3 clues to understanding your brain | VS Ramachandran

Translator: Bledi Bejo Reviewer: Amantia Gjikondi

Well, as Chris pointed out, I study the human brain,

Ashtu siç vuri në pah edhe Kris, unë studjoj trurin e njeriut --

the functions and structure of the human brain.

funksionet dhe strukturën e trurit njerëzor.

And I just want you to think for a minute about what this entails.

Dhe dëshiroj të mendoni për një moment çfarë nënkupton kjo.

Here is this mass of jelly, three-pound mass of jelly

Kemi një masë xhelatinoze -- një kile e gjysëm prej xhelatine

you can hold in the palm of your hand,

mund ta mbani në pëllëmbë të dorës,

and it can contemplate the vastness of interstellar space.

dhe ajo masë mund të meditojë mbi pafundësinë e hapësirës ndëryjore.

It can contemplate the meaning of infinity

Mund të meditoj mbi kuptimin e pafundësisë

and it can contemplate itself contemplating on the meaning of infinity.

mund të meditojë mbi veten që po mediton mbi kuptimin e pafundësisë.

And this peculiar recursive quality that we call self-awareness,

Dhe kjo cilësi e veçantë ripërsëritëse që ne e quajmë vetë-ndërgjegjësim,

which I think is the holy grail of neuroscience, of neurology,

unë mendoj që është kapitulli i fundit i neuroshkencës, së neurologjisë,

and hopefully, someday, we'll understand how that happens.

dhe shpresojmë që ndonjë ditë, do të kuptojmë sesi ndodh.

OK, so how do you study this mysterious organ?

Dakort, por si mund të studiohet ky organ misterioz?

I mean, you have 100 billion nerve cells,

Kemi 100 miliardë qeliza nervore,

little wisps of protoplasm, interacting with each other,

copëza të vogla protoplazme, që ndërveprojnë me njëra-tjetrën,

and from this activity emerges the whole spectrum of abilities

dhe nga ky aktivitet lind një mori aftësish

that we call human nature and human consciousness.

që ne e quajmë natyra njerëzore dhe vetëdija njerëzore.

How does this happen?

Dhe si ndodh kjo?

Well, there are many ways of approaching the functions of the human brain.

Ka shumë mënyra për të studiuar funksionet e trurit njerëzor.

One approach, the one we use mainly,

Një teknikë, ajo që përdoret kryesisht,

is to look at patients with sustained damage to a small region of the brain,

është të vëzhgojmë pacientë që kanë pësuar dëmtim në një seksion të vogël të trurit,

where there's been a genetic change in a small region of the brain.

ku ka pasur një ndryshime gjenetik në një pjesë të vogël të trurit.

What then happens is not an across-the-board reduction

Në këto raste nuk ndodh një ulje e përgjithshme

in all your mental capacities,

e të gjitha kapaciteteve mendore,

a sort of blunting of your cognitive ability.

një lloj zbehje e mprehtësisë të aftësive kognitive.

What you get is a highly selective loss of one function,

Ajo që ndodh është humbja selektive e një funksioni të vetëm specifik

with other functions being preserved intact,

ndërkohë që të gjitha funksionet e tjera mbeten të pacënuara,

and this gives you some confidence in asserting

dhe kjo na jep pak konfidencë kur deklarojmë

that that part of the brain is somehow involved in mediating that function.

që ajo pjesë e trurit është disi e përfshirë në ndërmjetësimin e këtij funksioni.

So you can then map function onto structure,

Pra kështu mund të ndërtojmë një hartë të funksionit të cdo pjese strukturore,

and then find out what the circuitry's doing

dhe pastaj të zbulojmë se cfarë po bën rrjeti ndërlidhës

to generate that particular function.

për të zbatuar atë funksion specifik.

So that's what we're trying to do.

Pra këtë po mundohemi të bëjmë.

So let me give you a few striking examples of this.

Më lejoni tju jap disa shembuj mbresëlënës të kësaj.

In fact, I'm giving you three examples, six minutes each, during this talk.

Në fakt, do tju jap 3 shembuj, 6 minuta secili, gjatë kësaj bisede.

The first example is an extraordinary syndrome called Capgras syndrome.

Shembulli i parë është një sindromë e jashtëzakonshme që quhet sindroma e Kapgras.

If you look at the first slide there,

Shikojmë së bashku faqen e parë të prezantimit këtu,

that's the temporal lobes, frontal lobes, parietal lobes, OK --

ky është lobi temporal, lobi parësor, lobi parietal, dakord --

the lobes that constitute the brain.

lobet që përbëjnë trurin.

And if you look, tucked away inside the inner surface of the temporal lobes --

Dhe nëse vëreni, e fshehur nën sipërfaqen e lobeve temporal--

you can't see it there --

nuk mund ta shihni aty --

is a little structure called the fusiform gyrus.

është një strukturë e vogël e quajtur kreshta fuziforme (gyrus occipitotemporalis medius).

And that's been called the face area in the brain,

Dhe kjo është quajtur zona e fytyrës në tru,

because when it's damaged, you can no longer recognize people's faces.

sepse kur dëmtohet, personi nuk mund të njohë më fytyrat e njerëzve.

You can still recognize them from their voice

Mund ti njohë nga zëri

and say, "Oh yeah, that's Joe,"

dhe të thotë, "Oh po, ky është Xho,"

but you can't look at their face and know who it is, right?

por nuk mund ti shihni në fytyrë dhe të dini se kush është, dakort?

You can't even recognize yourself in the mirror.

As veten tuaj nuk mund ta njihni në pasqyrë.

I mean, you know it's you because you wink and it winks,

Dua të them, ju e dini që jeni ju sepse ju shkelni syrin dhe fytyra shkel syrin,

and you know it's a mirror,

dhe e dini që jeni përballë një pasqyre,

but you don't really recognize yourself as yourself.

por nuk e njihni veten si vetvetja.

OK. Now that syndrome is well known as caused by damage to the fusiform gyrus.

Dakort, dihet tanimë që kjo sindromë shkaktohet nga dëmtimi i kreshtës fuziforme (gyrus occipitotemporalis medius).

But there's another rare syndrome, so rare, in fact,

Por është dhe një sindromë tjetë e rrallë, në fakt, kaq e rrallë,

that very few physicians have heard about it, not even neurologists.

sa shumë pak doktorë të përgjithshëm dinë për të, madje as neurologet.

This is called the Capgras delusion,

Ajo quhet iluzioni i Kapgras,

and that is a patient, who's otherwise completely normal,

dhe psh. 1 pacient që është komplet normalë me çdo gjë tjetër,

has had a head injury, comes out of coma,

pëson një dëmtim në kokë, del nga koma,

otherwise completely normal, he looks at his mother

dhe në pamje të parë totalisht normal, ai sheh të ëmën

and says, "This looks exactly like my mother, this woman,

dhe thotë, "Kjo grua ngjan tamam me mamanë time,

but she's an impostor.

por ajo është një mashtruese.

She's some other woman pretending to be my mother."

Ajo është një grua tjetër që shtiret sikur të jetë mamaja ime."

Now, why does this happen?

Por përse ndodh kjo?

Why would somebody -- and this person is perfectly lucid and intelligent

Përse dikush - dhe ky dikush është komplet i kthjellët dhe inteligjent

in all other respects, but when he sees his mother,

në cdo aspekt, por kur sheh mamanë e tij,

his delusion kicks in and says, it's not mother.

iluzioni i tij aktivizohet dhe ai thotë nuk është mamaja ime.

Now, the most common interpretation of this,

Interpretimi më i hasur i kësaj,

which you find in all the psychiatry textbooks,

që ju mund ta gjeni në të gjithë tekstet mësimore të psikiatrisë,

is a Freudian view, and that is that this chap --

është pikëpamja Frojdiane, dhe ajo është që ky djaloshi këtu --

and the same argument applies to women, by the way,

dhe e njëjta llogjikë zbatohet edhe për gratë,

but I'll just talk about guys.

por unë do të flas vetëm për meshkujt.

When you're a little baby, a young baby,

Kur jeni një bebe e vogël, një bebe e sapolindur,

you had a strong sexual attraction to your mother.

kishit një tërheqje të fortë seksuale ndaj mamasë suaj.

This is the so-called Oedipus complex of Freud.

Ky është i ashtu-quajturi kompleksi i Edipit i Frojdit.

I'm not saying I believe this,

Nuk po ju them që unë e besoj këtë,

but this is the standard Freudian view.

por kjo është pikëpamja standarte Frojdiane.

And then, as you grow up, the cortex develops,

Dhe kur rriteni, korteksi i trurit zhvillohet,

and inhibits these latent sexual urges towards your mother.

dhe i frenon këto impulse seksuale të fshehura kundrejt mamasë suaj.

Thank God, or you would all be sexually aroused when you saw your mother.

Falë Zotit, se përndryshe do të ishit seksualisht të stimuluar kur të shihnit mamanë tuaj.

And then what happens is,

Dhe pastaj ndodh si më poshtë,

there's a blow to your head, damaging the cortex,

pësoni një goditje në kokë, që ju dëmton korteksin,

allowing these latent sexual urges to emerge,

që i lejon këto impulse seksuale të dalin në pah,

flaming to the surface, and suddenly and inexplicably

të ngrihen në sipërfaqe dhe papritur dhe në mënyrë të pashpjegueshme

you find yourself being sexually aroused by your mother.

e gjeni veten të stimuluar seksualisht nga mamaja juaj.

And you say, "My God, if this is my mom,

Dhe thoni, "O Zot, nëse kjo është mamaja ime,

how come I'm being sexually turned on?

si është e mundur që po stimulohem seksualisht nga ajo?

She's some other woman. She's an impostor."

Ajo është një grua tjetër. Një mashtruese."

It's the only interpretation that makes sense to your damaged brain.

Ky është e vetmja analizë që ka kuptim për trurin tuaj të dëmtuar.

This has never made much sense to me, this argument.

Ky shpjegim, nuk ka qenë asnjëherë llogjik për mua.

It's very ingenious, as all Freudian arguments are --

Eshtë shumë origjinale, ashtu si të gjitha shpjegimet Frojdiane --

(Laughter)

(Të qeshura)

-- but didn't make much sense because I have seen the same delusion,

-- por nuk ishte shumë llogjike sepse unë kam parë të njëjtin besim të rremë,

a patient having the same delusion, about his pet poodle.

tek një pacient që iluzionohej kështu për konen e tij.

(Laughter)

(Të qeshura)

He'll say, "Doctor, this is not Fifi. It looks exactly like Fifi,

Ai thoshte: "Doktor, ajo nuk është Fifi. Ngjan tamam si Fifi,

but it's some other dog." Right?

por është një tjetër qen." Apo jo?

Now, you try using the Freudian explanation there.

Tani mundohuni ju ta aplikoni shpjegimin e Frojdit këtu.

(Laughter)

(Të qeshura)

You'll start talking about the latent bestiality in all humans,

Do të filloni të flisni mbi natyën e fsheht e tërheqjes ndaj kafshëve tek të gjithë qëniet njerëzore,

or some such thing, which is quite absurd, of course.

apo dicka të tillë, që është patjetër shume absurde.

Now, what's really going on?

Pra, cfarë po ndodh me të vërtetë?

So, to explain this curious disorder,

Për të shpjeguar këtë crregullim interesant,

we look at the structure and functions of the normal visual pathways in the brain.

studjojmë strukturën dhe funksionet e rrugëve normale pamore të trurit.

Normally, visual signals come in, into the eyeballs,

Normalisht, sinjalet vizive vijnë, futen në sy,

go to the visual areas in the brain.

dhe shkojnë tek zona pamore e trurit.

There are, in fact, 30 areas in the back of your brain concerned with just vision,

Në fakt, 30 zona në pjesën e prapme të trurit merren vetëm me shqisën e të parit,

and after processing all that, the message goes to a small structure

dhe mbasi e proçesojnë të gjithën këtë, mesazhi shkon tek një struktur e vogël

called the fusiform gyrus, where you perceive faces.

e quajtur dredha e boshtit, me anë të së cilës ju perceptoni fytyrat.

There are neurons there that are sensitive to faces.

Aty gjenden neurone sensitive ndaj fytyrave.

You can call it the face area of the brain, right?

Pra mund ta quani zona e fytyrës në tru?

I talked about that earlier.

Fola dhe më parë për këtë.

Now, when that area's damaged, you lose the ability to see faces, right?

Tani, kur kjo zonë dëmtohet, ju humbisni aftësinë për të parë fytyra dakord?

But from that area, the message cascades

Por nga kjo zonë mesazhi rrjedh

into a structure called the amygdala in the limbic system,

në një struktur të quajtur bajamja e gjendur në sistemin limbik,

the emotional core of the brain,

bërthama e emocioneve në tru,

and that structure, called the amygdala,

dhe ajo strukturë, e quajtur bajamja,

gauges the emotional significance of what you're looking at.

vlerëson domethënien emocionale te pamjes që po vështroni.

Is it prey? Is it predator? Is it mate?

A është gjah? Predator? Apo partner?

Or is it something absolutely trivial, like a piece of lint,

Apo është dicka absolutisht e parëndshishme si një copë pëlhure,

or a piece of chalk, or a -- I don't want to point to that, but --

apo ndonjë copë shkumësi -- Nuk dua ti drejtohem asaj, por--

or a shoe, or something like that? OK?

apo ndonjë këpucë, apo diçka e tillë? Dakord?

Which you can completely ignore.

Të cilën ju mund ta neglizhoni komplet.

So if the amygdala is excited, and this is something important,

Pra nëse bajamja ngacmohet, dhe kjo është diçka e rëndësishme,

the messages then cascade into the autonomic nervous system.

mesazhet atëhere rrjedhin deri tek sistemi automatik nervor.

Your heart starts beating faster.

Zemra fillon të rrahi më shpejt.

You start sweating to dissipate the heat that you're going to

Ju filloni të djersiteni për të larguar nxehtësinë që ju do të

create from muscular exertion.

krijoni nga përdorimi i muskujve.

And that's fortunate, because we can put two electrodes on your palm

Dhe kjo është e leverdisshme, sepse ne mund të vendosim dy elektroda në pëllëmbën tuaj

and measure the change in skin resistance produced by sweating.

dhe masim ndryshimin në rezistencën e lëkurës që prodhohet nga djersitja.

So I can determine, when you're looking at something,

Dhe unë mund të përcaktoj, kur ti shikon diçka,

whether you're excited or whether you're aroused, or not, OK?

nëse jeni i eksituar apo nëse jeni i ngritur, apo jo, dakord?

And I'll get to that in a minute.

Dhe do i kthehem kësaj në një minut.

So my idea was, when this chap looks at an object, when he looks at his --

Kështu që idea ime ishte, kur ky djal shef një objekt, kur ai sheh ate --

any object for that matter, it goes to the visual areas and,

çdo objekt me atë rast, mesazhi shkon tek zona vizuale dhe,

however, and it's processed in the fusiform gyrus,

atëhere, proçesohet në dredhën në trajt boshti,

and you recognize it as a pea plant, or a table,

dhe ju mund ta interpretoni si bimë bizele apo tavolinë,

or your mother, for that matter, OK?

apo si mamanë tuaj, me këtë rast, dakord?

And then the message cascades into the amygdala,

Dhe më pas mesazhi rrjedh në bajame,

and then goes down the autonomic nervous system.

dhe më pas tek sistemi automatik nervor.

But maybe, in this chap, that wire that goes from the amygdala to the limbic system,

Por mbase, në këtë djalë, fija që shkon nga bajamja tek sistemi limbik,

the emotional core of the brain, is cut by the accident.

qendra e emocioneve në tru, pritet aksidentalisht.

So because the fusiform is intact,

Atëhere meqë boshti është i paprekur,

the chap can still recognize his mother,

djali është akoma në gjendje ta njohi të ëmën,

and says, "Oh yeah, this looks like my mother."

dhe thotë, "Oh po, kjo duket si mamaja ime."

But because the wire is cut to the emotional centers,

Por ngaqë fija është prerë tek qendra e emocioneve,

he says, "But how come, if it's my mother, I don't experience a warmth?"

ai thotë, "Po si ka mundësi që nuk ndjej ngrohtësi, nëse kjo është nëna?"

Or terror, as the case may be? Right?

Apo terror, varet si i kanë punët? Apo jo?

(Laughter)

(Të qeshura)

And therefore, he says, "How do I account for this inexplicable lack of emotions?

Dhe atëhere, ai thotë, "Si mund ta argumentoj këtë humbje të pashpjegueshme të emocioneve?

This can't be my mother.

Kjo s'mund të jetë nëna ime.

It's some strange woman pretending to be my mother."

Eshtë një grua e panjohur që hiqet sikur është mamaja ime."

How do you test this?

Si mund ta testoni këtë?

Well, what you do is, if you take any one of you here, and put you in front of a screen,

Atëhere, çfarë mund të bëhet, është nëse marr një prej jush këtu, dhe ju vë para ekranit,

and measure your galvanic skin response,

dhe mas përgjigjen elektrizuese të lëkurës suaj,

and show pictures on the screen,

dhe tregoj fotografi në ekran,

I can measure how you sweat when you see an object,

Unë mund të mas si djersini ju kur shihni një objekt,

like a table or an umbrella. Of course, you don't sweat.

si për shembull një tavolinë apo një çadër. Sigurisht, ju nuk djersitni.

If I show you a picture of a lion, or a tiger, or a pinup, you start sweating, right?

Nëse ju tregoj foton e një luani, tigri apo femre seksi, ju filloni të djrersitni, apo jo?

And, believe it or not, if I show you a picture of your mother --

Dhe, po deshët besoheni, nëse ju tregoj fotografinë e mamasë suaj --

I'm talking about normal people -- you start sweating.

E kam llafin për njerëz normal -- ju filloni të djersitni.

You don't even have to be Jewish.

Pa qenë nevoja të jeni çifut

(Laughter)

(Të qeshura)

Now, what happens if you show this patient?

Tani, çfarë ndodh nëse ja tregoni ketij pacienti?

You take the patient and show him pictures on the screen

Merrni pacientin dhe i tregoni foto në ekran

and measure his galvanic skin response.

dhe masni përgjigjen elektrizuese të lëkurës.

Tables and chairs and lint, nothing happens, as in normal people,

Tavolina, karrige dhe pëlhur, asgjë s´ndodh, njëlloj si tek njerezit normal,

but when you show him a picture of his mother,

por kur i tregoni foton e të ëmës,

the galvanic skin response is flat.

përgjigja elektrizuese e lëkurës është zero.

There's no emotional reaction to his mother,

Ska reagim emocional ndaj të ëmës,

because that wire going from the visual areas to the emotional centers is cut.

sepse fija që kalon nga zona vizuale tek qendra emocionale është e prerë.

So his vision is normal because the visual areas are normal,

Pra shikimi i tij është normal sepse zona e të parit është normale,

his emotions are normal -- he'll laugh, he'll cry, so on and so forth --

emocionet e tij janë normale -- ai qesh, qan dhe me rradhë --

but the wire from vision to emotions is cut

por fija nga emocionet tek të parit është e prerë

and therefore he has this delusion that his mother is an impostor.

dhe atëhere ai krijon iluzionin që e ëma është një gënjeshtare.

It's a lovely example of the sort of thing we do:

Eshtë një shembull i dashur i asaj çka ne bëjmë:

take a bizarre, seemingly incomprehensible, neural psychiatric syndrome

merr një simptomë psiqike neurale, të çuditshme, në pamje të parë të pakuptueshme

and say that the standard Freudian view is wrong,

dhe supozo që pamja standarte Froidiane është gabim,

that, in fact, you can come up with a precise explanation

që, në fakt, mund të arrish në një shpjegim të saktë

in terms of the known neural anatomy of the brain.

në saj të dijes mbi anatominë neurale të trurit.

By the way, if this patient then goes,

Meqë bie fjala, nëse ky pacienti atëhere shkon,

and mother phones from an adjacent room -- phones him --

dhe mamaja e merr në telefon nga një dhomë ngjitur -- e telefonon --

and he picks up the phone, and he says, "Wow, mom, how are you? Where are you?"

dhe ai ngre telefonin dhe thotë "Uau, mama, si je? Ku je?"

There's no delusion through the phone.

S´ka deluzion nëpërmjet telefonit.

Then, she approaches him after an hour, he says, "Who are you?

Më vonë ajo i afrohet mbas një ore, ai thotë, ¨Kush jeni ju?

You look just like my mother." OK?

Dukesh tamam si mamaja ime.¨ Dakord?

The reason is there's a separate pathway

Arsyeja është se ka një rrugë tjetër

going from the hearing centers in the brain to the emotional centers,

që shkon nga zona e të dëgjuarit në tru tek zona emocionale,

and that's not been cut by the accident.

dhe kjo nuk është prerë nga aksidenti.

So this explains why through the phone he recognizes his mother, no problem.

Pra kjo shpjegon pse nëpërmjet telefonit ai e njeh të ëmën, pa problem.

When he sees her in person, he says it's an impostor.

Kur e sheh përball thotë është gënjeshtare.

OK, how is all this complex circuitry set up in the brain?

Dakord, pra si është i gjith ky qark kompleks i organizuar në tru?

Is it nature, genes, or is it nurture?

A është natyra, genet, apo ka të bëj me rritjen?

And we approach this problem

Dhe i afrohemi këtij problemi

by considering another curious syndrome called phantom limb.

duke konsideruar një tjetër sindromë që quhet gjymtyri fantazëm.

And you all know what a phantom limb is.

Dhe ju të gjithë e dini se çfarë është një gjymtyr fantazëm.

When an arm is amputated, or a leg is amputated, for gangrene,

Kur një dorë apo krah pritet, për shkak të gangrenës,

or you lose it in war -- for example, in the Iraq war,

apo e humbisni në luftë -- për shembull, në luftën e Irakut,

it's now a serious problem --

është tani problem serioz --

you continue to vividly feel the presence of that missing arm,

ju vazhdoni gjallërisht të ndjeni prezencën e krahut që se keni,

and that's called a phantom arm or a phantom leg.

dhe kjo quhet krah fantazëm ose këmbë fantazëm.

In fact, you can get a phantom with almost any part of the body.

Në fakt, ju mund të keni një fantazëm me pothuajse çdo pjesë të trupit.

Believe it or not, even with internal viscera.

Besoheni apo jo, edhe me ndjenjën brendshme.

I've had patients with the uterus removed -- hysterectomy --

Unë kam patur pacientë me mitër të hequr -- histerektomi --

who have a phantom uterus, including phantom menstrual cramps

që kanë mitër fantazëm, përfshi cikle menstruale fantazëm

at the appropriate time of the month.

në kohën e përshtatshme të muajit.

And in fact, one student asked me the other day,

Dhe në fakt, një studente më pyeti dje,

"Do they get phantom PMS?"

A kanë edhe stres post-menstrual fantazëm?

(Laughter)

(Të qeshura)

A subject ripe for scientific enquiry, but we haven't pursued that.

Një subjekt i posatshëm për studim shkencor, por nuk i jemi futur asaj.

OK, now the next question is,

Dakord, tani pyetja tjetër është,

what can you learn about phantom limbs by doing experiments?

cfarë mund të mësoni duke studiuar gjymtyrët fantazëm me anë të eksperimenteve?

One of the things we've found was,

Një prej gjërave që gjetëm ishte,

about half the patients with phantom limbs

se rreth gjysma e pacientëve me gjymtyrë fantazëm

claim that they can move the phantom.

thonë se mund ta lëvizin fantazmën.

It'll pat his brother on the shoulder,

Do i bjeri të vëllait shpatullave,

it'll answer the phone when it rings, it'll wave goodbye.

do i përgjigjet telefonit kur bie, do bëj mirupafshim me dorë.

These are very compelling, vivid sensations.

Këto janë ndjenja shumë të forta bindëse.

The patient's not delusional.

Pacienti nuk është deluzional.

He knows that the arm is not there,

Ai e di që nuk e ka krahun,

but, nevertheless, it's a compelling sensory experience for the patient.

por prapë është, një ndjenje bindëse për pacientin.

But however, about half the patients, this doesn't happen.

Por megjithatë, kjo nuk ndodh me gati gjysmën e pacientëve.

The phantom limb -- they'll say, "But doctor, the phantom limb is paralyzed.

Gjymtyri fantazëm -- ata thonë, "Doktor, gjymtyri fantazëm është i paralizuar.

It's fixed in a clenched spasm and it's excruciatingly painful.

Eshtë fiksuar në një spazmë të mbërthyer dhe dhëmb shumë.

If only I could move it, maybe the pain will be relieved."

Sikur vetëm të mund ta lëvizja, mbase dhimbja do të lehtësohej."

Now, why would a phantom limb be paralyzed?

Tani, pse do të paralizohej një gjymtyr fantazëm?

It sounds like an oxymoron.

Duket si një model i parregullt.

But when we were looking at the case sheets, what we found was,

Por kur po shihnim letrat e rastit, gjetëm se

these people with the paralyzed phantom limbs,

këta njerëz të paralizuar me gjymtyrë fantazëm,

the original arm was paralyzed because of the peripheral nerve injury.

krahu në fillim ishte paralizuar për shkak të një dëmtimi nervor.

The actual nerve supplying the arm was severed,

Nerva e cila ndihmonte krahun ishte dëmtuar,

was cut, by say, a motorcycle accident.

ishte prerë, të themi, nga një aksident motoçiklist.

So the patient had an actual arm, which is painful,

Pra pacienti kishte një krah, i cili i dhimbte,

in a sling for a few months or a year, and then,

në allçi për disa muaj ose një vit, dhe më pas,

in a misguided attempt to get rid of the pain in the arm,

në një përpjekje të gabuar për të eleminuar dhimbjen nga krahu,

the surgeon amputates the arm,

kirurgu preu krahun,

and then you get a phantom arm with the same pains, right?

dhe ju mbetet krahu fantazëm me të njejtat dhimbje apo jo?

And this is a serious clinical problem.

Dhe ky është një problem klinik serioz.

Patients become depressed.

Pacientët bëhen depresiv.

Some of them are driven to suicide, OK?

Disa prej tyre arijnë deri në vetvrasje. Dakord?

So, how do you treat this syndrome?

Pra, si mund ta trajtoni këtë sindromë?

Now, why do you get a paralyzed phantom limb?

Pse merrni një gjymtyr fantazëm?

When I looked at the case sheet, I found that they had an actual arm,

Kur pashë dokumentet e rastit, gjeta që ata kishin patur një krah,

and the nerves supplying the arm had been cut,

dhe nervat që shkonin në krah ishin prerë

and the actual arm had been paralyzed,

dhe krahu ishte paralizuar,

and lying in a sling for several months before the amputation,

dhe varej krahqafë për disa muaj para prerjes,

and this pain then gets carried over into the phantom itself.

dhe kjo dhimbje më vonë i transferohet fantazmës vet.

Why does this happen?

Pse ndodh kjo?

When the arm was intact, but paralyzed,

Kur krahu ishte i pa prekur, por i paralizuar,

the brain sends commands to the arm, the front of the brain, saying, "Move,"

truri dërgon komanda tek krahu, pjesa e parme e trurit thotë, "Lëviz,"

but it's getting visual feedback saying, "No."

por mer përgjigje vizuale që thotë, "Jo."

Move. No. Move. No. Move. No.

Lëviz. Jo. Lëviz. Jo. Lëviz. Jo.

And this gets wired into the circuitry of the brain,

Dhe kjo lidhet në qarkun e trurit,

and we call this learned paralysis, OK?

dhe e quajmë këtë paralizë të mësuar, dakord?

The brain learns, because of this Hebbian, associative link,

Truri mëson për shkak të lidhjes Hebiane,

that the mere command to move the arm

që komanda e thjeshtë e të lëvizurit të krahut

creates a sensation of a paralyzed arm.

krijon sensacionin e krahut të paralizuar.

And then, when you've amputated the arm,

Dhe më pas, kur e keni prerë krahun,

this learned paralysis carries over into your body image

kjo paralizë e mësuar vazhdon tek imazhi juaj i trupit

and into your phantom, OK?

dhe tek fantazma, dakord?

Now, how do you help these patients?

Tani, si mund ti ndihmoni këta pacientë?

How do you unlearn the learned paralysis,

Si mund ta çmësosh paralizën e mësuar,

so you can relieve him of this excruciating, clenching spasm

që ta çlirnoi nga kjo mbërtherje e tmershme e spazmës

of the phantom arm?

të krahut fantazëm?

Well, we said, what if you now send the command to the phantom,

Atëhere, ne thamë, po sikur ta çosh komandën tek fantazma,

but give him visual feedback that it's obeying his command, right?

por ti japim përgjigje vizuale që po i përgjigjet komandës, dakord?

Maybe you can relieve the phantom pain, the phantom cramp.

Mbase mund ta shërosh nga dhembja fantazëm.

How do you do that? Well, virtual reality.

Si mund ta bëni këtë? Epo, realiteti virtual.

But that costs millions of dollars.

Por ajo kushton miliona dollarë.

So, I hit on a way of doing this for three dollars,

Kështu, unë qëllova në një mënyrë që mund ta bësh këtë për tre dollarë,

but don't tell my funding agencies.

por mos ju thoni agjencive që më sponsorizojnë

(Laughter)

(Të qeshura)

OK? What you do is you create what I call a mirror box.

Dakord? Ajo qe bëhet është qe ju krijoni çfarë quhet një kuti pasqyrë.

You have a cardboard box with a mirror in the middle,

Keni një kuti kartoni me pasqyrë në mes,

and then you put the phantom -- so my first patient, Derek, came in.

dhe më pas i vë fantazmën -- kështu që pacienti im i parë, Derek, erdhi.

He had his arm amputated 10 years ago.

Ai e kishte pasur krahun të prerë para dhjetë vjetësh.

He had a brachial avulsion, so the nerves were cut

Ai kishte një shkulje krahu kështu që nervat ishin këputur

and the arm was paralyzed, lying in a sling for a year, and then the arm was amputated.

dhe më pas krahu ishte paralizuar, varur në fasho për një vit, dhe më pas ishte prerë.

He had a phantom arm, excruciatingly painful, and he couldn't move it.

Ai kishte një fantazmë shumë të dhimbshme, dhe se lëvizte dot.

It was a paralyzed phantom arm.

Ishte një krah fantazmë i paralizuar.

So he came there, and I gave him a mirror like that, in a box,

Kështu që ai erdhi aty, dhe i dhashë një pasqyrë si ajo e kutisë,

which I call a mirror box, right?

të cilën unë e quaj kutia pasqyrë, dakord?

And the patient puts his phantom left arm,

Dhe pacienti vendos krahun e majtë fantazëm,

which is clenched and in spasm, on the left side of the mirror,

I cili është kapur në një spazëm, në krahun e majtë të pasqyrës,

and the normal hand on the right side of the mirror,

dhe krahun normal në anën e djathtë të pasqyrës,

and makes the same posture, the clenched posture,

dhe bën të njejtën lëvizje, hapje mbyllje dore,

and looks inside the mirror. And what does he experience?

dhe sheh brenda pasqyrës. Dhe çfarë ndien?

He looks at the phantom being resurrected,

Ai sheh fantazmën të ringjallet,

because he's looking at the reflection of the normal arm in the mirror,

sepse po sheh reflektimin e krahut normal në pasqyrë,

and it looks like this phantom has been resurrected.

dhe duket sikur fantazma po ngjallet.

"Now," I said, "now, look, wiggle your phantom --

"Tani," i thash, "tani, shiko, lëviz fantazmën --

your real fingers, or move your real fingers while looking in the mirror."

gishtat e tu real, ose lëviz gishtat e tu real duke parë pasyrën "

He's going to get the visual impression that the phantom is moving, right?

Ai do krijoi idenë që fantazma po lëviz dakord?

That's obvious, but the astonishing thing is,

Ajo është normale, por gjëja befasuese është,

the patient then says, "Oh my God, my phantom is moving again,

pacienti thotë, "O zot, po më lëviz prap fantazma,

and the pain, the clenching spasm, is relieved."

dhe dhimbja, spazma mbërthyese, u çlirua."

And remember, my first patient who came in --

Dhe mbani mend, pacientin tim të parë

(Applause)

(Duartrokitje)

-- thank you. (Applause)

-- faleminderit. (Duartrokitje)

My first patient came in, and he looked in the mirror,

Pacienti im i parë erdhi, dhe ai pa në pasqyrë,

and I said, "Look at your reflection of your phantom."

dhe i thashë, "Shih reflektimin e fantazmës tënde."

And he started giggling, he says, "I can see my phantom."

Dhe ai filloi të zgërdhihej, dhe tha, "Unë shoh fantazmën time."

But he's not stupid. He knows it's not real.

Por ai nuk është budalla. Ai e di që s'është reale.

He knows it's a mirror reflection,

Ai e di që është një reflektim pasqyrë,

but it's a vivid sensory experience.

por është një eksperiencë sensuale reale.

Now, I said, "Move your normal hand and phantom."

Tani, i thash, "Lëviz dorën tënde normale dhe fantazmën."

He said, "Oh, I can't move my phantom. You know that. It's painful."

Ai tha, "Oh, nuk e lëviz dot fantazmën. Ti e di. Të dhemb."

I said, "Move your normal hand."

I thash, "Lëviz dorën normale."

And he says, "Oh my God, my phantom is moving again. I don't believe this!

Dhe ai tha, "O zot, fantazma po lëviz prap. S'më besohet!

And my pain is being relieved." OK?

Dhe po më lehtësohet dhimbja." Dakord?

And then I said, "Close your eyes."

Dhe i thash, "Mbylli sytë."

He closes his eyes.

Ai i mbylli sytë.

"And move your normal hand."

"Dhe lëviz dorën normale."

"Oh, nothing. It's clenched again."

"Oh, asgjë. Po mbërthehet prap."

"OK, open your eyes."

"Dakord, hapi sytë"

"Oh my God, oh my God, it's moving again!"

"O zot, o zot, po lëviz prap!"

So, he was like a kid in a candy store.

Pra, ai ishte si një fëmjë në një dyqan karamelesh.

So, I said, OK, this proves my theory about learned paralysis

Pra, i thash, Dakord, kjo provon teorinë time për paralizën e mësuar

and the critical role of visual input,

dhe rolin kritik të shqisave të të parit,

but I'm not going to get a Nobel Prize

por sdo marr çmim Nobel

for getting somebody to move his phantom limb.

qe pse e bëra dikë të lëvizi krahun fantazëm.

(Laughter)

(Të qeshura)

(Applause)

(Duartrokitje)

It's a completely useless ability, if you think about it.

Eshtë një aftësi komplet e panevojshme, po menduat rreth kesaj.

(Laughter)

(Të qeshura)

But then I started realizing, maybe other kinds of paralysis

Por më vonë fillova të kuptoj, mbase lloje të tjera paralizash

that you see in neurology, like stroke, focal dystonias --

që mund ti shihni në neurologji, si psh. ishemi, distoni vatrore --

there may be a learned component to this,

mund të ketë një komponent të mësuar tek kjo,

which you can overcome with the simple device of using a mirror.

që mund ta mposhtni me pajisjen e thjeshtë si përdorimi i pasqyrës.

So, I said, "Look, Derek" --

Atëhere, i thash, "Shiko, Derek" --

well, first of all, the guy can't just go around carrying a mirror to alleviate his pain --

tani, mbi të gjitha, ky djalë s'mund të lëvizi me pasqyrë për të lehtësuar dhimbjen --

I said, "Look, Derek, take it home and practice with it for a week or two.

I thash, "Shiko, Derek, merre në shtëpi dhe praktiko me të për një ose dy javë.

Maybe, after a period of practice,

Mbase, pas një periudhe praktike,

you can dispense with the mirror, unlearn the paralysis,

mund ti largohesh pasqyrës, dhe ta çmësosh paralizën,

and start moving your paralyzed arm,

dhe të fillosh të lëvizësh krahun e paralizuar,

and then, relieve yourself of pain."

dhe më pas, çliro veten nga dhimbja."

So he said OK, and he took it home.

Kështu ai tha dakord, dhe e morri në shtëpi.

I said, "Look, it's, after all, two dollars. Take it home."

I thash, "Shiko, vlen vetë dy dollarë. Merre në shtëpi."

So, he took it home, and after two weeks, he phones me,

Kështu, që ai e morri në shtëpi dhe mbas dy javësh, më telefonon,

and he said, "Doctor, you're not going to believe this."

dhe thotë, "Doktor, s'ke për ta besuar."

I said, "What?"

I thash, "çfarë?"

He said, "It's gone."

Ai tha, "Iku."

I said, "What's gone?"

I thash, "Kush iku?"

I thought maybe the mirror box was gone.

Mendova mos iku kutia me pasqyrë.

(Laughter)

(Të qeshura)

He said, "No, no, no, you know this phantom I've had for the last 10 years?

Ai tha, "Jo, jo, jo, e di fantazmën që kam pasur për 10 vjet?

It's disappeared."

U zhduk"

And I said -- I got worried, I said, my God,

Dhe i thash -- U bëra merak, I thash, O zot,

I mean I've changed this guy's body image,

Dua të them kam ndryshuar imazhin personal trupor tek ky djalë,

what about human subjects, ethics and all of that?

po për subjektet njerezor, etikat dhe të tjera?

And I said, "Derek, does this bother you?"

Dhe i thash, "Derek, të shqetëson kjo gjë?"

He said, "No, last three days, I've not had a phantom arm

Ai tha, "Jo, tre ditët e fundit, s'kam patur krah fantazëm

and therefore no phantom elbow pain, no clenching,

dhe si rrjedhojë as dhimbje bryli, as mbërthime,

no phantom forearm pain, all those pains are gone away.

as dhembje fantazë parakrahu, të gjitha ato dhimbje u zhdukën.

But the problem is I still have my phantom fingers dangling from the shoulder,

Por problemi është se kam akoma dhimbjen e gishtave fantazëm që varen nga krahu,

and your box doesn't reach."

dhe kutia juaj nuk i arrin."

(Laughter)

(Të qeshura)

"So, can you change the design and put it on my forehead,

"Pra, mund ta ndryshoni formën dhe të ma vini në ball,

so I can, you know, do this and eliminate my phantom fingers?"

kështu që mund, ti e kupton, të bëj këtë dhe të eleminoj gishtat fantazëm?"

He thought I was some kind of magician.

Ai mendonte se isha ndonjë lloj magjistari.

Now, why does this happen?

Tani, pse ndodh kjo?

It's because the brain is faced with tremendous sensory conflict.

Eshtë sepse truri përballet me dhimbje të tmerrshme ndjenjash.

It's getting messages from vision saying the phantom is back.

Merr mesazh nga të parët që thotë u kthye fantazma.

On the other hand, there's no proprioception,

Nga ana tjetër, s'ka marrjen e duhur,

muscle signals saying that there is no arm, right?

sinjale muskulore që thonë ska muskul dakord?

And your motor command saying there is an arm,

Dhe komanda juaj e motorrit që thotë po ka muskul,

and, because of this conflict, the brain says, to hell with it,

dhe, për shkak të këtij konflikti, truri thotë, në dreq të vej,

there is no phantom, there is no arm, right?

ska fantazëm, ska krah, dakord?

It goes into a sort of denial -- it gates the signals.

Shkon në një farë mohimi -- se pranon sinjalin.

And when the arm disappears, the bonus is, the pain disappears

Dhe kur krahu zhduket, shpërblimi është, zhduket dhimbja

because you can't have disembodied pain floating out there, in space.

sepse nuk mund të kesh dhimbje të veçuar nga trupi që gjendet në hapesirë.

So, that's the bonus.

Pra, ky është shpërblimi.

Now, this technique has been tried on dozens of patients

Tani, kjo teknikë është provuar në duzina pacientësh

by other groups in Helsinki,

nga grupe të tjera në Helsinki,

so it may prove to be valuable as a treatment for phantom pain,

kështu që mund të dali e vlefshme për trajtimin e dhimbjes fantazëm,

and indeed, people have tried it for stroke rehabilitation.

dhe faktikisht, njerezit e kanë provuar për rehablitim mbas goditjes në tru.

Stroke you normally think of as damage to the fibers,

Goditja në tru normalisht ju shtyn të mendoni dëmtim fibrash,

nothing you can do about it.

ske çfare ti bësh.

But, it turns out some component of stroke paralysis is also learned paralysis,

Por, del që disa komponent të paralizës si shkak i goditjes në tru janë paraliza të mësuara,

and maybe that component can be overcome using mirrors.

dhe mbase ky komponent mund të kalohet me përdorimin e pasqyrave.

This has also gone through clinical trials,

Kjo ka shkuar gjithashtu në klinike,

helping lots and lots of patients.

duke ndihmuar shumë e shumë pacient.

OK, let me switch gears now to the third part of my talk,

Dakord, më lejoni të ndërroj marshin tek pjesa e tretë e bisedës,

which is about another curious phenomenon called synesthesia.

e cila merret me një fenomen të çuditshëm të quajtur sintestezia.

This was discovered by Francis Galton in the nineteenth century.

Kjo u zbulua nga Franc Galton në shekullin e nëntëmbëdhjetë.

He was a cousin of Charles Darwin.

Ai ishte kushuriri i Carls Darvinit.

He pointed out that certain people in the population,

Ai tregoi se disa njerëz në popullsi,

who are otherwise completely normal, had the following peculiarity:

që janë normal në çdo aspekt tjetër, kanë këtë veçanti:

every time they see a number, it's colored.

çdo herë që shohin një numër, e shohin me ngjyrë

Five is blue, seven is yellow, eight is chartreuse,

Pesa është blu, shtata është e verdh, teta si tip jeshile,

nine is indigo, OK?

nënta manushaqe, dakord?

Bear in mind, these people are completely normal in other respects.

Kini parasysh, këta njerëz janë komplet normal me çdo aspekt tjetër.

Or C sharp -- sometimes, tones evoke color.

Ose C muzikore -- disa herë tingujt ju ngjallin ngjyra.

C sharp is blue, F sharp is green,

C muzikore është blu, F muzikore jeshile,

another tone might be yellow, right?

një ton tjetër mund të jetë i verdh, dakord?

Why does this happen?

Pse ndodh kjo?

This is called synesthesia. Galton called it synesthesia,

Kjo quhet sinestezi. Galton e ka quajtur sinestezi,

a mingling of the senses.

një përzierje të senseve.

In us, all the senses are distinct.

Brenda nesh, të gjitha senset janë të veçuara.

These people muddle up their senses.

Këta njerëz i ngatërrojnë senset e tyre.

Why does this happen?

Pse ndodh kjo?

One of the two aspects of this problem are very intriguing.

Një prej dy aspekteve të këtij problemi janë shumë intriguese.

Synesthesia runs in families,

Sinestezia rrjedh në familje,

so Galton said this is a hereditary basis, a genetic basis.

kështu që Galton tha kjo ka baza të trasheguara, baza gjenetike.

Secondly, synesthesia is about -- and this is what gets me to my point

E dyta cfare është sinestezia -- dhe kjo është çfarë më sjell tek pika ime

about the main theme of this lecture, which is about creativity --

mbi temën kryesore të këtij leksioni, e cila është për kreativitietin --

synesthesia is eight times more common among artists, poets, novelists

sinestezia është tetë herë më e shpesht midis artistave, poeteve, novelistave

and other creative people than in the general population.

dhe njerëz të tjerë krijues te popullsinë se përgjithshme.

Why would that be?

Pse të jetë kështu?

I'm going to answer that question.

Do ti përgjigjem kësaj pyetjeje.

It's never been answered before.

Si është përgjigjur njeri më parë.

OK, what is synesthesia? What causes it?

Dakord, çfarë është sinestezia? Çfarë e shkakton atë?

Well, there are many theories.

Ka shumë teori.

One theory is they're just crazy.

Një teori është që ata janë të çmendur.

Now, that's not really a scientific theory, so we can forget about it.

Tani, kjo s'është dhe shumë teori shkencore, prandaj mund ta harrojmë.

Another theory is they are acid junkies and potheads, right?

Një tjetër teori është që ata janë drogaxhinj, dakord?

Now, there may be some truth to this,

Tani, kjo mund të ketë një të vërtet brenda,

because it's much more common here in the Bay Area than in San Diego.

sepse është shumë më e përhapur këtu në zonën e gjirit sesa në San Diego.

(Laughter)

(Të qeshura)

OK. Now, the third theory is that --

Dakord. Tani, teoria e tretë është se --

well, let's ask ourselves what's really going on in synesthesia. All right?

le të pyesim veten se çfarë po ndodh gjatë sinestezis. Dakord?

So, we found that the color area and the number area

Pra, gjetëm që zona e ngjyrës dhe zona e numrave

are right next to each other in the brain, in the fusiform gyrus.

janë afër njera-tjetrës në dredhën e boshtit.

So we said, there's some accidental cross wiring

Pra ne thamë, ka një fijëzim aksidental

between color and numbers in the brain.

midis ngjyrave dhe numrave në tru.

So, every time you see a number, you see a corresponding color,

Kështu që çdo herë që shihet një numër, shihet një ngjyrë koresponduse,

and that's why you get synesthesia.

prandaj ju zë sinestezia.

Now remember -- why does this happen?

Tani kujtoni -- pse ndodh kjo?

Why would there be crossed wires in some people?

Pse do kishte përzierje fijesh në ca njerëz?

Remember I said it runs in families?

Mbani mend thashë që rrjedh në familje?

That gives you the clue.

Kjo ju jep një ndihmë

And that is, there is an abnormal gene,

Dhe kjo është se ka një gen anormal,

a mutation in the gene that causes this abnormal cross wiring.

një mutacion në gen që shkakton këtë fijëzim anormal.

In all of us, it turns out

Në të gjithë ne, del që

we are born with everything wired to everything else.

kemi lindur me çdo gjë lidhur me çdo gjë tjetër.

So, every brain region is wired to every other region,

Pra, çdo pjesë e trurit është e lidhur me çdo pjesë tjetër,

and these are trimmed down to create

dhe këto janë shkurtuar të krijojnë

the characteristic modular architecture of the adult brain.

karakteristikën e arkitekturës modulare të trurit të një të rrituri.

So, if there's a gene causing this trimming

Pra, nëse ka një gen që shkakton shkurtimin.

and if that gene mutates,

dhe ky gen pëson mutacion,

then you get deficient trimming between adjacent brain areas.

atëhere ju merrni shkurtime difiçite midis zonave afër njera tjetrës në tru.

And if it's between number and color, you get number-color synesthesia.

Dhe nëse është midis numrave dhe ngjyrës, ju merrni sinestezën numër-ngjyrë.

If it's between tone and color, you get tone-color synesthesia.

Nëse është midis tingullit dhe ngjyrës, ju merrni sinestezën e tingull-ngjyrës.

So far, so good.

Mirë deri tani.

Now, what if this gene is expressed everywhere in the brain,

Tani, cfare ndodh nese keto gene shprehen ne cdo pjese te trurit,

so everything is cross-connected?

në mënyrë që çdo gjë është e lidhur?

Well, think about what artists, novelists and poets have in common,

Epo, mendoni se çfarë kanë artistat, novelistat dhe poetët të përbashkët,

the ability to engage in metaphorical thinking,

aftësinë për tu marrë me mendimin metaforik,

linking seemingly unrelated ideas,

të lidhin idera që duket sikur s'kanë lidhje,

such as, "It is the east, and Juliet is the Sun."

si psh. "është lindja, dhe Xhulieta është dielli."

Well, you don't say, Juliet is the sun,

Epo, ju s'thoni, Xhulieta është dielli,

does that mean she's a glowing ball of fire?

do të thotë kjo që ajo është një top ndriçues prej zjarri?

I mean, schizophrenics do that, but it's a different story, right?

Dua të them, skizofrenët e bëjnë atë, por është gjë më vete apo jo?

Normal people say, she's warm like the sun,

Njerezit normal thonë, ajo është e ngrohtë si dielli,

she's radiant like the sun, she's nurturing like the sun.

ajo rrezaton si dielli, ajo është ushqyse si dielli.

Instantly, you've found the links.

Menjëherë, bënit lidhjen.

Now, if you assume that this greater cross wiring

Tani, nëse merrni me mend fijëzimin më të madh

and concepts are also in different parts of the brain,

dhe konceptet janë gjithashtu në pjesë të tjera të trurit,

then it's going to create a greater propensity

atëhere do të krijoi një sjellje më të theksuar

towards metaphorical thinking and creativity

kundrejt mendimit metaforik dhe kreativitietit

in people with synesthesia.

në njerëz me sinestezi.

And, hence, the eight times more common incidence of synesthesia

Pra, del dhe tetë fishi më i lartë

among poets, artists and novelists.

midis poeteve, artistave dhe novelistave.

OK, it's a very phrenological view of synesthesia.

Dakord, është një pamje shumë prenologjike e sinestezisë.

The last demonstration -- can I take one minute?

Demostrimi i fundit -- mund të marr një minut?

(Applause)

(Duartrokitje)

OK. I'm going to show you that you're all synesthetes, but you're in denial about it.

Dakord. Do t'ju tregoj që jeni të gjithë sinestezist, por jeni në vetmohim.

Here's what I call Martian alphabet. Just like your alphabet,

Ky këtu është çfarë e quaj alfabeti Marcian. Njëlloj si alfabeti tuaj,

A is A, B is B, C is C.

A është A, B është B, C është C.

Different shapes for different phonemes, right?

Forma të ndryshme për fenomene të ndryshme, dakord?

Here, you've got Martian alphabet.

Këtu, keni alfabetin Marcian.

One of them is Kiki, one of them is Bouba.

Një prej tyre është Kiki, kurse tjetra Bouba.

Which one is Kiki and which one is Bouba?

Cila është Kiki cila është Bouba?

How many of you think that's Kiki and that's Bouba? Raise your hands.

Sa prej jush mendojnë ajo është Kiki dhe ajo është Bouba? Ngrini dorën.

Well, it's one or two mutants.

Epo, paska një ose dy mutant.

(Laughter)

(Të qeshura)

How many of you think that's Bouba, that's Kiki? Raise your hands.

Sa prej jush mendojnë kjo është Bouba, kjo është Kiki? Ngrini dorën.

Ninety-nine percent of you.

Nëntedhjetë e nëntë përqind prej jush.

Now, none of you is a Martian. How did you do that?

Tani, njëri nga ju është Marcian. Si e bëre këtë?

It's because you're all doing a cross-model synesthetic abstraction,

Eshtë sepse të gjithë ju po bëni abstraksion sintetik midis modeleve,

meaning you're saying that that sharp inflection -- ki-ki,

që do të thotë ju po thoni që kjo prerja e mprehtë -- ki-ki,

in your auditory cortex, the hair cells being excited -- Kiki,

në korteksin tuaj të dëgjimit, qelizat e flokut eksitohen -- Kiki,

mimics the visual inflection, sudden inflection of that jagged shape.

i ngjan përkuljes vizuale, përkuljen e befasishme të formës së dhembeve.

Now, this is very important, because what it's telling you

Tani, kjo është shumë e rendësishme sepse ajo që po të thotë ty

is your brain is engaging in a primitive --

është se truri po merret me diçka primitive --

it's just -- it looks like a silly illusion,

është vetëm -- duket si një iluzion budalla,

but these photons in your eye are doing this shape,

por këto fotone në syrin tuaj po bëjnë këtë forme,

and hair cells in your ear are exciting the auditory pattern,

dhe qelizat e flokut në veshin tuaj po ngacmojnë rrjedhën e dëgjiimit,

but the brain is able to extract the common denominator.

por truri është në gjendje të kuptoj të përbashktën.

It's a primitive form of abstraction,

Eshtë një forme primitive abstraksioni,

and we now know this happens in the fusiform gyrus of the brain,

dhe ne tani e dimë që kjo ndodh në dredhën e boshtit në tru,

because when that's damaged,

sepse kur ajo dëmtohet,

these people lose the ability to engage in Bouba Kiki,

këta njerëz e humbasin aftësinë për Bouba Kiki,

but they also lose the ability to engage in metaphor.

por ata gjithashtu humbasin aftësinë për kuptim metaforik

If you ask this guy, what -- "all that glitters is not gold,"

Nëse pyesni këtë djalë, çfarë -- "çdo gjë që ndriçon është ar"

what does that mean?"

çdo të thotë?"

The patient says, "Well, if it's metallic and shiny, it doesn't mean it's gold.

Pacienti përgjigjet, "Epo, pse është metalike dhe ndriçon, s'do të thotë është ar.

You have to measure its specific gravity, OK?"

Duhet ti masni kuptimin, Dakord?"

So, they completely miss the metaphorical meaning.

Pra, ata komplet e humbasin kuptimin metaforik.

So, this area is about eight times the size in higher --

Pra, kjo zonë është rreth tetë herë në madhësi në të sipërm --

especially in humans -- as in lower primates.

sidomos në njerëz --sesa në primat të ulët.

Something very interesting is going on here in the angular gyrus,

Diçka shumë interesante po ndodh këtu në dredhën këndore,

because it's the crossroads between hearing, vision and touch,

sepse është kryqëzimi midis dëgjimit, të parit dhe të prekurit,

and it became enormous in humans. And something very interesting is going on.

dhe është bërë gjigande tek njerezit. Dhe diçka shumë interesante po ndodh.

And I think it's a basis of many uniquely human abilities

Dhe mendoj është baza e shumë prej aftësive që u përkasin vetëm njerezve

like abstraction, metaphor and creativity.

si abstraksioni, metafora dhe kreativiteti.

All of these questions that philosophers have been studying for millennia,

Të gjitha këto pyetje që filozofët i kanë studiuar për mijëvjeçarë,

we scientists can begin to explore by doing brain imaging,

ne shkenctarët mund të fillojmë tu përgjigjemi duke bërë imazhe truri,

and by studying patients and asking the right questions.

dhe duke studiuar pacientë dhe duke bere pyetjet e duhura.

Thank you.

Faleminderit.

(Applause)

(Duartrokitje)

Sorry about that.

Më falni për këtë.

(Laughter)

(Të qeshura)