Janine di Giovanni: What I saw in the war

Janine di Giovanni: Những gì tôi đã chứng kiến trong chiến tranh.

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Translator: Daniel Ngo Reviewer: Phuong Nguyen

This is how war starts.

Đây là cách cuộc chiến bắt đầu

One day you're living your ordinary life,

Vào một ngày bình thường,

you're planning to go to a party,

Bạn có kế hoạch tham dự một bữa tiệc

you're taking your children to school,

Bạn đưa lũ trẻ đến trường

you're making a dentist appointment.

bạn đến gặp nha sĩ

The next thing, the telephones go out,

Và điều tiếp theo, điện thoại mất tín hiệu

the TVs go out, there's armed men on the street,

TV mất tín hiệu, những người lính trên đường phố

there's roadblocks.

những ba-ri-e

Your life as you know it goes into suspended animation.

Cuộc sống náo nhiệt bạn biết đã bị ngừng lại

It stops.

Nó đã ngừng lại

I'm going to steal a story from a friend of mine,

Đây là câu chuyện từ 1 người bạn của tôi,

a Bosnian friend, about what happened to her,

ở Bosnian, những gì xảy ra với cô ấy,

because I think it will illustrate for you exactly what it feels like.

vì tôi nghĩ câu chuyện sẽ cho bạn thấy chính xác những gì cô ấy đã cảm thấy.

She was walking to work one day in April, 1992,

Tháng 4,1992, một ngày đi làm bình thường của cô,

in a miniskirt and high heels. She worked in a bank.

với chiếc váy ngắn và đôi giày cao gót. Cô ấy làm việc ở 1 ngân hàng.

She was a young mother. She was someone who liked to party.

Cô là 1 người mẹ trẻ.Thích tiệc tùng.

Great person.

Một người tuyệt vời.

And suddenly she sees a tank

Đột ngột, cô nhìn thấy 1 chiếc xe tăng

ambling down the main road of Sarajevo

đang di chuyển trên con phố chính của Sarajevo

knocking everything out of its path.

đánh bật mọi thứ ra khỏi đường đi của nó.

She thinks she's dreaming, but she's not.

Cô ấy nghĩ mình đang mơ, nhưng không.

And she runs as any of us would have done

Và cô ấy chạy, như chúng ta vẫn thường làm

and takes cover, and she hides behind a trash bin,

và tìm 1 chỗ trốn, cô ấy trốn đằng sau 1 cái thùng cũ,

in her high heels and her miniskirt.

với đôi giày cao gót và chiếc váy ngắn.

And as she's hiding there, she's feeling ridiculous,

Trong khi trốn ở đó, cô cảm thấy thật tức cười,

but she's seeing this tank go by with soldiers

nhưng rồi cô thấy chiếc xe tăng với những người lính,

and people all over the place and chaos

và mọi người xuất hiện khắp nơi cùng với sự hỗn loạn

and she thinks, "I feel like Alice in Wonderland

và cô nghĩ " Tôi cảm thấy mình như Alice trong xứ sở thần tiên"

going down the rabbit hole,

ngã xuống cái hang thỏ,

down, down, down into chaos,

chìm vào, chìm dần vào trong hỗn loạn,

and my life will never be the same again."

và cuộc sống của tôi không bao giờ được như trước nữa."

A few weeks later, my friend was in a crowd of people

Vài tuần sau đó, bạn tôi ở trong một đám đông người

pushing with her infant son in her arms

chen lấn với đứa đứa con trai ẵm trên tay

to give him to a stranger on a bus,

để đưa cậu bé lên 1 chiếc xe bus,

which was one of the last buses leaving Sarajevo

một trong những chiếc xe cuối cùng rời khỏi Sarajevo

to take children out so they could be safe.

để đưa lũ trẻ ra ngoài, để chúng có thể an toàn.

And she remembers struggling with her mother to the front,

và cô ấy nhớ phải đấu tranh với mẹ cô ở phía trước,

crowds and crowds of people, "Take my child! Take my child!"

đám đông người, " Đưa con tôi đi!Hãy đưa con tôi đi!".

and passing her son to someone through a window.

và cô đưa con trai của cô ấy cho một ai đó qua cửa sổ chiếc xe.

And she didn't see him for years.

Và cô ấy đã không còn thấy cậu bé trong hàng năm sau đó

The siege went on for three and a half years,

Sự vây hãm diễn ra trong 3 năm rưỡi,

and it was a siege without water,

đó là 1 thời kì khó khăn, không nước,

without power, without electricity, without heat, without food,

không năng lượng, không điện, không thức ăn,

in the middle of Europe, in the middle of the 20th century.

ở ngay trung tâm Châu Âu, ngay giữa thế kỷ 20.

I had the honor of being one of those reporters

Tôi được vinh dự là 1 những phóng viên

that lived through that siege,

đã sống ở đó trong suốt cuộc vây hãm,

and I say I have the honor and the privilege of being there

Tôi có vinh dự và đặc ân khi được ở đó

because it's taught me everything,

vì nó đã dạy rôi mọi thứ,

not just about being a reporter, but about being a human being.

không chỉ là 1 phóng viên, mà còn là cách làm người.

I learned about compassion.

Tôi đã học về lòng thương, sự cảm thông

I learned about ordinary people who could be heroes.

Tôi học về những con người rất bình thường, những người đã trở thành người hùng.

I learned about sharing. I learned about camaraderie.

Tôi học cách chia sẻ.Tôi học về tình bạn.

Most of all, I learned about love.

Và hơn thế nữa, tôi học về tình yêu thương.

Even in the midst of terrible destruction and death and chaos,

Ngay cả giữa sự phá hủy ghê gớm, cái chết và sự hỗn loạn,

I learned how ordinary people could help their neighbors,

Tôi học cái cách những người bình thường giúp đỡ hàng xóm của họ,

share food, raise their children,

chia sẻ thức ăn, chăm sóc lũ trẻ,

drag someone who's being sniped at from the middle of the road

kéo ai đó ra khỏi tầm bắn ở ngay giữa con đường

even though you yourself were endangering your life,

ngay cả khi điều đó gây nguy hiểm cho chính cuộc sống của họ,

helping people get into taxis who were injured

giúp những người bị thương vào taxi

to try to take them to hospitals.

cố gắng đưa họ đến bệnh viện.

I learned so much about myself.

Tôi đã học được nhiều điều cho bản thân.

Martha Gellhorn, who's one of my heroes, once said,

Martha Gellhorn, một người hùng của tôi, đã từng nói,

"You can only love one war. The rest is responsibility."

" Bạn chỉ có thể yêu chiến tranh.Những gì còn lại là trách nhiệm"

I went on to cover many, many, many wars after that,

Tôi đã trải qua rất nhiều, rất nhiều cuộc chiến sau đó,

so many that I lost count,

quá nhiều tôi không thể tính được,

but there was nothing like Sarajevo.

nhưng không có gì giống như ở Sarajevo.

Last April, I went back to a very strange --

Cuối tháng tư, tôi quay lại và với điều là lùng

what I called a deranged high school reunion.

những gì tôi gọi à cuộc tái ngộ

What it was, was the 20th anniversary of the siege,

Nó là ngày lễ kỉ niệm lần thứ 20 cuộc vây hãm,

the beginning of the siege of Sarajevo,

Ngày bắt đầu cuộc vây hãm ở Sarajevo,

and I don't like the word "anniversary," because it sounds like a party,

Tôi không thích từ " Lễ kỉ niệm", vì nghe có vẻ như là 1 bữa tiệc,

and this was not a party.

và đó không phải là 1 bữa tiệc.

It was a very somber gathering of the reporters

Đó là 1 cuộc tụ họp ảm đạm của những phóng viên

that worked there during the war, humanitarian aid workers,

đã hoạt động trong suốt cuộc chiến, những người viện trợ nhân đạo,

and of course the brave and courageous people of Sarajevo themselves.

và đương nhiên cả những chiến sĩ, những người con Sarajevo dũng cảm.

And the thing that struck me the most,

Điều làm tôi chú ý nhất,

that broke my heart,

làm tan nát trái tim tôi,

was walking down the main street of Sarajevo,

là khi đi dọc những con phố chính của Sarajevo,

where my friend Aida saw the tank coming 20 years ago,

nơi mà bạn tôi Aida đã nhìn thấy chiếc xe tăng 20 năm trước,

and in that road were more than 12,000 red chairs,

và con đường với hơn 12,000 chiếc ghế đỏ,

empty,

trống trải,

and every single one of them symbolized

mỗi chiếc ghế tượng trưng cho

a person who had died during the siege,

một người đã chết trong cuộc vây hãm đó,

just in Sarajevo, not in all of Bosnia,

chỉ ở Sarajevo, không phải cả Bosnia,

and it stretched from one end of the city

và dãy ghế trải dài đến cuối thành phố

to a large part of it,

chiến 1 diện tích rất lớn,

and the saddest for me were the tiny little chairs

và điều gây đau buồn nhất cho rôi là những chiếc ghế nhỏ

for the children.

cho những đứa trẻ.

I now cover Syria,

Bây giờ tôi đang hoạt động ở Syria,

and I started reporting it because I believed that

và tôi đã bắt đầu viết về nó bởi vì tôi tin rằng

it needs to be done.

nó cần phải kết thúc.

I believe a story there has to be told.

Tôi tin rằng có một câu chuyện ở đó cần được kể

I see, again, a template of the war in Bosnia.

Tôi thấy, một lần nữa, 1 cuộc chiến giống như ở Bosnia.

And when I first arrived in Damascus,

Và lần đầu khi đến Damamascus,

I saw this strange moment where people

Tôi đã thấy khoảnh khắc kì lạ này nơi người dân

didn't seem to believe that war was going to descend,

dường như không tin rằng cuộc chiến đã bắt đầu,

and it was exactly the same in Bosnia

và đó là chính xác những gì đã xảy ra ở Bosnia.

and nearly every other country I've seen where war comes.

Và gần như mọi thành phố khác tôi đã thấy khi chiến tranh tới.

People don't want to believe it's coming,

Người dân không muốn tin nó đã tới,

so they don't leave, they don't leave before they can.

nên họ không không rời đi, họ không rời đi trước khi họ có thể.

They don't get their money out.

Họ không rút tiền.

They stay because you want to stay in your home.

Họ ở lại vì họ muốn ở trong chính ngôi nhà của mình.

And then war and chaos descend.

Và khi chiến tranh và sự hỗn loạn giảm dần.

Rwanda is a place that haunts me a lot.

Rwanda là khu vực ám ảnh tôi khá nhiều

In 1994, I briefly left Sarajevo to go report the genocide in Rwanda.

Năm 1994, tôi rời Sarajevo để làm phóng sự về nạn diệt chủng ở Rwanda.

Between April and August, 1994,

Giữa thàng 4 và tháng 8, 1994,

one million people were slaughtered.

Một triệu người đã bị tàn sát.

Now if those 12,000 chairs freaked me out

Và 12,000 chiếc ghế đã làm tôi hoảng sợ

with the sheer number,

với con số tuyệt đối,

I want you just for a second to think of a million people.

Tôi chỉ muốn bạn dành vài phút để nghĩ về hàng triệu người đó.

And to give you some example, I remember

Để tôi cho bạn 1 ví dụ, tôi nhớ rằng

standing and looking down a road as far as I could see,

đứng yên và nhìn vào con đường với hết tầm nhìn của mình,

at least a mile, and there were bodies piled twice my height

ít nhất 1 dặm, những thi thể được chất đống cao gấp 2 lần tôi

of the dead.

những xác chết.

And that was just a small percentage of the dead.

Và đó chỉ là 1 phần nhỏ.

And there were mothers holding their children

Những bà mẹ ôm những đứa trẻ

who had been caught in their last death throes.

cố gắng che chờ chúng khỏi sự đau đớn.

So we learn a lot from war,

Vậy nên chúng ta học được nhiều điều từ chiến tranh,

and I mention Rwanda

Tôi kể về Rwanda

because it is one place, like South Africa,

bởi vì đó chỉ là 1 khu vực, giống như phía Nam Châu Phi,

where nearly 20 years on, there is healing.

nơi mà gần 20 năm qua, đang được cứu chữa.

Fifty-six percent of the parliamentarians are women,

56% đại biểu Quốc hội là nữ giới,

which is fantastic,

thật là tuyệt vời,

and there's also within the national constitution now,

và hiện giờ đã có trong hiến pháp quốc gia,

you're actually not allowed to say Hutu or Tutsi.

bạn hoàn toàn không được phép nói "Hutu" hay "tutsi"

You're not allowed to identify anyone by ethnicity,

bạn không được phép định danh một ai đó bằng sắc tộc

which is, of course, what started the slaughter in the first place.

là những thứ, tất nhiên, là cái đã bắt đầu cuộc tàn sát

And an aid worker friend of mine told me the most beautiful story,

Một người viện trợ, bạn tôi, đã cho tôi biết một câu chuyện ý nghĩa nhất

or I find it beautiful.

hay tôi tìm thấy trong đó những gì tốt đẹp.

There was a group of children, mixed Hutus and Tutsis,

Có 1 nhóm trẻ em, cả người tộc Hutu và Tutsy,

and a group of women who were adopting them,

Và 1 nhóm phụ nữa nhận chúng làm con nuôi,

and they lined up and one was just given to the next.

họ xếp hàng và đưa cho từng đứa trẻ.

There was no kind of compensation for, you're a Tutsi,

Không có sự đền bù nào, bạn là người Tutsi

you're a Hutu, you might have killed my mother,

bạn là người Hutu, bạn có thể đã giết mẹ tôi,

you might have killed my father.

bạn có thể đã giết cha tôi.

They were just brought together in this kind of reconciliation,

Họ chỉ cùng nhau, trong sự hòa giải.

and I find this remarkable.

Và tôi đã tìm thấy điều phi thường.

So when people ask me how I continue to cover war,

Khi mọi người hỏi làm thế nào để tôi tiếp tục bù đắp những gì chiến tranh gây ra,

and why I continue to do it,

và tại sao tôi lại tiếp tục làm việc đó,

this is why.

đây là lí do.

When I go back to Syria, next week in fact,

Khi tôi quay lại Syria, thực tế là tuần sau,

what I see is incredibly heroic people,

để thấy những con người đáng kinh ngạc, những người hùng

some of them fighting for democracy,

họ đấu tranh cho sự dân chủ,

for things we take for granted every single day.

cho những đồ trợ cấp mỗi ngày.

And that's pretty much why I do it.

Và đó là lí do tại sao tôi làm việc này.

In 2004, I had a little baby boy,

Năm 2004, Tôi đã có 1 bé trai,

and I call him my miracle child,

tôi gọi đó là đứa trẻ kì diệu,

because after seeing so much death

bời vì sau khi nhìn thấy quá nhiều sự chết chóc

and destruction and chaos and darkness in my life,

và sự phá hủy, hỗn loạn và bóng tối trong cuộc sống,

this ray of hope was born.

tia sáng hy vọng đã được sinh ra.

And I called him Luca, which means "The bringer of light,"

Tôi gọi bé là Luca, nghĩa là "Người mang ánh sáng"

because he does bring light to my life.

vì bé đã mang ánh sáng đến cuộc đời tôi.

But I'm talking about him because when he was four months old,

Nhưng tôi nói tới bé là bởi vì khi được 4 tháng tuổi,

my foreign editor forced me to go back to Baghdad

tổng biên tập bảo tôi quay lại Baghdad

where I had been reporting all throughout the Saddam regime

nơi mà tôi đã viết bài về chế độ Saddam

and during the fall of Baghdad and afterwards,

trong suốt quá trình sụp đổ của Baghdad và sau đó nữa,

and I remember getting on the plane in tears,

và tôi nhớ rằng mình đã rơi nước mắt trên máy bay,

crying to be separated from my son,

khóc vì phải xa con trai,

and while I was there,

trong khi tôi ở đó,

a quite famous Iraqi politician who was a friend of mine

Một chính trị gia Irag khá nổi tiếng, bạn tôi, đã nói rằng

said to me, "What are you doing here?

" Chị làm gì ở đây vậy?"

Why aren't you home with Luca?"

"Sao chị không ở nhà với Luca?"

And I said, "Well, I have to see." It was 2004

Tôi đã trả lời " Tôi cần phải chứng kiến chuyện này." Đó là năm 2004.

which was the beginning of the incredibly bloody time in Iraq,

đó là thời gian bắt đầu những cuộc tắm máu không thể tưởng tượng được ở Iraq,

"I have to see, I have to see what is happening here.

" Tôi cần phải xem, tôi phải xem những gì đã xảy ra ở đây.

I have to report it."

Tôi phải báo cáo lại những việc đó."

And he said, "Go home,

Anh ấy nói: " Về nhà đi,

because if you miss his first tooth,

bởi vì nếu cô lỡ lần đầu tiên cháu mọc răng,

if you miss his first step, you'll never forgive yourself.

nếu cô lỡ những bước đi đầu tiên của cháu, cô sẽ không bao giờ tha thứ cho bản thân.

But there will always be another war."

Những luôn có những cuộc chiến khác."

And there, sadly, will always be wars.

Và đó, đáng buồn, luôn có những cuộc chiến.

And I am deluding myself if I think, as a journalist,

Tôi đã tự đánh lừa bản thân nếu tôi nghĩ, như 1 nhà báo,

as a reporter, as a writer,

như 1 phóng viên, 1 người viết bài,

what I do can stop them. I can't.

tôi có thể ngừng chúng lại.Tôi không thể.

I'm not Kofi Annan. He can't stop a war.

Tôi không phải Kofi Annan.Ông ấy không thể ngừng chiến tranh.

He tried to negotiate Syria and couldn't do it.

Ông cố gắng thường lượng với Syria và không thể thành công.

I'm not a U.N. conflict resolution person.

Tôi không phải U.N. một tổ chứ hòa giải những mâu thuẩn

I'm not even a humanitarian aid doctor,

Tôi thậm chỉ không phải là bác sĩ cứu trợ,

and I can't tell you the times of how helpless I've felt

và tôi không thể tả với bạn thời gian tôi càm thấy mình vô dụng đến nhường nào

to have people dying in front of me, and I couldn't save them.

chứng kiến những người chết trước mặt mình, và tôi không thể cứu họ.

All I am is a witness.

Tôi chỉ là một nhân chứng.

My role is to bring a voice to people who are voiceless.

Vai trò của tôi là đem lại tiếng nói cho những người bị áp bức.

A colleague of mine described it as to shine a light

Một đồng nghiệp của tôi miêu tả việc làm đã đem ánh sáng

in the darkest corners of the world.

đến những góc tối tăm của thế giới.

And that's what I try to do.

Và đó là những gì tôi cố gắng làm.

I'm not always successful,

Không phải tôi luôn luôn thành công,

and sometimes it's incredibly frustrating,

và thỉnh thoảng có những sự chán nản,

because you feel like you're writing into a void,

và cảm thấy bạn thực sự trống rỗng

or you feel like no one cares.

cảm thấy không một ai quan tâm.

Who cares about Syria? Who cares about Bosnia?

Ai quan tâm đến Syria?Ai quan tâm đến Bosnia?

Who cares about the Congo,

Ai quan tâm về Congo,

the Ivory Coast, Liberia, Sierra Leone,

Ivory Coast, Liberia, Sierra Leone,

all of these strings of places that

và những nơi khác nữa.

I will remember for the rest of my life?

Tôi sẽ nhớ mãi trong suốt phần đời còn lại của mình?

But my métier is to bear witness

nhiệm vụ của tôi là làm nhân chứng

and that is the crux, the heart of the matter,

và đó là vấn đề nan giải, vấn đề của trái tim,

for us reporters who do this.

với chúng tôi, những phóng viên chiến tranh.

And all I can really do is hope,

Tôi có thể hy vọng,

not to policymakers or politicians,

không phải những nhà chính trị, nhà chính khách,

because as much as I'd like to have faith

vì tôi đã tin tưởng quá nhiều

that they read my words and do something,

họ đọc những gì tôi viết và làm gì đó.

I don't delude myself.

Tôi không đánh lừa bản thân.

But what I do hope is that if you remember anything I said

Nhưng tôi hy vọng nếu các bạn nhớ những gì tôi đã nói

or any of my stories tomorrow morning over breakfast,

hoặc bất kì câu chuyện nào và bữa sáng ngày mai,

if you can remember the story of Sarajevo,

nếu các bạn có thể nhớ câu chuyện về Sarajevo,

or the story of Rwanda,

hay câu chuyện về Rwanda,

then I've done my job.

nghĩa là tôi đã xong việc của mình.

Thank you very much.

Cảm ơn rất nhiều!

(Applause)

(tiếng vỗ tay)