Janine di Giovanni: What I saw in the war

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Аудармашы: Bakytgul Salykhova Редактор: Asqat Yerkimbay

This is how war starts.

Бұл - соғыс туралы оқиға.

One day you're living your ordinary life,

Сіз күнделікті өміріңізбен өмір сүріп жатырсыз:

you're planning to go to a party,

қонаққа баруды жоспарлап қойдыңыз,

you're taking your children to school,

балаларыңызды мектепке апарасыз,

you're making a dentist appointment.

тіс дәрігеріне жазылып қойдыңыз.

The next thing, the telephones go out,

Сонан кейін телефоныңыз, теледидарыңыз істемей қалды,

the TVs go out, there's armed men on the street,

көше толған әскери адамдар,

there's roadblocks.

жолдар жабылып қалған.

Your life as you know it goes into suspended animation.

Cіздің өміріңіз тоқтап қалғандай.

It stops.

Тоқтап тұр.

I'm going to steal a story from a friend of mine,

Мен досымның оқиғасын ұрлап алғым кеп отыр,

a Bosnian friend, about what happened to her,

Босниялық досым, оның басынан өткен оқиғасы,

because I think it will illustrate for you exactly what it feels like.

өйткені бұл сіздерге оның не сезінгенін көрсете алады деп ойлаймын.

She was walking to work one day in April, 1992,

1992 жылдың сәуір айында ол жұмысқа бара жатқан еді,

in a miniskirt and high heels. She worked in a bank.

қысқа белдемшесі мен биік өкшелі аяқкиімі бар. Ол банкте жұмыс істейтін.

She was a young mother. She was someone who liked to party.

Ол жас ана еді. Ол қонаққа барғанды жақсы көретін еді.

Great person.

Тамаша адам.

And suddenly she sees a tank

Күтпеген жерден ол танкті көреді,

ambling down the main road of Sarajevo

танк Сараевоның негізгі көшелерінің бірімен төмен қарай

knocking everything out of its path.

жолында кездескеннің бәрін жайпап келе жатты.

She thinks she's dreaming, but she's not.

Ол «түсім шығар» деп ойлады, бірақ олай болмады.

And she runs as any of us would have done

Ол қаша жөнелді, сол жерде болсақ әрбіреуіміз солай істер едік.

and takes cover, and she hides behind a trash bin,

Ол қоқыс жәшігінің артына барып тығылды,

in her high heels and her miniskirt.

өзінің қысқа белдемшесі мен биік өкшелі аяқкиімімен.

And as she's hiding there, she's feeling ridiculous,

Сол жерде тығылып отырып ол өзін күлкілі сезінді,

but she's seeing this tank go by with soldiers

бірақ ол әскерилер отырған танк пен

and people all over the place and chaos

айналадағы адамдарды, хаосты көріп

and she thinks, "I feel like Alice in Wonderland

былай деп ойлады «Мен өзімді қиял ғажайып еліндегі

going down the rabbit hole,

қоянмен қоса төмен қарай

down, down, down into chaos,

хаосқа түсіп бара жатқан Алиса сияқты сезіндім

and my life will never be the same again."

және менің өмірім бұрынғыдай болмайтын еді.»

A few weeks later, my friend was in a crowd of people

Бір-екі аптадан кейін менің досым құжынаған халықтың ішінде

pushing with her infant son in her arms

кішкентай ұлымен бірге жүрді

to give him to a stranger on a bus,

ол автобустағы танымайтын адамға ұлын берді,

which was one of the last buses leaving Sarajevo

бұл балаларды аман сақтап қалу үшін Сараеводан

to take children out so they could be safe.

кетіп бара жатқан соңғы автобус еді.

And she remembers struggling with her mother to the front,

Оның есінде ол анасымен бірге таласып

crowds and crowds of people, "Take my child! Take my child!"

«Менің баламды ал! Менің баламды ал!» деген толған адамның ішінде

and passing her son to someone through a window.

ол да баласын терезе арқылы біреуге ұстатты.

And she didn't see him for years.

Және ол баласын бірнеше жыл бойы көрмеді.

The siege went on for three and a half years,

Қоршау үш жарым жылға созылды,

and it was a siege without water,

бұл қоршау сусыз, тамақсыз,

without power, without electricity, without heat, without food,

электр шамынсыз, жылусыз өтті,

in the middle of Europe, in the middle of the 20th century.

Еуропаның қақ ортасында, 20 ғасырдың соңында.

I had the honor of being one of those reporters

Мен сол жерде болған журналистердің бірімін,

that lived through that siege,

қоршауды көрген және

and I say I have the honor and the privilege of being there

мен сол жерде болғанымның артықшылығы

because it's taught me everything,

ол маған бәрін үйретті,

not just about being a reporter, but about being a human being.

тек қана репортер болуды емес, адам болуды.

I learned about compassion.

Мен қайғыға ортақтасудың не екенін білдім.

I learned about ordinary people who could be heroes.

Мен қарапайым адамдарды, қаһарман болуға лайық адамдарды көрдім.

I learned about sharing. I learned about camaraderie.

Мен бөлісу туралы білдім. Мен жолдастықтың не екенін үйрендім.

Most of all, I learned about love.

Бәрінен бұрын мен жақсы көрудің, махаббаттың не екенін үйрендім.

Even in the midst of terrible destruction and death and chaos,

Тіпті ең қорқынышты қираулар мен өлім,

I learned how ordinary people could help their neighbors,

хаостың өзінде де қарапайым адамдар өз көршілеріне көмектескенін көрдім,

share food, raise their children,

олар тамақтарымен бөлісті, балаларын тәрбиеледі,

drag someone who's being sniped at from the middle of the road

өз өміріне қауіп төнсе де жолда оқ тиіп

even though you yourself were endangering your life,

жатқандарды сүйреп апаруға тырысты,

helping people get into taxis who were injured

жараланғандарды таксиге отырғызып

to try to take them to hospitals.

ауруханаға апарысты.

I learned so much about myself.

Мен өзім туралы көп нәрсе білдім.

Martha Gellhorn, who's one of my heroes, once said,

Қаһармандарымның бірі - Марта Геллхорн:

"You can only love one war. The rest is responsibility."

"Сіз тек қана бір соғысты жақсы көре аласыз. Қалғанының бәрі жауапкершілік".

I went on to cover many, many, many wars after that,

Бұдан кейін де мен өте көп соғысты көрдім,

so many that I lost count,

тіпті санынан да шатастым,

but there was nothing like Sarajevo.

бірақ еш жерде дәл Сараеводағыдай болған жоқ.

Last April, I went back to a very strange --

Былтыр сәуір айында мен бір қызық кезге қайтқандай болдым -

what I called a deranged high school reunion.

мен оны сыныптастардың ессіз кездесуі деп атар едім.

What it was, was the 20th anniversary of the siege,

Бұл не болып еді, бұл қамаудың 20 жылдығы еді,

the beginning of the siege of Sarajevo,

Сараевоның қоршауда қалғанының басталған күні,

and I don't like the word "anniversary," because it sounds like a party,

мен "жылдығы" деген сөзді жақсы көрмеймін, өйткені бұл сөз мейрам, қонақтық сияқты,

and this was not a party.

бірақ бұл мейрам емес еді.

It was a very somber gathering of the reporters

Бұл соғыс кезінде сол жерде жұмыс істеген журналистердің көңілсіз жиыны еді,

that worked there during the war, humanitarian aid workers,

сонымен бірге гуманитарлық көмек көрсеткендермен,

and of course the brave and courageous people of Sarajevo themselves.

әрине, Сараевоның батыр, батыл азаматтары болды.

And the thing that struck me the most,

Мені ең таңқалдырғаны,

that broke my heart,

менің жүрегімді жаралағаны

was walking down the main street of Sarajevo,

Cараевоның басты көшесімен төмен қарай келе жатып көрген көрініс,

where my friend Aida saw the tank coming 20 years ago,

осы көшеде 20 жыл бұрын менің досым Аида танкті көрген еді,

and in that road were more than 12,000 red chairs,

осы көшенің бойында 12.000 қызыл орындық тұрды,

empty,

бос орындық

and every single one of them symbolized

оның әрбіреуі қамау кезінде

a person who had died during the siege,

қайтыс болған бір адамды бейнелеп тұрды,

just in Sarajevo, not in all of Bosnia,

тек Сараевода қайтыс болған адамдарды, бүкіл Боснияда емес,

and it stretched from one end of the city

бұл көрініс қаланың бір шетінен

to a large part of it,

екінші шетіне дейін жалғасып жатты,

and the saddest for me were the tiny little chairs

әсіресе ең өкініштісі, көңіліме кірбің түсіргені

for the children.

балаларға арналған кішкентай орындықтар еді.

I now cover Syria,

Мен қазір Сирия туралы хабар таратамын,

and I started reporting it because I believed that

мен бұл туралы жаза бастадым,

it needs to be done.

өйткені бұл істелуі тиіс.

I believe a story there has to be told.

Ол жерде болып жатқан оқиғалар туралы айтуымыз керек деп ойлаймын.

I see, again, a template of the war in Bosnia.

Мен Боснияда болған соғыстың үлгісін осы жерде де көріп отырмын.

And when I first arrived in Damascus,

Мен Дамаскіге бірінші рет келген кезде,

I saw this strange moment where people

ақылға қонбайтын мынадай сәтті көрдім,

didn't seem to believe that war was going to descend,

адамдар соғыстың болатынына сенбейтін сияқты

and it was exactly the same in Bosnia

және бұл Босниядағыдай болды,

and nearly every other country I've seen where war comes.

мен көрген басқа да соғыс болып жатқан елдердегі сияқты.

People don't want to believe it's coming,

Адамдар бұған сенгісі келмейді,

so they don't leave, they don't leave before they can.

сондықтан олар кетпейді, кетулеріне мүмкіндік болған кезде де кетпейді.

They don't get their money out.

Олар ақшаларын алмайды.

They stay because you want to stay in your home.

Олар үйлерінде қалғысы келгендіктен еш жаққа кетпейді.

And then war and chaos descend.

Содан кейін соғыс пен хоас келеді.

Rwanda is a place that haunts me a lot.

Руанда - менің жиі баратын жерлерімнің бірі.

In 1994, I briefly left Sarajevo to go report the genocide in Rwanda.

1994 жылы мен аз уақытқа Сараевоны тастап Руандаға кеттім, сол жақтағы геноцид туралы хабарлап тұру үшін.

Between April and August, 1994,

1994 жылдың сәуірі мен тамызы аралығында

one million people were slaughtered.

бір миллион адам өлтірілді.

Now if those 12,000 chairs freaked me out

Егер мені 12 мың орындық

with the sheer number,

қаншалықты күйзелтсе,

I want you just for a second to think of a million people.

бір сәт ойланып көріңіздерші, бір миллион адам.

And to give you some example, I remember

Кішкене мысал келтірейін, есімде

standing and looking down a road as far as I could see,

мен жолдың бойында төмен қарап тұрмын, көзімнің жеткен жеріне дейін,

at least a mile, and there were bodies piled twice my height

шамамен жарты шақырым болар, адамдардың өлі денелері менің бойымнан екі еседей болып

of the dead.

үйіліп жатыр еді.

And that was just a small percentage of the dead.

Және де бұл өлген адамдардың шағын ғана пайызы еді.

And there were mothers holding their children

Ол жерде соңғы демі таусылып жатқан кезде балаларын

who had been caught in their last death throes.

ұстаған аналар да болды.

So we learn a lot from war,

Сонымен біз соғыстан көп нәрсені үйрендік,

and I mention Rwanda

мен Руанданы атап өткенім,

because it is one place, like South Africa,

ол Оңтүстік Африка сияқты бір жер,

where nearly 20 years on, there is healing.

онда 20 жыл бойы айығу жүріп жатыр.

Fifty-six percent of the parliamentarians are women,

Парламенттегілердің елу алты пайызы әйелдер,

which is fantastic,

бұл таңғажайып нәрсе,

and there's also within the national constitution now,

сонымен қатар ол жерде ұлттық конституция

you're actually not allowed to say Hutu or Tutsi.

бойынша Хуту немесе Тутси деп айтуыңызға тиым салынған.

You're not allowed to identify anyone by ethnicity,

Сізге этникалық нышандары арқылы ешкімді теңдестіруге рұқсат етілмейді,

which is, of course, what started the slaughter in the first place.

бұл қырғынның басталуына итермелеген себептердің бірі болғандықтан.

And an aid worker friend of mine told me the most beautiful story,

Менің досымның айтып берген әдемі оқиғасы бар,

or I find it beautiful.

мен оны тамаша оқиға деп есептеймін.

There was a group of children, mixed Hutus and Tutsis,

Бір топ балалар, хуту мен тутси балалары араласқан топ еді,

and a group of women who were adopting them,

сонымен бірге осы балаларды асырап алған бір топ әйел,

and they lined up and one was just given to the next.

олар бір қатарға тізіліп тұрып бір-бірін алды.

There was no kind of compensation for, you're a Tutsi,

Ешқандай өтемақы болған жоқ, сен хутусың, сен тутсисің,

you're a Hutu, you might have killed my mother,

сіз мүмкін менің анамды,

you might have killed my father.

бәлкім әкемді өлтірдіңіз деген жоқ.

They were just brought together in this kind of reconciliation,

Олар ымыраға келді, татуласты,

and I find this remarkable.

мен бұл әрекетті керемет деп есептеймін.

So when people ask me how I continue to cover war,

Адамдар менен сіз неге соғыс болып жатқан жерге

and why I continue to do it,

баруды жалғастырасыз деп сұрағанда,

this is why.

менің айтарым осы.

When I go back to Syria, next week in fact,

Мен Сирияға қайтып келгеннен кейінгі аптада

what I see is incredibly heroic people,

көргенім адам сенбейтіндей батыр азаматтар,

some of them fighting for democracy,

олардың кейбіреуі демократия үшін, біз күнделікті өмірде

for things we take for granted every single day.

сөзсіз болуға тиіс дейтін нәрселер үшін күресіп жүр.

And that's pretty much why I do it.

Осы үшін де мен жұмысымды істеймін.

In 2004, I had a little baby boy,

2004 жылы менің кішкентай ұлым дүниеге келді,

and I call him my miracle child,

мен оны ғажап бала деймін,

because after seeing so much death

өйткені қаншама өлім,

and destruction and chaos and darkness in my life,

бүліншілік, қирау, хаос пен қараңғылықты көргеннен кейін

this ray of hope was born.

менің өмірімде үміт сәулесі дүниеге келді.

And I called him Luca, which means "The bringer of light,"

Мен оны Лука деп атадым, яғни " жарық әкелуші",

because he does bring light to my life.

өйткені ол менің өміріме сәулесін төкті.

But I'm talking about him because when he was four months old,

Менің ол туралы айтып отырғанымның себебі, ол төрт айлық болған кезде

my foreign editor forced me to go back to Baghdad

менің редакторым маған Бағдатқа баруың керек деді,

where I had been reporting all throughout the Saddam regime

мен ол жерде Саддам режимі туралы жазуым керек еді,

and during the fall of Baghdad and afterwards,

Бағдат құлағаннан кейін де сонда болдым,

and I remember getting on the plane in tears,

көзіме жас үйіріліп ұшақта отырғаным,

crying to be separated from my son,

баламнан жыраққа кеткеніме еңіреп жылап отырғаным есімде.

and while I was there,

Мен сол жерде болған кезде

a quite famous Iraqi politician who was a friend of mine

менің танысым ирақтың танымал саясаткері

said to me, "What are you doing here?

маған былай деді: «Сіз мұнда не істеп жүрсіз?

Why aren't you home with Luca?"

Сіз неге үйде, Лукамен бірге емессіз?»

And I said, "Well, I have to see." It was 2004

Мен оған «Мен мұны көруім керек» деп жауап бердім. Бұл 2004 жыл еді,

which was the beginning of the incredibly bloody time in Iraq,

Ирақтағы ең қанды кезең еді,

"I have to see, I have to see what is happening here.

«мен мұны көруім керек, не болып жатқанын,

I have to report it."

мен бұл туралы хабарлап тұруым керек».

And he said, "Go home,

Ол маған: "Үйіңізге қайтыңыз,

because if you miss his first tooth,

егер сіз оның бірінші тісін,

if you miss his first step, you'll never forgive yourself.

оның бірінші қадамын көрмей қалсаңыз, сіз өзіңізді ешқашан кешірмейсіз.

But there will always be another war."

Соғыс, басқа да соғыстар тағы болады» деді.

And there, sadly, will always be wars.

Өкінішке қарай, соғыс бола береді.

And I am deluding myself if I think, as a journalist,

Мен өзімді алдап келемін, мен журналист,

as a reporter, as a writer,

репортер, жазушы ретінде

what I do can stop them. I can't.

оны тоқтатуға не істей аламын. Мен тоқтата алмаймын.

I'm not Kofi Annan. He can't stop a war.

Мен Кофи Аннан емеспін. Ол да соғысты тоқтата алмайды.

He tried to negotiate Syria and couldn't do it.

Ол Сириямен келіссөздер жүргізуге тырысты, дегенмен ешнәрсе істей алмады.

I'm not a U.N. conflict resolution person.

Мен БҰҰ резолюциясына қарсы шығатын адам емеспін.

I'm not even a humanitarian aid doctor,

Мен тіпті гуманитарлық көмек көрсететін дәрігер де емеспін,

and I can't tell you the times of how helpless I've felt

мен көмек беретін уақытты да айта алмаймын,

to have people dying in front of me, and I couldn't save them.

менің көз алдымда адамдар өліп жатты, мен оларды құтқара алмадым.

All I am is a witness.

Мен тек қана куәгермін.

My role is to bring a voice to people who are voiceless.

Менің рөлім болған нәрсені адамдарға айтып беру.

A colleague of mine described it as to shine a light

Менің әріптесім мұны әлемнің қараңғылық басқан бөліктеріне

in the darkest corners of the world.

сәуле шашу деп сипаттады.

And that's what I try to do.

Мен осыны істеуге тырысып жүрмін.

I'm not always successful,

Менің жолым ылғи бола бермейді,

and sometimes it's incredibly frustrating,

кейде бұл өте қиын,

because you feel like you're writing into a void,

өйткені сіз тұңғиыққа жазып жатқаныңызды сезесіз,

or you feel like no one cares.

немесе мұның бәрі ешкімді қызықтырмайды, мазаламайды.

Who cares about Syria? Who cares about Bosnia?

Сирияны кім уайымдап жатыр? Кім Боснияның қамын ойлап жатыр?

Who cares about the Congo,

Конго,

the Ivory Coast, Liberia, Sierra Leone,

Кот-д'Ивуар, Либерия, Сьерра-Леоне

all of these strings of places that

туралы кім уайымдайды?

I will remember for the rest of my life?

Бұл - мен өмір бойы ұмытпайтын жердің атаулары.

But my métier is to bear witness

Бұл - менің кәсібім, куәгер болу,

and that is the crux, the heart of the matter,

осыны істеп жүрген репортерлердің

for us reporters who do this.

жұмысының мәні осы.

And all I can really do is hope,

Менің қолымнан келетіні тек қана үміттену,

not to policymakers or politicians,

саясаткерлер мен саясатты жасаушылар үшін емес,

because as much as I'd like to have faith

олар менің сөзімді оқи отырып

that they read my words and do something,

бірнәрсе істейтін болар деген үміт,

I don't delude myself.

мен өзімді алдап отырған жоқпын.

But what I do hope is that if you remember anything I said

Бірақ маған үміт беретіні, егер сіздер менің айтқандарымды

or any of my stories tomorrow morning over breakfast,

немесе соның ішіндегі бір оқиғаны таңертеңгілік ас ішіп отырып естеріңізге түсірсеңіздер,

if you can remember the story of Sarajevo,

егер сіздер Сараевода болған жағдайды

or the story of Rwanda,

немесе Руанда туралы еске алсаңыздар

then I've done my job.

мен жұмысымды жақсы атқарғаным деп ойлаймын.

Thank you very much.

Көп рақмет.

(Applause)

(Қол шапалақтау)