David Hoffman: Catch Sputnik mania!

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

Fifty years ago in the old Soviet Union,

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် ၅၀ က ဆိုဗီယက် ပြည်ထောင်စုဟောင်းမှာပါ၊

a team of engineers was secretly moving a large object

အင်ဂျင်နီယာတစ်စုဟာ လူသူကင်းမဲ့တဲ့ တောနယ်တစ်ခုကို ဖြတ်ပြီး

through a desolate countryside.

ကြီမားတဲ့ အရာဝတ္ထုတစ်ခုကို ရွှေ့နေတယ်။

With it, they were hoping to capture the minds of people everywhere

ဒါနဲ့အတူ စိတ်ထဲမှာ အာကာသကို ပထမဆုံး စိုးမိုးသူတွေအဖြစ်

by being the first to conquer outer space.

နေရာတိုင်းက လူတွေရဲ့စိတ်ကို ဆွဲပိုင်ထားဖို့ မျှော်လင့်နေပါတယ်။

The rocket was huge.

ဒုံးပျံက ကြီးမားပါတယ်။

And packed in its nose was a silver ball

ထိပ်ဖျားတွင် အတွင်းမှာ ရေဒီယို ၂ လုံးပါတဲ့

with two radios inside.

ငွေရောင် ဘောလုံးတစ်လုံးနဲ့ ပိတ်ထားပါတယ်။

On October 4, 1957, they launched their rocket.

၁၉၅၇ ခု အောက်တိုဘာ ၄ ရက်မှာ သူတို့ ဒုံးပျံကို လွှတ်တင်ခဲ့တယ်။

One of the Russian scientists wrote at the time:

ရုရှားသိပ္ပံပညာရှင် တစ်ယောက်က အဲဒီတုန်းက ရေးခဲ့တာက

"We are about to create a new planet

"ကျုပ်တို့ Sputnik လို့ခေါ်တွင်မယ့်

that we will call Sputnik.

ဂြိုဟ်သစ် တစ်ခုကို ဖန်တီးတော့မယ်၊

In the olden days, explorers

ရှေးတုန်းက Vasco da Gama နဲ့ Columbus လို

like Vasco da Gama and Columbus

စူးစမ်းရှာဖွေသူတွေဟာ ကုန်းပေါ်က ကမ္ဘာလုံးတစ်လုံးကို

had the good fortune to open up the terrestrial globe.

ဖွင့်လှစ်ဖို့ ငွေအမြောက်အမြားရှိခဲ့တယ်။

Now we have the good fortune to open up space.

အခု အာကာသကိုဖွင့်လှစ်ဖို့ ကျုပ်တို့မှာ ငွေအများကြီး ရှိတယ်။

And it is for those in the future to envy us our joy."

ဒါဟာ နှောင်းလူတွေ ကျုပ်တို့ရဲ့ ပီတိကို အားကျေစေဖို့ပါ။"

You're watching snippets from "Sputnik," my fifth documentary feature,

ခင်ဗျားတို့ကြည့်နေတာက ပြီးသွားခါစ ကျွန်တော့ရဲ့ မဉ္စမမြောက်

which is just about completed.

မှတ်တမ်းရုပ်ရှင် Sputnik က အတိုအထွာလေးပါ၊

It tells the story of Sputnik,

Sputnik ရဲ့ ဇာတ်လမ်းကို ပြောပြထားပြီး

and the story of what happened to America as a result.

အကျိုးဆက် အနေနဲ့ အမေရိကကို ဘာဖြစ်သွားခဲ့တယ်ဆိုတဲ့ ဇာတ်လမ်းပါ။

For days after the launch,

လွှတ်တင်ပြီး ရက်တွေကြာပြီးတော့

Sputnik was a wonderful curiosity.

Sputnik အံ့သြစရာ ထူးခြားတဲ့ ပစ္စည်းဖြစ်ခဲ့တယ်။

A man-made moon visible by ordinary citizens,

သာမာန်ပြည်သူတွေရဲ့ မြင်နိုင်တဲ့ လူလုပ် လတစ်စင်း၊

it inspired awe and pride

ဒါဟာ လူသားဟာ နောက်ဆုံးမှာ ပစ္စည်းတစ်ခု အာကာသထဲ လွှတ်တင်

that humans had finally launched an object into space.

လိုက်တယ်ဆိုတဲ့ခန့်ညားမှုနဲ့ ဂုဏ်ယူမှုကို စေ့ဆော်ပေးခဲ့တယ်။

But just three days later, on a day they called Red Monday,

ဒါပေမဲ့ ၃ ရက်အကြာမှာပဲ သူတို့ အခေါ် "အနီရောင် တနင်္လာ" နေ့မှာ

the media and the politicians told us,

မီဒီယာနဲ့ နိုင်ငံရေးသမားတွေက ပြောတော့ ကျွန်တော်တို့

and we believed, that Sputnik was proof

ယုံကြည်မိသွားတာက Sputnik ဟာ ရန်သူတွေက

that our enemy had beaten us

သိပ္ပံနဲ့ နည်းပညာမှာ ကိုယ့်ကို

in science and technology,

နိုင်သွားပြီ၊ အခုနေ သူတို့က

and that they could now attack us with hydrogen bombs,

Sputnik ဒုံးပျံကိုသုံးပြီး IBM ဒုံးကျည်လို

using their Sputnik rocket as an IBM missile.

ဟိုက်ဒရိုဂျင်ဗုံးနဲ့ ကိုယ့်ကို တိုက်နိုင်ပြီဆိုတဲ့ သက်သေတဲ့။

All hell broke loose.

ပွက်လောရိုက်သွားတာပေါ့ဗျာ။

Sputnik quickly became one of the three great shocks to hit America --

Sputnik ဟာ အမေရိကကို အင်မတန် ထိတ်လန့်စေတဲ့ ၃ ခုထဲက တစ်ခုပါ။

historians say the equal of Pearl Harbor or 9/11.

သမိုင်းပညာရှင်တွေက ပုလဲဆိပ်ကမ်း၊ ၉/၁၁ နဲ့ အတူတူပဲတဲ့။

It provoked the missile gap.

ဒါက ဒုံးကျည် ကွာဟချက် ဖြစ်စေတယ်။

It exploded an arms race.

လက်နက်ပြိုင်ဆိုင်မှုကို တိုးပွားစေတယ်။

It began the space race.

အာကာသပြိုင်ဆိုင်မှုကို အစပြုခဲ့တယ်။

Within a year, Congress funded huge weapons increases,

တစ်နှစ်အတွင်း ကွန်ဂရက်က ကြီးမားတဲ့ လက်နက်တိုးမြှင့်မှုကို

and we went from 1,200 nuclear weapons

ထောက်ပံ့ခဲ့ပြီး အနုမ​ြူလက်နက်တွေ

to 20,000.

၁၂၀၀ ကနေ ၂၀၀၀၀ အထိတို့းခဲ့တယ်။

And the reactions to Sputnik went far beyond weapons increases.

Sputnik ကို တုံ့ပြန်မှုတွေက လက်နက်မြှင့်တာကို လွန်သွားတယ်။

For example, some here will remember

ဥပမာ ဒီက တစ်ချို့လူတွေ ဒီနေ့ကို မှတ်မိကြဦးမှာပါ။

this day, June 1958,

၁၉၅၈ ဇွန်လလေ။

the National Civil Defense Drill,

အမျိုးသား အရပ်ဘက် ကာကွယ်ရေး လေ့ကျင့်မှုမှာ

where tens of millions of people in 78 cities went underground.

မြို့ ၇၈ မြို့က သန်း ဆယ်ချီရှိတဲ့ လူတွေ မြေအောက်ကိုသွားတယ်။

Or the Gallup Poll that showed that seven in 10 Americans

ဒါမှမဟုတ် Gallop Poll မှာပြတာက အမေရိကန် ၁၀ ယောက်မှာ

believed that a nuclear war would happen,

၇ ယောက်က အနုမြူစစ်ပွဲ ဖြစ်တော့မယ်၊

and that at least 50 percent of our population

ဒါက အနည်းဆုံး လူဦးရေရဲ့ ၅၀% ကို

was going to be killed.

သေစေလိမ့်မယ်လို့ ယုံကြည်ကြတယ်။

But Sputnik provoked wonderful changes as well.

ဒါပေမဲ့ Sputnik ဟာ ထူးခြားတဲ့ အပြောင်းအလဲတွေကိုပါ ဖြစ်စေခဲ့တယ်

For example, some in this room went to school on scholarship

ဥပမာ၊ ဒီက တစ်ချို့ဟာ Sputnik ကြောင့်

because of Sputnik.

ပညာတော်သင်သွားချင်ကြတယ်။

Support for engineering, math and science --

အင်ဂျင်နီယာ၊ သင်္ချာနဲ့ သိပ္ပံတွေကို ထောက်ပံ့တယ်။

education in general -- boomed.

အချုပ်က ပညာရေး အဟုန်မြင့်ခဲ့တယ်ပေါ့။

And Vint Cerf points out that Sputnik

Vint Cerf က ထောက်ပြတာက Sputnik ဟာ

led directly to ARPA, and the Internet,

ARPA အင်တာနက်နဲ့ NASA တို့ဖြစ်ပေါ်ဖို့

and, of course, NASA.

တိုက်ရိုက် ဦးတည်စေခဲ့တယ်။

My feature documentary shows how a free society

ကျွန်တော့ရဲ့ မှတ်တမ်းရုပ်ရှင်က လွတ်လပ်တဲ့ လူ့အဖွဲ့အစည်းတစ်ခုဟာ

can be stampeded by those who know how to use media.

မီဒီယာသုံးတတ်သူတွေကြောင့် ဘယ်လို အလှန့်ခံရနိုင်တာကို ပြတာပါ။

But it also shows how we can turn

ဒါပေမဲ့ အစပိုင်းမှာ ဆိုးပုံရတဲ့ အခြေအနေကို

what appears at first to be a bad situation,

ဘယ်လိုနည်းနဲ့ အမေရိကအတွက် ခြုံပြီး အရမ်း ကောင်းတာ တစ်ခုခုအဖြစ်

into something that was overall very good for America.

ပြောင်းနိုင်တယ်ဆိုတာလည်း ပြပါတယ်။

"Sputnik" will soon be released.

Sputnik က မကြာခင် ထွက်တော့မှာပါ။

In closing, I would like to take a moment to thank

အဆုံးသတ် ရင်းနှီးမြှပ်နှံသူ တစ်ဦးကို

one of my investors:

ကျေးဇူးတင်ဖို့ အချိန်ခဏလောက် ယူချင်ပါတယ်

longtime TEDster, Jay Walker.

ဝါရင့် TED အဖွဲ့သား Jay Walker ပါ။

And I'd like to thank you all.

အားလုံကို ကျေးဇူးတင်ပါတယ် ခင်ဗျာ။

(Applause).

လက်ခုပ်သံများ)

Thank you, Chris.

ကျေးဇူးပဲ Chris ရေ။