Jonathan Klein: Photos that changed the world

Translator: Ahmad Khallied Reviewer: Daban Q. Jaff

لە پیشەسازی ئێمەدا،

باوەرمان وایە کە وێنەیەک دەتوانێ جیهان بگۆرێت.

باشە، ئێمە ساویلکەین، ئێمە چاوێکی گەش و کلکێکی کورتمان هەیە.

راستییەکە ئەوەیە ئێمە دەزانین

کە وێنەکان جیهان ناگۆرن،

In my industry,

بەڵام ئاگادارین، کە هەر لەگەڵ سەرەتای وێنەگرتندا،

we believe that images can change the world.

وێنە هانی خەلکی دەدات بۆ ئەوەی کاردانەوەیان هەبێت،

Okay, we're naive, we're bright-eyed and bushy-tailed.

و ئەم کاردانەوانە بوونە هۆی گۆرانکاری.

The truth is that we know that the

کەواتە با لەم گرووپە وێنەیە دەست پێبکەین.

images themselves don't change the world,

but we're also aware that, since the beginning of photography,

من بەتەواوی سەرسام دەبم

ئەگەر تۆ زۆرێک یان هەموویان نەناسیتەوە.

images have provoked reactions in people,

باشترین وەسفیان کردووە وەک رەمزێک:

and those reactions have caused change to happen.

لەوانەیە، ئەوان زۆر باش بن.

So let's begin with a group of images.

لە راستییدا، ئەوان زۆر ناسراون

I'd be extremely surprised

کە لەوانەیە بیان ناسیتەوە

if you didn't recognize many or most of them.

بە شێوەیەکی کەم یان تا ڕادەیەک جیاواز.

They're best described as iconic:

(پێکەنین)

so iconic, perhaps, they're cliches.

بەڵام پێم وایە ئێمە بۆ زیاتر دەگەرێین.

In fact, they're so well-known

ئێمە بۆ زیاتر دەگەرێین.

that you might even recognize them

بۆ ئەو وێنانە دەگەرێین کە دەدرەوشێنەوە

in a slightly or somewhat different form.

ڕووناکییەکی ناتەواو لەسەر کێشە گرنگەکان.

(Laughter)

وێنەیەک کە سنورەکان تێپەرێنن، کە لە ئاین تێپەڕن،

But I think we're looking for something more.

ئەو وێنانەی هانمان بدەن

We're looking for something more.

بۆ ئەنجامدانی شتێک—

We're looking for images that shine

بە مانایەژی تر، ئەنجام دان.

an uncompromising light on crucial issues,

باشە، ئەو وێنانەی هەمووتان بینیتان.

images that transcend borders, that transcend religions,

تێروانینی ئێمەی بەرووی دنیادا گۆری.

هەرگیز هەسارەکەمان لەم رووەوە نەدیتبوو پێشتر.

images that provoke us

to step up and do something --

زۆر کەس رەخنە دەگرن

in other words, to act.

دروستبوونی زۆرێک لە کۆمەڵگا ژینگەییەکان

Well, this image you've all seen.

بۆ بینینی ئەوەی هەسارەکەمان وایە

بۆ یەکەم جار—

It changed our view of the physical world.

بچوکییەکەی و شلەژاوییەکەی.

We had never seen our planet from this perspective before.

چل ساڵ دواتە، ئەم گرووپە، زیاد لە پێویست،

Many people credit

a lot of the birth of the environmental movement

ئاگاداری ئەم هێزە بوو

to our seeing the planet like this

کە جۆرەکەی ئێمە دەتوانن کاریگەری بکەنە سەر ژینگەکەمان.

for the first time --

لە کۆتاییدا، واپێدەچێت شتێک بکەین لەبارەیەوە.

its smallness, its fragility.

Forty years later, this group, more than most,

ئەم هێزە وێرانکاریە چەندین فۆرمی جیاواز وەردەگرێت.

are well aware of the destructive power

بۆ نمونە، ئەم وێنانە لەلایەن برینت ستیرتۆن گیراون

that our species can wield over our environment.

لە کۆنگۆ.

And at last, we appear to be doing something about it.

ئەم گۆریلانە کوژراون و هەندێکیان دەڵێن لە خاچ دراون،

بێ دڵنیابوونەوە،

This destructive power takes many different forms.

ئەوان تووڕەیی نێودەوڵەتیان دەرخست.

For example, these images taken by Brent Stirton

لەم دواییانەدا،

ئێمە تراژیدییانە هێزە وێنکارییەکەی سروشتمان بیر هاتەوە

in the Congo.

These gorillas were murdered, some would even say crucified,

لەگەڵ کۆتا بومەلەرزە لە هایتی.

and unsurprisingly,

پێم وایە ئەمە خراپترر

they sparked international outrage.

لە هێزی پیاوێک بەرامبەر پیاوێکی تر.

Most recently,

ساموێل پیزەر، رزگاربویەکی ئاوشویتز وتی،

we've been tragically reminded of the destructive power of nature itself

و من دەیگێرمەوە،

with the recent earthquake in Haiti.

هۆلۆکۆست فێری کردین کە سروشت،

Well, I think what is far worse

تەنانەت لە بێبەزییترین کاتەکانیدا،

is man's destructive power over man.

باشترە بە بەراورد لەگەڵ مرۆڤ،

Samuel Pisar, an Auschwitz survivor, said,

کاتێک قیبلەنماکەی لو هۆکارەکانی لەدەست دا.

and I'll quote him,

جۆرێکی تری لە خاچ دان هەیە.

"The Holocaust teaches us that nature,

even in its cruelest moments,

وێنە ترسناکەکانی ئەبو غرێب

هەروەها وێنەکانی گوانتانامۆ

is benign in comparison with man,

چەند کاریگەرییەکی هەبوو.

when he loses his moral compass and his reason."

بڵاوکردنەوەی ئەم وێنانە،

پێچەوانەی وێنەکان خۆیەتی،

There's another kind of crucifixion.

بوە هۆی ئەوەی حکومەت سیاسەتەکانی بگۆرێت.

The horrifying images from Abu Ghraib

هەندێک پێیان وایە ئەم وێنانە

as well as the images from Guantanamo

زۆریان کرد بۆ عێراق

had a profound impact.

The publication of those images,

کە بووە هۆی چەندین کردار.

as opposed to the images themselves,

هەرچۆنێک بێت، ئەم وێنانە تاهەتایە رەش کرانەوە

caused a government to change its policies.

کە پێی دەوترێت ڕەوشتی بەرزی هێزە داگیرکەرەکان.

Some would argue that it is those images

با کەمێک بگەرێینەوە.

that did more to fuel the insurgency in Iraq

لە نێوان ساڵانی ١٩٦٠ بۆ ١٩٧٠،

than virtually any other single act.

شەی ڤێتنام هاتە ئاراوە

Furthermore, those images forever removed

ئەمریکا رۆژێک لەناو بوو رۆژێک لە دەرەوە.

ئێستا وێنەکان ئەوانی رووبەرووی یەک کردەوە

the so-called moral high ground of the occupying forces.

لەگەڵ قوربانییەکانی شەر: کچێکی بچووک سوتێندرا بە ناپاڵم،

Let's go back a little.

In the 1960s and 1970s,

و قوتابییەک لەلایەن پاساوانێکەوە کوژرا

the Vietnam War was basically shown

لە زانکۆی کێنت لە ئۆهایۆ لە کاتی خۆپیشاندان.

in America's living rooms day in, day out.

News photos brought people face to face

لە راستییدا، ئەم وێنانە بوونە

دەنگەکانی خۆپێشاندان خۆیان.

with the victims of the war: a little girl burned by napalm,

ئێستا، وێنەکان هێزیان هەیە

بۆ تیشکدانەوە لە تێگەیشتن

a student killed by the National Guard

لە دەستبەسەرداگرتن و پشت گوێخستن،

at Kent State University in Ohio during a protest.

چەندین گوتارم دەربارەی ئەوە داوە

In fact, these images became

بەڵام وێنەیەک نیشان دەدەم

the voices of protest themselves.

لە کێشەکانی ئایدز.

Now, images have power

to shed light of understanding

لە ساڵانی ١٩٨٠،گێچەڵکردنی ئەو کەسانەی کە نەخۆشیان هەیە

on suspicion, ignorance,

بەربەستێکی گەورە بوو

and in particular -- I've given a lot of talks on this

بۆ ئەوەی گفتوگۆ بکات یان ناونیشانی بنێرێت.

but I'll just show one image --

لە ساڵی ١٩٨٧، زۆربەی ژنە بەناوبانگەکانی جیهان،

the issue of HIV/AIDS.

شازادەی وێڵز، دەست لێدان

In the 1980s, the stigmatization of people with the disease

کە ئایدز کاریگەری خستە سەر منداڵ

کارێکی زۆر باشی کرد، بە تایبەتی لە ئەوروپا، بۆ وەستاندنی ئەوە.

was an enormous barrier

to even discussing or addressing it.

ئەو باشتر لە هەموان هێزی وێنەی دەزانی.

A simple act, in 1987, of the most famous woman in the world,

ئەو کاتەی کەوتینە ژێر کاریگەری وێنەیەک،

the Princess of Wales, touching

هەموومان هەلبژاردەیەکمان هەیە:

an HIV/AIDS infected baby

دەتوانین سەیری لایەکی کە بکەین، یان لەبارەی وێنەکە بدوێین.

did a great deal, especially in Europe, to stop that.

بە سوپاسەوە، کاتێک ئەم وێنانە دەرکەوتن

She, better than most, knew the power of an image.

لە گاردیان لە ساڵی ١٩٩٨.

زۆر گرینگیان پێی دا و لە کۆتقییدا پارەیەکی زۆریان

So when we are confronted by a powerful image,

we all have a choice:

بە هەوڵەکانی رێخراوی ئافرەتان دا.

We can look away, or we can address the image.

ئایا وێنەکان جیهانیان گۆری؟

نەخێر، بەڵام چەندین کاریگەرییان هەیە.

Thankfully, when these photos appeared in

The Guardian in 1998,

وێنەکان هانمان دەدەن پرسیار بکەین

they put a lot of focus and attention and, in the end, a lot of money

و بەرپرسیارییەتیەکانمان بەرامبەر یەکتر.

towards the Sudan famine relief efforts.

هەموو ئەو وێنانەمان بینی لە دوای کاترینا،

Did the images change the world?

و پێم وایە بۆ ملیۆنان خەڵژ

No, but they had a major impact.

کاریگەری بەهێزیان هەیە.

پێواییە بوم شێوەیە نییە

Images often push us to question our core beliefs

کەوا دوو بوون لە بیرکردنەوەی ئەمرییکیەکان

and our responsibilities to each other.

کاتێک دەنگ دەدەن لە تشرینی دووەمی ٢٠٠٨.

We all saw those images after Katrina,

and I think for millions of people

بەداخەوە، هەندێک لە وێنە گرینگەکان

they had a very strong impact.

زۆر گرافیک کە بێزارکەرە بۆ ئەوەی بیانبینین.

And I think it's very unlikely

that they were far from the minds of Americans

وێنەیەکت نیشان دەدەم لێرە،

when they went to vote in November 2008.

و وێنەیەکە لەلایەن ئیگۆن ریچارد لەسەر شەری عێراق

Unfortunately, some very important images

کە پارچەیەکی ناوازە بوو،

کە هەرگیز بڵاو نەکراوە، بە تایبەتییەکانی شەر دانرا.

are deemed too graphic or disturbing for us to see them.

بەڵام وێنەکان پێویستیان بە گرافیک نییە

I'll show you one photo here,

بۆ ئەوەی تراژیدیای شەرمان بیر بێنێتەوە.

and it's a photo by Eugene Richards of an Iraq War veteran

جۆن مۆر ئەم وێنەیەی لە گۆڕستانی ئارلینگتۆن دانا.

from an extraordinary piece of work,

دوای هەموو کاتە سەختەکانی شەر

which has never been published, called War Is Personal.

لەو ناوچانەی شەری تێدابوو،

But images don't need to be graphic

وێنەگرێک هەبوو لە ناوچە ئارامەکان

in order to remind us of the tragedy of war.

کە زیاتر کاریگەری خستە سەرم لە ئەوانی کە.

John Moore set up this photo at Arlington Cemetery.

After all the tense moments of conflict

ئەنسێل ئادەم وتی، و من هاورانیم لەگەڵی،

in all the conflict zones of the world,

تۆ ئەو وێنەیە نابەیت کە دەیکەیت.

there's one photograph from a much quieter place

ئەمە وێنەگر نییە کە وێنەکە دەگرێ،

that haunts me still, much more than the others.

ئەمە تۆی.

کە دێینە سەر هەر وێنەیەک

Ansel Adams said, and I'm going to disagree with him,

لەسەر نرخمان، و بیرو باوەرمان و سیستەم،

لە دەرئەنجامدا، وێنەکە دەنگدانەوەی دەبێت.

"You don't take a photograph, you make it."

کۆمپانیایەکەم ٧٠ ملیۆن وێنەی هەیە.

In my view, it's not the photographer who makes the photo,

من تەنیا وێنەیەکم هەیە لە ئۆفیسەکەم.

it's you.

We bring to each image

ئەمەتا.

our own values, our own belief systems,

هیوادارم جاری داهاتوو

and as a result of that, the image resonates with us.

وێنەیەک ببینی کە ئیلهامت پێ بدات،

باشترە بزانیت بۆچی،

My company has 70 million images.

من ئەوە دەزانم بە قسەکردن لەگەڵ جەماوەر،

I have one image in my office.

تۆ بە دڵنیایەوە شتێک دەکەی لە بارەییەوە.

Here it is.

I hope that the next time you see

an image that sparks something in you,

you'll better understand why,

and I know that speaking to this audience,

you'll definitely do something about it.

And thank you to all the photographers.

(Applause)