What makes a language... a language? - Martin Hilpert

Translator: Da My Tran Ngoc Reviewer: Hoàng Trung Lê

The distinct forms of speech heard

Các dạng thức của tiếng nói

around Bremen, Germany and Interlaken, Switzerland

ở quanh vùng Bremen, thuộc Đức và Interlaken, thuộc Thụy Sỹ

are considered regional dialects of the German language.

đều được xem là phương ngữ tiếng Đức.

And yet, when someone from Bremen is visiting the Swiss Alps,

Tuy nhiên, khi một người từ vùng Bremen du lịch đến vùng Alps của Thụy Sỹ,

the conversations they hear between locals will likely be incomprehensible to them.

họ sẽ không thể hiểu được cuộc trò chuyện của người dân địa phương.

Similarly, outside of China,

Tương tự vậy, bên ngoài Trung Quốc,

Mandarin and Cantonese are often referred to as Chinese dialects.

tiếng Quan Thoại và tiếng Quảng Đông thường được xem là phương ngữ tiếng Trung.

But they’re even more dissimilar than Spanish and Italian.

Nhưng chúng thậm chí còn khác biệt hơn cả tiếng Tây Ban Nha và tiếng Ý.

On the other hand, speakers of Danish, Norwegian, and Swedish,

Ngược lại, những người nói tiếng Đức, tiếng Na Uy, và tiếng Thụy Điển,

which are recognized as three distinct languages,

được xem là ba ngôn ngữ riêng biệt,

can usually communicate in their native tongues with little difficulty.

có thể giao tiếp với nhau bằng tiếng mẹ đẻ mà không gặp trở ngại gì nhiều.

And Turkish language soap operas, broadcast without dubbing or subtitles,

Các phim truyền hình Thổ Nhĩ Kì dài tập không có phụ đề hay lồng tiếng,

are some of the most popular shows in Azeri-speaking Azerbaijan.

là những chương trình truyền hình phổ biến với người Azerbaijan nói tiếng Azeri.

So, when is a form of speech considered a dialect versus a language?

Vậy thì, phương ngữ và ngôn ngữ được phân biệt như thế nào?

It seems reasonable that the degree of mutual intelligibility would determine

Có vẻ hợp lý rằng mức độ tương đồng sẽ quyết định

whether two ways of speaking are classified as separate languages

việc hai tiếng nói đó có phải là hai ngôn ngữ tách biệt

or as dialects of the same language.

hay là phương ngữ của cùng một ngôn ngữ.

But as we've seen, there are many occasions where this is not the case.

Nhưng như chúng ta đã thấy, có những thực tế lại không đúng như vậy.

Perhaps surprisingly, the distinction between a language and a dialect

Điều này có thể khiến bạn ngạc nhiên, sự phân biệt giữa ngôn ngữ và phương ngữ

usually has nothing to do with pronunciation, vocabulary,

thường không liên quan đến phát âm, từ vựng,

or any other linguistic features.

hay bất kỳ đặc điểm ngôn ngữ nào.

However, it’s not coincidental, either.

Và nó cũng không phải là sự ngẫu nhiên.

It’s a matter of politics.

Mà ở đây là vấn đề chính trị.

The basis for what’s officially deemed a language

Tiêu chuẩn chính thức cho một ngôn ngữ

was shaped by the emergence of a European nation states beginning around the 1500s.

được định hình bởi sự xuất hiện của Quốc gia Dân tộc Châu Âu từ những năm 1500

In order to establish and maintain centralized governments,

Nhằm thiết lập và duy trì Chính quyền Trung ương,

clear territorial boundaries, and state-sponsored education systems,

ranh giới lãnh thổ, hệ thống giáo dục cấp nhà nước,

many nation states promoted a standardized language.

nhiều quốc gia đã thúc đẩy một ngôn ngữ chuẩn hóa.

Which form of speech was chosen to be the standard language

Dạng thức tiếng nói nào được chọn để trở thành ngôn ngữ tiêu chuẩn

was usually based on what people spoke in the capital.

thường dựa trên tiếng nói mà người thủ đô sử dụng.

And while other forms of speech persisted, they were often treated as inferior.

Trong khi các tiếng nói khác vẫn tồn tại, chúng thường bị xem là thấp kém.

This tradition extended across the globe with European colonization

Truyền thống này lan rộng khắp thế giới cùng với chế độ thực dân Châu Âu

and into modern times.

và cho đến tận thời đại ngày nay.

Italy, for example, has at least 15 of what might be called regional dialects.

Ví dụ, trong tiếng Ý, có hơn 15 phương ngữ.

One of them, the Florentine dialect,

Một trong số đó, là tiếng Florentine,

became known as Standard Italian when the country politically unified in 1861.

được biết đến như là tiếng Ý tiêu chuẩn khi đất nước thống nhất chính trị năm 1861

It was selected because legendary authors like Dante and Machiavelli

Nó được chọn vì các tác gia huyền thoại như Dante và Machiavelli

used it in their original works,

dùng ngôn ngữ này trong các tác phẩm của mình,

And it came to represent an image of Italian national identity

và nó trở thành đại diện hình ảnh của bản sắc dân tộc Ý

that some found particularly desirable.

mà một số người đặc biệt khao khát.

Later on, in his attempt to establish a unified, fascist state,

Sau này, trong nỗ lực thành lập một nhà nước phát xít độc lập,

Italian dictator Benito Mussolini saw language standardization

Nhà độc tài người Ý Benito Mussolini đã xem việc chuẩn hóa ngôn ngữ

as an important objective.

là một mục tiêu quan trọng.

His government promoted standard Italian while prohibiting other forms of speech

Chính phủ ông ta thúc đẩy tiếng Ý chuẩn cùng lúc ngăn cấm các tiếng nói khác

from the public sphere,

ở những nơi công cộng,

framing them as backward and unsophisticated.

vu khống chúng như sự lạc hậu, kém tinh tế.

In everything from job applications to court testimonies,

Trong tất cả mọi thứ, từ đơn xin việc, đến lời khai tại tòa án,

standard languages act as gatekeepers around the world.

ngôn ngữ tiêu chuẩn đóng vai trò như người gác cổng khắp thế giới.

For instance, one 1999 study showed that landlords responded to apartment inquiries

Chẳng hạn, năm 1999 một nghiên cứu chỉ ra chủ nhà đáp ứng yêu cầu cho thuê nhà

based on what form of speech their prospective tenants used.

dựa trên tiếng nói của người có nguyện vọng thuê.

When callers spoke African-American Vernacular English, or AAVE,

Nếu người gọi điện đến dùng Tiếng Anh bản ngữ người Mỹ gốc Phi - AAVE,

landlords were more likely to reject their inquiries.

chủ nhà khả năng cao sẽ từ chối yêu cầu thuê của họ.

When they spoke so-called Standard American English,

Nếu người đó nói tiếng Anh-Mỹ tiêu chuẩn,

which is often associated with whiteness,

thường được gắn với người da trắng,

landlords responded more positively.

khả năng cao chủ nhà sẽ đồng ý.

Both of these forms of speech are considered English dialects.

Cả hai tiếng nói này đều được xem là phương ngữ tiếng Anh

In the United States, some people have cast AAVE

Tại Hoa Kỳ, một số người đóng khuôn AAVE

as an incorrect or simplified version of mainstream US English.

như một ngôn ngữ bị lỗi hoặc đơn giản hóa của tiếng Anh Mỹ chính thống.

But AAVE follows consistent grammatical rules

Nhưng AAVE tuân theo các nguyên tắc ngữ pháp nhất quán

every bit as sophisticated as other forms of English.

cũng phức tạp như các dạng thức tiếng nói khác của tiếng Anh

Linguists tend to avoid the term dialect altogether.

Các nhà ngôn ngữ học có xu hướng tránh sử dụng thuật ngữ phương ngữ.

Instead, many opt to call different forms of speech “varieties.”

Thay vào đó, họ gọi các dạng thức này là “biến thể ngôn ngữ“.

This way, languages are seen as groups of varieties.

Theo cách này, ngôn ngữ được xem là các nhóm biến thể.

So the English language is made up of varieties

Vậy tiếng Anh được tạo nên bởi nhiều biến thể

including Standard British and American English, AAVE,

bao gồm tiếng Anh - Anh tiêu chuẩn, tiếng Anh - Mỹ, AAVE,

Nigerian English, Malaysian English, and many others.

tiếng Anh - Nigeria, tiếng Anh - Malaysia và nhiều tiếng khác.

Each has its own unique history and characteristic pronunciation,

Mỗi thứ tiếng này đều có lịch sử độc đáo, và cách phát âm đặc trưng,

vocabulary, and grammatical structures.

từ vựng, hệ thống cấu trúc ngữ pháp.

But the dividing line between varieties is murky.

Nhưng ranh giới của các biến thể ngôn ngữ thì không rõ ràng.

Human language, in all its cross-pollinating, ever-evolving glory,

Ngôn ngữ nhân loại, là sự giao thoa, phát triển không ngừng,

naturally resists the impulse to sort it into neat buckets.

nó chống lại sự sắp xếp vào khuôn mẫu một cách tự nhiên.

Oftentimes, forms of speech exist on a kind of linguistic continuum

Thông thường, các dạng thức lời nói tồn tại như một thể liên tục của ngôn ngữ

where they overlap with others,

nơi chúng xếp lớp lên nhau,

and the differences between them are gradual—

và sự khác biệt giữa chúng đang dần

not clear cut.

không còn rõ ràng.

And that’s the confounding beauty of the dynamic, diverse,

Và đó chính là vẻ đẹp pha trộn của hệ thống giao tiếp

and dazzling universe of human communication.

năng động, đa dạng, đáng kinh ngạc của nhân loại.