Janine di Giovanni: What I saw in the war

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Vertaald door: Desiree Kramer Nagekeken door: Rik Delaet

This is how war starts.

Zo begint oorlog.

One day you're living your ordinary life,

Op zekere dag leef je je leven,

you're planning to go to a party,

je plant naar een feestje te gaan,

you're taking your children to school,

je brengt de kinderen naar school,

you're making a dentist appointment.

je maakt een tandartsafspraak.

The next thing, the telephones go out,

Het volgende moment vallen telefoons en tv's uit,

the TVs go out, there's armed men on the street,

zijn er gewapende mannen op straat

there's roadblocks.

en wegversperringen.

Your life as you know it goes into suspended animation.

Het leven zoals je gewend bent, verandert in schijndood.

It stops.

Het stopt.

I'm going to steal a story from a friend of mine,

Dit verhaal 'steel' ik van mijn vriendin uit Bosnië.

a Bosnian friend, about what happened to her,

Het gaat over wat haar overkomen is,

because I think it will illustrate for you exactly what it feels like.

omdat ik denk dat het precies illustreert hoe het voelt.

She was walking to work one day in April, 1992,

Op een dag in april 1992 liep ze naar haar werk,

in a miniskirt and high heels. She worked in a bank.

in een minirok en op hoge hakken. Ze werkte bij een bank.

She was a young mother. She was someone who liked to party.

Ze was een jonge moeder. Ze hield van feestjes.

Great person.

Een geweldig persoon.

And suddenly she sees a tank

Plotseling ziet ze een tank

ambling down the main road of Sarajevo

langzaam de hoofdstraat van Sarajevo inrijden

knocking everything out of its path.

en alles op zijn pad omverstoten.

She thinks she's dreaming, but she's not.

Ze denkt dat ze droomt, maar nee.

And she runs as any of us would have done

Ze rent weg, zoals iedereen zou doen.

and takes cover, and she hides behind a trash bin,

Ze zoekt dekking en verschuilt zich achter een vuilnisbak,

in her high heels and her miniskirt.

op haar hoge hakken en in haar minirok.

And as she's hiding there, she's feeling ridiculous,

Terwijl ze zich verstopt, voelt ze zich belachelijk.

but she's seeing this tank go by with soldiers

Ze ziet de tank voorbijrijden met soldaten

and people all over the place and chaos

en overal mensen en chaos.

and she thinks, "I feel like Alice in Wonderland

Ze denkt: "Ik voel me net Alice in Wonderland

going down the rabbit hole,

die het konijnenhol ingaat,

down, down, down into chaos,

dieper, dieper, dieper in de chaos

and my life will never be the same again."

en mijn leven zal nooit meer hetzelfde zijn."

A few weeks later, my friend was in a crowd of people

Een paar weken later staat mijn vriendin in een mensenmenigte.

pushing with her infant son in her arms

Ze duwt, met haar zoontje in haar armen,

to give him to a stranger on a bus,

en geeft hem aan een vreemde in een bus.

which was one of the last buses leaving Sarajevo

Het was één van de laatste bussen die Sarajevo verliet

to take children out so they could be safe.

en kinderen meenam, zodat zij veilig zouden zijn.

And she remembers struggling with her mother to the front,

Ze herinnert zich hoe ze met haar moeder door de mensenmenigte

crowds and crowds of people, "Take my child! Take my child!"

naar voren worstelde en riep: "Neem mijn kind mee!"

and passing her son to someone through a window.

Ze gaf haar zoontje aan iemand door een raam.

And she didn't see him for years.

Ze zag hem jaren niet.

The siege went on for three and a half years,

Het beleg duurde 3,5 jaar

and it was a siege without water,

en er was geen water,

without power, without electricity, without heat, without food,

geen elektriciteit, geen verwarming en geen eten.

in the middle of Europe, in the middle of the 20th century.

Dit gebeurde midden in Europa, midden in de 20e eeuw.

I had the honor of being one of those reporters

Ik had de eer één van de verslaggevers te zijn

that lived through that siege,

die dat beleg meegemaakt heeft.

and I say I have the honor and the privilege of being there

Ik praat over de eer en het privilege daar te zijn,

because it's taught me everything,

omdat het me veel leerde,

not just about being a reporter, but about being a human being.

niet alleen als verslaggever, maar ook als mens.

I learned about compassion.

Ik leerde over mededogen.

I learned about ordinary people who could be heroes.

Ik leerde hoe gewone mensen helden werden.

I learned about sharing. I learned about camaraderie.

Ik leerde over delen en kameraadschap.

Most of all, I learned about love.

Maar ik leerde vooral over liefde.

Even in the midst of terrible destruction and death and chaos,

Zelfs te midden van verwoesting, dood en chaos,

I learned how ordinary people could help their neighbors,

zag ik hoe gewone mensen hun buren hielpen,

share food, raise their children,

voedsel deelden, hun kinderen opvoedden,

drag someone who's being sniped at from the middle of the road

iemand wegtrokken die beschoten werd,

even though you yourself were endangering your life,

terwijl ze daarmee hun eigen leven riskeerden

helping people get into taxis who were injured

en gewonden in taxi's hielpen,

to try to take them to hospitals.

om ze proberen naar een ziekenhuis te brengen.

I learned so much about myself.

Ik leerde veel over mezelf.

Martha Gellhorn, who's one of my heroes, once said,

Martha Gellhorn, één van mijn helden, zei eens:

"You can only love one war. The rest is responsibility."

"Je kunt maar van één oorlog houden. De rest is verantwoordelijkheid."

I went on to cover many, many, many wars after that,

Daarna heb ik nog vele, vele oorlogen verslagen.

so many that I lost count,

Ik ben de tel kwijt,

but there was nothing like Sarajevo.

maar geen één was zoals Sarajevo.

Last April, I went back to a very strange --

April jongstleden ging ik terug naar een vreemde --

what I called a deranged high school reunion.

wat ik noem een dwaze schoolreünie.

What it was, was the 20th anniversary of the siege,

Het was de 20e 'verjaardag' van de belegering,

the beginning of the siege of Sarajevo,

het begin van het beleg van Sarajevo.

and I don't like the word "anniversary," because it sounds like a party,

Ik hou niet van het woord 'verjaardag', want het klinkt als een feestje

and this was not a party.

en het was geen feestje.

It was a very somber gathering of the reporters

Het was een sombere bijeenkomst van de verslaggevers

that worked there during the war, humanitarian aid workers,

die daar tijdens de oorlog werkten, humanitaire hulpverleners,

and of course the brave and courageous people of Sarajevo themselves.

en natuurlijk de dappere en moedige inwoners van Sarajevo zelf.

And the thing that struck me the most,

Wat me het meest raakte,

that broke my heart,

mijn hart brak,

was walking down the main street of Sarajevo,

was door de hoofdstraat van Sarajevo lopen,

where my friend Aida saw the tank coming 20 years ago,

waar mijn vriendin Aïda de tank 20 jaar geleden zag binnenvallen.

and in that road were more than 12,000 red chairs,

In die straat stonden meer dan 12.000 rode stoelen,

empty,

leeg,

and every single one of them symbolized

en elke stoel symboliseerde

a person who had died during the siege,

een slachtoffer van het beleg,

just in Sarajevo, not in all of Bosnia,

alleen in Sarajevo, niet in heel Bosnië.

and it stretched from one end of the city

Het strekte zich uit langs één kant van de stad,

to a large part of it,

een groot deel daarvan.

and the saddest for me were the tiny little chairs

Het droevigst vond ik de piepkleine stoeltjes

for the children.

voor de kinderen.

I now cover Syria,

Ik doe nu verslag over Syrië.

and I started reporting it because I believed that

Ik begon erover te berichten omdat ik denk

it needs to be done.

dat dit moet gebeuren.

I believe a story there has to be told.

Ik vind dat we moeten vertellen wat daar gebeurt.

I see, again, a template of the war in Bosnia.

Weer zie ik het patroon van de oorlog in Bosnië.

And when I first arrived in Damascus,

Toen ik arriveerde in Damascus

I saw this strange moment where people

zag ik iets bevreemdends:

didn't seem to believe that war was going to descend,

mensen geloofden niet dat er een oorlog aankwam.

and it was exactly the same in Bosnia

Het was precies hetzelfde in Bosnië

and nearly every other country I've seen where war comes.

en bijna elk ander land waar ik oorlog zag komen.

People don't want to believe it's coming,

Mensen willen niet geloven dat het komt,

so they don't leave, they don't leave before they can.

dus ze vertrekken niet als het nog kan.

They don't get their money out.

Ze halen hun geld niet van de bank.

They stay because you want to stay in your home.

Ze willen in hun huizen blijven.

And then war and chaos descend.

En dan komt de oorlog en de chaos.

Rwanda is a place that haunts me a lot.

Rwanda zit in mijn geheugen gegrift.

In 1994, I briefly left Sarajevo to go report the genocide in Rwanda.

In 1994 verliet ik Sarajevo even om de genocide in Rwanda te verslaan.

Between April and August, 1994,

Tussen april en augustus 1994

one million people were slaughtered.

zijn er 1 miljoen mensen afgeslacht.

Now if those 12,000 chairs freaked me out

Ik flipte over die 12.000 stoelen,

with the sheer number,

louter dat aantal,

I want you just for a second to think of a million people.

denk eens, één seconde maar, aan een miljoen mensen.

And to give you some example, I remember

Een voorbeeld: ik herinner me

standing and looking down a road as far as I could see,

dat ik daar stond en de straat zover mogelijk inkeek,

at least a mile, and there were bodies piled twice my height

op z'n minst 1,5 km en dode lichamen waren

of the dead.

twee keer mijn lengte hoog opgestapeld.

And that was just a small percentage of the dead.

Dat was maar een klein percentage van de slachtoffers.

And there were mothers holding their children

Moeders met hun kinderen in hun armen

who had been caught in their last death throes.

tijdens hun laatste stuiptrekkingen.

So we learn a lot from war,

We leren veel van oorlog

and I mention Rwanda

en ik noem Rwanda

because it is one place, like South Africa,

omdat het een plek is, net als Zuid-Afrika,

where nearly 20 years on, there is healing.

waar er bijna 20 jaar later genezing is.

Fifty-six percent of the parliamentarians are women,

56 procent van de parlementariërs is vrouw,

which is fantastic,

wat fantastisch is.

and there's also within the national constitution now,

Er staat nu ook in de grondwet

you're actually not allowed to say Hutu or Tutsi.

dat je geen 'Hutu' of 'Tutsi' meer mag zeggen.

You're not allowed to identify anyone by ethnicity,

Je mag iemand niet duiden naar etniciteit,

which is, of course, what started the slaughter in the first place.

hetgeen natuurlijk de slachtpartij in beginsel veroorzaakt heeft.

And an aid worker friend of mine told me the most beautiful story,

Een vriend, een hulpverlener, vertelde me het mooiste verhaal,

or I find it beautiful.

of ik vind het mooi.

There was a group of children, mixed Hutus and Tutsis,

Er was een groep kinderen, Hutu's en Tutsi's door elkaar,

and a group of women who were adopting them,

en een groep vrouwen die hen adopteerden.

and they lined up and one was just given to the next.

Ze stonden in de rij en elk kind werd gewoon aan de volgende gegeven.

There was no kind of compensation for, you're a Tutsi,

Er was geen afweging. Jij bent een Tutsi of

you're a Hutu, you might have killed my mother,

jij bent een Hutu, misschien vermoordde jij mijn moeder

you might have killed my father.

of mijn vader.

They were just brought together in this kind of reconciliation,

Ze werden samengebracht in een soort verzoening

and I find this remarkable.

en ik vind dit opmerkelijk.

So when people ask me how I continue to cover war,

Als mensen vragen waarom ik verslag doe over de oorlog

and why I continue to do it,

en waarom ik dit voortzet,

this is why.

is dit het antwoord.

When I go back to Syria, next week in fact,

Als ik volgende week terugga naar Syrië,

what I see is incredibly heroic people,

zie ik ongelofelijke helden.

some of them fighting for democracy,

Sommigen vechten voor de democratie,

for things we take for granted every single day.

voor dingen die wij zo vanzelfsprekend vinden.

And that's pretty much why I do it.

Daarom doe ik het.

In 2004, I had a little baby boy,

In 2004 werd mijn zoontje geboren

and I call him my miracle child,

en ik noem hem mijn wonderkind,

because after seeing so much death

want na het zien van zoveel dood

and destruction and chaos and darkness in my life,

en ondergang, chaos en duisternis in mijn leven,

this ray of hope was born.

werd dit sprankje hoop geboren.

And I called him Luca, which means "The bringer of light,"

Ik heb hem Luca genoemd: 'De brenger van het licht',

because he does bring light to my life.

want hij brengt licht in mijn leven.

But I'm talking about him because when he was four months old,

Ik praat over hem, want toen hij 4 maanden oud was,

my foreign editor forced me to go back to Baghdad

dwong mijn redacteur buitenland mij naar Bagdad terug te gaan,

where I had been reporting all throughout the Saddam regime

waar ik verslaggever was tijdens het regime van Saddam

and during the fall of Baghdad and afterwards,

en tijdens de val van Bagdad en daarna.

and I remember getting on the plane in tears,

Ik herinner me dat ik in tranen het vliegtuig instapte,

crying to be separated from my son,

in tranen, omdat ik gescheiden werd van mijn zoon.

and while I was there,

Toen ik daar was,

a quite famous Iraqi politician who was a friend of mine

vroeg een vriend, een beroemd Iraaks politicus:

said to me, "What are you doing here?

"Wat doe je hier?

Why aren't you home with Luca?"

Waarom ben je niet thuis met Luca?"

And I said, "Well, I have to see." It was 2004

Ik zei: "Ik moet het zien." Het was 2004,

which was the beginning of the incredibly bloody time in Iraq,

het begin van een ongelofelijk bloedige tijd in Irak.

"I have to see, I have to see what is happening here.

Ik zei: "Ik moet zien wat hier gebeurt. Ik ben verslaggever."

I have to report it."

Ik zei: "Ik moet zien wat hier gebeurt. Ik ben verslaggever."

And he said, "Go home,

Hij zei: "Ga naar huis,

because if you miss his first tooth,

want als je z'n eerste tandje mist,

if you miss his first step, you'll never forgive yourself.

z'n eerste stapje mist, zul je jezelf nooit vergeven.

But there will always be another war."

Er zal altijd weer een nieuwe oorlog zijn."

And there, sadly, will always be wars.

Er zullen jammer genoeg altijd oorlogen zijn.

And I am deluding myself if I think, as a journalist,

Ik bedrieg mezelf als ik denk dat ik hen als journaliste,

as a reporter, as a writer,

verslaggeefster of schrijfster

what I do can stop them. I can't.

kan stoppen. Dat kan ik niet.

I'm not Kofi Annan. He can't stop a war.

Ik ben Kofi Annan niet. Zelfs hij kan geen oorlog stoppen.

He tried to negotiate Syria and couldn't do it.

Hij probeerde tevergeefs te onderhandelen met Syrië.

I'm not a U.N. conflict resolution person.

Ik ben niet iemand van de VN die conflicten oplost.

I'm not even a humanitarian aid doctor,

Ik ben zelfs geen hulpverlenend arts.

and I can't tell you the times of how helpless I've felt

Ik kan je niet zeggen hoe vaak ik me hulpeloos voelde

to have people dying in front of me, and I couldn't save them.

als mensen voor mijn ogen stierven en ik ze niet kon redden.

All I am is a witness.

Ik ben alleen getuige.

My role is to bring a voice to people who are voiceless.

Mijn rol is een stem te geven aan mensen die geen stem hebben.

A colleague of mine described it as to shine a light

Mijn collega beschreef het als een lichtje opsteken

in the darkest corners of the world.

in de donkerste hoeken van de wereld.

And that's what I try to do.

Dat probeer ik te doen.

I'm not always successful,

Ik heb niet altijd succes,

and sometimes it's incredibly frustrating,

soms is het ongelofelijk frustrerend,

because you feel like you're writing into a void,

want het voelt als nutteloos schrijven,

or you feel like no one cares.

of dat niemand er iets om geeft.

Who cares about Syria? Who cares about Bosnia?

Wie bekommert zich om Syrië? Of Bosnië?

Who cares about the Congo,

Wie bekommert zich om Congo,

the Ivory Coast, Liberia, Sierra Leone,

Ivoorkust, Liberia, Sierra Leone,

all of these strings of places that

al die plekken

I will remember for the rest of my life?

die ik me de rest van mijn leven zal blijven herinneren?

But my métier is to bear witness

Mijn beroep is getuige te zijn

and that is the crux, the heart of the matter,

en dat is de moeilijkheid, de kern van de zaak,

for us reporters who do this.

voor ons, de verslaggevers.

And all I can really do is hope,

Alles wat ik kan doen is hopen,

not to policymakers or politicians,

niet voor beleidsmakers of politici,

because as much as I'd like to have faith

want ik wil graag geloven

that they read my words and do something,

dat ze mijn woorden lezen en iets doen,

I don't delude myself.

maar ik houd mezelf niet voor de gek.

But what I do hope is that if you remember anything I said

Wat ik hoop, is dat je je morgen tijdens het ontbijt iets herinnert van wat ik vertelde.

or any of my stories tomorrow morning over breakfast,

Wat ik hoop, is dat je je morgen tijdens het ontbijt iets herinnert van wat ik vertelde.

if you can remember the story of Sarajevo,

Als je je mijn verhaal over Sarajevo herinnert,

or the story of Rwanda,

of mijn verhaal over Rwanda,

then I've done my job.

dan heb ik mijn werk gedaan.

Thank you very much.

Dank je wel.

(Applause)

(Applaus)