David Hoffman: Catch Sputnik mania!

Translator: Stéphane Brault Reviewer: Karine Breault

Fifty years ago in the old Soviet Union,

Antaŭ kvindek jaroj en la eksa Sovetunio,

a team of engineers was secretly moving a large object

teamo de inĝenieroj sekrete movis grandan objekton

through a desolate countryside.

tra dezerta kamparo.

With it, they were hoping to capture the minds of people everywhere

Per ĝi, ili esperis estigi admiron je homoj ĉie

by being the first to conquer outer space.

kaj iĝi la unuaj konkerantoj de la fora spaco.

The rocket was huge.

La raketo estis grandega.

And packed in its nose was a silver ball

Kaj pakita en ĝia nazo estis arĝenta pilko

with two radios inside.

kun du radioaparatoj interne.

On October 4, 1957, they launched their rocket.

La 4-an de Oktobro 1957, ili lanĉis sian raketon.

One of the Russian scientists wrote at the time:

Unu el la rusaj sciencistoj tiam skribis:

"We are about to create a new planet

"Ni estas kreontaj novan planedon,

that we will call Sputnik.

kiun ni nomos Sputnik.

In the olden days, explorers

En pasintaj tempoj, esploristoj

like Vasco da Gama and Columbus

kiel Vasco da Gama kaj Kolumbo

had the good fortune to open up the terrestrial globe.

havis la bonan fortunon malkovri la terglobon.

Now we have the good fortune to open up space.

Nun ni havas la bonan fortunon malkovri la spacon.

And it is for those in the future to envy us our joy."

Kaj la estontuloj envios nian ĝojon."

You're watching snippets from "Sputnik," my fifth documentary feature,

Vi spektas erojn de "Sputnik", mia kvina dokumentfilmo,

which is just about completed.

kiun mi ĵus kompletigis.

It tells the story of Sputnik,

Ĝi rakontas la historion de Sputnik,

and the story of what happened to America as a result.

kaj la historion de tio, kion ĝi okazigis en Usono.

For days after the launch,

Dum tagoj post la lanĉo,

Sputnik was a wonderful curiosity.

Sputnik estis mirinda kuriozaĵo.

A man-made moon visible by ordinary citizens,

Homfarita luno videbla de ordinaraj civitanoj,

it inspired awe and pride

ĝi inspiris admiregon kaj fieron,

that humans had finally launched an object into space.

ĉar homoj fine lanĉis objekton en la spacon.

But just three days later, on a day they called Red Monday,

Sed nur tri tagojn poste, la tiel nomatan Ruĝan Lundon,

the media and the politicians told us,

amaskomunikiloj kaj politikistoj rakontis

and we believed, that Sputnik was proof

- kaj ni kredis ili - ke Sputnik estas pruvo,

that our enemy had beaten us

ke nia malamiko estis venkintaj nin

in science and technology,

science kaj teknologie,

and that they could now attack us with hydrogen bombs,

kaj ke ili povus nun ataki nin per hidrogenaj bomboj,

using their Sputnik rocket as an IBM missile.

uzante sian Sputnik-raketon kiel transkontinentan balistikan misilon.

All hell broke loose.

Ŝtormego eksplodis.

Sputnik quickly became one of the three great shocks to hit America --

Sputnik rapide fariĝis unu el la tri grandaj ŝokoj, kiuj batis Usonon

historians say the equal of Pearl Harbor or 9/11.

egalnivele kun Pearl Harbor aŭ la 11-a de Septembro, laŭ historiistoj.

It provoked the missile gap.

Ĝi konsciigis pri misila malegaleco.

It exploded an arms race.

Ĝi eksplodigis armilan kunkuradon.

It began the space race.

Ĝi ekigis la spacan kunkuradon.

Within a year, Congress funded huge weapons increases,

Post unu jaro, la Kongreso sponsoris grandegan pliigon de armiloj,

and we went from 1,200 nuclear weapons

kaj ni iris de 1200 nukleaj armiloj

to 20,000.

al 20 mil.

And the reactions to Sputnik went far beyond weapons increases.

Sed la reagoj al Sputnik iris multe pli preter la multigo de armiloj.

For example, some here will remember

Ekzemple, iuj tie ĉi rememoros

this day, June 1958,

tiun tagon, Junie de 1958,

the National Civil Defense Drill,

la Nacia Civila Defendo-Ekzerco,

where tens of millions of people in 78 cities went underground.

en kiu dekoj da milionoj da homoj en 78 urboj iris subgrunden.

Or the Gallup Poll that showed that seven in 10 Americans

Aŭ la opinisondon Gallup, kiu montris, ke sep el 10 usonanoj

believed that a nuclear war would happen,

kredis, ke nuklea milito estas okazonta,

and that at least 50 percent of our population

kaj almenaŭ 50 procentoj el nia loĝantaro

was going to be killed.

estas mortontaj.

But Sputnik provoked wonderful changes as well.

Sed Sputnik provokis ankaŭ mirindajn ŝanĝojn.

For example, some in this room went to school on scholarship

Ekzemple, kelkaj el vi iris al la lernejo per stipendio

because of Sputnik.

danke al Sputnik.

Support for engineering, math and science --

Subteno por inĝenierarto, matematiko kaj scienco --

education in general -- boomed.

kleriĝo ĝenerale - kreskegis.

And Vint Cerf points out that Sputnik

Kaj Vint Cerf montras, ke Sputnik

led directly to ARPA, and the Internet,

kondukis rekte al ARPA kaj Internet,

and, of course, NASA.

kaj kompreneble, NASA.

My feature documentary shows how a free society

Mia dokumentfilmo montras, kiel libera socio

can be stampeded by those who know how to use media.

povas esti panikigita de tiuj, kiuj scias kiel uzi amaskomunikilojn.

But it also shows how we can turn

Sed ĝi montras ankaŭ, kiel ni povis turni tion,

what appears at first to be a bad situation,

kio unue ŝajnis esti malbona situacio,

into something that was overall very good for America.

en io, kio estis ĝenerale avantaĝa por Usono.

"Sputnik" will soon be released.

"Sputnik" baldaŭ publikiĝos.

In closing, I would like to take a moment to thank

Konklude, mi ŝatus preni momenton por danki

one of my investors:

unu el miaj investantoj:

longtime TEDster, Jay Walker.

delongtempa TED-ano Jay Walker.

And I'd like to thank you all.

Kaj mi ŝatus danki vin ĉiujn.

(Applause).

(Aplaŭdo).

Thank you, Chris.

Dankon, Chris.