3 clues to understanding your brain | VS Ramachandran

Translator: Levan Khomeriki Reviewer: Irakli Garibashvili

Well, as Chris pointed out, I study the human brain,

როგორც ქრისმა აღნიშნა, მე შევისწავლი ადამიანის ტვინს --

the functions and structure of the human brain.

ადამიანის ტვინის ფუნქციებსა და სტრუქტურას.

And I just want you to think for a minute about what this entails.

და მე მინდა წუთიერად დაფიქრდეთ, თუ რას ნიშნავს ეს.

Here is this mass of jelly, three-pound mass of jelly

აი ეს ჟელეს მასაა - სამი ფუნტი ჟელე,

you can hold in the palm of your hand,

რომელიც შეგიძლიათ მოათავსოთ ხელისგულზე,

and it can contemplate the vastness of interstellar space.

და მას ძალუძს გაიაზროს ვარსკვლავთშორისი სივრცის სიდიადე.

It can contemplate the meaning of infinity

მას შეუძლია გაიაზროს უსასრულობის არსი

and it can contemplate itself contemplating on the meaning of infinity.

და მას შეუძლია გაათვითცნობიეროს საკუთარი თავი, რომელიც აცნობიერებს უსასრულობას.

And this peculiar recursive quality that we call self-awareness,

და ეს უცნაური, რეკურსიული თვისებაა, რომელსაც ჩვენ თვითშეგნებას ვუწოდებთ,

which I think is the holy grail of neuroscience, of neurology,

რომელიც, ჩემი აზრით, არის წმინდა გრაალი ნეირობიოლოგიისა და ნევროლოგიისა,

and hopefully, someday, we'll understand how that happens.

და რომელსაც, იმედია, როდესმე ამოვხსნით.

OK, so how do you study this mysterious organ?

კარგი, და როგორ უნდა შევისწავლოთ ეს იდუმალუ ორგანო?

I mean, you have 100 billion nerve cells,

ანუ, გვაქვს 100 მილიარდი ნერვული უჯრედი,

little wisps of protoplasm, interacting with each other,

პროტოპლაზმის მცირე ფრაგმენტები, რომლებიც ურთიერთქმედებენ

and from this activity emerges the whole spectrum of abilities

და ამ ურთიერთქმედებიდან იბადება შესაძლებლობათა მთელი სპექტრი,

that we call human nature and human consciousness.

რომელსაც ჩვენ ადამიანის ბუნებას და ადამიანის ცნობიერებას ვუწოდებთ.

How does this happen?

როგორ ხდება ეს ყველაფერი?

Well, there are many ways of approaching the functions of the human brain.

არსებობს ტვინის ფუნქციების შესწავლის მრავალი გზა.

One approach, the one we use mainly,

ერთი გზა, რომელსაც ჩვენ უმეტესწილად მივმართავთ,

is to look at patients with sustained damage to a small region of the brain,

არის ტვინის მცირე მიდამოებზე მდგრადი დაზიანებების მქონე პაციენტების დაკვირვება,

where there's been a genetic change in a small region of the brain.

იქ, სადაც მცირე მიდამოზე მოხდა გენეტიკური ცვლილება.

What then happens is not an across-the-board reduction

რის შემდეგაც მოხდება არა სრული დაქვეითება

in all your mental capacities,

ყველა თქვენი გონებრივი შესაძლებლობებისა -

a sort of blunting of your cognitive ability.

ასე ვთქვათ, თქვენი კოგნიტიური შესაძლებლობების მოდუნება,

What you get is a highly selective loss of one function,

არამედ ერთი რომელიმე ფუნქციის ძალზე სელექტიური მოშლა

with other functions being preserved intact,

იმ დროს, როდესაც სხვა ფუნქციები ხელუხლებელი რჩება,

and this gives you some confidence in asserting

და ეს გვაძლევს საფუძველს ვივარაუდოთ,

that that part of the brain is somehow involved in mediating that function.

რომ ტვინის ეს ნაწილი, რაღაცნაირად, შუამდგომლობს ამ ფუნქციის შესრულებას.

So you can then map function onto structure,

ასე რომ, შემდეგ თქვენ შეგიძლიათ მოახდინოთ ფუნქციის პროეცირება სტრუქტურაზე

and then find out what the circuitry's doing

და გამოიკვლიოთ, როგორ მოქმედებენ მისი ურთიერთკავშირები,

to generate that particular function.

რომ შექმნან ეს მოცემული ფუნქცია.

So that's what we're trying to do.

სწორედ ამის გაკეთებას ვცდილობთ.

So let me give you a few striking examples of this.

ნება მიბოძეთ წარმოგიდგინოთ ამის რამდენიმე გასაოცარი მაგალითი.

In fact, I'm giving you three examples, six minutes each, during this talk.

უფრო სწორედ, ამ ლექციაში მე გაჩვენებთ სამ ექვსწუთიან მაგალითს.

The first example is an extraordinary syndrome called Capgras syndrome.

პირველი მაგალითი არის საოცარი სინდრომი სახელად კაპგრას (Capgra) სინდრომი.

If you look at the first slide there,

თუ შეხედავთ პირველ სლაიდს,

that's the temporal lobes, frontal lobes, parietal lobes, OK --

დაინახავთ საფეთქლის, შუბლისა და თხემის წილებს -

the lobes that constitute the brain.

წილებს, რომელთაგანაც შედგება ტვინი.

And if you look, tucked away inside the inner surface of the temporal lobes --

და შიგნით, თხემის წილის შიდა ზედაპირის ქვეშ --

you can't see it there --

აქ მას ვერ დაინახავთ --

is a little structure called the fusiform gyrus.

არის მცირე სტრუქტურა სახელად ღერძისებრი ნაოჭი (Fusiform Gyrus).

And that's been called the face area in the brain,

რომელსაც უწოდეს ტვინის სახის არე,

because when it's damaged, you can no longer recognize people's faces.

რადგან როდესაც ის ზიანდება, თქვენ ვეღარ ცნობთ ხალხს სახეზე.

You can still recognize them from their voice

თქვენ ძველებურად იცნობთ მათ ხმაზე

and say, "Oh yeah, that's Joe,"

და იტყვით, დიახ, ეს ჯოა,

but you can't look at their face and know who it is, right?

მაგრამ თქვენ ვერ შეძლებთ შეხედოთ სახეზე და თქვათ ვინ არის.

You can't even recognize yourself in the mirror.

თქვენ საკუთარ თავსაც კი ვერ იცნობთ სარკეში.

I mean, you know it's you because you wink and it winks,

ანუ თქვენ გეცოდინებათ რომ ეს თქვენ ხართ, რადგან როდესაც თვალს ჩააპაჭუნებთ ისიც ჩააპაჭუნებს,

and you know it's a mirror,

და თქვენ იცით, რომ სარკეში იყურებით,

but you don't really recognize yourself as yourself.

მაგრამ თქვენ რეალურად თქვენს თავს ვერ იცნობთ.

OK. Now that syndrome is well known as caused by damage to the fusiform gyrus.

ეს სინდრომი კარგად არის ცნობილი, როგორც შედეგი ღერძისებრი ნაოჭის დაზიანებისა.

But there's another rare syndrome, so rare, in fact,

მაგრამ არის სხვა, იშვიათი სინდრომიც; ისეთი იშვიათი,

that very few physicians have heard about it, not even neurologists.

რომ ძალიან ცოტა ექიმს სმენია მის შესახებ, ნევროლოგებს შორისაც კი.

This is called the Capgras delusion,

მას ეწოდება კაპგრასის დელუზია (Capgras delusion)

and that is a patient, who's otherwise completely normal,

და ეს არის პაციენტი, რომელიც სხვა მხრივ სრულიად ნორმალურია,

has had a head injury, comes out of coma,

მან გადაიტანა თავის ტრავმა, გამოვიდა კომადან,

otherwise completely normal, he looks at his mother

სხვამხრივ სრულიად ნორმალური, ის უყურებს დედამისს

and says, "This looks exactly like my mother, this woman,

და ამბობს, "ეს ქალი ზუსტად დედაჩემივით გამოიყურება,

but she's an impostor.

მაგრამ ის მიმბაძველია --

She's some other woman pretending to be my mother."

ის ვიღაც სხვა ქალია, რომელიც თავს დედაჩემად ასაღებს."

Now, why does this happen?

რატომ ხდება ასეთი რამ?

Why would somebody -- and this person is perfectly lucid and intelligent

რატომ ემართება ეს ვინმეს -- და ეს პიროვნება სრულიად გონებანათელი და ინტელიგენტურია

in all other respects, but when he sees his mother,

ყველა სხვა მიმართებაში, მაგრამ როდესაც ხედავს დედამისს,

his delusion kicks in and says, it's not mother.

მას ეწყება ილუზია და იძახის, რომ ეს დედამისი არ არის.

Now, the most common interpretation of this,

ამის ყველაზე გავრცელებული ინტერპრეტაცია,

which you find in all the psychiatry textbooks,

რომელსაც ყველა ფსიქიატრიულ სახელმძღვანელოში წააწყდებით,

is a Freudian view, and that is that this chap --

არის ფრეიდისეული ახსნა, ანუ ეს ყმაწვილი --

and the same argument applies to women, by the way,

და სხვათა შორის იგივე არგუმენტი ესადაგება ქალებსაც,

but I'll just talk about guys.

მაგრამ ბიჭებზე ვისაუბრებ --

When you're a little baby, a young baby,

როდესაც თქვენ იყავით პატარა ბავშვი,

you had a strong sexual attraction to your mother.

თქვენ გქონდათ ძლიერი სექსუალური ლტოლვა დედათქვენის მიმართ.

This is the so-called Oedipus complex of Freud.

ეს ეგრეთ წოდებული ფრეიდისეული ოიდიპოსის კომპლექსია.

I'm not saying I believe this,

მე არ ვამბობ, რომ ამის მჯერა,

but this is the standard Freudian view.

მაგრამ ეს სტანდარტული ფრეიდისეული მიდგომაა.

And then, as you grow up, the cortex develops,

შემდეგ, თქვენს ზრდასთან ერთად ვითარდება ტვინის ქერქი

and inhibits these latent sexual urges towards your mother.

და ახშობს ამ ლატენტურ სექსუალურ ლტოლვას დედისადმი.

Thank God, or you would all be sexually aroused when you saw your mother.

მადლობა ღმერთს, თორემ დედის დანახვაზე ყველანი სექსუალურად აღვიგზნებოდით.

And then what happens is,

და ხდება შემდეგი --

there's a blow to your head, damaging the cortex,

ღებულობთ თავის ტრავმას და გიზიანდებათ ქერქი,

allowing these latent sexual urges to emerge,

რის შედეგადაც ეს ლატენტური ლტოლვა გარეთ აღწევს,

flaming to the surface, and suddenly and inexplicably

და უეცრად და აუხსნელად

you find yourself being sexually aroused by your mother.

თქვენ გიჩნდებათ სექსუალური ლტოლვა თქვენი დედისადმი.

And you say, "My God, if this is my mom,

და თქვენ იძახით "ღმერთო ჩემო, ეს თუ დედაჩემია,

how come I'm being sexually turned on?

როგორ მაქვს სექსუალური ლტოლვა მის მიმართ?

She's some other woman. She's an impostor."

ის ვიღაც სხვა ქალია. ის მიმბაძველია."

It's the only interpretation that makes sense to your damaged brain.

ეს ერთადერთი აზრიანი ახსნაა თქვენი დაზიანებული ტვინისთვის.

This has never made much sense to me, this argument.

ამ არგუმენტს მე არასოდეს სერიოზულად არ აღვიქვამდი.

It's very ingenious, as all Freudian arguments are --

ის ძალიან გონებამახვილურია, როგორც ყველა ფრეიდისეული არგუმენტი --

(Laughter)

(სიცილი)

-- but didn't make much sense because I have seen the same delusion,

-- მაგრამ დიდი აზრი მასში არ დევს, რადგან მე მინახავს მსგავსი დელუზია,

a patient having the same delusion, about his pet poodle.

რომელსაც პაციენტი განიცდიდა მისი პუდელის მიმართ.

(Laughter)

(სიცილი)

He'll say, "Doctor, this is not Fifi. It looks exactly like Fifi,

ის ამბობს, "ექიმო, ეს ფიფი არ არის, ის ზუსტად ფიფისავით გამოიყურება,

but it's some other dog." Right?

მაგრამ ვიღაც სხვა ძაღლია." გასაგებია?

Now, you try using the Freudian explanation there.

ახლა თქვენ შეეცადეთ მოარგოთ ამას ფრეიდისეული ახსნა.

(Laughter)

(სიცილი)

You'll start talking about the latent bestiality in all humans,

მაშინ უნდა დავიწყოთ საუბარი ფარულ ზოოფილიაზე ყოველ ადამიანში,

or some such thing, which is quite absurd, of course.

ან რაიმე მსგავსზე, რაც, რა თქმა უნდა, აბსურდია.

Now, what's really going on?

მაშ რა ხდება სინამდვილეში?

So, to explain this curious disorder,

რომ ავხსნათ ეს საინტერესო დისფუნქცია,

we look at the structure and functions of the normal visual pathways in the brain.

ჩვენ ვაკვირდებით ტვინში ნორმალური ვიზუალური ბილიკების სტრუქტურასა და ფუნქციებს.

Normally, visual signals come in, into the eyeballs,

ჩვეულებრივ, ვიზუალური სიგნალები შედიან თვალში

go to the visual areas in the brain.

და მიემართებიან ტვინის ვიზუალურ არეში.

There are, in fact, 30 areas in the back of your brain concerned with just vision,

თქვენი ტვინის უკანა ნაწილში არის 30 არე, დაკავებული მხოლოდ მხედველობით

and after processing all that, the message goes to a small structure

და ამ ყველაფრის დამუშავების შემდეგ გზავნილი მიდის მცირე სტრუქტურაში,

called the fusiform gyrus, where you perceive faces.

სახელად ღერძისებრი ნაოჭი, სადაც თქვენ ანსხვავებთ სახეებს.

There are neurons there that are sensitive to faces.

იქ მოთავსებულია ნეირონები, რომლებიც მგრძნობიარეები არიან სახეების მიმართ.

You can call it the face area of the brain, right?

თქვენ მას შეიძლება ტვინის სახეების არე უწოდოთ.

I talked about that earlier.

ამაზე ადრე ვისაუბრე.

Now, when that area's damaged, you lose the ability to see faces, right?

და როდესაც ეს არე ზიანდება, თქვენ კარგავთ სახეების გარჩევის უნარს.

But from that area, the message cascades

მაგრამ ამ არედან გზავნილი მიემართება სტრუქტურაში

into a structure called the amygdala in the limbic system,

სტრუქტურაში, სახელად ამიგდალა, ლიმბურ სისტემაში,

the emotional core of the brain,

ტვინის ემოციონალურ ბირთვში.

and that structure, called the amygdala,

და ეს სტრუქტურა, სახელად ამიგდალა,

gauges the emotional significance of what you're looking at.

განსაზღვრავს ემოციონალურ დატვირთვას იმისა, რასაც ხედავთ.

Is it prey? Is it predator? Is it mate?

ნადავლია? მტაცებელი? თუ სექსუალური პარტნიორი?

Or is it something absolutely trivial, like a piece of lint,

თუ არის აბსოლუტურად ტრივიალური რამ, როგორიცაა ძაფი?

or a piece of chalk, or a -- I don't want to point to that, but --

ან ცარცი, ან არ ვიცი -- არ მინდა ამის თქმა, მაგრამ –

or a shoe, or something like that? OK?

ფესხაცმელი ან რაიმე მსგავსი. გასაგებია?

Which you can completely ignore.

რაიმე, რასაც შეგიძლიათ სრული იგნორირება გაუწიოთ.

So if the amygdala is excited, and this is something important,

და თუ ამიგდალა აღგზნებულია, და ეს რაღაც მნიშვნელოვანია,

the messages then cascade into the autonomic nervous system.

გზავნილები მიემართებიან ავტონომიურ ნერვულ სისტემაში.

Your heart starts beating faster.

თქვენი გული იწყებს სწრაფად ცემას,

You start sweating to dissipate the heat that you're going to

გეწყებათ ოფლიანობა, რათა გააბნიოთ სითბო,

create from muscular exertion.

რომელიც კუნთების დაძაბვის შედეგად გამოგეყოფათ.

And that's fortunate, because we can put two electrodes on your palm

და ეს ძალიან კარგია, რადგან ჩვენ შეგვიძლია მოვათავსოთ ორი ელექტროდი თქვენს ხელისგულზე

and measure the change in skin resistance produced by sweating.

და გავზომოთ კანის წინღობის ცვლილება, გამოწვეული ოფლიანობით.

So I can determine, when you're looking at something,

ანუ მე შემიძლია დავადგინო, როდესაც უყურებთ რაიმეს,

whether you're excited or whether you're aroused, or not, OK?

ხართ თქვენ აღელვებული, ხართ აღგზნებული თუ არა ხართ.

And I'll get to that in a minute.

და ამ თემას ერთ წუთში მივუბრუნდები.

So my idea was, when this chap looks at an object, when he looks at his --

ჩემი იდეა იყო შემდეგი -- როდესაც ეს ყმაწვილი უყურებს საგანს,

any object for that matter, it goes to the visual areas and,

ნებისმიერ საგანს, ინფორმაცია მიდის ვიზუალურ არეში

however, and it's processed in the fusiform gyrus,

და მუშავდება ღერძისებღ ნაოჭში

and you recognize it as a pea plant, or a table,

და თქვენ ამ საგანში ამოიცნობთ ლობიოს მარცვალს, ან მაგიდას,

or your mother, for that matter, OK?

ან, ამ შემთხვევაში, დედათქვენს.

And then the message cascades into the amygdala,

და შემდეგ გზავნილი მიემართება ამიგდალასკენ,

and then goes down the autonomic nervous system.

რის შემდეგაც მიდის ავტონომიურ ნერვულ სისტემაში.

But maybe, in this chap, that wire that goes from the amygdala to the limbic system,

მაგრამ შესაძლოა ამ ყმაწვილის შემთხვევაში, ეს მავთული რომელიც მიდის ამიგდალადან ლიმბურ სისტემისკენ --

the emotional core of the brain, is cut by the accident.

ტვინის ემოციონალური ბირთვისკენ -- ტრამვის შედეგად არის გადაჭრილი.

So because the fusiform is intact,

და რადგან ღერძისებრი ნაოჭი ხელუხლებელია,

the chap can still recognize his mother,

მას კვლავ შეუძლია ამოიცნოს დედამისი,

and says, "Oh yeah, this looks like my mother."

და თქვას "დიახ, ის ზუსტად დედაჩემივით გამოიყურება",

But because the wire is cut to the emotional centers,

მაგრამ რადგან მავთული ემოციონალური ბირთვისკენ გადაჭრილია,

he says, "But how come, if it's my mother, I don't experience a warmth?"

ის ფიქრობს "მაგრამ თუ ის დედაჩემია, რატომ არ განვიცდი სითბოს?"

Or terror, as the case may be? Right?

ან შიშს, გამომდინარე გარემოებებიდან?

(Laughter)

(სიცილი)

And therefore, he says, "How do I account for this inexplicable lack of emotions?

და შესაბამისად ის იძახის "რას მივაწერო ეს აუხსნელი ემოციათა არქონა?

This can't be my mother.

ეს არ შეიძლება დედაჩემი იყოს.

It's some strange woman pretending to be my mother."

ეს ვიღაც სხვა ქალია, რომელიც დედაჩემად მაჩვენებს თავს."

How do you test this?

როგორ შეიძლება ამის შემოწმება?

Well, what you do is, if you take any one of you here, and put you in front of a screen,

თუ ეხლა ნებისმიერ თქვენთაგანს დავსვამთ ეკრანის წინ,

and measure your galvanic skin response,

გავზომავთ თქვენo კანის გალვანურ რეაქციას

and show pictures on the screen,

და ეკრანზე განახებთ სურათებს,

I can measure how you sweat when you see an object,

მე შემეძლება გავზომო, რა დონეზე ოფლიანობთ როდესაც უყურებთ რაიმეს,

like a table or an umbrella. Of course, you don't sweat.

მსგავსად მაგიდისა ან ქოლგისა -- რა თქმა უნდა, თქვენ არ იოფლიანებთ.

If I show you a picture of a lion, or a tiger, or a pinup, you start sweating, right?

მაგრამ თუ განახებთ ლომის ან ვეფხვის სურათს, თქვენ დაიწყებთ ოფლიანობას.

And, believe it or not, if I show you a picture of your mother --

და გინდ დაიჯერეთ გინდ არა, თუ მე თქვენ გაჩვენებთ დედათქვენის სურათს --

I'm talking about normal people -- you start sweating.

მე ნორმალურ ადამიანებზე ვსაუბრობ -- თქვენ დაიწყებთ ოფლიანობას.

You don't even have to be Jewish.

ამისათვის ისიც კი არაა საჭირო, რომ ებრაელი იყოთ.

(Laughter)

(სიცილი)

Now, what happens if you show this patient?

და რა მოხდება იმ შემთხვევაში,

You take the patient and show him pictures on the screen

თუკი თქვენ ამ პაციენტს აჩვენებთ სურათებს

and measure his galvanic skin response.

და გაზომავთ მისი კანის გალვანურ რეაქციას.

Tables and chairs and lint, nothing happens, as in normal people,

მაგიდებისა და სკამების შემთხვევაში არაფერი მოხდება, როგორც ნორმალურ ადამიანებში,

but when you show him a picture of his mother,

მაგრამ როდესაც თქვენ მას აჩვენებთ დედამისის სურათს,

the galvanic skin response is flat.

კანის გალვანური რეაქცია არის ნულოვანი.

There's no emotional reaction to his mother,

მას არ აქვს არანაირი ემოციონალური რეაქცია დედამისზე,

because that wire going from the visual areas to the emotional centers is cut.

რადგან ის მავთული, რომელიც მიდიოდა ვიზუალური არედან ემოციონალური ცენტრისკენ, გადაჭრილია.

So his vision is normal because the visual areas are normal,

ასე რომ, მისი მხედველობა ნორმაშია, რადგან ვიზუალური არე დაუზიანებელია,

his emotions are normal -- he'll laugh, he'll cry, so on and so forth --

მისი ემოცები ნორმაშია -- ის გაიცინებს, იტირებს და ასე შემდეგ --

but the wire from vision to emotions is cut

მაგრამ მავთული მხედველობიდან ემოციებამდე გადაჭრილია

and therefore he has this delusion that his mother is an impostor.

და შესაბამისად მას აქვს დელუზია, რომ დედამისი მიმბაძველია.

It's a lovely example of the sort of thing we do:

ეს მშვენიერი მაგალითია იმისა, რითიც ჩვენ ვართ დაკავებულები --

take a bizarre, seemingly incomprehensible, neural psychiatric syndrome

ვიღებთ უცნაურ, ერთი შეხედვით აუხსნელ, ნეირო-ფსიქიატრიულ სინდრომს

and say that the standard Freudian view is wrong,

და ვამბობთ, რომ სტანდარტული ფრეიდისეული შეხედულება მცდარია,

that, in fact, you can come up with a precise explanation

და რომ შეგიძლიათ წარმოადგინოთ ზუსტი ახსნა

in terms of the known neural anatomy of the brain.

ტვინის ნეიროლოგიური ანატომიის ცნობილ ფარგლებში.

By the way, if this patient then goes,

სხვათა შორის, თუ ამ პაციენტს

and mother phones from an adjacent room -- phones him --

დედამისი დაურეკავს გვერდითა ოთახიდან,

and he picks up the phone, and he says, "Wow, mom, how are you? Where are you?"

ის აიღებს ყურმილს და იტყვის "უი, დე, როგორ ხარ? სად ხარ ეხლა?"

There's no delusion through the phone.

ტელეფონით დელუზიას ადგილი არ აქვს.

Then, she approaches him after an hour, he says, "Who are you?

და თუ შემდეგ დედამისი ნახავს მას ერთ საათში, ის კითხავს "ვინ ხარ?

You look just like my mother." OK?

ზუსტად დედაჩემივით გამოიყურები."

The reason is there's a separate pathway

ამის მიზეზია ის, რომ არსებობს განსხვავებული გზა,

going from the hearing centers in the brain to the emotional centers,

მიმავალი ტვინის სმენითი ცენტრებიდან ემოციონალური ცენტრებისკენ

and that's not been cut by the accident.

და ის ხელუხლებელი დარჩა ტრავმის შედეგად.

So this explains why through the phone he recognizes his mother, no problem.

ამით აიხსნება, რატომ ცნობს ის დედამისს ტელეფონზე, უპრობლემოდ.

When he sees her in person, he says it's an impostor.

იგი მიმბაძველი მაშინ გონია, როდესაც პირადად უყურებს მას.

OK, how is all this complex circuitry set up in the brain?

როგორ არის ეს რთული ქსელი გაბმული ტვინში?

Is it nature, genes, or is it nurture?

არის ეს ადამიანის ბუნება, გენეტიკა თუ აღზრდა?

And we approach this problem

და ჩვენ შეგვიძლია მივუდგეთ ამ პრობლემას,

by considering another curious syndrome called phantom limb.

თუ განვიხილავთ სხვა უცნაურ სინდრომს სახელად მოჩვენებითი, ფანტომური კიდური.

And you all know what a phantom limb is.

და თქვენ ყველას მოგეხსენებათ, რას წარმოადგენს ფანტომური კიდური.

When an arm is amputated, or a leg is amputated, for gangrene,

როდესაც ხდება ხელისა ან ფეხის ამპუტაცია, განგრენის მიზეზით,

or you lose it in war -- for example, in the Iraq war,

ან, მაგალითად, ომში კარგავთ მათ, მაგალითად ერაყის ომში --

it's now a serious problem --

ეს დღესდღეობით სერიოზულ პრობლემას წარმოადგენს --

you continue to vividly feel the presence of that missing arm,

თქვენ ძველებურად მკაფიოდ შეიგრძნობთ ამ ნაკლული ხელის თავის ადგილზე ყოფნას,

and that's called a phantom arm or a phantom leg.

და ამას ეწოდება მოჩვენებითი (ფანტომური) ხელი ან მოჩვენებითი ფეხი.

In fact, you can get a phantom with almost any part of the body.

ფაქტიურად ფანტომის ეფექტი შესაძლოა გავრცელდეს სხეულის ნებისმიერ ნაწილზე.

Believe it or not, even with internal viscera.

და გინდ დაიჯერეთ, გინდ - არა, შინაგან ორგანოებზეც კი.

I've had patients with the uterus removed -- hysterectomy --

მე მყოლია პაციენტები ამოჭრილი საშვილოსნოთი -- ჰისტერექტომიით --

who have a phantom uterus, including phantom menstrual cramps

რომლებსაც ქონდათ მოჩვენებითი საშვილოსნო, მოჩვენებითი მენსტრუალური სპაზმებით

at the appropriate time of the month.

თვის შესაბამის რიცხვებში.

And in fact, one student asked me the other day,

და ერთხელ ერთმა სტუდენტმა მკითხა,

"Do they get phantom PMS?"

თუ უვითარდებათ მათ მოჩვენებითი პმს?

(Laughter)

(სიცილი)

A subject ripe for scientific enquiry, but we haven't pursued that.

სამეცნიერო კვლევის კიდევ ერთი საგანი, რომლითაც ჯერ არ დავკავებულვართ.

OK, now the next question is,

მაშ ასე, შემდეგი შეკითხვა ასეთია --

what can you learn about phantom limbs by doing experiments?

რა შეიძლება ვისწავლოთ მოჩვენებითი კიდურების შესახებ ექსპერიმენტების გზით?

One of the things we've found was,

ერთი რამ, რაც აღმოვაჩინეთ,

about half the patients with phantom limbs

მოჩვენებითი კიდურების მქონე პაციენტთა მიახლოებით ნახევარი

claim that they can move the phantom.

ამტკიცებს, რომ მათ ძალუძთ ამოძრაონ ფანტომი.

It'll pat his brother on the shoulder,

ის მოუთათუნებს მის ძმას მხარზე,

it'll answer the phone when it rings, it'll wave goodbye.

ის უპასუხებს ტელეფონს, დაუქნევს ხელს დასამშვიდობებლად.

These are very compelling, vivid sensations.

და ეს ძალზე დამაჯერებელი და ცხადი შეგრძნებებია.

The patient's not delusional.

პაციენტი არ განიცდის დელუზიას.

He knows that the arm is not there,

მან იცის, რომ ხელი ადგილზე არ არის,

but, nevertheless, it's a compelling sensory experience for the patient.

მაგრამ, მიუხედავად ამისა, ეს ძალზე დამაჯერებელი სენსორული შეგრძნებაა მისთვის.

But however, about half the patients, this doesn't happen.

მაგრამ პაციენტთა დაახლოებით ნახევარ შემთხვევაში ამას ადგილი არ აქვს.

The phantom limb -- they'll say, "But doctor, the phantom limb is paralyzed.

ისინი ამბობენ "ექიმო, ჩემი მოჩვენებითი კიდური პარალიზებულია.

It's fixed in a clenched spasm and it's excruciatingly painful.

ის გაშეშებულია სპაზმში და მტანჯველად მტკივნეულია.

If only I could move it, maybe the pain will be relieved."

მისი განძრევა რომ შემეძლოს, შესაძლოა ტკივილი გაივლიდა.

Now, why would a phantom limb be paralyzed?

მაშ, რატომ შეიძლება მოჩვენებითი კიდური იყოს პარალიზებული?

It sounds like an oxymoron.

ეს ოკზუმორონივით ჟღერს.

But when we were looking at the case sheets, what we found was,

მაგრამ როდესაც ვეცნობოდით მათ ისტორიებს, აღმოვაჩინეთ,

these people with the paralyzed phantom limbs,

რომ ეს ხალხი პარალიზებული მოჩვენებითი კიდურებით,

the original arm was paralyzed because of the peripheral nerve injury.

ნამდვილი კიდური პარალიზებული იყო პერიფერული ნერვის დაზიანების შედეგად,

The actual nerve supplying the arm was severed,

ნამდვილი ნერვი იყო გაწყვეტილი,

was cut, by say, a motorcycle accident.

მაგალითად გადაჭრილი მოტოციკლზე უბედური შემთხვევისას.

So the patient had an actual arm, which is painful,

და პაციენტს ნამდვილი ხელი ჰქონდა მარყუჟში

in a sling for a few months or a year, and then,

რამოდენიმე თვით, ან წლით და შემდეგ,

in a misguided attempt to get rid of the pain in the arm,

ტკივილის შეწყვეტის უშედეგო ცდაში,

the surgeon amputates the arm,

ქირურგი ახდენს ხელის ამპუტირებას,

and then you get a phantom arm with the same pains, right?

რის შედეგადაც ვიღებთ მოჩვენებით ხელს იგივე ტკივილებით.

And this is a serious clinical problem.

და ეს სერიოზული კლინიკური პრობლემაა.

Patients become depressed.

პაციენტები ვარდებიან დეპრესიაში.

Some of them are driven to suicide, OK?

ზოგიერთი მათგანი თვითმკვლელობამდეც კი მიდის.

So, how do you treat this syndrome?

მაშ, როგორ ვუმკურნალოთ ამ სინდრომს?

Now, why do you get a paralyzed phantom limb?

უპირველესად, რატომ ვღებულობთ პარალიზებულ მოჩვენებით კიდურს?

When I looked at the case sheet, I found that they had an actual arm,

როდესაც ისტორიები შევისწავლე, აღმოვაჩინე, რომ მათ ქონდათ ნამდვილი ხელი

and the nerves supplying the arm had been cut,

და ხელის უზრუნველმყოფი ნერვები იყო გადაჭრილი,

and the actual arm had been paralyzed,

ნამდვილი ხელი ხდებოდა პარალიზებული,

and lying in a sling for several months before the amputation,

და ამპუტირებამდე რამდენიმე თვე არტაშანში ყოფნის შედეგად,

and this pain then gets carried over into the phantom itself.

ეს ტკივილი გადაეცემოდა მოჩვენებით ხელს.

Why does this happen?

რატომ ხდება ეს?

When the arm was intact, but paralyzed,

როდესაც კიდური იყო ხელუხლებელი, მაგრამ პარალიზებული,

the brain sends commands to the arm, the front of the brain, saying, "Move,"

ტვინი უგზავნიდა ბრძანებებს ხელს, ტვინის წინა ნაწილი, იძახდა "გაინძერი",

but it's getting visual feedback saying, "No."

მაგრამ ღებულობდა ვიზუალურ გამოხმაურებას – "არა".

Move. No. Move. No. Move. No.

გაინძერი. არა. გაინძერი. არა. გაინძერი. არა.

And this gets wired into the circuitry of the brain,

და ეს აღიბეჭდებოდა ტვინის კავშირების ქსელში

and we call this learned paralysis, OK?

და ჩვენ ამას ვუწოდებთ ნასწავლ დამბლას.

The brain learns, because of this Hebbian, associative link,

ტვინი სწავლობს ამას ჰების (Hebb) ასოციატიური ჯაჭვის გამო,

that the mere command to move the arm

რომ უბრალო ბრძანებაც კი ხელის ასამოძრავებლად,

creates a sensation of a paralyzed arm.

იწვევს პარალიზებული ხელის შეგრძნებას.

And then, when you've amputated the arm,

და მას შემდეგ, რაც მოახდენთ ხელის ამპუტირებას,

this learned paralysis carries over into your body image

ნასწავლი დამბლა ვრცელდება თქვენს – თქვენი სხეულის გამოსახულებაში

and into your phantom, OK?

და შედეგად თქვენს ფანტომში.

Now, how do you help these patients?

მაშ, როგორ ვუშველოთ ამ პაციენტებს?

How do you unlearn the learned paralysis,

როგორ დავავიწყებინოთ ნასწავლი დამბლა,

so you can relieve him of this excruciating, clenching spasm

რომ მოვაშოროთ ეს მტანჯველი, მოკრუნჩხული სპაზმი

of the phantom arm?

ამ მოჩვენებითი ხელიდან?

Well, we said, what if you now send the command to the phantom,

ჩვენ ვიფიქრეთ, რა მოხდება, თუ პაციენტი გაუგზავნის ბრძანებას მის ფანტომს,

but give him visual feedback that it's obeying his command, right?

მაგრამ მას მიეწოდება ვიზუალური გამოხმაურებას, თითქოს ეს ბრძანება სრულდება?

Maybe you can relieve the phantom pain, the phantom cramp.

იქნებ ამით შეწყდეს ფანტომური ტკივილი, ფანტომური კრუნჩხვა.

How do you do that? Well, virtual reality.

როგორ მოვახერხოთ ეს? ვირტუალური რეალობით.

But that costs millions of dollars.

მაგრამ ეს მილიონობით დოლარი ღირს.

So, I hit on a way of doing this for three dollars,

ამიტომ მივაგენი გზას, როგორ გამეკეთებინა ეს სამ დოლარად,

but don't tell my funding agencies.

ოღონდ არ უთხრათ ეს ჩემს დამფინანსებელ სააგენტოებს.

(Laughter)

(სიცილი)

OK? What you do is you create what I call a mirror box.

ამისათვის ვაკეთებთ, როგორც მე მას ვუწოდებ, სარკისებრ ყუთს.

You have a cardboard box with a mirror in the middle,

ვიღებთ კარტონის ყუთს, შუაში სარკით,

and then you put the phantom -- so my first patient, Derek, came in.

და ათავსებთ ფანტომს – მაშ ასე, შემოვიდა ჩემი პირველი პაციენტი, დერეკი.

He had his arm amputated 10 years ago.

მას ხელის ამპუტირება 10 წლის წინ ჩაუტარეს.

He had a brachial avulsion, so the nerves were cut

მას მხრის ავულსიის შედეგად ნერვები გადაჭრილი ჰქონდა

and the arm was paralyzed, lying in a sling for a year, and then the arm was amputated.

და ხელი იყო პარალიზებული, მოთავსებული არტაშანში ერთი წლით და შემდეგ ამპუტირებული.

He had a phantom arm, excruciatingly painful, and he couldn't move it.

მას ჰქონდა მოჩვენებითი ხელი, მტანჯველი ტკივილით და მას არ შეეძლო მისი ამოძრავება.

It was a paralyzed phantom arm.

ეს იყო პარალიზებული მოჩვენებითი ხელი.

So he came there, and I gave him a mirror like that, in a box,

მაშ ასე, ის შემოვიდა და მე მას მივაწოდე ასეთი სარკე ყუთში,

which I call a mirror box, right?

რასაც მე სარკისებრ ყუთს ვუწოდებ, ხომ?

And the patient puts his phantom left arm,

პაციენტი ათავსებს მოჩვენებით მარცხენა ხელს,

which is clenched and in spasm, on the left side of the mirror,

რომელიც არის მოკრუნჩხული და სპაზმში, სარკის მარცხენა მხარეს,

and the normal hand on the right side of the mirror,

და ნორმალურ ხელს სარკის მარჯვენა მხარეს

and makes the same posture, the clenched posture,

და იჭერს იგივე პოზას, მოკრუნჩხულ პოზას,

and looks inside the mirror. And what does he experience?

იყურება სარკეში და რას შეიგრძნობს?

He looks at the phantom being resurrected,

ის ხედავს, რომ ფანტომი აღდგენილია,

because he's looking at the reflection of the normal arm in the mirror,

რადგან ის უყურებს ნორმალური ხელის ანარეკლს სარკეში

and it looks like this phantom has been resurrected.

და ეს გამოიყურება ისე, თითქოს მოჩვენებით ხელი აღდგენილია

"Now," I said, "now, look, wiggle your phantom --

"ახლა", ვუთხარი, "ახლა აათამაშე შენი მოჩენებითი –

your real fingers, or move your real fingers while looking in the mirror."

ან გაამოძრავე ისინი და თან უყურე სარკეს."

He's going to get the visual impression that the phantom is moving, right?

ის მიიღებს ვიზუალურ შთაბეჭდილებას, რომ ფანტომი მოძრაობს.

That's obvious, but the astonishing thing is,

ეს აშკარაა, მაგრამ გამაოგნებელი ისაა,

the patient then says, "Oh my God, my phantom is moving again,

რომ პაციენტი იძახის "ღმერთო ჩემო, ჩემი ფანტომი კვლავ ინძრევა

and the pain, the clenching spasm, is relieved."

და ტკივილი, ეს მოკრუნჩხული სპაზმი გაქრა."

And remember, my first patient who came in --

და გახსოვდეთ, ჩემი პირველი პაციენტი --

(Applause)

(აპლოდისმენტები)

-- thank you. (Applause)

- გმადლობთ. (აპლოდისმენტები)

My first patient came in, and he looked in the mirror,

როდესაც მოვიდა ჩემი პირველი პაციენტი და ჩაიხედა ყუთში,

and I said, "Look at your reflection of your phantom."

და მე მას ვუთხარი "შეხედე შენი ფანტომის ანარეკლს."

And he started giggling, he says, "I can see my phantom."

მან ხითხითი დაიწყო და იძახდა "მე ვხედავ ჩემს ფანტომს."

But he's not stupid. He knows it's not real.

მაგრამ ის არ იყო სულელი. მან იცოდა, რომ ეს არ იყო რეალური.

He knows it's a mirror reflection,

იცოდა, რომ ეს სარკის ანარეკლი იყო,

but it's a vivid sensory experience.

მაგრამ ეს ნათელი სენსორული შეგრძნებაა.

Now, I said, "Move your normal hand and phantom."

ახლა, მე ვუთხარი, "აამოძრავე შენი ნორმალური და მოჩვენებითი ხელები."

He said, "Oh, I can't move my phantom. You know that. It's painful."

მან მიპასუხა "მე არ შემიძლია ვამოძრავო ფანტომი. ხომ იცით. ეს მტკივნეულია."

I said, "Move your normal hand."

მე მას ვუთხარი "აამოძრავე ნორმალური ხელი."

And he says, "Oh my God, my phantom is moving again. I don't believe this!

და მან მიპასუხა, "ღმერთო ჩემო, ჩემი ფანტომი კვლავ ინძრევა, თვალებს ვერ ვუჯერებ!

And my pain is being relieved." OK?

და ტკივილმაც გამიარა"

And then I said, "Close your eyes."

და შემდეგ ვუთხარი "დახუჭე თვალები."

He closes his eyes.

მან დახუჭა თვალები.

"And move your normal hand."

"და აამოძრავე შენი ნორმალური ხელი."

"Oh, nothing. It's clenched again."

"ოჰ, არაფერი -- ის კვლავ მოკრუნჩხულია."

"OK, open your eyes."

"კარგი, ახლა გაახილე თვალები."

"Oh my God, oh my God, it's moving again!"

"ღმერთო ჩემო, ღმერთო ჩემო, ის კვლავ მოძრაობს!"

So, he was like a kid in a candy store.

ის იქცეოდა ბავშვივით, ტკბილეულობის მაღაზიაში.

So, I said, OK, this proves my theory about learned paralysis

მე მას ვუთხარი, ეს ადასტურებს ჩემს თეორიას ნასწავლი დამბლის შესახებ

and the critical role of visual input,

და ვიზუალური მონაცემების კრიტიკულ როლს,

but I'm not going to get a Nobel Prize

მაგრამ მე ვერ მივიღებ ნობელის პრემიას იმაში,

for getting somebody to move his phantom limb.

რომ ვიღაცას შევაძლებინე მოჩვენებითი კიდურის ამოძრავება.

(Laughter)

(სიცილი)

(Applause)

(აპლოდისმენტები)

It's a completely useless ability, if you think about it.

ეს სრულიად გამოუყენებელი უნარია, თუ დაუფიქრდებით.

(Laughter)

(სიცილი)

But then I started realizing, maybe other kinds of paralysis

მაგრამ შემდეგ მივხვდი, შესაძლოა სხვა სახის დამბლებში,

that you see in neurology, like stroke, focal dystonias --

რომლებსაც ნევროლოგიაში ვაწყდებით, როგორიცაა ინსულტი, ფოკალური დისტონია --

there may be a learned component to this,

შესაძლოა აქაც იყოს ნასწავლი კომპონენტი

which you can overcome with the simple device of using a mirror.

რომელსაც მოაშორებთ უბრალო სარკიანი მოწყობილობის დახმარებით.

So, I said, "Look, Derek" --

მაშ ასე, მე ვთქვი, "მომისმინე, დერეკ --

well, first of all, the guy can't just go around carrying a mirror to alleviate his pain --

უპირველეს ყოვლისა, ადამიანი ვერ ივლის ყველგან სარკით, ტკივილის შესამსუბუქებლად --

I said, "Look, Derek, take it home and practice with it for a week or two.

მე ვუთხარი, "მისმინე, დერეკ, წაიღე ეს ყუთი სახლში და ივარჯიშე ერთი -ორი კვირა.

Maybe, after a period of practice,

შესაძლოა, პრაქტიკის შედეგად,

you can dispense with the mirror, unlearn the paralysis,

შენ განთავისუფლდე სარკისაგან, დაავიწყო ტვინს პარალიჩი

and start moving your paralyzed arm,

დაიწყო პარალიზებული ხელის მოძრაობა

and then, relieve yourself of pain."

და შემდეგ განთავისუფლდე ტკივილისგან."

So he said OK, and he took it home.

ის დამთანხმდა და წაიღო ყუთი სახლში.

I said, "Look, it's, after all, two dollars. Take it home."

მე ვუთხარი, "ბოლოს და ბოლოს ეს ორი დოლარი ღირს. წაიღე სახლში."

So, he took it home, and after two weeks, he phones me,

მან ყუთი სახლში წაიღო და ორ კვირაში მირეკავს

and he said, "Doctor, you're not going to believe this."

და მეუბნება, "ექიმო, თქვენ ვერ დაიჯერებთ."

I said, "What?"

მე ვკითხე, "რას?"

He said, "It's gone."

მან მიპასუხა, "ის გაქრა."

I said, "What's gone?"

"რა გაქრა?"

I thought maybe the mirror box was gone.

მე ვიფიქრე, სარკისებრი ყუთი ხომ არ გაქრა.

(Laughter)

(სიცილი)

He said, "No, no, no, you know this phantom I've had for the last 10 years?

მან მიპასუხა, "არა, არა, არა, ხომ გახსოვთ ეს ფანტომი, რომელიც 10 წელი მქონდა?

It's disappeared."

ის გაქრა."

And I said -- I got worried, I said, my God,

და მე ვუპასუხე -- მე ვღელავდი, ვიფიქრე, ღმერთო ჩემო,

I mean I've changed this guy's body image,

მე ამ ადამიანის სხეულის სურათი შევცვალე,

what about human subjects, ethics and all of that?

რა ვუყოთ ადამიანურ ფაქტორს, ეთიკას და მსგავს რაღაცეებს?

And I said, "Derek, does this bother you?"

და მე მას ვკითხე, "დერეკ, შენ ეს გაწუხებს?"

He said, "No, last three days, I've not had a phantom arm

მან მიპასუხა "არა, უკანასკნელი სამი დღის განმავლობაში არ მქონია მოჩვენებით ხელი

and therefore no phantom elbow pain, no clenching,

და შესაბამისად, არც მოჩვენებითი იდაყვის ტკივილი, ან კრუნჩხვა,

no phantom forearm pain, all those pains are gone away.

არავითარი მოჩვენებითი მაჯის ტკივილი, ყველა ეს ტკივილი გაქრა.

But the problem is I still have my phantom fingers dangling from the shoulder,

მაგრამ ერთადერთი პრობლემაა ისაა, რომ მე კვლავინდებურად მაქვს მოჩვენებითი თითები, მხრიდან გამომავალი

and your box doesn't reach."

და თქვენი ყუთი იქამდე ვერ წვდება."

(Laughter)

(სიცილი)

"So, can you change the design and put it on my forehead,

"შეგიძლიათ გადააკეთოთ ყუთი და მოათავსოთ ის ჩემს შუბლზე

so I can, you know, do this and eliminate my phantom fingers?"

რომ მე შევძლო იგივეს გამეორება და ჩემი მოჩვენებითი თითების გაქრობა?"

He thought I was some kind of magician.

მას მე ვიღაც ჯადოქარი ვეგონე.

Now, why does this happen?

მაშ, რატომ ხდება ეს?

It's because the brain is faced with tremendous sensory conflict.

იმიტომ, რომ ტვინი დგება უზარმაზარი სენსორული კონფლიქტის წინაშე.

It's getting messages from vision saying the phantom is back.

ის ღებულობს სიგნალებს მხედველობისგან, რომ ფანტომი დაბრუნდა.

On the other hand, there's no proprioception,

მეორეს მხრივ, არ არის არანაირი შესაბამისი შეგრძნება,

muscle signals saying that there is no arm, right?

კუნთები აგზავნიან სიგნალს, რომ ხელი ადგილზე არ არის.

And your motor command saying there is an arm,

თქვენი მოტორული ფუნქცია იძახის, რომ ხელი ადგილზეა,

and, because of this conflict, the brain says, to hell with it,

და ამ კონფლიქტის შემყურე ტვინი იძახის, ჯანდაბას,

there is no phantom, there is no arm, right?

არ არის ფანტონი, არ არის ხელი.

It goes into a sort of denial -- it gates the signals.

ის მიმართავს ერთგვარ უარყოფას -- უგულვებელყოფს სიგნალებს.

And when the arm disappears, the bonus is, the pain disappears

და როდესაც ხელი ქრება, ბონუსად მას ტკივილიც მიყვება,

because you can't have disembodied pain floating out there, in space.

რადგან არ შეიძლება გქონდეთ ტკივილი სადღაც ჰაერში, კიდურის გარეშე.

So, that's the bonus.

ასე რომ, ეს ბონუსია.

Now, this technique has been tried on dozens of patients

ეს ტექნოლოგია უკვე გამოცდილ იქნა ათეულობით პაციენტზე

by other groups in Helsinki,

სხვა ჯგუფების მიერ ჰელსინკში,

so it may prove to be valuable as a treatment for phantom pain,

ასე რომ, შესაძლოა იგი სასარგებლო აღმოჩნდეს მოჩვენებითი ტკივილების გასაქრობად,

and indeed, people have tried it for stroke rehabilitation.

და მართლაც, ზოგიერთი ამას იყენებს ინსულტისგან რეაბილიტაციისთვის.

Stroke you normally think of as damage to the fibers,

ინსულტი, ჩვეულებრივ თქვენ ფიქრობთ მასზე, როგორც ბოჭკოს დაზიანებაზე,

nothing you can do about it.

რასაც ვერაფერს მოუხერხებთ.

But, it turns out some component of stroke paralysis is also learned paralysis,

მაგრამ აღმოჩნდა, რომ ინსულტის დამბლის ზოგიერთი კომპონენტი არის ნასწავლი დამბლა

and maybe that component can be overcome using mirrors.

და, შესაძლოა, მოვახერხოთ ამ კომპონენტების მოშორება სარკის გამოყენებით.

This has also gone through clinical trials,

ამ მიდგომამაც გაიარა კლინიკური გამოცდები

helping lots and lots of patients.

და დაეხმარა მრავალ, მრავალ პაციენტს.

OK, let me switch gears now to the third part of my talk,

კარგი, ახლა ნება მიბოძეთ გადავერთო ჩემი მოხსენების მესამე ნაწილზე,

which is about another curious phenomenon called synesthesia.

რომელიც შეეხება კიდევ ერთ საინტერესო ფენომენს სახელად სინესთეზია.

This was discovered by Francis Galton in the nineteenth century.

ის აღმოჩენილი იქნა ფრანსის გალტონის (Francis Galton) მიერ, მე-19 საუკუნეში.

He was a cousin of Charles Darwin.

ის იყო ჩარლზ დარვინის ნათესავი.

He pointed out that certain people in the population,

მან შეამჩნია, რომ ზოგიერთ ადამიანს,

who are otherwise completely normal, had the following peculiarity:

რომელიც სხვა მხრივ სრულიად ნორმალურია, სჭირს ერთი უცნაურობა --

every time they see a number, it's colored.

ყოველთვის, როდესაც ისინი ხედავენ ციფრს, ის არის ფერადი.

Five is blue, seven is yellow, eight is chartreuse,

ხუთი არის ლურჯი, შვიდი არის ყვითელი, რვა არის მომწვანო-ყვითელი,

nine is indigo, OK?

ცხრა არის ინდიგო, ხომ გასაგებია?

Bear in mind, these people are completely normal in other respects.

იქონიეთ მხედველობაში, ეს ხალხი სრულიად ნორმალურები არიან სხვა მხრივ.

Or C sharp -- sometimes, tones evoke color.

ან დო-დიეზი. ზოგჯერ ნოტა იწვევს ფერს.

C sharp is blue, F sharp is green,

დო-დიეზი არის ლურჯი, ფა-დიეზი მწვანეა,

another tone might be yellow, right?

სხვა ნოტა შეიძლება იყოს ყვითელი, ხომ გასაგებია?

Why does this happen?

რატომ ხდება ეს?

This is called synesthesia. Galton called it synesthesia,

ამას ეწოდება სინესთეზია -- გალტონმა მას სინესთეზია უწოდა,

a mingling of the senses.

შეგრძნებათა შერევა.

In us, all the senses are distinct.

ჩვენს შიგნით, ყველა შეგრძნება არის განცალკევებული.

These people muddle up their senses.

ეს ხალხი ერთმანეთში რევს თავის შეგრძნებებს.

Why does this happen?

რატომ ხდება ეს?

One of the two aspects of this problem are very intriguing.

ამ პრობლემის ორი ასპექტიდან ერთ-ერთი ძალზე დამაინტრიგებელია.

Synesthesia runs in families,

სინესთეზია გვხვდება ოჯახების შიგნით,

so Galton said this is a hereditary basis, a genetic basis.

და გალტონმაც განაცხადა, რომ ამას აქვს შთამომავლობითი, გენეტიკური საფუძველი.

Secondly, synesthesia is about -- and this is what gets me to my point

მეორე ასპექტი, სინესთეზია შეეხება -- და აქ ვუახლოვდები ჩემს აზრს,

about the main theme of this lecture, which is about creativity --

ამ ლექციის მთავარ თემას, რომელიც ეხება შემოქმედებას --

synesthesia is eight times more common among artists, poets, novelists

სინესთეზია რვაჯერ უფრო ხშირად გვხვდება მხატვრებს, პოეტებს, მწერლებს

and other creative people than in the general population.

და სხვა შემოქმედებით ადამიანებს შორის, ვიდრე ჩვეულებრივ მოსახლეობაში.

Why would that be?

რატომ უნდა იყოს ეს ასე?

I'm going to answer that question.

მე ვუპახუხებ ამ შეკითხვას.

It's never been answered before.

აქამდე ამას პასუხი არ ქონია.

OK, what is synesthesia? What causes it?

მაშ, რა არის სინესთეზია? რა იწვევს მას?

Well, there are many theories.

არსებობს მრავალი თეორია.

One theory is they're just crazy.

ერთ-ერთი თეორიის მიხედვით, ისინი უბრალოდ გიჟები არიან.

Now, that's not really a scientific theory, so we can forget about it.

ეს არც თუ ისე მეცნიერული თეორიაა, ასე რომ დავივიწყოთ მის შესახებ.

Another theory is they are acid junkies and potheads, right?

სხვა თეორიის მიხედვით, ისინი მარიხუანის მწეველები და ნარკომანები არიან.

Now, there may be some truth to this,

ამაში შეიძლება ერიოს სიმართლის მარცვალი

because it's much more common here in the Bay Area than in San Diego.

რადგან ეს ბევრად ხშირად გვხვდება აქ, ყურეს რაიონში, ვიდრე სან დიეგოში.

(Laughter)

(სიცილი)

OK. Now, the third theory is that --

მესამე თეორია შემდეგია --

well, let's ask ourselves what's really going on in synesthesia. All right?

მოდით ვკითხოთ ჩვენს თავს, სინამდვილეში რა ხდება სინესთეზიის დროს? კარგით?

So, we found that the color area and the number area

და აღმოვაჩინეთ, რომ ფერის არე და რიცხვების არე

are right next to each other in the brain, in the fusiform gyrus.

ტვინში გვერდი-გვერდ არიან, ღერძისებრ ნაოჭში.

So we said, there's some accidental cross wiring

და ჩვენ ვთქვით, ადგილი აქვს რაიმე შემთხვევით გადახლართვას

between color and numbers in the brain.

ფერებსა და რიცხვებს შორის ტვინის შიგნით.

So, every time you see a number, you see a corresponding color,

და ყოველთვის, როდესაც ხედავთ ციფრს, ხედავთ მის შესაბამის ფერს

and that's why you get synesthesia.

და ამიტომ ღებულობთ სინესთეზიას.

Now remember -- why does this happen?

ახლა კი გაიხსენეთ -- რატომ ხდება ეს?

Why would there be crossed wires in some people?

რატომ ემართება ზოგიერთს ასეთი გადახლართვა?

Remember I said it runs in families?

გახსოვთ რომ გითხარით, რომ ეს ოჯახების შიგნით გვხვდება?

That gives you the clue.

ეს მინიშნებას გაძლევთ.

And that is, there is an abnormal gene,

რაც არის ის, რომ არსებობს ანომალური გენი,

a mutation in the gene that causes this abnormal cross wiring.

მუტაცია გენში, რაც იწვევს ამ ანომალურ გადახლართვას.

In all of us, it turns out

აღმოჩნდა, რომ ყოველ ჩვენთაგანში

we are born with everything wired to everything else.

ყველაფერი გადაბმულია ერთმანეთში, დაბადებიდან.

So, every brain region is wired to every other region,

ტვინის ყოველი არე გადაბმულია ყოველ დანარჩენ არესთან

and these are trimmed down to create

და ეს გადაბმები იკვეცება, რათა შექმნან

the characteristic modular architecture of the adult brain.

ზრდასრული ტვინისათვის დამახასიათებელი მოდულარული არქიტექტურა.

So, if there's a gene causing this trimming

და თუ არსებობს გენი, რომელიც იწვევს ამ შეკვეცას

and if that gene mutates,

და ეს გენი განიცდის მუტაციას,

then you get deficient trimming between adjacent brain areas.

თქვენ ღებულობთ არასრულ შეკვეცას ტვინის მეზობელ არეებს შორის

And if it's between number and color, you get number-color synesthesia.

და თუ ეს ხდება ციფრებსა და ფერებს შორის, თქვენ ღებულობთ ციფრულ-ფერად სინესთეზიას.

If it's between tone and color, you get tone-color synesthesia.

თუ ეს ხდება ნოტებსა და ფერებს შორის, ღებულობთ ტონალურ-ფერად სინესთეზიას.

So far, so good.

ჯერ-ჯერობით ყველაფერი ნათელია.

Now, what if this gene is expressed everywhere in the brain,

ახლა, რა იქნება, თუ ეს გენი გამოხატულებას პოულობს ყველგან, ტვინის შიგნით

so everything is cross-connected?

და ყველაფერი გადაბმულია?

Well, think about what artists, novelists and poets have in common,

დაფიქრდით, რა საერთო აქვთ ყველა მხატვარს, მწერალს, პოეტს --

the ability to engage in metaphorical thinking,

მეტაფორული აზროვნების უნარი,

linking seemingly unrelated ideas,

რომელიც, ერთმანეთთან აკავშირებს ერთი შეხედვით განსხვავებულ იდეებს,

such as, "It is the east, and Juliet is the Sun."

როგორიცაა, "ეს აღმოსავლეთია და ჯულიეტა მასში მზეა."

Well, you don't say, Juliet is the sun,

თქვენ ხომ არ თვლით, რომ ჯულიეტა მზეა --

does that mean she's a glowing ball of fire?

იმ გაგებით, რომ ის მანათობელი ცეცხლოვანი ბურთია?

I mean, schizophrenics do that, but it's a different story, right?

ანუ, შიზოფრენიკები ასე ფიქრობენ, მაგრამ ეს სხვა ისტორიაა, არა?

Normal people say, she's warm like the sun,

ნორმალური ადამიანები იტყვიან, რომ ის მზესავით თბილია,

she's radiant like the sun, she's nurturing like the sun.

მზესავით განსხივოსნებულია, მზესავით მზრუნველია.

Instantly, you've found the links.

თქვენ მყისიერად მოძებნეთ კავშირები.

Now, if you assume that this greater cross wiring

და თუ თქვენ ახლა იგულისხმებთ, რომ ეს უფრო დიდი გადახლართვები

and concepts are also in different parts of the brain,

და კონცეფციები ტვინის სხვა არეებშიც გვხვდება,

then it's going to create a greater propensity

ეს შექმნის უფრო მეტ მიდრეკილებას

towards metaphorical thinking and creativity

მეტაფორული აზროვნებისა და შემოქმედებისკენ

in people with synesthesia.

სინესთეზიის მქონე ადამიანებში.

And, hence, the eight times more common incidence of synesthesia

და შედეგად, სინესთეზიის რვაჯერ მეტად გავრცელებულ შემთხვევებს

among poets, artists and novelists.

პოეტებს, მხატვრებსა და მწერლებს შორის.

OK, it's a very phrenological view of synesthesia.

ეს სინესთეზიის ძალიან ფრენოლოგიური ხედვაა.

The last demonstration -- can I take one minute?

ბოლო დემონსტრაცია -- შეიძლება კიდევ ერთი წუთი ავიღო?

(Applause)

(აპლოდისმენტები)

OK. I'm going to show you that you're all synesthetes, but you're in denial about it.

მაშ ასე. მე გაჩვენებთ, რომ თქვენ ყველანი სინესთეთიკები ხართ, მაგრამ არაფერი იცით ამის შესახებ.

Here's what I call Martian alphabet. Just like your alphabet,

აი, ამას მე ვუწოდებ მარსიანულ ანბანს. ის ჩვეულებრივი ანბანივითაა,

A is A, B is B, C is C.

A არის ა, B არის ბ, C არის ს,

Different shapes for different phonemes, right?

განსხვავებული ფორმა განსხვავებული ფონემისთვის, ხომ გასაგებია?

Here, you've got Martian alphabet.

და აი თქვენ გაქვთ ეს მარსიანული ანბანი.

One of them is Kiki, one of them is Bouba.

ერთ-ერთი მათგანი არის კიკი, ერთ-ერთი - ბუბა.

Which one is Kiki and which one is Bouba?

რომელია კიკი და რომელია ბუბა?

How many of you think that's Kiki and that's Bouba? Raise your hands.

რამდენი თქვენგანი თვლის რომ ეს კიკია და ეს ბუბა? აწიეთ ხელები.

Well, it's one or two mutants.

ჰმ, ერთი თუ ორი მუტანტი გვყოლია.

(Laughter)

(სიცილი)

How many of you think that's Bouba, that's Kiki? Raise your hands.

რამდენი თქვენგანი თვლის რომ ეს ბუბაა, ეს კი - კიკი? აწიეთ ხელები.

Ninety-nine percent of you.

99 პროცენტი.

Now, none of you is a Martian. How did you do that?

მაგრამ, არც ერთი თქვენგანი არ არის მარსიდან, როგორ შესძელით ეს?

It's because you're all doing a cross-model synesthetic abstraction,

ეს იმიტომ, რომ თქვენ ყველანი ახდენთ ჯვარედინ მოდელირებას - სინესთეზიურ აბსტრაქციას -

meaning you're saying that that sharp inflection -- ki-ki,

რაც ნიშნავს, რომ თქვენ იძახით, რომ ეს ბასრი კუთხეები, კიკი,

in your auditory cortex, the hair cells being excited -- Kiki,

თქვენს სმენით ქერქში თმის უჯრედები აღიგზნება, კიკი,

mimics the visual inflection, sudden inflection of that jagged shape.

ბაძავენ ვიზუალურ მოხაზულობებს - უცაბედ ტეხილებს - ამ დაკბილულ ფორმაში.

Now, this is very important, because what it's telling you

ეს ძალზედ მნიშვნელოვანია, რადგან ეს გვეუბნება,

is your brain is engaging in a primitive --

რომ თქვენი ტვინი მისდევს პრიმიტივს --

it's just -- it looks like a silly illusion,

ეს უბრალოდ სულელურ ილუზიას გავს,

but these photons in your eye are doing this shape,

მაგრამ ფოტონები თქვენს თვალში ხაზავენ ამ ფორმას

and hair cells in your ear are exciting the auditory pattern,

და თმის უჯრედები თქვენს ყურში აღაგზნებენ სმენით მიმდევრობებს,

but the brain is able to extract the common denominator.

და აქედან ტვინს გამოაქვს საერთო გამყოფი.

It's a primitive form of abstraction,

ეს აბსტრაქციის პრიმიტიული ფორმაა

and we now know this happens in the fusiform gyrus of the brain,

და ჩვენ ვიცით, რომ ამას ადგილი აქვს ტვინის ღერძისებრ ნაოჭში,

because when that's damaged,

რადგან მაშინ, როდესაც ის დაზიანებულია,

these people lose the ability to engage in Bouba Kiki,

ეს ხალხი კარგავს შესაძლებლობას შეასრულოს ბუბა-კიკის ამოცანა.

but they also lose the ability to engage in metaphor.

და ამასთან ერთად კარგავენ მეტაფორების აღქმის შესაძლებლობას.

If you ask this guy, what -- "all that glitters is not gold,"

თუ თქვენ კითხავთ ასეთ ადამიანს, რას ნიშნავს გამოთქმა

what does that mean?"

"ყველაფერი, რაც ბზინავს, ოქრო არაა?"

The patient says, "Well, if it's metallic and shiny, it doesn't mean it's gold.

პაციენტი გიპასუხებთ, "თუ ეს მეტალისაა და ბზინავს, არ ნიშნავს რომ ეს ოქროა.

You have to measure its specific gravity, OK?"

საჭიროა, ასევე გაიზომოს მისი ხვედრითი წონა.

So, they completely miss the metaphorical meaning.

ანუ ისინი სრულიად ვერ ამჩნევენ მეტაფორულ მნიშვნელობას.

So, this area is about eight times the size in higher --

და ეს არე დაახლოებით რვაჯერ დიდია უმაღლეს --

especially in humans -- as in lower primates.

განსაკუთრებით კი ადამიანებში, ვიდრე უმდაბლეს პრიმატებში.

Something very interesting is going on here in the angular gyrus,

რაღაც ძალზე საინტერესო ხდება აქ, კუთხოვან ნაოჭში,

because it's the crossroads between hearing, vision and touch,

რადგან ეს გზაჯვარედინია სმენას, მხედველობას და შეხებას შორის

and it became enormous in humans. And something very interesting is going on.

და ის უზარმაზარი გახდა ადამიანებში -- და ხდება რაღაც ძალზე საინტერესო.

And I think it's a basis of many uniquely human abilities

და ვფიქრობ, ეს საფუძველია მრავალი ექსკლუზიურად ადამიანური შესაძლებლობის --

like abstraction, metaphor and creativity.

როგორიცაა აბსტრაქცია, მეტაფორა და შემოქმედება.

All of these questions that philosophers have been studying for millennia,

ყველა ის საკითხი, რომლებსაც ფილოსოფოსები ათასწლეულების მანძილზე სწავლობდნენ,

we scientists can begin to explore by doing brain imaging,

ჩვენ, მეცნიერებს, შეგვიძლია შევისწავლოთ, ტვინის სურათების მეშვეობით,

and by studying patients and asking the right questions.

და ასევე პაციენტების შესწავლითა და სწორი კითხვების დასმით.

Thank you.

გმადლობთ.

(Applause)

(აპლოდისმენტები)

Sorry about that.

მომიტევეთ.

(Laughter)

(სიცილი)