strangers,

မရေနိုင်အောင်များတဲ့ သူစိမ်းတွေနဲ့ ပြောင်းလွယ်ပြင်လွယ် ပူးပေါင်းနိုင်တယ်၊

because we alone, of all the animals on the planet,

အကြောင်းက ကမ္ဘာပေါ်က သတ္တဝါ အားလုံးထဲမှာ ကျွန်တော်တို့ချည်းပဲ

can create and believe fictions, fictional stories.

ထွင်လုံးတွေ၊ စိတ်ကူးယဉ်ဇာတ်လမ်းတွေ ဖန်တီး၊ ယုံကြည်တတ်ကြလို့ပါ။

And as long as everybody believes in the same fiction,

လူတိုင်းဟာ တူညီတဲ့ ထွင်လုံးကို ယုံကြည်နေသရွေ့၊

everybody obeys and follows the same rules,

လူတိုင်းဟာ တူညီတဲ့ စည်းမျဉ်းတွေ၊ တူညီတဲ့ စံတွေ၊ တူညီတဲ့ တန်ဖိုးတွေကို

the same norms, the same values.

နာခံ၊ လိုက်နာနေသရွေ့ပါ။

All other animals use their communication system

အခြားသတ္တဝါတွေအားလုံးဟာ ၎င်းတို့ရဲ့ ဆက်သွယ်ရေးစနစ်ကို

only to describe reality.

ဒိဌဖြစ်ရပ်ကို သရုပ်ဖော်ဖို့ပဲ သုံးပါတယ်၊

A chimpanzee may say, "Look! There's a lion, let's run away!"

ချင်ပင်ဇီတစ်ကောင် ပြောလောက်တာက "ကြည့်စမ်း၊ ခြင်္သေ့တစ်ကောင်၊ ပြေးကြစို့"

Or, "Look! There's a banana tree over there! Let's go and get bananas!"

ဒါမှမဟုတ် "ကြည့်စမ်း၊ ငှက်ပျောပင်တစ်ပင်၊ ငှက်ပျောသီးတွေ သွားခူးရအောင်။"

Humans, in contrast, use their language not merely to describe reality,

ဆန့်ကျင်ဘက်က လူသားတွေက သူတို့ဘာသာစကားကို ဒိဌဖြစ်ရပ်ကို သရုပ်ဖော်ဖို့သက်သက်မက၊

but also to create new realities, fictional realities.

ဖြစ်တည်မှုအသစ်တွေ၊ စိတ်ကူးယဉ်ဖြစ်တည်မှု တွေကိုပါ သရုပ်ဖော်ဖို့ အသုံးပြုကြတယ်။

A human can say, "Look, there is a god above the clouds!

လူသားတစ်ဦးပြောနိုင်တာ "ကြည့်စမ်း၊ တိမ်တွေအထက်မှာ နတ်တစ်ပါးကွ၊

And if you don't do what I tell you to do,

ငါပြောတာ မင်းမလုပ်ရင်

when you die, God will punish you and send you to hell."

မင်းသေတဲ့အခါ ဘုရားသခင်က အပြစ်ပေးပြီး မင်းကို ငရဲကို ပို့လိမ့်မယ်။"

And if you all believe this story that I've invented,

ကျွန်တော်ဖန်တီးထားတဲ့ ဒီဇာတ်လမ်းကို သင်တို့အားလုံး ယုံကြည်တယ်ဆိုရင်

then you will follow the same norms and laws and values,

တူညီတဲ့ စံတွေ၊ ဥပဒေတွေ၊ တန်ဖိုးတွေကို သင်တို့လိုက်နာမယ်၊

and you can cooperate.

သင်တို့ ပူးပေါင်းနိုင်တယ်။

This is something only humans can do.

ဒါက လူသားတွေသာ လုပ်နိုင်တာပါ။

You can never convince a chimpanzee to give you a banana

ချင်ပင်ဇီတစ်ကောင်ကို မျှော်လင့်ချက် ပေးပြီး ကိုယ့်ကို ငှက်ပျာသီးပေးဖို့

by promising him, "... after you die, you'll go to chimpanzee heaven ..."

ဘယ်တော့မှ မသိမ်းသွင်းနိုင်ဘူး၊ "မင်းသေရင် ချင်ပင်ဇီ ကောင်းကင်ဘုံရောက်မယ်"

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

"... and you'll receive lots and lots of bananas for your good deeds.

"မင်းရဲ့ကောင်းမှုတွေကြောင့် ငှက်ပျောသီးတွေ အများကြီးရလိမ့်မယ်၊

So now give me this banana."

ဒီတော့ ငှက်ပျောသီး ငါ့ကိုပေး"

No chimpanzee will ever believe such a story.

ဒီလိုဇာတ်လမ်းကို ဘယ်ချင်ပင်ဇီမှ ယုံမှာမဟုတ်ဘူး။

Only humans believe such stories,

ဒီလိုဇာတ်လမ်းတွေကို လူသားတွေပဲ ယုံတာပါ၊

which is why we control the world,

ဒါကြောင့် ကျုပ်တို့က ကမ္ဘာကို ထိန်းချုပ်တာ၊

whereas the chimpanzees are locked up in zoos and research laboratories.

ချင်ပင်ဇီတွေကျတော့ တိရိစ္ဆာန်ရုံတွေ၊ သုတေသနစမ်းသပ်ခန်းတွေမှာ ပိတ်လှောင်ခံရတယ်။

Now you may find it acceptable that yes,

ကဲ သင့်အနေနဲ့ ဒါကို လက်ခံသင့်တယ်လို့ မြင်မိနိုင်ပါတယ်။

in the religious field, humans cooperate by believing in the same fictions.

ဘာသာရေးနယ်ပယ်မှာ လူသားတွဟာ တူညီတဲ့ထွင်လုံး တွေကို ယုံကြည်ရင်း ပူပေါင်းဆောင်ရွက်ကြတယ်။

Millions of people come together to build a cathedral or a mosque

သန်းချီတဲ့လူတွေဟာ ဘုရားရှိခိုးကျောင်းကြီး (သို့) ဗလီတစ်ခုဆေက်ဖို့ အတူစုစည်းကြတယ်၊

or fight in a crusade or a jihad, because they all believe in the same stories

(သို့) ဘုရာသခင်၊ ကောင်းကင်ဘုံ၊ငရဲ အကြောင်း တူညီတဲ့ ဇာတ်လမ်းတွေကို ယုံကြည်တဲ့အတွက်

about God and heaven and hell.

ခရူးဆိတ်(သို့) ဂျီဟတ်မှာ ဝင်တိုက်ကြတယ်။

But what I want to emphasize is that exactly the same mechanism

ဒါပေမဲ့ ကျွန်တော်အလေးထားချင်တာက ဒါဟာ ဘာသာရေးနယ်ပယ်တွင်သာမက

underlies all other forms of mass-scale human cooperation,

အလုံးအရင်းနဲ လူသား ပူပေါင်းဆောင်ရွက်မှုရဲ့ အခြားသောပုံစံတွေကို ထင်ရှားစေတဲ့

not only in the religious field.

အလားတူ ယန္တရားတစ်ခုဖြစ်တယ်ဆိုတာပါ။

Take, for example, the legal field.

တရာရေးဆိုင်ရာ နယ်ပယ်ကို နမူနာကြည့်ပါ။

Most legal systems today in the world are based on a belief in human rights.

ယနေ့ ကမ္ဘာမှာ တရားရေး စနစ်အများစုဟာ လူအခွင့်အရေးကို ယုံကြည်မုအပေါ်အခြေခံတယ်။

But what are human rights?

ဒါပေမဲ့ လူ့အခွင့်ရေးဆိုတာဘာလဲ။

Human rights, just like God and heaven, are just a story that we've invented.

လူ့အခွင့်အရေးဆိုတာ ဘုရားသခင်၊ကောင်းကင်ဘုံ လိုမျိုး ထွင်ထားတဲ့ ဇာတ်လမ်းတစ်ပုဒ်ပါ။

They are not an objective reality;

ဒါတွေဟာ ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်ကျတဲ့ ဖြစ်တည်မှုမဟုတ်ဘူး၊

they are not some biological effect about homo sapiens.

ခေတ်လူသားတွေနဲ့ပတ်သက်တဲ့ ဇီဝပိုင်း သက်ရောက်မှု မဟုတ်ဘူး။

Take a human being, cut him open, look inside,

လူသားတစ်ဦးကို ခေါ်၊ သူ့ကို ပိုင်းဖြတ်၊ ဖွင့်ပြီး အတွင်းဘက်ကို ကြည့်ပါ။

you will find the heart, the kidneys, neurons, hormones, DNA,

နှလုံး၊ ကျောက်ကပ်၊ နူရွန်းတွေ၊ ဟိုမုန်း၊ DNA ကို တွေ့ရလိမ့်မယ်၊

but you won't find any rights.

ဒါပေမဲ့ ဘာအခွင့်အရေးမှ တွေ့မှာမဟုတ်ဘူး။

The only place you find rights are in the stories

အခွင့်အရေးဆိုတာတွေကို သင်တွေ့နိုင်တဲ့ တစ်ခုတည်းသောနေရာက ဇာတ်လမ်းတွေထဲမှာပါ၊

that we have invented and spread around over the last few centuries.

လွန်ခဲ့တဲ့ ရာစုအနည်းငယ်က ကျွန်တော်တို့ ထွင်ပြီး၊ ပျံ့နှံ့အောင်လုပ်ထားတာတွေပါ။

They may be very positive stories, very good stories,

ဒါတွေဟာ သိပ်အပြုသဘောဆောင်တဲ့၊ သိပ်ကောင်းတဲ့ ဇာတ်လမ်းတွေဖြစ်နိုင်ပါတယ်၊

but they're still just fictional stories that we've invented.

ဒါပေမဲ့ ဒါတွေဟာ ကျွန်တော်တို့ ထွင်ထားတဲ့ စိတ်ကူးယဉ်ဇာတလမ်းတွေ ဖြစ်နေဆဲပါပဲ။

The same is true of the political field.

နိုင်ငံရေးနယ်ပယ်မှာလည်း အလားတူမှန်ပါတယ်။

The most important factors in modern politics are states and nations.

ခေတ်သစ်နိုင်ငံရေးမှာ အရေးပါဆုံး အကြောင်းခံတွေက ပြည်နယ်တွေနဲ့ နိုင်ငံတွေပါ။

But what are states and nations?

ဒါပေမဲ့ ပြည်နယ်တွေ နိုင်ငံတွေက ဘာတွေလဲ

They are not an objective reality.

ဒါတွေက ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်ကျတဲ့ ဖြစ်တည်မှု မဟုတ်ဘူး။

A mountain is an objective reality.

တောင်တစ်လုံးဟာ ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်ကျတဲ့ ဖြစ်တည်မှုပါ။

You can see it, you can touch it, you can even smell it.

မြင်နိုင်တယ်၊ ထိနိုငိတယ်၊ အနံ့တောင် ရှူလို့ရတယ်။

But a nation or a state,

ဒါပေမဲ့ အစ္စရေး၊ အီရန်နဲ့ ဂျာမနီလို

like Israel or Iran or France or Germany,

ပြည်နယ်တစ်ခုနဲ့ နိုင်ငံတစ်ခုတို့ကျတော့

this is just a story that we've invented

ဒါက ကျွန်တော်တို့ထွင်ထားတဲ့ ဇာတ်လမ်းဖြစ်ပြီး

and became extremely attached to.

အလွန်အမင်း ဆက်နွယ်လာတယ်။

The same is true of the economic field.

စီးပွားရေးနယ်ပယ်မှာလည်း အလားတူမှန်ပါတယ်။

The most important actors today in the global economy

ယနေ့ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ စီးပွားရေးမှာ အရေးပါဆုံး သရုပ်ဆောင်တွေဟာ

are companies and corporations.

ကုမ္ပဏီတွေနဲ့ စီးပွားရေး လုပ်ငန်းကြီးတွေပါ။

Many of you today, perhaps, work for a corporation,

ဒီနေ့ သင်တို့အများအပြားဟာ 
Google ( (သို့) Toyota (သို့) McDonald လို

like Google or Toyota or McDonald's.

လုပ်ငန်းကြီးတစ်ခုမှာ အလုပ်လုပ်တာ ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။

What exactly are these things?

ဒါတွေက အတိအကျဆို ဘာတွေလဲ။

They are what lawyers call legal fictions.

သူတိုတွေဟာ ရှေ့နေလို့ခေါ်တဲ့ တရားရေးဆိုင်ရာ ထွင်လုံးတွေပါ။

They are stories invented and maintained

ဒါတွေဟာ ရှေ့နေလို့ခေါ်ကြတဲ့ တန်ခိုးရှိတဲ့ ဝိဇ္ဇာတွေ တီထွင်၊ပံ့ပိုးထားတဲ့

by the powerful wizards we call lawyers.

ဇာတ်လမ်းတွေပါ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

And what do corporations do all day?

စီးပွားရေးလုပ်ငန်းတွေက တစ်နေ့လုံး ဘာလုပ်လဲ။

Mostly, they try to make money.

အများစုကတော့ ငွေရှာဖို့ ကြိုးစားတယ်။

Yet, what is money?

ဒါပေမဲ့ ငွေဆိုတာဘာလဲ။

Again, money is not an objective reality; it has no objective value.

ထပ်ပြီး ငွေဟာ ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်ကျတဲ့ ဖြစ်တည်မှု မဟုတ်ဘူ။၊ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်ကျတဲ့ တန်ဖိုးမရှိဘူး။

Take this green piece of paper, the dollar bill.

ဒီစက္ကူအစိမ်းကို၊ ဒေါ်လာငွေစက္ကူကို ကြည့်ပါ။

Look at it -- it has no value.

ဒါကို ကြည့်ပါ၊ တန်ဖိုးမရှိဘူး။

You cannot eat it, you cannot drink it,

စားလို့မရဘူး၊ သောက်လို့မရဘူး၊

you cannot wear it.

ဝတ်ဆင်လို့မရဘူး။

But then came along these master storytellers --

ဒါပေမဲ့ ဒါက ပုံပြောဆရာကြီးတွေနဲ့ ပါလာခဲ့တယ်၊

the big bankers,

ဘဏ်လုပ်ငန်းရှင်ကြီးတွေ၊

the finance ministers,

ဘဏ္ဍာရေးဝန်ကြီးတွေ၊

the prime ministers --

ဝန်ကြီးချုပ်တွေပေါ့

and they tell us a very convincing story:

သူတို့က သိပ်ကိုဘဝင်ကျစေတဲ့ ဇာတ်လမ်းတစ်ပုဒ် ပြောပြတယ်။

"Look, you see this green piece of paper?

"ကြည့်၊ ဒီစက္ကူအစိမ်းကို သင်မြင်ရတယ်။

It is actually worth 10 bananas."

ဒါက ငှက်ပျာသီး ၁၀ လုံးတန်ပါတယ်။

And if I believe it, and you believe it,

ဒါကို ကျွန်တော်ယုံကြည်ရင် သင်လည်ယုံကြည်ရင်

and everybody believes it,

လူတိုင်းလည်း ယုံကြည်ကာ

it actually works.

ဒါက တကယ် အလုပ်ဖြစ်ရင်

I can take this worthless piece of paper,

ဒီတန်ဖိုးမရှိတဲ့ စက္ကူကိုယူပြီး

go to the supermarket,

ဆူပါမားကက်ကိုသွားကာ

give it to a complete stranger whom I've never met before,

ကိုယ်တစ်ခါမှ အရင်က မဆုံဖူးတဲ့ သူစိမ်းသက်သက်တစ်ယောက်ကိုပေးပြီး

and get, in exchange, real bananas which I can actually eat.

ဖလှယ်တဲ့အနေနဲ့ ကိုယ်တကယ်စားလို့ရတဲ့ ငှက်ပျာသီးအစစ်တွေ ရနိုင်ပါတယ်။

This is something amazing.

ဒါက အံ့သြစရာပါ။

You could never do it with chimpanzees.

ဒါကို ချင်ပင်ဇီတွေနဲ့ လုံးဝ လုပ်လို့မရဘူး။

Chimpanzees trade, of course:

တကယ်က ချင်ပင်ဇီတွေ အပေးအယူလုပ်တာပါ။

"Yes, you give me a coconut, I'll give you a banana."

"ဟုတ်တယ်၊ ကျွန်တော့ကို အုန်းသီးပေးရင် ငှက်ပျောသီး ပေးမယ်။"

That can work.

ဒါက အလုပ်ဖြစ်နိုင်တယ်။

But, you give me a worthless piece of paper

ဒါပေမဲ့ သင်က တန်ဖိုးမရှိတဲ့ စက္ကူပေးပြီး

and you except me to give you a banana?

သင့်ကို ငှက်ပျောသီပေးမယ်လို့ မျှော်လင့်လား

No way!

မရဘူးလေ။

What do you think I am, a human?

ကျုပ်ကို ဘာထင်လို့လဲ၊ လူသားဗျ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

Money, in fact, is the most successful story

တကယ်တော့ လူသားတွ တီထွင်ပြီး၊ ပြောခဲ့ရာမှာ

ever invented and told by humans,

ငွေဟာ အအောင်မြင်ဆုံး ဇာတ်လမ်းပဲ။

because it is the only story everybody believes.

အကြောင်းက ဒါက လူတိုင်းယုံကြည်တဲ့ တစ်ခုတည်းသော ဇာတ်လမ်းပဲလေ​။

Not everybody believes in God,

ဘုရာသခင်ကို လူတိုင်း မယုံကြည်ဘူး၊

not everybody believes in human rights,

လူ့အခွင့်အရေးကို လူတိုင်း မယုံကြည်ဘူး၊

not everybody believes in nationalism,

အမျိုးသားရေးဝါဒကို လူတိုင်း မယုံကြည်ပေမဲ့

but everybody believes in money, and in the dollar bill.

လူတိုင်း ငွေနဲ့ ဒေါ်လာငွေစက္ကူကို ယုံတယ်။

Take, even, Osama Bin Laden.

ဥပမာ Osama Bin Laden တောင်နော်၊

He hated American politics and American religion

သူဟာ အမေရိကန် နိုင်ငံရေး၊ အမေရိကန် ဘာသာရေးနဲ့

and American culture,

အမေရိကန် ယဉ်ကျေးမှုကိုမုန်းတယ်

but he had no objection to American dollars.

ဒါပေမဲ့ အမေရိကန်ဒေါ်လာကျတော့ မကန့်ကွက်ဘူးလေ။

He was quite fond of them, actually.

တကယ်ဆို အတော့ကို နှစ်သက်တာပါ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

To conclude, then:

ဒီတော့ နိဂုံးချုပ်ရရင်

We humans control the world because we live in a dual reality.

လူသားတွေဟာ ကမ္ဘာကို ထိန်းချုပ်တာက ကျွန်တော်တို့ဟာ ဒွိဖြစ်တည်မှုမှာနေလို့ပါ။

All other animals live in an objective reality.

အခြားသတ္တဝါတွေက ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်ကျတဲ့ ဖြစ်တည်မှုတစ်ခုမှာ နေထိုင်တယ်။

Their reality consists of objective entities,

သူတို့ရဲ့ဖြစ်တည်မှုဟာ ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်ကျတဲ့ သီးခြားအရာတွေပါဝင်တယ်၊

like rivers and trees and lions and elephants.

ဥပမာ မြစ်တွေ၊ သစ်ပင်တွေ၊ ခြင်္သေ့တွေနဲ့ ဆင်တွေပေါ့။

We humans, we also live in an objective reality.

ကျွန်တော်တို့ လူသားတွေလည်း ဓမ္မဓိဋ္ဌာန် ကျတဲ့ ဖြစ်တည်မှုတစ်ခုမှာ နေထိုင်တယ်။

In our world, too, there are rivers and trees and lions and elephants.

ကျွန်တော်တို့ကမ္ဘာမှာလည်း မြစ်တွေ၊ သစ်ပင်တွေ၊ခြင်္သေ့တွေနဲ့ ဆင်တွေရှိပါတယ်။

But over the centuries,

ဒါပေမဲ့ ရာစုနှစ်တွေအကြာမှာ

we have constructed on top of this objective reality

ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်ကျတဲ့ ဖြစ်တည်မှုထက်မှာ စိတ်ကူးယဉ်တဲ့ ဖြစ်တည်မှု ဒုတိယအလွာကို

a second layer of fictional reality,

တည်ဆောက်ခဲ့တယ်၊

a reality made of fictional entities,

စိတ်ကူးယဉ် သီးခြားအရာတွေနဲ့ ဖန်တီးထားတဲ့ ဖြစ်တည်မှုတစ်ခုပေါ့

like nations, like gods, like money, like corporations.

ဥပမာ နိုင်ငံတွေ၊ ဘုရားတွေ၊ ငွေတို့ စီးပွားရေးလုပ်ငန်းတို့ပေါ့။

And what is amazing is that as history unfolded,

အံ့သြစရာကောင်းတာက သမိုင်းကဖွင့်ဟတဲ့အတိုင်းပဲ

this fictional reality became more and more powerful

ယနေ့မှာ ကမ္ဘာ့အင်အားအကြီးဆုံးတွေဟာ ဒီစိတ်ကူးယဉ် သီးခြားအရာတွေ

so that today, the most powerful forces in the world

ဖြစ်အောင်ကို ဒီစိတ်ကူးယဉ်ဖြစ်တည်မှုဟာ

are these fictional entities.

ပိုပိုပြီး အားကောင်းလာခဲ့တယ်။

Today, the very survival of rivers and trees and lions and elephants

ယနေ့မှာ မြစ်တွေ၊ သစ်ပင်တွေ၊ခြင်္သေ့တွေနဲ့ ဆင်တွေရဲ့ ဆက်လက်ရှင်ကျန်မှုဟာ

depends on the decisions and wishes of fictional entities,

စိတ်ကူးယဉ်သီးခြာအရာတွေရဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက် တွေနဲ့ ဆန္ဒတွေအပေါ် မူတည်ပါတယ်။

like the United States, like Google, like the World Bank --

ဥပမာ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၊ ဂူဂဲလ်နဲ့ ကမ္ဘာ့ဘဏ်တို့လို

entities that exist only in our own imagination.

ကျွန်တော်တို့ စိတ်ကူးထဲမှာပဲ တည်ရှိတဲ့ သီးခြားအရာတွေပေါ့ဗျာ။

Thank you.

ကျေးဇူးပါ။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)

Bruno Giussani: Yuval, you have a new book out.

Bruno Giussani: Yuval ခင်ဗျား စာအုပ်သစ်ထွက်တယ်။

After Sapiens, you wrote another one,

Sapiens ပြီးတော့ နောက်တစ်အုပ် ရေးတယ်၊

and it's out in Hebrew, but not yet translated into ...

ဒါက ဟီဗရူးဘာသာနဲ့ ဘာသာတော့ မပြန်ရသေးဘူးနော်။

Yuval Noah Harari: I'm working on the translation as we speak.

Yuval Noah Harari: ကျွန်တော်ပြောနေတုန်း ဘာသာပြန်တာ လုပ်နေတယ်။

BG: In the book, if I understand it correctly,

BG: ဒီစာအုပ်မှာ ကျွန်တော် နားလည်တာ မှန်ရင်

you argue that the amazing breakthroughs that we are experiencing right now

ခင်ဗျား ငြင်းခုတာက ကျွန်တော်တို့ အခု တွေ့ကြုံနေရတဲ့ ထိုးဖောက်ကျော်လွှားမှုတွေဟာ

not only will potentially make our lives better,

ဘဝတွေကို ပိုကောင်းဖို့ အလားအလာဖြစ်စေတာမက

but they will create -- and I quote you --

ခင်ဗျားပြောတာကိုးကားရရင်

"... new classes and new class struggles, just as the industrial revolution did."

"စက်မှုတော်လှန်ရေးလို လူတန်းစာသစ်တွေ၊ လူတန်းစားသစ် ရုန်းကန်မှုတွေပါ ဖန်တီးမယ််"

Can you elaborate for us?

အသေးစိတ်ရှင်းပြနိုင်မလား။

YNH: Yes. In the industrial revolution,

YNH: ဟုတ်ကဲ့၊ စက်မှုတော်လှန်ရေးမှာ

we saw the creation of a new class of the urban proletariat.

မြို့ပြပစ္စည်းမဲ့လူတန်းစားသစ် ဖန်တီးမှု ကိုမြင်ခဲ့ကြတယ်။

And much of the political and social history of the last 200 years involved

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် ၂၀၀ ရဲ များစွာသော နိုင်ငံရေးနဲ့ လူမှုရေးသမိုင်းမှာ

what to do with this class, and the new problems and opportunities.

ဒီလူတန်းစားနဲ့ ပတ်သက်တာတွေ၊ ပြဿနာနဲ့ အခွင့်အလမ်းသစ်တွေ ပါဝင်ခဲ့တယ်။

Now, we see the creation of a new massive class of useless people.

ကဲ အသုံးမကျတဲ့ လူတွေရဲ့ ကြီးမားတဲ့ လူတန်းစားသစ် ဖန်တီးခြင်းကိုမြင်ခဲ့တယ်လေ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

As computers become better and better in more and more fields,

ကွန်ပြူတာတွေဟာ ကောင်းသထက်ကောင်းကာ နယ်ပယ်တွေ များသထက်များလာလေလေ၊

there is a distinct possibility that computers will out-perform us

ကွန်ပြူတာတွေဟာ အလုပ်အများစုမှာ ကျွန်တော်တို့ထက် ပိုစွမ်းဆောင်ကာ

in most tasks and will make humans redundant.

လူသား ဝန်ထမ်းလျှော့ပေါ့တာဖြစ်စေမယ့် ထင်ရှားတဲ့ အလားအလာတစ်ခုရှိတယ်။

And then the big political and economic question

နောက် ၂၁ ရာစုရဲ့ ကြီးမားတဲ့ နိုင်ငံရေး၊ စီးပွားရေးဆိုင်ရာ

of the 21st century will be,

မေးခွန်းတစ်ခု ရှိလိမ့်မယ်။

"What do we need humans for?",

"လူသားတွေအတွက် ကျွန်တော်တို့ ဘာလိုအပ်လဲ။"

or at least, "What do we need so many humans for?"

ဒါမှမဟုတ် အနည်းဆုံး များစွာသော လူသားတွေအတွက် ကျွန်တေ်တို့ဘာလိုအပ်လဲ"

BG: Do you have an answer in the book?

BG: ဒီစာအုပ်ထဲမှာ အဖြေတစ်ခု ထည်ထားလား။

YNH: At present, the best guess we have is to keep them happy

YNH: လက်ရှိ ရှိနေတဲ့ အကောင်းဆုံး မှန်းဆချက်က ဆေးတွေ၊ ကွန်ပြူတာဂိမ်းတွေနဲ့

with drugs and computer games ...

သူတို့ကို ဆက်ပျော်စေဖို့ပဲ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

but this doesn't sound like a very appealing future.

ဒါပေမဲ့ နှစ်သက်ဖွယ်အနာဂတ်တစ်ခုတော့ ဟုတ်ပုံမရဘူး။

BG: Ok, so you're basically saying in the book and now,

BG: ကောင်းပြီ၊ အရင်းခံအားဖြင့် စာအုပ်ထဲမှာ အခုပြော​နေတာက

that for all the discussion about the growing evidence

သိသာတဲ့ စီးပွားရေး မညီမျှမှုရဲ့ တိုးလာနေတဲ့ သာဓကအကြောင်း

of significant economic inequality, we are just kind of at the beginning

ဆွေးနွေးမှုအားလုံးအတွက် ကျွန်တော်တို့ဟာ ဖြစ်စဉ်ရဲ

of the process?

အစပိုင်းလို ဖြစ်နေတာလား။

YNH: Again, it's not a prophecy;

YNH: ထပ်ပြီး ဟောကိန်း မဟုတ်ရင်

it's seeing all kinds of possibilities before us.

ကျွန်တော်တို့ရှေ့မှာ ဖြစ်နိုင်ခြေမျိုးစုံ မြင်နေရခြင်းပါ။

One possibility is this creation of a new massive class of useless people.

ဖြစ်နိုင်ခြေတစ်ခုက ကြီးမားတဲ့ အသုံးမကျတဲ့ လူတန်းစားသစ်တစ်ရပ် ဖန်တီးခြင်းပါ။

Another possibility is the division of humankind

နောက်ဖြစ်နိုင်ခြေက မတူတဲ့ ဇီဝဆိုင်ရာ လူတန်းစားခွဲခြားတဲ့စနစ်တွေမှာ

into different biological castes,

လူသားမျိုးနွယ် ကွဲပြားမှုပါ၊

with the rich being upgraded into virtual gods,

လူချမ်းသာတွေကို နတ်ဘုရားတွေနီးနီး အဆင့်မြှင့်တင်ပေးနေပြီး

and the poor being degraded to this level of useless people.

ဆင်းရဲသားတွေကို အသုံးမကျတဲ့လူတွေရဲ့ ဒီအဆင့်ကို ကျဆင်းနေစေတာနဲ့အတူပါ။

BG: I feel there is another TED talk coming up in a year or two.

BG: တစ်နှစ်၊ နှစ်နှစ်မှာ နောက် TED talk ဖြစ်လာမယ်လို့ ခံစားမိတယ်

Thank you, Yuval, for making the trip.

ဒီခရီး အတွက် ကျေးဇူးပါ Yuval

YNH: Thanks!

YNH: ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)