The history of our world in 18 minutes | David Christian | TED

David Christian : Lịch sử vĩ đại

Translator: tranthi hue Reviewer: Thach Thao Nguyen Phuc

Đầu tiên , đó là một đoạn video.

First, a video.

Yes, it is a scrambled egg.

Vâng, đó là một quả trứng đang được đánh

Nhưng,khi bạn nhìn nó

But as you look at it,

I hope you'll begin to feel just slightly uneasy.

Tôi hi vọng bạn sẽ bắt đầu cảm nhận được rằng

làm điều đó không khó

Because you may notice that what's actually happening

Bởi vì bạn có thể biết rằng điều gì đang xảy ra

Đó là quả trứng thì không thể tài nào khuấy được chính nó.

is that the egg is unscrambling itself.

And you'll now see the yolk and the white have separated.

Và bây giờ bạn sẽ thấy lòng đỏ và lòng trắng đã được tách ra làm hai

And now they're going to be poured back into the egg.

Và tiếp theo chúng ta sẽ đổ lại thành một cái trứng

Và chúng ta điều biết tất cả những điều thuộc về mình

And we all know in our heart of hearts

that this is not the way the universe works.

rằng đây không phải là cách mà vũ trụ vận hành

A scrambled egg is mush -- tasty mush -- but it's mush.

Qủa trứng được đánh là một chất đặc sệt ,đầy hương vị , nhưng đó chỉ là một chất bột đặt biệt .

An egg is a beautiful, sophisticated thing

Một quả trứng là một điều vừa xinh đẹp vừa phức tạp

that can create even more sophisticated things,

và nó thậm chí còn có thể tạo ra nhiều điều phức tạp hơn thế nữa,

such as chickens.

chẳng hạn như là những chú gà

And we know in our heart of hearts

Và chính chúng ta hiểu được rằng

that the universe does not travel from mush to complexity.

vũ trụ không chuyển động

từ một chất đặc sệt đến sự phức tạp.

In fact, this gut instinct

Thật sự,bản năng này

is reflected in one of the most fundamental laws of physics,

được phản ánh trong một trong những định luật cơ bản nhất của vât lý.

the second law of thermodynamics, or the law of entropy.

quy luật thứ hai của nhiệt động lực học , hay là quy luật của entropy

Điều đó nói một cách cơ bản rằng

What that says basically

is that the general tendency of the universe

khuynh hướng chung của vũ trụ là

chuyển động từ trật tự

is to move from order and structure

và cấu trúc

to lack of order, lack of structure --

đến cấu trúc của cấu trúc và trật tự

thực tế đối với chất bột đặc này

in fact, to mush.

And that's why that video feels a bit strange.

Và đó là lí do tại sao đoạn video này

có vẻ xa lạ

And yet, look around us.

Nhưng chưa

hãy nhình xung quanh chúng ta

What we see around us is staggering complexity.

Chúng ta thấy được gì

là sự phức tạp gây sửng sốt

Eric Beinhocker estimates that in New York City alone,

Eric Beinhocker ước tính rằng chỉ riêng thành phố New York

there are some 10 billion SKUs, or distinct commodities, being traded.

Có 10 triệu đầu lâu, hay là các hàng hoá khác biệt được giao dịch.

That's hundreds of times as many species as there are on Earth.

Con số này sẽ gấp hàng trăn lần

ở trên khắp hành tinh

And they're being traded by a species of almost seven billion individuals,

Các loài này bị buôn bán bỏi loài người

Với dân số gần 7 tỉ người

who are linked by trade, travel, and the Internet

Con người kết nối với nhau bởi buôn bán, đi lại và Internet

into a global system of stupendous complexity.

Trở thánh một hệ thống toàn cầu

mang tính đa dạng kỳ diệu

So here's a great puzzle:

Vậy đây là một thách đố lớn

Trong vũ trụ

in a universe ruled by the second law of thermodynamics,

đượcđiều hành bởi định luật thứ hai của nhiệt động lực học

how is it possible

làm sao nó có thể

to generate the sort of complexity I've described,

để tạo ra sự phức tạp như tôi đã miêu tả

the sort of complexity represented by you and me

Loại đa dạng được giới thiệu bởi các bạn và tôi

và trung tâm hội nghị

and the convention center?

Vâng câu trả lời dường như là

Well, the answer seems to be,

the universe can create complexity,

vũ trụ có thể tạo ta sự đa dạng

but with great difficulty.

nhưng rất khó khăn

In pockets,

Ở trong những chiếc túi,

there appear what my colleague, Fred Spier,

xuất hiện cái mà bạn đồng nghiệp của tôi,Fred Spier,

calls "Goldilocks conditions" --

gọi là "những điều kiện Goldilocks"

not too hot, not too cold,

không quá nóng, cũng không quá lạnh,

just right for the creation of complexity.

chỉ thích hợp cho việc tạo ra sự đa dạng

And slightly more complex things appear.

Và những điều phức tạp hơn một chút xúât xuất hiện

And where you have slightly more complex things,

Và nơi mà bạn có những điều phức tạp hơn

you can get slightly more complex things.

bạn có thể nhận được những điều phức tạp hơn

Và theo cách này ,việc xây dựng sự phức tạp

And in this way, complexity builds stage by stage.

qua từng giai đoạn

Mỗi gian đoạn là huyền bí

Each stage is magical

because it creates the impression of something utterly new

bởi vì nó tạo ra ấn tượng về một điều gì đó hoàn toàn mới

xuất hiện hầu như từ những nơi không xác định trong vũ trụ

appearing almost out of nowhere in the universe.

We refer in big history to these moments as threshold moments.

Chúng ta đề cập những khoảnh khắc lịch sử đó

như là những ngưỡng cửa

Và ở mỗi ngưỡng cửa

And at each threshold, the going gets tougher.

sẽ trở nên khó khăn hơn.

The complex things get more fragile,

Những điều phức tạp trở nên mong manh,

more vulnerable;

và dễ vỡ hơn nữa,

the Goldilocks conditions get more stringent,

Những điều kiện Goldilocks trở nên nghiêm ngặt hơn,

and it's more difficult to create complexity.

và trở nên khó khăn hơn

để tạo ra sự phức tạp.

Now, we, as extremely complex creatures,

Bây giờ chúng ta là những sinh vật cực kì phức tạp

dám liều lĩnh để biết về câu chuyện

desperately need to know this story

of how the universe creates complexity despite the second law,

vũ trụ tạo nên sự phức tạp như thế nào

bất chấp quy luật thứ hai

and why complexity means vulnerability and fragility.

và tại sao sự phức tạp

lại có nghĩa là lỗ hổng

và dễ vỡ

And that's the story that we tell in big history.

Và đó chính là câu chuyện mà chúng ta sẽ nói trong lịch sử vĩ đại này

But to do it, you have do something

Nhưng để làm được nó , bạn có vài thứ cần làm

that may, at first sight, seem completely impossible.

điều đó có thể là ngay lần đầu tiên, dường như là hoàn toàn không thể.

Bạn phải có một cuộc điều tra về toàn bộ lịch sử của vũ trụ.

You have to survey the whole history of the universe.

So let's do it.

Vậy chúng ta hãy cùng làm điều này.

(Laughter)

(Cười)

Let's begin by winding the timeline back

Hãy bắt đầu bằng việc quay ngược thời gian

13.7 billion years,

13,7 tỉ năm

to the beginning of time.

để bắt đầu một thời đại.

Around us, there's nothing.

Chẳng có gì ở quanh chúng ta cả.

There's not even time or space.

Đó thậm chí không phải là thời gian hay không gian.

Imagine the darkest, emptiest thing you can

Bạn có thể tưởng tượng ra những điều tối tăm ,trống rỗng nhât

và đóng khối nó trong một gazillion

and cube it a gazillion times and that's where we are.

và đó là nơi mà chúng ta tồn tại.

And then suddenly,

Và sau đó thật bất ngờ ,

bang!

bang ! một tiếng nổ lớn .Một vũ trụ xuất hiện ,toàn bộ vũ trụ

A universe appears, an entire universe.

And we've crossed our first threshold.

Và chúng ta đã vượt qua ngưỡng cửa đầu tiên

The universe is tiny; it's smaller than an atom.

Vũ trụ ở đây thật là nhỏ bé,nó nhỏ hơn cả một nguyên tử

It's incredibly hot.

Nó cực kì nóng

It contains everything that's in today's universe,

Nó chứa đựng mọi thứ trong vũ trụ ngày nay,

so you can imagine, it's busting.

vì vậy bạn có thể tưởng tượng,nó đang vỡ ra,

And it's expanding at incredible speed.

và nó lan ra với một tốc độ đáng kinh ngạc.

And at first, it's just a blur,

Trước hết đó chỉ là một vết mực ,

but very quickly distinct things begin to appear in that blur.

nhưng những điều riêng biệt bắt đầu xuất hiện rất nhanh từ vết mực đó

Within the first second,

Trong giây thứ nhất ,

energy itself shatters into distinct forces

chính năng lượng tự chuyển hoá vào những năng lượng riêng biệt

including electromagnetism and gravity.

bao gồm cả điện từ và lực hấp dẫn

Và năng lượng làm cho mọi thứ khác trở nên khá bí hiểm

And energy does something else quite magical:

it congeals to form matter --

nó đông lại để tạo ra vật chất

những vi lượng sẽ tạo ra những proton

quarks that will create protons

và những lepton bao gồm cả electron

and leptons that include electrons.

And all of that happens in the first second.

Tất cả những điều này xảy ra ở những giây đầu tiên

Now we move forward 380,000 years.

Bây giờ chúng ta sẽ tiến đến 380.000 năm

That's twice as long as humans have been on this planet.

Đó là lần thứ hai khi con người xuất hiện trên hành tinh này

And now simple atoms appear of hydrogen and helium.

Và bây giờ những nguyên tử đơn giản xuất hiện

của khí hidro và khí heli

Now I want to pause for a moment,

Ngay lúc này tôi muốn dừng lại một chút

380,000 years after the origins of the universe,

380.000 năm sau khi vũ trụ bắt đầu

because we actually know quite a lot about the universe at this stage.

bởi vì thật sự chúng ta biết khá nhiều

về vũ trụ trong giai đoạn này

We know above all that it was extremely simple.

chúng ta biết tất cả những điều trên là cực kì đơn giản

It consisted of huge clouds of hydrogen and helium atoms,

Nó bao gồm những đám mây lớn

của những phân tử khí hydro và khí heli

and they have no structure.

và chúng không có cấu trúc gì cả

They're really a sort of cosmic mush.

Chúng thật sự là một loại chất đặc sệt thuộc về vũ trụ

But that's not completely true.

Nhưng điều này không hoàn toàn đúng

Recent studies

Những nghiên cứu gần đây

by satellites such as the WMAP satellite

bởi các vệ tinh như:WMAP

have shown that, in fact,

đã chỉ ra rằng thực sự chỉ có hững sự khác biệt nhỏ ỏ trong bối cảnh đó

there are just tiny differences in that background.

What you see here,

Những gì bạn thấy ở đây

the blue areas are about a thousandth of a degree cooler

các khu vực màu xanh chỉ có khoảng 1/1000 so với mức độ lạnh

ở các khu vực màu đỏ.

than the red areas.

Có những sự khác biệt rất nhỏ,

These are tiny differences,

but it was enough for the universe to move on

nhưng đó là đủ để vũ trụ có thể di chuyển tới

to the next stage of building complexity.

giai đoạn kế tiếp của việc tạo ra sự phức tạp.

And this is how it works.

Và ở đây nó hoạt động như thế nào.

Gravity is more powerful where there's more stuff.

Trọng lực có sức mạnh hơn cả.

khi có nhiều chất hơn

So where you get slightly denser areas,

Vì vậy nơi mà bạn có thể nhận thấy những khu vực dày đặc hơn,

trọng lực bắt đầu kết lại thành những đám mây

gravity starts compacting clouds of hydrogen and helium atoms.

từ những nguyên tử khí hydro và khí heli.

Cho nên chúng ta có thể tượng vũ trụ vỡ tan ra

So we can imagine the early universe breaking up into a billion clouds.

thành một tỉ đám mây.

And each cloud is compacted,

Và mỗi đám mây là đượcnén lại,

gravity gets more powerful as density increases,

trọng lực trở nên mạnh hơn khi mật độ tăng lên,

the temperature begins to rise at the center of each cloud,

nhiệt độ bắt đầu tăng lên ở giữa những đám mây,

và sau đó là ở trung tâm của mỗi đám mây,

and then, at the center,

the temperature crosses the threshold temperature

nhiệt độ vượt qua ngưỡng nhiệt độ là

of 10 million degrees,

10 triêu độ

protons start to fuse,

các proton bắt đầu nóng chảy,

there's a huge release of energy,

đó là một sự giải phóng năng lượng lớn,

and --

và bang ! một tiếng nổ vang lên

bam!

We have our first stars.

Chúng ta đã có những vì sao đầu tiên

From about 200 million years after the Big Bang,

Khoảng 200 triệu năm sau vụ nổ Bing Bang,

stars begin to appear all through the universe,

những vì sao bắt đầu xuất hiện khắp vũ trụ,

hàng tỉ vì sao

billions of them.

And the universe is now significantly more interesting

Và vũ trụ bây giờ trở nên thú vị

and more complex.

và phức tạp hơn

Stars will create the Goldilocks conditions

Những vì sao sẽ tạo nên những điều kiện Goldilocks

để vượt qua hai ngưỡng cửa mới

for crossing two new thresholds.

When very large stars die,

Khi những vì sao có kích thước rất lớn mất đi

chúng làm nhiệt độ trở nên nhiệt độ quá cao

they create temperatures so high

that protons begin to fuse in all sorts of exotic combinations,

đến nỗi các proton bắt đầu nóng chảy trong tất cả những sự kết hợp kì lạ

để hình thành nên tất cả các yếu tố của bảng tuần hoàn

to form all the elements of the periodic table.

Nếu ,giống như tôi, bạn đang đeo một chiếc nhẫn vàng

If, like me, you're wearing a gold ring,

it was forged in a supernova explosion.

nó đã được luyện trong một vụ nổ sao băng

So now the universe is chemically more complex.

Cho nên bây giờ vũ trụ trở nên phức tạp hơn về phương diện hoá học

Và về phương diện hoá học nó làm cho vũ trụ trở nên phức tạp hơn

And in a chemically more complex universe,

it's possible to make more things.

nó có khả năng tạo ra nhiều thứ hơn thế nữa

And what starts happening is that, around young suns,

và điều gì sẽ xảy ra

đó là, xung quanh các mặt trời vừa hình thành ,

young stars,

những ngôi sao vừa được hình thành

all these elements combine, they swirl around,

tất cả những yếu tố này kết hợp lại ,chúng xoay vòng xung quanh

the energy of the star stirs them around,

năng lượng của ngôi sao chuyển động xung quanh chúng

chúng tạo nên những phần tử và bông tuyết

they form particles, they form snowflakes, they form little dust motes,

chúng tạo nên những hạt bụi nhỏ

chúng tạo ra những tảng đá và những hành tinh nhỏ

they form rocks, they form asteroids,

và cuối cùng chúng hình thành những hành tinh và mặt trăng

and eventually, they form planets and moons.

And that is how our solar system was formed,

đó là hệ năng lượng mặt trời của chúng ta đã được hình thành như thế nào

four and a half billion years ago.

cách đây 4,5 tỉ năm trước đây

Những hành tinhcủa đá giống như trái đất của chúng ta

Rocky planets like our Earth are significantly more complex than stars

dường như phức tạp hơn các vì sao

because they contain a much greater diversity of materials.

bởi vì chúng chứa đựng sự đa dạng lớn hơn của các vật chất

So we've crossed a fourth threshold of complexity.

Như vậy chúng ta đã đi qua ngưỡng cửa thứ tư của sự phức tạp

Now, the going gets tougher.

Bây giờ , mọi thứ trở nên cứng hơn

The next stage introduces entities that are significantly more fragile,

Giai đoạn tiếp theo xuất hiện các thực thể

và trở nên dễ vỡ hơn,

significantly more vulnerable,

vói mức độ tổn thương đáng kể,

but they're also much more creative

nhưng chúng cũng có nhiều sự sáng tạo hơn

and much more capable of generating further complexity.

và có khả năng phát sinh ra sự phức tạp nhiều hơn nữa.

I'm talking, of course, about living organisms.

tất nhiên , tôi đang nói

về những cá thể sống

Living organisms are created by chemistry.

những cá thể này được tạo ra bởi chất hoá học

We are huge packages of chemicals.

chúng ta là những hộp đa hoá chất khổng lồ.

So, chemistry is dominated by the electromagnetic force.

Vì vậy chất hoá học bị thống trị bởi năng lượng điện từ

That operates over smaller scales than gravity,

nó hoạt động thông qua những mảng tế bào nhỏ hơn cả trọng lực,

which explains why you and I are smaller than stars or planets.

và điều này lý giải tại sao tôi và bạn

là nhỏ hơn so với các vì sao hay các hành tinh

Bây giờ những điều kiện hoá học lí tưởng là gì ?

Now, what are the ideal conditions for chemistry?

What are the Goldilocks conditions?

Các điều kiện Goldilocks là gì ?

Well, first, you need energy,

Vâng đầu tiên ,bạn cần có năng lượng

nhưng không quá nhiều

but not too much.

In the center of a star, there's so much energy

Bởi lẽ ở giữa trung tâm của vì sao , có quá nhiều năng lượng,

that any atoms that combine will just get busted apart again.

đến nỗi bất cứ nguyên tử kết hợp nào sẽ vỡ ra ngoài thêm một lần nữa

Nhưng cũng không quá ít

But not too little.

In intergalactic space,

Không gian ở giữa những thiên hà, có quá ít năng lượng

there's so little energy that atoms can't combine.

đến nỗi những nguyên tử không thể kết hợp với nhau được

What you want is just the right amount,

Tất cả những điều bạn cần chỉ là một khối lượng phù hợp

and planets, it turns out, are just right,

và những hành tinh mà nó chuyển hoá sẽ phù hợp

because they're close to stars, but not too close.

bởi vì chúng ở gần các vì sao ,nhưng không quá gần

You also need a great diversity of chemical elements,

Bạn cũng cần có sự đa dạng lớn của các yếu tố hoá học

và bạn cần chất lỏng như nước

and you need liquids, such as water.

Tại sao?

Why?

Well, in gases, atoms move past each other so fast

Vâng cũng như trong khí ,các nguyên tử chuyển động qua lại với nhau quá nhanh

đến nỗi chúng ta không thể giật mạnh lên

that they can't hitch up.

In solids,

Trong các chất rắn ,

atoms are stuck together, they can't move.

các nguyên tử mắc kẹt với nhau, chúng không thể chuyển động được.

In liquids,

Đối với các chất lỏng,

they can cruise and cuddle

chúng có thể hành trình đi đâu đó và cuộn mình lại

và liên kết để hình thành những phân tử.

and link up to form molecules.

Bây giờ chúng ta sẽ tìm những điều kiện Goldilocks ở đâu?

Now, where do you find such Goldilocks conditions?

Well, planets are great,

Vâng những hành tinh thật vĩ đại

and our early Earth was almost perfect.

và trái đất ở giai đoạn sơ khai

đã hầu như là hoàn hảo

Đó là khoảng cách chính xác từ vì sao của nó

It was just the right distance from its star

đến những đại dương mênh mông nước

to contain huge oceans of liquid water.

And deep beneath those oceans,

Và sâu bên dưới những đại dương đó

at cracks in the Earth's crust,

tại các vết nứt của lớp vỏ Trái Đất

you've got heat seeping up from inside the Earth,

bạn sẽ thấy sự bốc nhiệt từ bên trong Trái đất

and you've got a great diversity of elements.

và bạn vùa nhận được những yếu tố của sự đa dạng vĩ đại

So at those deep oceanic vents,

Vì vậy tại những lỗ thông hơi ở đại dương sâu thẳm

fantastic chemistry began to happen,

chất hoá học tuyệt vời bắt đầu xuất hiện

and atoms combined in all sorts of exotic combinations.

và các nguyên tử đã kết hợp trong tất cả các loai kết hơp kì lạ

But of course, life is more than just exotic chemistry.

Nhưng tất nhiên ,cuộc sống là đa dạng hơn

so vói các chất hoá học kì lạ

Làm thế nào bạn có thể ổn định

How do you stabilize those huge molecules

những phân tử khổng lồ này

that seem to be viable?

đó dường như có thể làm được

Well, it's here that life introduces an entirely new trick.

Vâng đây là nơi mà cuộc sống đua ra

một thủ thuật hoàn toàn mới

You don't stabilize the individual;

Bạn không thể ổn định từng cá thể

you stabilize the template,

bạn chỉ ổn định mẫu đó

the thing that carries information,

điều mà mang đến thông tin

và bạn cho phép mẫu đó tự sao chép chính nó

and you allow the template to copy itself.

Và DNA ,tất nhiên

And DNA, of course, is the beautiful molecule

là phân tử tuyệt vời

that contains that information.

bởi nó chứa đựng thông itn

You'll be familiar with the double helix of DNA.

Bạn sẽ làm quen với các chuỗi xoắn kép của DNA

Each rung contains information.

Mỗi bậc thang bao gồm thông tin

Vì vậy DNA lưu trữ thông tin

So, DNA contains information about how to make living organisms.

về cách hình thành sinh vật

và DNA còn sao chép chính nó

And DNA also copies itself.

Nó sao chép

So, it copies itself

and scatters the templates through the ocean.

và phân tán các khuôn mẫu qua các đại dương

khi thông tin lan rộng

So the information spreads.

chú ý rằng thông tin đã trở thành một phần của câu chuyện chúng ta

Notice that information has become part of our story.

Mặc dù vẻ đẹp thật sự của DNA

The real beauty of DNA though is in its imperfections.

nằm trong sự khoong hoàn hảo của nó

As it copies itself, once in every billion rungs,

khi nó tự sao chép

khi trong hàng tỉ bâc thang

there tends to be an error.

có khuynh hướng có lỗi

And what that means is that DNA is, in effect, learning.

và điều này có nghĩa là

thực chất DNA là kiến thức

It's accumulating new ways of making living organisms

Nó đang tích luỹ những cách mới trong việc tạo ra các sinh vật

bởi vì xuất hiện lỗi

because some of those errors work.

Do đó DNA là kiến thức

So DNA's learning

and it's building greater diversity and greater complexity.

Và nó đang tạo ra sự đa dạng và sự phức tạp lớn hơn

And we can see this happening over the last four billion years.

chúng ta có thể thấy điều này xãy ra hơn 4 tỉ năm qua

For most of that time of life on Earth,

Vì hầu hết khoảng thời gian của cuộc sống trong thời gian đó trên trái đất

sinh vật đã khá đơn giản

living organisms have been relatively simple --

chỉ một tế bào

single cells.

But they had great diversity, and, inside, great complexity.

nhưng chúng có sự đa dạng rất lớn

và bên trọng là sự phức tạp

Then from about 600 to 800 million years ago,

sau đó khoảng 600 đến 800 triệu năm cách đây

multi-celled organisms appear.

các sinh vật đa bào xuất hiện

You get fungi, you get fish,

chúng ta có nấm , cá

cây cối

you get plants,

you get amphibia, you get reptiles,

lớp lưỡng cư, bò sát

and then, of course, you get the dinosaurs.

và sau đó là khủng long

And occasionally, there are disasters.

Thỉnh thoảng xuất hiện các thảm hoạ

Sixty-five million years ago,

cách đây 65 triệu năm

an asteroid landed on Earth

Một hành tinh nhỏ đổ bộ trên trái đất

near the Yucatan Peninsula,

gần Yucatan Peninsula

creating conditions equivalent to those of a nuclear war,

tạo ra các điều kiện tương đương với điều kiện của một cuộc chiến hạt nhân

and the dinosaurs were wiped out.

khi khủng long tuyệt chủng

Điều tồi tệ cho khủng long

Terrible news for the dinosaurs,

but great news for our mammalian ancestors,

nhung là tin vui cho tổ tiên của chúng ta

họ phát triển hưng thịnh

who flourished

in the niches left empty by the dinosaurs.

ở nhũng nơi được để lại bởi khủng long

And we human beings are part of that creative evolutionary pulse

Và con người chúng ta

là một phần của xung tiến hoá sáng tạo

bắt đầu cách đây 65 triệu năm

that began 65 million years ago

with the landing of an asteroid.

với cuộc đổ bộ của một tiểu hành tinh

Humans appeared about 200,000 years ago.

Con người xuất hiện cách đây khoảng 200.000

And I believe we count as a threshold in this great story.

Và tôi tin chúng ta đang bước đến

như là một ngưỡng cửa của câu chuyện lịch sử vĩ đại này

Let me explain why.

Để tôi giải thích lí do tại sao

We've seen that DNA learns in a sense,

Chúng ta đã thấy rằng DNA học được trong một phương chiều nào đó

it accumulates information.

nó tích lũy thông tin

But it is so slow.

Nhưng nó là quá chậm

DNA tích lũy thông tin

DNA accumulates information through random errors,

thông qua những sai sót ngẫu nhiên

some of which just happen to work.

một trong số đó chỉ xảy ra để tiến hành công việc

But DNA had actually generated a faster way of learning:

Nhưng DNA đã thật sự phát sinh ra một cách tiến hóa nhanh hơn

nó đã tạo ra những cá thể sống có não bộ

it had produced organisms with brains,

and those organisms can learn in real time.

và những cá thể đó có thể nghiên cứu trong thời gian thực tế

Chúng thu thập thông tin , chúng nghiên cứu

They accumulate information, they learn.

The sad thing is, when they die,

Có một điều đáng buồn là

khi chúng chết đi .những thông tin đó cũng biến mất theo chúng

the information dies with them.

Now what makes humans different is human language.

Hiện taị điều gì tạo nên sự khác biệt của con người

đó chính là ngôn ngữ của loài người

We are blessed with a language, a system of communication,

Chúng ta đã được ban cho một hệ thống ngôn ngữ , một hệ thống giao tiếp

rất mạnh mẽ và chính xác

so powerful and so precise

that we can share what we've learned with such precision

đến nỗi chúng ta có thể chia sẻ những gì chúng ta học được với một sự chính xác

rằng nó có thể tích lũy thông tin trong bộ nhớ tổng hợp

that it can accumulate in the collective memory.

Và điều này có nghĩa rằng

And that means

it can outlast the individuals who learned that information,

nó có thể tồn tại lâu hơn các cá thể nghiên cứu những thông tin đó

và nó có thể tích lũy từ thế hệ này qua các thế hệ khác

and it can accumulate from generation to generation.

And that's why, as a species, we're so creative and so powerful,

Và đó là lí do tại sao chúng ta là một loài rất sáng tạo

và đầy quyền lực

and that's why we have a history.

và đó là lý do tại sao chúng ta có một lịch sử

Chúng ta dường như là loài duy nhất trong bốn tỉ năm

We seem to be the only species in four billion years

để có tài năng này

to have this gift.

tôi gọi đây là khả năng

I call this ability collective learning.

nghiên cứu tổng hợp

It's what makes us different.

Đó là điều tạo nên sự khác biệt giữa chúng ta

We can see it at work in the earliest stages of human history.

Chúng ta có thể thấy điều này trong công cuộc nghiên cứu

trong những giai đoạn sớm nhất của lịch sử loài

We evolved as a species in the savanna lands of Africa,

Chúng ta tiến hóa như một loài

trên những vùng thảo nguyên châu Phi

but then you see humans migrating into new environments,

nhưng sau đó bạn có thể thấy sự di cư của loài người đến những môi trường mới

into desert lands, into jungles,

đến các miền sa mạc , khu rừng rậm

into the Ice Age tundra of Siberia --

vào thời kì băng hà lãnh nguyên của Siberia

với môi trường khắc nghiệt

tough, tough environment --

into the Americas, into Australasia.

sang châu Mỹ ,châu Úc

Mỗi lần di cư liên quan đến việc nghiên cứu

Each migration involved learning --

nghiên cứu những phương cách mới để khai thác môi trường

learning new ways of exploiting the environment,

new ways of dealing with their surroundings.

những phương cách mới để làm quen với môi trường xung quanh

Then 10,000 years ago,

Sau đó cách đây 10.000 năm

exploiting a sudden change in global climate

đã khám phá ra được sự thay đổi bất ngờ của khí hậu toàn cầu

với sự kết thúc của kỉ băng hà cuối cùng

with the end of the last ice age,

con người học được cách trồng trọt

humans learned to farm.

Farming was an energy bonanza.

Nông nghiệp là nguồn năng lượng có sản lượng cao

Và khám phá ra rằng năng lượng ,

And exploiting that energy, human populations multiplied.

quần thể người được nhân rộng

Human societies got larger, denser, more interconnected.

Xã hôi loài người trở nên rộng lớn hơn ,dày đặc hơn

và được kết nối với nhau nhiều hơn

Và sau đó cách đây khoảng 500 năm

And then from about 500 years ago,

humans began to link up globally

con người bắt đầu liên kết với toàn cầu

through shipping, through trains,

thông qua tàu thủy ,tàu điện

through telegraph, through the Internet,

qua điện báo , Internet,

until now we seem to form a single global brain

cho đến khi chúng ta dường như hình thành được

một bộ não toàn cầu

của gần như bảy tỉ cá thể

of almost seven billion individuals.

Và bộ não đó đang học với tốc độ chóng mặt

And that brain is learning at warp speed.

And in the last 200 years, something else has happened.

Và cách đây 200 năm ,những thứ khác đã xảy ra

chúng ta đã gặp được một nguồn năng lượng khác đầy may mắn

We've stumbled on another energy bonanza

trong những nhiên liệu hóa thạch

in fossil fuels.

Vì vậy những nguồn nguyên liệu hóa thạch và nghiên cứu tổng hợp cùng với nhau

So fossil fuels and collective learning together

explain the staggering complexity we see around us.

giải thích sự phức tạp đáng kinh ngạc

mà chúng ta thấy xung quanh mình

So --

Vì vậy , ở đây chúng ta

Here we are,

quay trở về với trung tâm qui ước

back at the convention center.

We've been on a journey, a return journey, of 13.7 billion years.

Chúng ta đang ở trong một cuộc hành , một cuộc hành trình trở về

của 13,7 tỉ năm

I hope you agree this is a powerful story.

Tôi hi vọng bạn đồng ý rằng đây là một câu chuyện đầy sức ảnh hưởng

And it's a story in which humans play an astonishing and creative role.

Và đó là câu chuyện mà ở đó con người

đóng một vai trò đáng ngạc nhiên và sáng tạo

But it also contains warnings.

Nhưng nó cũng tồn tại những cảnh báo nguy hiểm

Collective learning is a very, very powerful force,

Việc nghiên cứu tổng hợp là một động lực rất , rất mạnh mẽ ,

and it's not clear that we humans are in charge of it.

và điều đó không rõ ràng

rằng con người chúng ta chịu trách nhiệm với nó .

Tôi nhớ rất rõ như một đứa trẻ lớn lên ở nước Anh

I remember very vividly as a child growing up in England,

sống qua cuộc khủng hoảng tên lửa Cuban

living through the Cuban Missile Crisis.

For a few days, the entire biosphere

Chỉ trong vòng một vài ngày

toàn bộ sinh quyển

seemed to be on the verge of destruction.

dường như đã ở trên bề mặt của sự hủy diệt

And the same weapons are still here,

Và những vũ khí giống nhau vẫn còn đó

and they are still armed.

và họ vẫn còn vũ trang

Nếu chúng ta tránh cái bẫy đó

If we avoid that trap, others are waiting for us.

thì những thứ khác đang đợi chúng ta

We're burning fossil fuels at such a rate

Chúng ta đang đốt cháy những nhiên liệu hóa thạch với một tốc độ như vậy

that we seem to be undermining the Goldilocks conditions

chúng ta dường như làm suy yếu những điều kiện Goldilocks

that made it possible for human civilizations

làm cho nó có thể là những nền văn minh nhân loại

to flourish over the last 10,000 years.

để phát triển mạnh trong vòng mười năm qua

So what big history can do

Vì vậy điều mà lịch sử vĩ đại có thể làm

is show us the nature of our complexity and fragility

là chỉ cho chúng ta thấy bản chất của sự phức tạp và mong manh của mình

và những nguy hiểm mà chúng ta đang đối mặt

and the dangers that face us,

nhưng nó cũng chỉ cho chúng ta thấy rằng

but it can also show us our power with collective learning.

sức mạnh của chúng ta cùng với việc nghiên cứu tổng hợp

And now, finally --

Và bây giờ , cuối cùng là ,

this is what I want.

đây là điều tôi muốn

I want my grandson, Daniel,

Tôi muốn cháu trai Daniel của tôi

and his friends and his generation,

và bạn của nó cùng thế hệ của nó

trên toàn thế giới

throughout the world,

biết được câu chuyện lịch sử to lớn này

to know the story of big history,

and to know it so well

và hiểu nó một cách sâu sắc

cho chúng hiểu rằng

that they understand both the challenges that face us

cả những thách thức mà chúng ta đang đối mặt

and the opportunities that face us.

và cả những cơ hội mà chúng ta có

And that's why a group of us

Và đó là lí do tại sao nhóm chúng tôi

are building a free, online syllabus

đang xây dựng một giáo trình trực tuyến miễn phí

trong lịch sử vĩ đại

in big history

for high-school students throughout the world.

dành cho học sinh trung học trên toàn thế giới

Chúng tôi tin rằng lịch sử vĩ đại

We believe that big history

will be a vital intellectual tool for them,

sẽ là một công cụ trí tuệ sáng tạo cho họ

as Daniel and his generation

khi Daniel và thế hệ của nó

face the huge challenges

đối mặt với những thách thức lớn

and also the huge opportunities

và cũng như các cơ hội rộng mở

ahead of them at this threshold moment

phía trước chúng ở ngưỡng cửa thứ ba

trong lịch sử của hành tinh xinh đẹp của chúng ta

in the history of our beautiful planet.

I thank you for your attention.

Cám ơn sự quan tâm của các bạn

(Applause)

(Tiếng vỗ tay)