Nic Marks: The Happy Planet Index

Translator: Kaltrina Kusari Reviewer: Jeta Rudi

Martin Luther King

Martin Luther King-u

did not say,

nuk tha

"I have a nightmare,"

"Unë kam një anth,"

when he inspired the civil rights movements.

kur ai inspiroj lëvizjen e së drejtës shoqërore.

He said, "I have a dream."

Ai tha, "Unë kam një ëndërr."

And I have a dream.

Edhe unë kam një ëndërr.

I have a dream that we can stop thinking

Unë kam një ëndërr që ne mund të ndalojmë së menduari

that the future will be a nightmare,

se e ardhmja do të jetë një ankth.

and this is going to be a challenge,

Kjo do të jetë një sfidë,

because, if you think

sepse, nëse mendoni

of every major blockbusting film of recent times,

për çdo film të suksesshëm të kohëve të fundit,

nearly all of its visions for humanity

gati të gjitha vizionet për njerëzimin

are apocalyptic.

janë apokaloptike.

I think this film

Unë mendoj që filmi "Rruga"

is one of the hardest watches of modern times, "The Road."

është një prej filmave më të vështirë të kohës moderne.

It's a beautiful piece of filmmaking,

Është një vepër e bukur e filmit,

but everything is desolate,

por çdo gjë është e shkretë,

everything is dead.

Çdo gjë është e vdekur.

And just a father and son

Vetëm një baba dhe një bir

trying to survive, walking along the road.

duke provuar të shpëtojnë, duke ecur përgjate rrugës.

And I think the environmental movement

Unë mendoj që lëvizja e mejdisit,

of which I am a part of

pjesë e së cilës jamë edhe unë,

has been complicit

ka qenë bashkëfajtore

in creating this vision of the future.

e krijimit të këtij vizioni për të ardhmen.

For too long,

Për një kohë të gjatë,

we have peddled a nightmarish vision

ne kemi krijuar një vizion me ankth

of what's going to happen.

për atë që do të ndodh.

We have focused on the worst-case scenario.

Ne jemi përqëndruar në skenarin më të keq.

We have focused on the problems.

Ne jemi përqendruar në problemet.

And we have not thought enough

Nuk kemi menduar aq sa duhet

about the solutions.

për zgjidhjet e këtyre problemeve.

We've used fear, if you like,

Ne kemi përdorur frikën

to grab people's attention.

për të kapur vëmendjen e njerëzve.

And any psychologist will tell you

Çdo psikolog do të ju thotë

that fear in the organism

që frika në organizëm

is linked to flight mechanism.

është e lidhur me mekanizmin e largimit.

It's part of the fight and flight mechanism,

Është pjesë e mekanizmit "lufto ose fluturo",

that when an animal is frightened --

i cili aktivizohet kur kafshët frikësohen --

think of a deer.

mendoni për një dre.

A deer freezes very, very still,

Një dre ngrihet, dhe nuk leviz,

poised to run away.

bëhet gati për të vrapuar.

And I think that's what we're doing

Unë mendoj se kjo është ajo që ne po bëjmë

when we're asking people to engage with our agenda

kur i pyesim njerëzit që ti bashkohen agjendës tonë

around environmental degradation and climate change.

rreth degradimit të mjedisit dhe ndërrimit të klimës.

People are freezing and running away

Njerëzit po ngrihen dhe po vrapojnë

because we're using fear.

sepse ne po përdorim frikën.

And I think the environmental movement has to grow up

Mendoj që lëvizja për mjedis duhet të rritet

and start to think about

dhe të filloj të mendoj

what progress is.

se çfarë është progresi.

What would it be like to be improving the human lot?

Si do të dukej nëse provojmë të përmirësojmë njerëzimin?

And one of the problems that we face, I think,

Një prej problemeve me të cilët përballemi, mendoj,

is that the only people that have cornered the market

është që të vetmit njerëz që e kanë shtyrë tregun

in terms of progress

drejt progresit

is a financial definition of what progress is,

kanë krijuar një definicion financiar të progresit,

an economic definition of what progress is --

një definicion ekonomik të progresit --

that somehow,

që tregon

if we get the right numbers to go up,

se nëse numrat e duhur rriten,

we're going to be better off,

do të jemi më mirë,

whether that's on the stock market,

pa marrë parasysh nëse ky zhvillim përqëndrohet në tregut e aksioneve,

whether that's with GDP

apo të ardhurave bruto vëndase

and economic growth,

dhe rritjes ekonomike,

that somehow life is going to get better.

që disi jeta do të jetë më e mirë.

This is somehow appealing to human greed

Kjo është tërheqëse për lakminë njerëzore

instead of fear --

sepse i zë vendin frikës dhe

that more is better.

i bind njerëzit që më shumë do të thote më mirë.

Come on. In the Western world, we have enough.

Ne kemi mjaft në botën perëndimore.

Maybe some parts of the world don't, but we have enough.

Ndoshta disa pjesë të botës nuk kanë mjaft, por ne kemi mjaft.

And we've know for a long time that this is not a good measure

Për një kohë të gjatë ne kemi qenë në dijeni që kjo nuk është një matje e mirë

of the welfare of nations.

e mirëqenjes së kombeve.

In fact, the architect of our national accounting system,

Në të vërtet, arkitekti i sistemit kombetar të kontabilitetit,

Simon Kuznets, in the 1930s,

Simon Kuznets, në vitet 1930

said that, "A nation's welfare

tha se, "Mirëqenja e një kombi

can scarcely be inferred from their national income."

mezi dëshmohet me të ardhurat kombëtare."

But we've created a national accounting system

Por ne kemi krijuar një sistem kombëtar të kontabilitetit

which is firmly based on production

që është vendosmërisht i bazuar në produktivitetin

and producing stuff.

dhe prodhimin e gjërave.

And indeed, this is probably historical, and it had its time.

Kjo ndoshta është historike dhe e kishte kohën e saj.

In the second World War, we needed to produce a lot of stuff.

Në Luftën e Dytë Botërore, ne duheshim të prodhonim shumë gjëra.

And indeed, we were so successful at producing certain types of stuff

Me të vërtet ishim të suksesshem në prodhimin e disa gjërave

that we destroyed a lot of Europe, and we had to rebuild it afterwards.

që shkatërruan të shumtën e Evropes, dhe që e rindërtuan atë më pas.

And so our national accounting system

Kështu që sistemi kombëtar i kontabilitetit

became fixated on what we can produce.

u fiksua në atë që mund të prodhojmë.

But as early as 1968,

Në 1968-shin,

this visionary man, Robert Kennedy,

Robert Kennedy, ky njeri vizionar,

at the start of his ill-fated presidential campaign,

në fillim të fushatës presidenciale me fat te keq,

gave the most eloquent deconstruction

dha dekonstruksionin më shprehës

of gross national product

qe ka dhënë ndonjëhere njeri për

that ever has been.

të ardhurat bruto kombëtare.

And he finished his talk with the phrase,

Ai përfundoi fjalimin e tij me frazën,

that, "The gross national product

"Të ardhurat kombëtare bruto

measures everything except that

mbasin çdo gjë përveq asaj

which makes life worthwhile."

që i jep jetës domethënje."

How crazy is that? That our measure of progress,

Sa e çuditëshme është kjo? Që matja e progresit,

our dominant measure of progress in society,

mbatësi kryesor i zhivillimit shoqëror,

is measuring everything

mbat çdo gjë

except that which makes life worthwhile?

përveq asaj që i jep jetës vlerë?

I believe, if Kennedy was alive today,

Unë besoj, nëse Kennedy do të ishte gjallë sot,

he would be asking statisticians such as myself

ai do të pyeste një staticient si unë

to go out and find out

të shkoj dhe të gjej

what makes life worthwhile.

se çfarë i jep jetës vlerë.

He'd be asking us to redesign

Ai do kërkonte rikrijimin

our national accounting system

e sistemit tonë kombëtarë të kontabilitetit.

to be based upon

Ai do kërkonte që ky sistem të bazohet në

such important things as social justice,

gjëra të rëndësishme siq janë drejtësia shoqërore,

sustainability

qëndrueshmëria,

and people's well-being.

dhe mirëqenia e njerëzve.

And actually, social scientists have already gone out

Ç'është e vërteta, shkencëtarët shoqëror vetëm kanë filluar

and asked these questions around the world.

të pyesin këto pyetje rreth botës.

This is from a global survey.

Kjo është nga nje pyetësor global

It's asking people, what do they want.

që i pyet njerëzit se çfarë dëshirojnë.

And unsurprisingly, people all around the world

Jo befasisht, njerëzit rreth botës

say that what they want

thonë se ajo që ata dëshirojnë

is happiness, for themselves,

është lumturia, për vetveten,

for their families, their children,

për familjet e tyre, për fëmijët e tyre,

their communities.

për komunitetet e tyre.

Okay, they think money is slightly important.

Ata mendojnë që paraja është sadopak e rëndësishme.

It's there, but it's not nearly as important as happiness,

Është aty, por nuk është aq e rëndësishme sa lumturia,

and it's not nearly as important as love.

dhe nuk është aq e rëndësishme sa dashuria.

We all need to love and be loved in life.

Të gjithë ne kemi nevojë të dashurojmë dhe të jemi të dashuruar.

It's not nearly as important as health.

Nuk është aq e rëndësishme sa shëndeti.

We want to be healthy and live a full life.

Ne dëshirojmë të jemi të shëndetshëm dhe të jetojmë një jetë të plotë.

These seem to be natural human aspirations.

Këto janë aspirata natyrale të njerëzve.

Why are statisticians not measuring these?

Pse staticienët nuk po i masin këto?

Why are we not thinking of the progress of nations in these terms,

Pse nuk po mendojmë për zhvillimin e kombeve duke u bazuar në këto gjëra,

instead of just how much stuff we have?

në vend që të përqëndrohemi në gjërat që kemi?

And really, this is what I've done with my adult life --

Kjo është ajo që kam bërë me jetën time prej të rrituri --

is think about how do we measure happiness,

kam menduar se si mund të mbasim lumturinë,

how do we measure well-being,

si mund të mbasim mirëqenien,

how can we do that within environmental limits.

si mund të bëjmë këto gjëra përbrenda kufinjëve të mjedisit.

And we created, at the organization that I work for,

Në organizatën më të cilën punoj, ne krijuam,

the New Economics Foundation,

Themelin e Ri të Ekonomise,

something we call the Happy Planet Index,

diçka që ne e quajmë Indeksi i Planetit të Lumtur,

because we think people should be happy and the planet should be happy.

ngase ne mendojmë që njerëzit duhen të jenë të lumtur dhe planeti duhet të jetë i lumtur.

Why don't we create a measure of progress that shows that?

Pse nuk e krijojmë një njësi matëse të zhvillimit që e tregon këtë?

And what we do,

Ajo që ne bëjmë

is we say that the ultimate outcome of a nation

është që themi se rezultati themelor i një kombi

is how successful is it

është se sa i suksesshëm është

at creating happy and healthy lives for its citizens.

në krijimin e jetëve të lumtura dhe të shëndetëshme për banorët e tij.

That should be the goal

Ky duhet të jetë qëllimi

of every nation on the planet.

i çdo kombi në planet.

But we have to remember

Por ne duhet të kujtojmë

that there's a fundamental input to that,

që ka të hyra themelore për këtë,

and that is how many of the planet's resources we use.

dhe ato janë sa burime të planetit ne i përdorim.

We all have one planet. We all have to share it.

Ne të gjithë kemi një planet. Ne duhet ta ndajmë atë me njëri tjetrin.

It is the ultimate scarce resource,

Është burimi më i rrallë që kemi,

the one planet that we share.

planeti i vetëm që e ndajmë.

And economics is very interested in scarcity.

Ekonomia është shumë e interesuar në mungësen e burimeve.

When it has a scarce resource

Kur ka një burim të rrallë

that it wants to turn into

që ekonomia dëshiron ta kthej në

a desirable outcome,

një rezultat të dëshiruar,

it thinks in terms of efficiency.

mendon sipas efikasitetit.

It thinks in terms of how much bang do we get for our buck.

Mendon në bazë të shumës që marrim për mundin tonë.

And this is a measure of how much well-being

Kjo është njësi matëse që tregon se sa mirëqenje marrim

we get for our planetary resource use.

për burimet planetare që i përdorim.

It is an efficiency measure.

Është njësi matëse e efikasitetit.

And probably the easiest way to show you that,

Mbase mënyra më e lëhte për të treguar këtë,

is to show you this graph.

është të ju tregoj këtë diagram.

Running horizontally along the graph,

Aksi horizontal nëpër këtë diagram,

is "ecological footprint,"

është "gjurma ekologjike,"

which is a measure of how much resources we use

e cila është njësi matëse e sasisë së burimeve që ne i përdorim

and how much pressure we put on the planet.

dhe sa trysni ne vendosim në planetin tonë.

More is bad.

Më shumë është më keq.

Running vertically upwards,

Aksi vertikal lartë,

is a measure called "happy life years."

është njësi matëse e quajtur "vitet e lumtura të jetës."

It's about the well-being of nations.

Ka të bëj me mirëqenjen e kombeve.

It's like a happiness adjusted life-expectancy.

Është sikur një jetëgjatësi e rregulluar për lumturi.

It's like quality and quantity of life in nations.

Është sikur kualiteti dhe sasia e jetës në kombe.

And the yellow dot there you see, is the global average.

Pika e verdhë që e shihni, është mesatarja globale.

Now, there's a huge array of nations

Ka një numër të madh të kombeve

around that global average.

rreth mesatares globale.

To the top right of the graph,

Në pjesën e epërme, të djathtë, të këtij diagrami,

are countries which are doing reasonably well and producing well-being,

janë shtetet që kanë sukses në prodhimin e mirëqenjes,

but they're using a lot of planet to get there.

por ato po përdorin shumë prej planetit për të arritur këtë.

They are the U.S.A.,

Këto shtete janë SH.B.A-të,

other Western countries going across in those triangles

disa shtete tjera perëndimore që kalojnë nëpër këto trekëndesha,

and a few Gulf states in there actually.

dhe disa prej shteteve të Golfit.

Conversely, at the bottom left of the graph,

Në të kundërten, këtu poshtë, në anën e majtë të diagramit,

are countries that are not producing much well-being --

jane shtetet që nuk prodhojnë shumë mirëqenje --

typically, sub-Saharan Africa.

zakonisht, shtetet Afrikane nën-Saharë.

In Hobbesian terms,

Në terme të Hobsit,

life is short and brutish there.

jeta është e shkurtër dhe e vështirë në këto shtete.

The average life expectancy in many of these countries

Jetëgjatësia mesatare në shumë prej këtyre shteteve

is only 40 years.

është vetëm 40 vjet.

Malaria, HIV/AIDS

Malarja, SIDA,

are killing a lot of people

po mbysin shumë njerëz

in these regions of the world.

në këto rajone të botës.

But now for the good news!

Por ka edhe lajme të mira!

There are some countries up there, yellow triangles,

Këtu kemi disa shtete, trekendesha të verdhë,

that are doing better than global average,

që po bëjnë më mirë se mesatarja globale,

that are heading up towards the top left of the graph.

që po shkojnë përpjetë, drejtë anës së majtë lartë të diagramit.

This is an aspirational graph.

Ky është një diagram i aspiratave.

We want to be top left, where good lives don't cost the earth.

Ne dëshirojmë të jemi në pjesën e majtë lartë, ku jetët e mira nuk i kushtojnë tokës.

They're Latin American.

Këto janë shtetet e Amerikes Latine.

The country on its own up at the top

Shteti në krye është një

is a place I haven't been to.

vend të cilin nuk e kam vizituar.

Maybe some of you have.

Ndoshta disa prej jush keni qenë atje.

Costa Rica.

Kosta Rika.

Costa Rica --

Kosta Rika --

average life expectancy is 78-and-a-half years.

jetëgjatësia mesatare është 78 vjeqë dhe 6 muaj.

That is longer than in the USA.

Kjo është më gjatë se në SH.B.A.

They are, according to the latest Gallup world poll,

Ata janë, sipas pyetësorit Gallup,

the happiest nation on the planet --

kombi më i lumtur në planet --

than anybody; more than Switzerland and Denmark.

më të lumtur se çdo kush tjetër; më të lumtur se Zvicërra dhe Danimarka.

They are the happiest place.

Ata janë vendi më i lumtur.

They are doing that

Ata po e bëjnë këtë

on a quarter of the resources

në ¼ e burimeve

that are used typically in [the] Western world --

që përdoren zakonisht në botën perëndimore --

a quarter of the resources.

¼ e burimeve.

What's going on there?

Çfarë po ndodh atje?

What's happening in Costa Rica?

Çfarë po ndodh në Kosta Rika?

We can look at some of the data.

Ne mund të shikojmë disa prej të dhënave.

99 percent of their electricity comes from renewable resources.

99% e elektricitetit të tyre vjen prej burimeve të renovueshme.

Their government is one of the first to commit

Qeveria e tyre është një ndër të parat që angazhohet

to be carbon neutral by 2021.

të ketë nivele neutrale të karbonit në 2021.

They abolished the army

Ata e hoqën ushtrinë

in 1949 --

në vitin 1949 --

1949.

1949.

And they invested in social programs --

Ata investuan në programe shoqërore --

health and education.

shëndetësi dhe edukim.

They have one of the highest literacy rates in Latin America

Ata kanë një prej shkallëve më të larta të arsimimit në Amerikën Latine

and in the world.

dhe në botë.

And they have that Latin vibe, don't they.

Dhe ata kanë shpirt Latin, apo jo?

They have the social connectedness.

Ata kanë kontakt shoqëror.

(Laughter)

(Të qeshura)

The challenge is, that possibly -- and the thing we might have to think about --

Sfida është qe, ka mundesi që gjëja për të cilën duhet të mendojmë --

is that the future

është që e ardhmja

might not be North American,

mund të mos jetë në Amerikën Veriore,

might not be Western European.

apo në Evropën Perëndimore.

It might be Latin American.

Mund të jetë në Amerikën Latine.

And the challenge, really,

Dhe sfida e vërtetë është

is to pull the global average up here.

që të ngrisim mesataren globale këtu.

That's what we need to do.

Kjo është ajo që duhet të bëjmë.

And if we're going to do that,

Nëse do të bëjmë këtë,

we need to pull countries from the bottom,

ne duhet të ngrehim shtetet prej fundit,

and we need to pull countries from the right of the graph.

dhe duhet të ngrehim shtetet e anës së djathtë të diagramit.

And then we're starting to create a happy planet.

Atëherë do të fillojmë të krijomë një planet të lumtur.

That's one way of looking at it.

Kjo është një prej zgjidhjeve.

Another way of looking at it is looking at time trends.

Një mënyrë tjetër është nëse përqendrohemi në prirjen e kohës.

We don't have good data going back for every country in the world,

Ne nuk kemi të dhëna për çdo shtet të botës,

but for some of the richest countries, the OECD group, we do.

por për disa nga më të pasurit, grupi i OECD-së.

And this is the trend in well-being over that time,

Dhe ky është drejtimi i mirëqenjes gjate kohës,

a small increase,

një rritje e vogël,

but this is the trend in ecological footprint.

por ky është drejtimi i gjurmës ekologjike.

And so in strict happy-planet methodology,

Në metodologjinë e rreptë të planetit të lumtur,

we've become less efficient

ne jemi bërë më pak eficient

at turning our ultimate scarce resource

në shndërrimin e burimeve të ralla

into the outcome we want to.

në rezultatet që dëshirojmë.

And the point really is, is that I think,

Pika kryesore këtu është që

probably everybody in this room

ndoshta çdo njeri në këtë dhomë

would like society to get to 2050

do të kishte dëshire që shoqëria të mbërrinte 2050

without an apocalyptic

pa ndodhjen e

something happening.

diçkaje apokaliptike.

It's actually not very long away.

Ky vit nuk është shumë larg.

It's half a human lifetime away.

Është larg sa gjysma e jetës së njeriut.

A child entering school today

Një fëmijë që hyn në shkollë sot

will be my age in 2050.

do të ketë moshën time në 2050.

This is not the very distant future.

Kjo nuk është e ardhmja e largët.

This is what the U.K. government target

Kështu duket objektivi i Britanisë së Madhe

on carbon and greenhouse emissions looks like.

për lëshimin e karbonit.

And I put it to you, that is not business as usual.

Unë them qe ky nuk është biznis i zakonshëm.

That is changing our business.

Kjo po ndryshon biznesin.

That is changing the way we create our organizations,

Kjo po ndryshon mënyrën e krijimit të organizatave,

we do our government policy and we live our lives.

se si bëjmë politika qeveritare dhe se si jetojmë jetët tona.

And the point is,

Pika kryesore është,

we need to carry on increasing well-being.

që ne duhet të vazhdojmë rritjen e mirëqenjes.

No one can go to the polls

Askush nuk do të shkoj në pikë-votime

and say that quality of life is going to reduce.

dhe të thotë që cilësia e jetës po reduktohet.

None of us, I think,

Asnjëri prej nesh, mendoj,

want human progress to stop.

nuk dëshiron që zhvillimi njerëzor të ndalet.

I think we want it to carry on.

Unë mendoj që ne dëshirojmë të vazhdojmë.

I think we want the lot of humanity to keep on increasing.

Unë mendoj që ne dëshirojmë që njerëzimi të rritet.

And I think this is where climate change skeptics and deniers come in.

Kjo është pika ku skeptikët e ndërrimit të klimes dhe ata që e mohojnë këtë marrin pjesë.

I think this is what they want. They want quality of life to keep increasing.

Unë mendoj që kjo është ajo që ata dëshirojnë. Ata dëshirojnë që cilësia e jetës të vazhdojë të rritet.

They want to hold on to what they've got.

Ata dëshirojnë të mbajnë atë që kanë.

And if we're going to engage them,

Nëse duam ti angazhojmë ata,

I think that's what we've got to do.

mendoj që kjo është ajo që duhet të bëjmë.

And that means we have to really increase efficiency even more.

Kjo do të thotë që duhet të rrisim efikasitetin edhe më shumë.

Now that's all very easy to draw graphs and things like that,

Është shumë lehtë të vizatosh diagrame dhe gjëra të tilla,

but the point is we need to turn those curves.

por kryesorja është që duhet t'i kthejmë këto lakore.

And this is where I think we can take a leaf

Këtu ne mund të marrim një fletë

out of systems theory, systems engineers,

nga teoria e sistemeve, inxhinierët e sistemeve,

where they create feedback loops,

ku ata krijojnë reagime unazore.

put the right information at the right point of time.

Ata vendosin të dhënat e duhura në kohën e duhur.

Human beings are very motivated by the "now."

Njerëzit janë shumë të motivuar nga "e tashmja."

You put a smart meter in your home,

Nëse vendos një matës të zgjuar në shtëpi,

and you see how much electricity you're using right now,

atëherë mund të vështrosh se sa elektricitet harxhon në atë kohë,

how much it's costing you,

sa shumë të kushton,

your kids go around and turn the lights off pretty quickly.

atëherë fëmijët tuaj do të ndalin dritat.

What would that look like for society?

Si do të dukej kjo për shoqërinë?

Why is it, on the radio news every evening,

Pse dëgjoj gjatë lajmeve të mbrëmjes

I hear the FTSE 100, the Dow Jones, the dollar pound ratio --

që FTSE 100, Dow Jones, dhe proporcionin e dollarit me funten --

I don't even know which way the dollar pound ratio should go to be good news.

unë nuk e di se në cilin drejtim duhet të shkoj ky proporcion për të qenë i mirë.

And why do I hear that?

Pse e dëgjoj këtë?

Why don't I hear how much energy Britain used yesterday,

Pse nuk dëgjoj sa energji Britania përdori dje,

or American used yesterday?

apo sa përdori Amerika?

Did we meet our three percent annual target

A e takuam objektivin që të reduktojmë

on reducing carbon emissions?

lëshimin e karbonit për 3 përqind?

That's how you create a collective goal.

Duhet të përdorim këtë mënyrë për të krijuar një qëllim të përbashkët.

You put it out there into the media and start thinking about it.

Vendosë këto në media dhe fillo të mendosh për këtë.

And we need positive feedback loops

Ne kemi nevoj për sygjerime pozititve

for increasing well-being

që rrisin mirëqenjen.

At a government level, they might create national accounts of well-being.

Në një nivel qeveritar, mund të krijojmë gjirollogari kombëtare për mirëqenie.

At a business level, you might look at the well-being of your employees,

Në nivel të biznesit, ne mund të shikojmë mirëqenien e punëtorëve,

which we know is really linked to creativity,

e cila e dijmë që është i lidhur me kreativitet.

which is linked to innovation,

Kreativiteti është i lidhur me shpikjen,

and we're going to need a lot of innovation to deal with those environmental issues.

dhe kemi nevojë për shumë shpikje në mënyrë që të zgjidhim problemet e mjedisit.

At a personal level, we need these nudges too.

Në një nivel individual, kemi nevojë për ikona gjithashtu.

Maybe we don't quite need the data, but we need reminders.

Ndoshta nuk na duhen të dhënat, por na duhen rikujtime.

In the U.K., we have a strong public health message

Në Britaninë e Madhe, ne kemi një mesazh të forte për shëndëtesi publike.

on five fruit and vegetables a day

Ky mesazh tregon për 5 frutat dhe perimet e ditës

and how much exercise we should do -- never my best thing.

dhe sa duhet të ushtrojmë -- asnjëherë aq sa duhet.

What are these for happiness?

Cilët janë këta faktorë për lumturinë?

What are the five things that you should do every day

Cilat janë 5 gjërat që duhesh të bësh çdo ditë

to be happier?

për të qenë më i/e lumtur?

We did a project for the Government Office of Science a couple of years ago,

Ne bëmë një projekt për Zyrën Qeveritare të Shkencës para dy viteve,

a big program called the Foresight program --

një program të madh të quajtur programi parashikues.

lots and lots of people -- involved lots of experts --

Ky program përfshinte shumë njerëz, shumë ekspertë,

everything evidence based -- a huge tome.

çdo gjë të bazuar në evidenca, një vëllim të madh.

But a piece of work we did was on: what five positive actions can you do

Një pjesë përfshinte: cilat janë 5 veprimet që mund të bësh

to improve well-being in your life?

për të përmisuar mirëqenien tuaj?

And the point of these is

Çështja është

they are, not quite, the secrets of happiness,

që këto nuk janë sekretet e lumturisë,

but they are things that I think happiness will flow out the side from.

por janë gjëra nga të cilat vjen lumturia.

And the first of these is to connect,

E para gjë është të krijosh lidhje,

is that your social relationships

lidhjet shoqërore

are the most important cornerstones of your life.

janë gurëthemelet e jetës.

Do you invest the time with your loved ones

A investoni gjithë kohën dhe energjinë që mundeni

that you could do, and energy?

me të dashurit tuaj?

Keep building them.

Vazhdoni t'i krijoni këto lidhje.

The second one is be active.

E dyta është të jesh aktiv.

The fastest way out of a bad mood:

Mënyra më e shpejtë te dalësh nga disponimi i keq:

step outside, go for a walk, turn the radio on and dance.

dil jashtë, shko për një shëtitje, lësho radion dhe kërce.

Being active is great for our positive mood.

Të qenit aktivë është një mënyrë shumë e mirë për disponim të mirë.

The third one is take notice.

E treta është: kushto vëmendje.

How aware are you of things going on around the world,

Sa jeni të vetëdijshëm për gjërat që ndodhin në botë,

the seasons changing, people around you?

ndërrimi i stinëve, njerëzit rreth jush?

Do you notice what's bubbling up for you and trying to emerge?

A vëni re se çfarë po ndodh për ty, dhe rreth teje?

Based on a lot of evidence for mindfulness,

Shumë të dhëna për vëmendje,

cognitive behavioral therapy,

dhe terapi për sjellje njohëse tregojnë

[very] strong for our well being.

që vëmendja është shumë e fuqishme për mirëqenien.

The fourth is keep learning

E katërta është të vazhdojmë të mësojmë

and keep is important --

dhe vazhdimi është i rëndësishëm --

learning throughout the whole life course.

mësimi gjatë gjithë kohës.

Older people who keep learning and are curious,

Njerëzit më të vjetër të cilët vazhdojnë të mësojnë dhe janë kurioz,

they have much better health outcomes than those who start to close down.

kanë rezultate më të mira shëndetësore se ata që nuk mësojnë.

But it doesn't have to be formal learning; it's not knowledge based.

Nuk duhet të jetë mësim zyrtar; nuk është e bazuar në dijeni.

It's more curiosity.

Është më shumë për kuriozitet.

It can be learning to cook a new dish,

Mund të jetë mësim për të bërë një gjellë të re,

picking up an instrument you forgot as a child.

luajtja e një instrumenti që keni luajtur si fëmijë.

Keep learning.

Vazhdoni të mësoni.

And the final one

Dhe e fundit

is that most anti-economic of activities,

është aktiviteteti më kundër-ekonomikë,

but give.

dhurimi.

Our generosity, our altruism,

Bujaria jonë, altruizëmi jonë,

our compassion,

mëshira jonë,

are all hardwired

janë të gjitha të lidhura

to the reward mechanism in our brain.

me mekanizmin e shpërblimit në tru.

We feel good if we give.

Ne ndihemi mirë nëse japim.

You can do an experiment where you give

Ju mund të bëni një eksperiment në të cilin do të ju jepni

two groups of people a hundred dollars in the morning.

dy grupeve të njerëzve nga 100 dollar në mëngjes.

You tell one of them to spend it on themselves

Ju mund të ju thuani atyre që duhen ti shpenzojnë për vete

and one on other people.

dhe për të tjerët.

You measure their happiness at the end of the day,

Pastaj e mbasni lumturinë e tyre në fund të ditës,

those that have gone and spent on other people are much happier

dhe gjeni se ata që i kanë shpenzuar paratë për të tjerët janë më të lumtur

that those that spent it on themselves.

se sa ata që i kanë shpenzuar paratë për veten.

And these five ways,

Pesë gjëra qe

which we put onto these handy postcards,

ne i vendosim në kartolina,

I would say, don't have to cost the earth.

them që nuk i kushtojnë shumë Tokës.

They don't have any carbon content.

Ato nuk janë të bëra prej Karbonit.

They don't need a lot of material goods to be satisfied.

Atyre nuk ju duhen shumë gjëra materiale për të qenë të kënaqur.

And so I think it's really quite feasible

Kështu që mendoj se është e mudëshme

that happiness does not cost the earth.

që lumturia nuk i kushton Tokës.

Now, Martin Luther King,

Martin Luther King - u,

on the eve of his death,

natën e vdekjes,

gave an incredible speech.

dha një fjalim të paparë.

He said, "I know there are challenges ahead,

Ai tha: "Unë e di që do të ketë sfida në të ardhmen,

there may be trouble ahead,

mund të ketë shumë probleme,

but I fear no one. I don't care.

por une nuk iu kam friken këtyre. Nuk më bën përshtypje.

I have been to the mountain top,

Unë kam qenë në maje të malit,

and I have seen the Promised Land."

dhe e kam parë Tokën e Premtuar."

Now, he was a preacher,

Ai ishte një predikues,

but I believe the environmental movement

por une besoj që lëvizja e ambientit

and, in fact, the business community, government,

dhe komuniteti i biznisit dhe ai i qeverisë,

needs to go to the top of the mountain top,

duhet të shkojnë në majë të malit,

and it needs to look out,

dhe të shikojnë se çfarë ka atje

and it needs to see the Promised Land,

kanë nevojë të shohin Tokën e Premtuar,

or the land of promise,

ose tokën e premtimeve,

and it needs to have a vision

dhe duhet të kenë një vizion

of a world that we all want.

të një bote që të gjithë ne duam.

And not only that, we need to create a Great Transition

Ne duhet të krijojmë një Tranzicion të Madh

to get there,

për te arritur atë cak,

and we need to pave that great transition with good things.

dhe ne duhet të ndërtojmë këtë tranzicion të madh me gjëra të mira.

Human beings want to be happy.

Njerëzit dëshirojnë të jenë të lumtur.

Pave them with the five ways.

Hap rrugën me këto pesë mënyra.

And we need to have signposts

Ne duhet të kemi shënja

gathering people together and pointing them --

që i mbledhin njerëzit dhe i drejtojnë ata --

something like the Happy Planet Index.

diçka siq është Indeksi i Planetit të Lumtur.

And then I believe

Pastaj, unë besoj,

that we can all create a world we all want,

ne mund të krijojmë një botë të cilën e duam të gjithë.

where happiness does not cost the earth.

Një botë ku lumturia nuk i kushton Tokës.

(Applause)

(Duartrokitje)