3 clues to understanding your brain | VS Ramachandran

Tłumaczenie: Joanna Zając Korekta: Rysia Wand

Well, as Chris pointed out, I study the human brain,

Zajmuję się badaniem ludzkiego mózgu,

the functions and structure of the human brain.

jego funkcjonowaniem i budową.

And I just want you to think for a minute about what this entails.

Zastanówmy się przez chwilę, co to oznacza.

Here is this mass of jelly, three-pound mass of jelly

Galaretowata masa o wadze 1,5 kg,

you can hold in the palm of your hand,

która zmieściłaby się w jednej dłoni,

and it can contemplate the vastness of interstellar space.

może rozważać bezmiar przestrzeni międzygwiezdnej,

It can contemplate the meaning of infinity

znaczenie nieskończoności oraz to,

and it can contemplate itself contemplating on the meaning of infinity.

że właśnie rozważa znaczenie nieskończoności.

And this peculiar recursive quality that we call self-awareness,

Ta osobliwa właściwość, zwana samoświadomością,

which I think is the holy grail of neuroscience, of neurology,

to święty Graal neurologii.

and hopefully, someday, we'll understand how that happens.

Może kiedyś to pojmiemy.

OK, so how do you study this mysterious organ?

W jaki sposób bada się ten tajemniczy organ?

I mean, you have 100 billion nerve cells,

Posiadamy 100 miliardów komórek nerwowych,

little wisps of protoplasm, interacting with each other,

współdziałających nitek protoplazmy.

and from this activity emerges the whole spectrum of abilities

Dzięki ich aktywności powstają liczne zdolności,

that we call human nature and human consciousness.

które nazywamy ludzką naturą i ludzką świadomością.

How does this happen?

Jak to się dzieje?

Well, there are many ways of approaching the functions of the human brain.

Ludzki mózg można badać na wiele sposobów.

One approach, the one we use mainly,

Najczęściej obserwujemy pacjentów

is to look at patients with sustained damage to a small region of the brain,

z trwałym uszkodzeniem

where there's been a genetic change in a small region of the brain.

niewielkiego obszaru mózgu,

What then happens is not an across-the-board reduction

którzy nie stracili umiejętności umysłowych,

in all your mental capacities,

lecz których zdolności poznawcze

a sort of blunting of your cognitive ability.

uległy przytępieniu.

What you get is a highly selective loss of one function,

Mózg stracił jedną konkretną funkcję,

with other functions being preserved intact,

podczas gdy reszta jest nadal sprawna.

and this gives you some confidence in asserting

Pozwala nam to stwierdzić,

that that part of the brain is somehow involved in mediating that function.

że dany obszar uczestniczy w działaniu tej funkcji.

So you can then map function onto structure,

Możemy wtedy nanieść funkcje na mapę mózgu

and then find out what the circuitry's doing

i wskazać, co robi dany ośrodek,

to generate that particular function.

aby wykonać konkretną funkcję.

So that's what we're trying to do.

Właśnie tym się zajmujemy.

So let me give you a few striking examples of this.

Przedstawię teraz kilka ciekawych przypadków.

In fact, I'm giving you three examples, six minutes each, during this talk.

Zaprezentuję 3 przykłady, po 6 minut każdy.

The first example is an extraordinary syndrome called Capgras syndrome.

Pierwszy to niezwykłe zaburzenie: syndrom Capgrasa.

If you look at the first slide there,

Na tym oto slajdzie

that's the temporal lobes, frontal lobes, parietal lobes, OK --

widzimy płaty skroniowe, czołowe, ciemieniowe,

the lobes that constitute the brain.

płaty, z których składa się mózg.

And if you look, tucked away inside the inner surface of the temporal lobes --

Schowany pod płatami skroniowymi,

you can't see it there --

tutaj tego nie widać,

is a little structure called the fusiform gyrus.

znajduje się obszar zwany zakrętem wrzecionowatym.

And that's been called the face area in the brain,

Nazywamy go obszarem twarzy,

because when it's damaged, you can no longer recognize people's faces.

bo uszkodzenie odbiera zdolność rozróżniania twarzy.

You can still recognize them from their voice

Chory może rozpoznać osobę po głosie,

and say, "Oh yeah, that's Joe,"

stwierdzić, że to Joe,

but you can't look at their face and know who it is, right?

ale nie potrafi skojarzyć twarzy z osobą.

You can't even recognize yourself in the mirror.

Nie jest też w stanie rozpoznać się w lustrze.

I mean, you know it's you because you wink and it winks,

Domyśla się, bo odbicie mruga, gdy on mruga,

and you know it's a mirror,

i wie, że widzi lustro,

but you don't really recognize yourself as yourself.

ale nie rozpoznaje siebie w tym odbiciu.

OK. Now that syndrome is well known as caused by damage to the fusiform gyrus.

Powodem jest uszkodzenie zakrętu wrzecionowatego.

But there's another rare syndrome, so rare, in fact,

Istnieje też zaburzenie tak rzadkie,

that very few physicians have heard about it, not even neurologists.

że słyszała o nim tylko garstka lekarzy.

This is called the Capgras delusion,

Jest to zespół Capgrasa:

and that is a patient, who's otherwise completely normal,

pacjent, zdrowy w każdym innym sensie,

has had a head injury, comes out of coma,

po urazie mózgu wychodzi ze śpiączki

otherwise completely normal, he looks at his mother

i patrząc na matkę stwierdza:

and says, "This looks exactly like my mother, this woman,

"Ta kobieta przypomina moją matkę,

but she's an impostor.

ale to oszustka.

She's some other woman pretending to be my mother."

Ona udaje moją matkę".

Now, why does this happen?

Dlaczego tak się dzieje?

Why would somebody -- and this person is perfectly lucid and intelligent

Dlaczego osoba przytomna i inteligenta

in all other respects, but when he sees his mother,

na widok matki odnosi wrażenie,

his delusion kicks in and says, it's not mother.

że to ktoś obcy?

Now, the most common interpretation of this,

Powszechnym wytłumaczeniem tego zjawiska

which you find in all the psychiatry textbooks,

spotykanym w podręcznikach psychiatrycznych

is a Freudian view, and that is that this chap --

jest freudowska koncepcja, że ten facet,

and the same argument applies to women, by the way,

choć to samo dotyczy również kobiet,

but I'll just talk about guys.

ale skupię się na facetach.

When you're a little baby, a young baby,

Jako małe dzieci

you had a strong sexual attraction to your mother.

mamy silny seksualny pociąg do matki.

This is the so-called Oedipus complex of Freud.

To tak zwany freudowski kompleks Edypa.

I'm not saying I believe this,

Nie twierdzę, że w to wierzę,

but this is the standard Freudian view.

ale tak mówi koncepcja Freuda.

And then, as you grow up, the cortex develops,

Wraz z dojrzewaniem rozwija się kora mózgowa,

and inhibits these latent sexual urges towards your mother.

co hamuje ten skrywany pociąg do własnej matki.

Thank God, or you would all be sexually aroused when you saw your mother.

Dzięki Bogu, inaczej podniecałby nas widok matek.

And then what happens is,

Kiedy uraz głowy

there's a blow to your head, damaging the cortex,

powoduje uszkodzenie kory mózgowej,

allowing these latent sexual urges to emerge,

pociąg seksualny nie jest hamowany

flaming to the surface, and suddenly and inexplicably

i nagle w niewyjaśniony sposób

you find yourself being sexually aroused by your mother.

chory odczuwa pociąg seksualny do matki.

And you say, "My God, if this is my mom,

Mówi: "Boże, przecież to moja matka,

how come I'm being sexually turned on?

więc jak może mnie podniecać?

She's some other woman. She's an impostor."

To musi być jakaś obca kobieta".

It's the only interpretation that makes sense to your damaged brain.

To podobno przemawia do uszkodzonego mózgu,

This has never made much sense to me, this argument.

ale nigdy przemawiało do mnie.

It's very ingenious, as all Freudian arguments are --

Bardzo wymyślne, jak wszystkie wyjaśnienia Freuda.

(Laughter)

(Śmiech)

-- but didn't make much sense because I have seen the same delusion,

Widziałem pacjenta przejawiającego to samo urojenie

a patient having the same delusion, about his pet poodle.

wobec swojego pudla.

(Laughter)

(Śmiech)

He'll say, "Doctor, this is not Fifi. It looks exactly like Fifi,

Mówił: "Doktorze, to nie Fifi. Wygląda tak samo,

but it's some other dog." Right?

ale to jakiś inny pies".

Now, you try using the Freudian explanation there.

Spróbujcie tutaj użyć freudowskiego wyjaśnienia.

(Laughter)

(Śmiech)

You'll start talking about the latent bestiality in all humans,

Szukalibyście utajonego zezwierzęcenia u ludzi

or some such thing, which is quite absurd, of course.

albo innych absurdalnych rzeczy.

Now, what's really going on?

A co się dzieje naprawdę?

So, to explain this curious disorder,

By wyjaśnić to ciekawe zaburzenie,

we look at the structure and functions of the normal visual pathways in the brain.

spójrzmy na budowę i działanie drogi wzrokowej.

Normally, visual signals come in, into the eyeballs,

Sygnały wizualne przedostają się przez gałki oczne

go to the visual areas in the brain.

do ośrodków wzrokowych w mózgu,

There are, in fact, 30 areas in the back of your brain concerned with just vision,

których w mózgu jest aż 30.

and after processing all that, the message goes to a small structure

Po przetworzeniu wrażeń wzrokowych

called the fusiform gyrus, where you perceive faces.

informacja dociera do zakrętu wrzecionowatego,

There are neurons there that are sensitive to faces.

gdzie są neurony wrażliwe na twarze.

You can call it the face area of the brain, right?

Nazywamy to obszarem rozpoznawania twarzy.

I talked about that earlier.

Kiedy ten obszar ulega uszkodzeniu,

Now, when that area's damaged, you lose the ability to see faces, right?

przestajemy rozpoznawać twarze.

But from that area, the message cascades

Informacja stamtąd

into a structure called the amygdala in the limbic system,

dociera do obszaru w układzie limbicznym

the emotional core of the brain,

czyli emocjonalnego rdzenia mózgu.

and that structure, called the amygdala,

Ten obszar, zwany ciałem migdałowatym,

gauges the emotional significance of what you're looking at.

oszacowuje emocjonalne znaczenie tego, co widzimy.

Is it prey? Is it predator? Is it mate?

Czy to zdobycz, drapieżnik, czy może partner?

Or is it something absolutely trivial, like a piece of lint,

Czy coś nieistotnego, jak skrawek materiału,

or a piece of chalk, or a -- I don't want to point to that, but --

kawałek kredy, albo... może nie to...

or a shoe, or something like that? OK?

but, czy coś w tym rodzaju.

Which you can completely ignore.

Coś, co można zignorować.

So if the amygdala is excited, and this is something important,

Ciało migdałowate pobudzone przez coś istotnego

the messages then cascade into the autonomic nervous system.

informuje autonomiczny układ nerwowy.

Your heart starts beating faster.

Serce zaczyna szybciej bić,

You start sweating to dissipate the heat that you're going to

zaczynamy się pocić, by rozproszyć ciepło

create from muscular exertion.

wytwarzane przez napięcie mięśni.

And that's fortunate, because we can put two electrodes on your palm

Dzięki temu można przytknąć do dłoni elektrody

and measure the change in skin resistance produced by sweating.

i zmierzyć zmiany oporu elektrycznego skóry.

So I can determine, when you're looking at something,

Można w ten sposób ustalić, czy dany widok

whether you're excited or whether you're aroused, or not, OK?

pobudza, podnieca, czy też nie.

And I'll get to that in a minute.

Zaraz to wyjaśnię.

So my idea was, when this chap looks at an object, when he looks at his --

Kiedy chory patrzy na jakiś przedmiot,

any object for that matter, it goes to the visual areas and,

informacja dociera do ośrodków wizualnych

however, and it's processed in the fusiform gyrus,

i jest przetwarzana przez zakręt wrzecionowaty.

and you recognize it as a pea plant, or a table,

Może rozpoznać groch, stół

or your mother, for that matter, OK?

albo swoją matkę.

And then the message cascades into the amygdala,

Informacja trafia stamtąd do ciała migdałowatego

and then goes down the autonomic nervous system.

i autonomicznego układu nerwowego.

But maybe, in this chap, that wire that goes from the amygdala to the limbic system,

Może się zdarzyć, że połączenie między nimi

the emotional core of the brain, is cut by the accident.

zostanie zerwane podczas wypadku.

So because the fusiform is intact,

Ponieważ zakręt wrzecionowaty jest nienaruszony

the chap can still recognize his mother,

chory nadal rozpoznaje swoją matkę.

and says, "Oh yeah, this looks like my mother."

chory nadal rozpoznaje swoją matkę,

But because the wire is cut to the emotional centers,

ale z braku połączenia z ośrodkiem emocjonalnym

he says, "But how come, if it's my mother, I don't experience a warmth?"

nie odczuwa serdeczności.

Or terror, as the case may be? Right?

Lub strachu, w zależności od okoliczności.

(Laughter)

(Śmiech)

And therefore, he says, "How do I account for this inexplicable lack of emotions?

Brak emocji tłumaczy sobie tym,

This can't be my mother.

że to nie może być jego matka,

It's some strange woman pretending to be my mother."

tylko ktoś, kto się za nią podaje.

How do you test this?

Jak to się sprawdza?

Well, what you do is, if you take any one of you here, and put you in front of a screen,

Sadza się osobnika naprzeciw ekranu

and measure your galvanic skin response,

i mierzy reakcję skórno-galwaniczną

and show pictures on the screen,

na zdjęcia pokazywane na ekranie.

I can measure how you sweat when you see an object,

Mogę zmierzyć wydzielanie potu

like a table or an umbrella. Of course, you don't sweat.

lub jego brak na widok stołu, czy parasola.

If I show you a picture of a lion, or a tiger, or a pinup, you start sweating, right?

Widok lwa, tygrysa lub modelki wywołuje pot.

And, believe it or not, if I show you a picture of your mother --

Wierzcie lub nie, ale na widok własnej matki

I'm talking about normal people -- you start sweating.

zdrowi ludzie zaczynają się pocić.

You don't even have to be Jewish.

Wcale nie trzeba być Żydem.

(Laughter)

(Śmiech)

Now, what happens if you show this patient?

Jak zareaguje ten pacjent?

You take the patient and show him pictures on the screen

Pokazujemy pacjentowi zdjęcia

and measure his galvanic skin response.

i mierzymy reakcję elektryczną skóry.

Tables and chairs and lint, nothing happens, as in normal people,

Stoły, krzesła, wata... oczekiwany brak reakcji,

but when you show him a picture of his mother,

ale na widok własnej matki

the galvanic skin response is flat.

reakcja skórno-galwaniczna też pozostaje bez zmiany.

There's no emotional reaction to his mother,

Nie ma reakcji emocjonalnej na widok matki,

because that wire going from the visual areas to the emotional centers is cut.

bo połączenie między ośrodkami jest zerwane.

So his vision is normal because the visual areas are normal,

Wzrok działa, bo ośrodek wzrokowy jest zdrowy,

his emotions are normal -- he'll laugh, he'll cry, so on and so forth --

zdrowe są też emocje, jak śmiech czy płacz,

but the wire from vision to emotions is cut

ale połączenie wzroku z emocjami jest zerwane.

and therefore he has this delusion that his mother is an impostor.

Stąd przekonanie, że matka jest kimś obcym.

It's a lovely example of the sort of thing we do:

To dobra ilustracja naszych badań:

take a bizarre, seemingly incomprehensible, neural psychiatric syndrome

wziąć dziwne, pozornie niewytłumaczalne zaburzenie

and say that the standard Freudian view is wrong,

i stwierdzić, że zasadnicza teoria Freuda jest błędna,

that, in fact, you can come up with a precise explanation

a precyzyjne wyjaśnienie można oprzeć

in terms of the known neural anatomy of the brain.

na znanych strukturach nerwowych mózgu.

By the way, if this patient then goes,

Nawiasem mówiąc

and mother phones from an adjacent room -- phones him --

gdyby pacjent rozmawiał z matką przez telefon,

and he picks up the phone, and he says, "Wow, mom, how are you? Where are you?"

powiedziałby: "Jak się masz, mamo? Gdzie jesteś?"

There's no delusion through the phone.

Przez telefon zaburzenie nie występuje.

Then, she approaches him after an hour, he says, "Who are you?

Ale widząc ją godzinę później zapyta:

You look just like my mother." OK?

"Kto ty jesteś? Wyglądasz jak moja matka".

The reason is there's a separate pathway

Istnieje bowiem odrębne połączenie

going from the hearing centers in the brain to the emotional centers,

między ośrodkami słuchu i emocji,

and that's not been cut by the accident.

które nie ucierpiało w wypadku.

So this explains why through the phone he recognizes his mother, no problem.

Dlaczego umie rozpoznać głos matki,

When he sees her in person, he says it's an impostor.

ale nie rozpozna jej osoby.

OK, how is all this complex circuitry set up in the brain?

Jak powstaje ten złożony układ?

Is it nature, genes, or is it nurture?

Czy to natura, geny, czy coś nabytego?

And we approach this problem

W zbadaniu tej kwestii pomoże nam

by considering another curious syndrome called phantom limb.

kolejne zaburzenie zwane kończyną fantomową.

And you all know what a phantom limb is.

Wszyscy wiecie, co to takiego.

When an arm is amputated, or a leg is amputated, for gangrene,

Ręka lub noga jest amputowana z powodu gangreny

or you lose it in war -- for example, in the Iraq war,

lub stracona w czasie wojny, na przykład w Iraku,

it's now a serious problem --

to obecnie poważny problem,

you continue to vividly feel the presence of that missing arm,

ale pacjent odczuwa obecność brakującej kończyny.

and that's called a phantom arm or a phantom leg.

Nazywamy to fantomową ręką lub nogą.

In fact, you can get a phantom with almost any part of the body.

Zjawisko może dotyczyć każdej części ciała,

Believe it or not, even with internal viscera.

nawet wnętrzności.

I've had patients with the uterus removed -- hysterectomy --

Miałem pacjentki po usunięciu macicy,

who have a phantom uterus, including phantom menstrual cramps

które wciąż odczuwały bóle menstruacyjne

at the appropriate time of the month.

w odpowiednim czasie miesiąca.

And in fact, one student asked me the other day,

Student zapytał mnie kiedyś,

"Do they get phantom PMS?"

czy czują też fantomowe napięcie przedmiesiączkowe.

(Laughter)

(Śmiech)

A subject ripe for scientific enquiry, but we haven't pursued that.

Dobry temat do badań, ale go nie podjęliśmy.

OK, now the next question is,

Czego można się dowiedzieć o fantomach

what can you learn about phantom limbs by doing experiments?

za pomocą eksperymentów?

One of the things we've found was,

Dowiedzieliśmy się między innymi,

about half the patients with phantom limbs

że połowa pacjentów z kończynami fantomowymi

claim that they can move the phantom.

uważała, że umie poruszać fantomem.

It'll pat his brother on the shoulder,

Może poklepać brata po ramieniu,

it'll answer the phone when it rings, it'll wave goodbye.

odebrać telefon, czy pomachać na pożegnanie.

These are very compelling, vivid sensations.

Takie nieodparte, silne wrażenie.

The patient's not delusional.

Pacjent nie ma urojeń.

He knows that the arm is not there,

Wie, że nie ma ramienia,

but, nevertheless, it's a compelling sensory experience for the patient.

ale mimo to odbiera nieodparte wrażenie zmysłowe.

But however, about half the patients, this doesn't happen.

Połowa pacjentów nie ma takich odczuć.

The phantom limb -- they'll say, "But doctor, the phantom limb is paralyzed.

Mówią: "Fantom jest sparaliżowany.

It's fixed in a clenched spasm and it's excruciatingly painful.

Jest kurczowo ściśnięty i rozdzierająco boli.

If only I could move it, maybe the pain will be relieved."

Gdybym mógł nim poruszyć, może ból by przeszedł".

Now, why would a phantom limb be paralyzed?

Jak fantom może być sparaliżowany?

It sounds like an oxymoron.

To brzmi jak oksymoron.

But when we were looking at the case sheets, what we found was,

Lecz kiedy zerkniemy w dokumentację, okaże się,

these people with the paralyzed phantom limbs,

że u osób ze sparaliżowanymi fantomami

the original arm was paralyzed because of the peripheral nerve injury.

ich kończynę sparaliżowało uszkodzenie nerwu.

The actual nerve supplying the arm was severed,

Prawdziwy nerw w ramieniu został zerwany

was cut, by say, a motorcycle accident.

np. w wypadku motocyklowym,

So the patient had an actual arm, which is painful,

więc pacjenta najpierw bolała ręka na temblaku

in a sling for a few months or a year, and then,

przez parę miesięcy, albo rok.

in a misguided attempt to get rid of the pain in the arm,

Próbując się jakoś pozbyć bólu,

the surgeon amputates the arm,

pozwolił chirurgom na amputację

and then you get a phantom arm with the same pains, right?

a w efekcie ma fantom z takim samym bólem.

And this is a serious clinical problem.

To poważny problem kliniczny.

Patients become depressed.

Pacjenci popadają w depresję.

Some of them are driven to suicide, OK?

Niektórzy popełniają samobójstwo.

So, how do you treat this syndrome?

Jak to leczyć?

Now, why do you get a paralyzed phantom limb?

W jaki sposób powstaje sparaliżowany fantom?

When I looked at the case sheet, I found that they had an actual arm,

Przeglądając dokumentację stwierdziłem,

and the nerves supplying the arm had been cut,

że najpierw zostają zerwane nerwy w kończynie

and the actual arm had been paralyzed,

po czym następuje paraliż, miesiące na temblaku

and lying in a sling for several months before the amputation,

i wreszcie amputacja,

and this pain then gets carried over into the phantom itself.

a ból przenosi się na fantom.

Why does this happen?

Czemu się tak dzieje?

When the arm was intact, but paralyzed,

Kiedy ręka jest jeszcze cała, ale sparaliżowana,

the brain sends commands to the arm, the front of the brain, saying, "Move,"

mózg każe jej się poruszać,

but it's getting visual feedback saying, "No."

ale wizualna odpowiedź brzmi: "Nie".

Move. No. Move. No. Move. No.

"Rusz się!" "Nie".

And this gets wired into the circuitry of the brain,

Ten obraz zapisuje się w obwodach mózgu

and we call this learned paralysis, OK?

i tak powstaje wyuczony paraliż.

The brain learns, because of this Hebbian, associative link,

Mózg zapamiętuje metodą skojarzeniową,

that the mere command to move the arm

że już samo polecenie ruchu

creates a sensation of a paralyzed arm.

powoduje odczucie paraliżu.

And then, when you've amputated the arm,

Potem, po amputacji,

this learned paralysis carries over into your body image

wyuczony paraliż przenosi się na postrzeganie ciała

and into your phantom, OK?

i na fantom.

Now, how do you help these patients?

Jak pomóc tym pacjentom?

How do you unlearn the learned paralysis,

Jak oduczyć się wyuczonego paraliżu

so you can relieve him of this excruciating, clenching spasm

i uwolnić od rozdzierającego,

of the phantom arm?

kurczowego spazmu fantomowej ręki?

Well, we said, what if you now send the command to the phantom,

A gdyby wydać polecenie fantomowi,

but give him visual feedback that it's obeying his command, right?

i zobaczyć, że zostało wykonane?

Maybe you can relieve the phantom pain, the phantom cramp.

Może uda się znieść bólów fantomowych.

How do you do that? Well, virtual reality.

Jak to zrobić?

But that costs millions of dollars.

Wirtualna rzeczywistość kosztuje miliony dolarów.

So, I hit on a way of doing this for three dollars,

Zaproponowałem sposób za trzy dolary,

but don't tell my funding agencies.

ale nie mówcie moim sponsorom.

(Laughter)

(Śmiech)

OK? What you do is you create what I call a mirror box.

Budujemy coś, co nazywam lustrzaną skrzynką.

You have a cardboard box with a mirror in the middle,

Do kartonowego pudełka z lustrem wkładamy fantom.

and then you put the phantom -- so my first patient, Derek, came in.

Pierwszy był mój pacjent Derek.

He had his arm amputated 10 years ago.

Stracił rękę 10 lat temu.

He had a brachial avulsion, so the nerves were cut

Miał zerwane nerwy ramienia,

and the arm was paralyzed, lying in a sling for a year, and then the arm was amputated.

paraliż, rok w temblaku i w końcu amputacja.

He had a phantom arm, excruciatingly painful, and he couldn't move it.

Odczuwał silne bóle fantomowe.

It was a paralyzed phantom arm.

Miał paraliż fantomowej ręki.

So he came there, and I gave him a mirror like that, in a box,

Dałem mu właśnie takie lustro w pudełku,

which I call a mirror box, right?

lustrzaną skrzynkę.

And the patient puts his phantom left arm,

Pacjent wkłada lewą, fantomową rękę

which is clenched and in spasm, on the left side of the mirror,

spazmatycznie zaciśniętą, po jednej stronie lustra

and the normal hand on the right side of the mirror,

a zdrową rękę po drugiej.

and makes the same posture, the clenched posture,

Zaciska zdrową rękę w taki sam sposób

and looks inside the mirror. And what does he experience?

i patrzy w lustro. Co widzi?

He looks at the phantom being resurrected,

Zupełnie jakby amputowana ręka odrosła.

because he's looking at the reflection of the normal arm in the mirror,

Patrzy na odbicie zdrowej ręki

and it looks like this phantom has been resurrected.

i wydaje mu się, że widzi fantomową.

"Now," I said, "now, look, wiggle your phantom --

Kazałem mu poruszać prawdziwymi palcami

your real fingers, or move your real fingers while looking in the mirror."

jednocześnie patrząc w lustro.

He's going to get the visual impression that the phantom is moving, right?

Wyda mu się, że fantom się porusza.

That's obvious, but the astonishing thing is,

Co zdumiewające, na ten widok pacjent krzyknął:

the patient then says, "Oh my God, my phantom is moving again,

"Mój fantom znów się porusza,

and the pain, the clenching spasm, is relieved."

a ból zniknął".

And remember, my first patient who came in --

Mój pierwszy pacjent...

(Applause)

(Oklaski)

-- thank you. (Applause)

Dziękuję. (Oklaski)

My first patient came in, and he looked in the mirror,

Kiedy przyszedł mój pierwszy pacjent,

and I said, "Look at your reflection of your phantom."

poleciłem mu spojrzeć w odbicie.

And he started giggling, he says, "I can see my phantom."

Zaśmiał się, mówiąc że widzi swojego fantoma.

But he's not stupid. He knows it's not real.

Ale nie był głupi. Wiedział, że to iluzja,

He knows it's a mirror reflection,

lustrzane odbicie,

but it's a vivid sensory experience.

niemniej odbierał wyraźny wzrokowy komunikat.

Now, I said, "Move your normal hand and phantom."

Kazałem mu poruszyć normalną ręką i fantomem.

He said, "Oh, I can't move my phantom. You know that. It's painful."

On na to, że nie może ruszyć fantomem i że go boli.

I said, "Move your normal hand."

Mówię: "Porusz zdrową ręką".

And he says, "Oh my God, my phantom is moving again. I don't believe this!

A on: "Fantom się rusza, nie do wiary!

And my pain is being relieved." OK?

I ból zelżał".

And then I said, "Close your eyes."

Kazałem mu zamknąć oczy

He closes his eyes.

i poruszać zdrową ręką.

"And move your normal hand."

i poruszać zdrową ręką.

"Oh, nothing. It's clenched again."

"Nic z tego. Znów czuję skurcz".

"OK, open your eyes."

"Dobrze, otwórz teraz oczy".

"Oh my God, oh my God, it's moving again!"

"Znowu się rusza!"

So, he was like a kid in a candy store.

Był jak dziecko w cukierni.

So, I said, OK, this proves my theory about learned paralysis

To potwierdza moją teorię o wyuczonym paraliżu

and the critical role of visual input,

i istotnej roli bodźców wzrokowych.

but I'm not going to get a Nobel Prize

Ale nie dostanę nagrody Nobla

for getting somebody to move his phantom limb.

za umożliwienie poruszania fantomową kończyną.

(Laughter)

(Śmiech)

(Applause)

(Oklaski)

It's a completely useless ability, if you think about it.

To w zasadzie bezużyteczna umiejętność.

(Laughter)

(Śmiech)

But then I started realizing, maybe other kinds of paralysis

Pomyślałem, że może także inne rodzaje paraliżu,

that you see in neurology, like stroke, focal dystonias --

jak udar, czy dystonie ogniskowe,

there may be a learned component to this,

mogą być częściowo wyuczone,

which you can overcome with the simple device of using a mirror.

i można je pokonać za pomocą zwykłego lustra.

So, I said, "Look, Derek" --

Derek nie mógł tachać wszędzie lustra,

well, first of all, the guy can't just go around carrying a mirror to alleviate his pain --

by łagodzić ból,

I said, "Look, Derek, take it home and practice with it for a week or two.

Kazałem mu poćwiczyć kilka dni w domu.

Maybe, after a period of practice,

Może po jakimś czasie

you can dispense with the mirror, unlearn the paralysis,

będzie mógł zostawić lustro,

and start moving your paralyzed arm,

poruszać sparaliżowaną ręką

and then, relieve yourself of pain."

i pozbyć się bólu.

So he said OK, and he took it home.

Zgodził się i zabrał pudełko.

I said, "Look, it's, after all, two dollars. Take it home."

To w końcu tylko parę dolców, niech bierze.

So, he took it home, and after two weeks, he phones me,

Po dwóch tygodniach dzwoni:

and he said, "Doctor, you're not going to believe this."

"Doktorze, nie uwierzy pan co się stało".

I said, "What?"

Pytam: "Co?"

He said, "It's gone."

On na to: "Zniknął".

I said, "What's gone?"

Pytam więc: "Co zniknęło?"

I thought maybe the mirror box was gone.

Myślałem, że może zgubił pudełko z lustrem.

(Laughter)

(Śmiech)

He said, "No, no, no, you know this phantom I've had for the last 10 years?

On na to: "Ten fantom, którego miałem przez 10 lat,

It's disappeared."

zniknął".

And I said -- I got worried, I said, my God,

Zmartwiłem się na myśl,

I mean I've changed this guy's body image,

że zaburzyłem mu postrzeganie ciała.

what about human subjects, ethics and all of that?

Czy to humanitarne, etyczne itd.?

And I said, "Derek, does this bother you?"

Spytałem, czy mu to przeszkadza.

He said, "No, last three days, I've not had a phantom arm

Odpowiedział, że od 3 dni nie ma fantomu

and therefore no phantom elbow pain, no clenching,

i tym samym żadnego bólu łokcia, skurczu,

no phantom forearm pain, all those pains are gone away.

bólu przedramienia, wszystko to zniknęło.

But the problem is I still have my phantom fingers dangling from the shoulder,

Z całej ręki czuje jeszcze tylko fantomowe palce,

and your box doesn't reach."

a pudełko tam nie sięga.

(Laughter)

(Śmiech)

"So, can you change the design and put it on my forehead,

Czy można by mi to zamontować na czole,

so I can, you know, do this and eliminate my phantom fingers?"

żebym mógł pozbyć się tych palców?"

He thought I was some kind of magician.

Myślał, że jestem jakimś magikiem.

Now, why does this happen?

Czemu tak się dzieje?

It's because the brain is faced with tremendous sensory conflict.

Mózg staje wobec poważnego konfliktu zmysłów.

It's getting messages from vision saying the phantom is back.

Dostaje informacje wizualne, że ręka wróciła,

On the other hand, there's no proprioception,

a jednak nie odczuwa sygnałów mięśniowych,

muscle signals saying that there is no arm, right?

jakby ręki nie było.

And your motor command saying there is an arm,

Ruch sugeruje, że ręka jest,

and, because of this conflict, the brain says, to hell with it,

aż w końcu skonfliktowany mózg stwierdza,

there is no phantom, there is no arm, right?

że nie ma żadnego fantomu ani ręki.

It goes into a sort of denial -- it gates the signals.

W pewnym sensie zaprzecza sygnałom.

And when the arm disappears, the bonus is, the pain disappears

Kiedy fantom znika, a razem z nim i jego bóle,

because you can't have disembodied pain floating out there, in space.

nie możemy czuć bólu zawieszonego w przestrzeni.

So, that's the bonus.

To taki bonus.

Now, this technique has been tried on dozens of patients

Tę metodę wypróbowano na wielu pacjentach

by other groups in Helsinki,

przez naukowców w Helsinkach.

so it may prove to be valuable as a treatment for phantom pain,

Może okaże się skuteczna przy leczeniu bólu fantomowego.

and indeed, people have tried it for stroke rehabilitation.

Stosowano ją nawet u pacjentów po udarze mózgu.

Stroke you normally think of as damage to the fibers,

O udarze myślimy zwykle jako zniszczeniu tkanek,

nothing you can do about it.

na co nie można nic poradzić.

But, it turns out some component of stroke paralysis is also learned paralysis,

Okazuje się, że paraliż poudarowy jest po części wyuczony

and maybe that component can be overcome using mirrors.

i można go częściowo leczyć z pomocą luster.

This has also gone through clinical trials,

Przeszły badania kliniczne,

helping lots and lots of patients.

pomagając wielu pacjentom.

OK, let me switch gears now to the third part of my talk,

Przejdźmy teraz do trzeciej części prezentacji,

which is about another curious phenomenon called synesthesia.

na temat ciekawego zaburzenia: synestezji.

This was discovered by Francis Galton in the nineteenth century.

Odkrył je w XIX w. Francis Galton,

He was a cousin of Charles Darwin.

kuzyn Karola Darwina.

He pointed out that certain people in the population,

Zauważył, że u niektórych ludzi,

who are otherwise completely normal, had the following peculiarity:

poza tym zwyczajnych, występuje pewna cecha:

every time they see a number, it's colored.

kiedy widzieli liczbę, widzieli ją w kolorze.

Five is blue, seven is yellow, eight is chartreuse,

5 jest niebieskie, 7 żółte, 8 zielonkawe,

nine is indigo, OK?

9 błękitna.

Bear in mind, these people are completely normal in other respects.

To normalni ludzie pod każdym innym względem.

Or C sharp -- sometimes, tones evoke color.

Czasem także dźwięki łączą się z kolorami.

C sharp is blue, F sharp is green,

Cis jest niebieskie, fis zielone,

another tone might be yellow, right?

inny ton może być żółty.

Why does this happen?

Dlaczego tak się dzieje?

This is called synesthesia. Galton called it synesthesia,

Galton nazwał to synestezją,

a mingling of the senses.

mieszaniem się zmysłów.

In us, all the senses are distinct.

W każdym z nas zmysły działają osobno.

These people muddle up their senses.

U tych ludzi zmysły się łączą.

Why does this happen?

Dlaczego?

One of the two aspects of this problem are very intriguing.

Parę aspektów tego fenomenu jest bardzo ciekawych.

Synesthesia runs in families,

Synestezja jest dziedziczna,

so Galton said this is a hereditary basis, a genetic basis.

dlatego Galton uznał, że opiera się na genetyce.

Secondly, synesthesia is about -- and this is what gets me to my point

Teraz przechodzę do sedna wykładu

about the main theme of this lecture, which is about creativity --

o zdolnościach twórczych. Otóż synestezja

synesthesia is eight times more common among artists, poets, novelists

jest 8 razy częstsza u artystów, poetów, pisarzy

and other creative people than in the general population.

i innych kreatywnych ludzi, niż u reszty populacji.

Why would that be?

Czemu tak się dzieje?

I'm going to answer that question.

Zamierzam odpowiedzieć na to pytanie.

It's never been answered before.

Nikt dotąd tego nie zrobił.

OK, what is synesthesia? What causes it?

Czym jest synestezja i co ją powoduje?

Well, there are many theories.

Czym jest synestezja i co ją powoduje?

One theory is they're just crazy.

Jedna teoria mówi, że to szaleństwo.

Now, that's not really a scientific theory, so we can forget about it.

To niezbyt naukowa teoria, więc zapomnijmy o niej.

Another theory is they are acid junkies and potheads, right?

Inna mówi, że takie osoby to ćpuny i nałogowcy.

Now, there may be some truth to this,

Może być w tym trochę prawdy,

because it's much more common here in the Bay Area than in San Diego.

bo zdarza się częściej w San Francisco niż w San Diego.

(Laughter)

(Śmiech)

OK. Now, the third theory is that --

Trzecia teoria mówi...

well, let's ask ourselves what's really going on in synesthesia. All right?

Może zastanówmy się najpierw, o co chodzi w synestezji.

So, we found that the color area and the number area

Odkryliśmy, że w mózgu obszary kolorów i liczb

are right next to each other in the brain, in the fusiform gyrus.

leżą tuż obok siebie, w zakręcie wrzecionowatym.

So we said, there's some accidental cross wiring

Musi więc istnieć jakieś przypadkowe połączenie

between color and numbers in the brain.

pomiędzy obszarami koloru i liczb.

So, every time you see a number, you see a corresponding color,

Dlatego widząc liczbę, widzi się ją w kolorze.

and that's why you get synesthesia.

Stąd się bierze synestezja.

Now remember -- why does this happen?

Dlaczego u niektórych ludzi

Why would there be crossed wires in some people?

tworzą się takie połączenia?

Remember I said it runs in families?

Pamiętamy, że to rodzinne?

That gives you the clue.

To nam daje wskazówkę.

And that is, there is an abnormal gene,

To nieprawidłowy gen,

a mutation in the gene that causes this abnormal cross wiring.

mutacja genetyczna powoduje te połączenia.

In all of us, it turns out

Wygląda, że wszyscy rodzimy się

we are born with everything wired to everything else.

z połączeniami między wszystkimi częściami.

So, every brain region is wired to every other region,

Każdy obszar mózgu jest połączony z resztą,

and these are trimmed down to create

a następnie redukuje się do charakterystycznej

the characteristic modular architecture of the adult brain.

modułowej budowy dorosłego mózgu.

So, if there's a gene causing this trimming

Istnieje gen powodujący tę redukcję.

and if that gene mutates,

Zmutowany gen spowoduje zanik rozgraniczenia

then you get deficient trimming between adjacent brain areas.

między sąsiednimi obszarami mózgu.

And if it's between number and color, you get number-color synesthesia.

Jeśli między obszarami liczb i koloru, mamy "barwne liczby",

If it's between tone and color, you get tone-color synesthesia.

Jeśli między dźwiękami i kolorem, mamy "barwne słyszenie".

So far, so good.

Jak dotąd w porządku.

Now, what if this gene is expressed everywhere in the brain,

A jeśli gen zmutuje się w całym mózgu i wszystko będzie połączone?

so everything is cross-connected?

A jeśli gen zmutuje się w całym mózgu i wszystko będzie połączone?

Well, think about what artists, novelists and poets have in common,

Artyści, pisarze i poeci mają wspólną cechę:

the ability to engage in metaphorical thinking,

umiejętność myślenia metaforycznego,

linking seemingly unrelated ideas,

łączenia pozornie różnych koncepcji,

such as, "It is the east, and Juliet is the Sun."

jak: "Okno jest wschodem, a Julia jest słońcem!".

Well, you don't say, Juliet is the sun,

Nie mówi się "Julia jest słońcem",

does that mean she's a glowing ball of fire?

czy to znaczy, że jest świecącą kulą ognia?

I mean, schizophrenics do that, but it's a different story, right?

Schizofrenicy tak mają, ale to inna historia.

Normal people say, she's warm like the sun,

Zwykli ludzi mówią: jest ciepła jak słońce,

she's radiant like the sun, she's nurturing like the sun.

jest promienna jak słońce, jest potrzebna jak słońce.

Instantly, you've found the links.

Natychmiast znajdują skojarzenia.

Now, if you assume that this greater cross wiring

Założenie, że takie połączenia

and concepts are also in different parts of the brain,

i skojarzenia są w różnych częściach mózgu,

then it's going to create a greater propensity

da nam większą skłonność

towards metaphorical thinking and creativity

do metaforycznego myślenia i kreatywności

in people with synesthesia.

u ludzi z synestezją.

And, hence, the eight times more common incidence of synesthesia

Dlatego synestezja występuje 8 razy częściej

among poets, artists and novelists.

u poetów, artystów i pisarzy.

OK, it's a very phrenological view of synesthesia.

To bardzo frenologiczny pogląd na synestezję.

The last demonstration -- can I take one minute?

Ostatni dowód... Mogę jeszcze minutkę?

(Applause)

(Oklaski)

OK. I'm going to show you that you're all synesthetes, but you're in denial about it.

Wszyscy jesteście synestetykami, tylko o tym nie wiecie.

Here's what I call Martian alphabet. Just like your alphabet,

Nazywam to Marsjańskim alfabetem.

A is A, B is B, C is C.

W naszym alfabecie A to A, B to B, C to C.

Different shapes for different phonemes, right?

Inny kształt to inny fonem.

Here, you've got Martian alphabet.

To Marsjański alfabet.

One of them is Kiki, one of them is Bouba.

Jeden znak to Kiki, drugi Buba.

Which one is Kiki and which one is Bouba?

Gdzie jest Kiki, a gdzie Buba?

How many of you think that's Kiki and that's Bouba? Raise your hands.

Kto uważa, że to Kiki, a to Buba? Podnieście ręce.

Well, it's one or two mutants.

Wygląda, że mamy parę mutantów.

(Laughter)

(Śmiech)

How many of you think that's Bouba, that's Kiki? Raise your hands.

Kto uważa, że to Buba, a to Kiki? Podnieście ręce.

Ninety-nine percent of you.

99% z was.

Now, none of you is a Martian. How did you do that?

Nikt z was nie jest z Marsa, więc jak to robicie?

It's because you're all doing a cross-model synesthetic abstraction,

Wszyscy mamy w pewnym stopniu synestezję.

meaning you're saying that that sharp inflection -- ki-ki,

Ostra fleksja, ki-ki,

in your auditory cortex, the hair cells being excited -- Kiki,

ośrodki słuchowe i komórki włosowe są pobudzone.

mimics the visual inflection, sudden inflection of that jagged shape.

Kiki przypomina ten postrzępiony kształt.

Now, this is very important, because what it's telling you

To bardzo ważne, mówi nam,

is your brain is engaging in a primitive --

że mózg przejawia pierwotny...

it's just -- it looks like a silly illusion,

Wygląda to jak zwykła iluzja,

but these photons in your eye are doing this shape,

ale nasze oczy podążają za kształtem

and hair cells in your ear are exciting the auditory pattern,

a komórki słuchowe pobudzają wzorzec dźwiękowy.

but the brain is able to extract the common denominator.

Mózg jest w stanie wydobyć wspólny mianownik.

It's a primitive form of abstraction,

To pierwotna forma abstrahowania.

and we now know this happens in the fusiform gyrus of the brain,

Ma to miejsce w zakręcie wrzecionowatym,

because when that's damaged,

ponieważ w razie uszkodzenia,

these people lose the ability to engage in Bouba Kiki,

tracimy zdolność do rozróżniania Buba od Kiki

but they also lose the ability to engage in metaphor.

oraz zdolność rozumienia metafor.

If you ask this guy, what -- "all that glitters is not gold,"

Jeśli zapytasz pacjenta, co znaczy przysłowie

what does that mean?"

"Nie wszystko złoto, co się świeci",

The patient says, "Well, if it's metallic and shiny, it doesn't mean it's gold.

powie, że błyszczący metal niekoniecznie jest złotem,

You have to measure its specific gravity, OK?"

że trzeba najpierw zmierzyć ciężar właściwy.

So, they completely miss the metaphorical meaning.

Zupełnie nie rozumie metaforycznego znaczenia.

So, this area is about eight times the size in higher --

Ten obszar jest blisko 8 razy większy u wyższych,

especially in humans -- as in lower primates.

szczególnie u ludzi, niż u niższych naczelnych.

Something very interesting is going on here in the angular gyrus,

Coś niezwykłego dzieje się w zakręcie kątowym,

because it's the crossroads between hearing, vision and touch,

bo tutaj spotykają się tu słuch, wzrok i dotyk.

and it became enormous in humans. And something very interesting is going on.

U ludzi to pokaźny obszar, o ciekawej funkcji.

And I think it's a basis of many uniquely human abilities

Uważam, że to podłoże wielu osobliwych zdolności,

like abstraction, metaphor and creativity.

jak pojmowanie abstrakcji, metafor, czy kreatywność.

All of these questions that philosophers have been studying for millennia,

Pytania zadawane przez filozofów przez tysiąclecia

we scientists can begin to explore by doing brain imaging,

mogą znaleźć odpowiedzi dzięki neuroobrazowaniu mózgu,

and by studying patients and asking the right questions.

badaniu pacjentów i zadawaniu właściwych pytań.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Oklaski)

Sorry about that.

Przepraszam za to.

(Laughter)

(Śmiech)