Tan Le: My immigration story

Vertaald door: Axel Saffran Nagekeken door: Christel Foncke

How can I speak in 10 minutes

Hoe kan ik in 10 minuten spreken

about the bonds of women over three generations,

over de banden tussen drie generaties vrouwen?

about how the astonishing strength of those bonds

Over de verbazingwekkende kracht van die banden,

took hold in the life of a four-year-old girl

in het leven

van een 4-jarig meisje,

huddled with her young sister, her mother and her grandmother

dat met haar jonge zusje,

haar moeder en haar grootmoeder

vijf dagen en nachten ineengedoken

for five days and nights in a small boat in the China Sea

in een kleine boot zat op de Chinese zee,

ruim dertig jaar geleden.

more than 30 years ago.

Bonds that took hold in the life of that small girl

Banden die het leven van dat kleine meisje

nooit meer hebben losgelaten --

and never let go --

that small girl now living in San Francisco

zelfs nu dat kleine meisje in San Francisco leeft

en jullie vandaag toespreekt.

and speaking to you today.

Dit is geen voltooid verhaal.

This is not a finished story.

It is a jigsaw puzzle still being put together.

Een legpuzzel die nog steeds gemaakt wordt.

Laat ik enkele stukken ervan vertellen.

Let me tell you about some of the pieces.

Stel je het eerste deel voor:

Imagine the first piece: a man burning his life's work.

een man die zijn levenswerk verbrandt.

He is a poet, a playwright,

Hij is een dichter, een toneelschrijver,

een man wiens hele leven

a man whose whole life

had been balanced on the single hope of his country's unity and freedom.

gebouwd was op die ene hoop

op de eenheid en vrijheid van zijn land.

Imagine him as the communists enter Saigon --

Stel je hem voor terwijl de communisten Saigon binnentrekken,

confronting the fact that his life had been a complete waste.

en hij onder ogen zag

dat zijn leven verloren was gegaan.

Words, for so long his friends, now mocked him.

Woorden, die zo lang zijn vrienden waren, bespotten hem nu.

Hij trok zich terug in stilte.

He retreated into silence.

He died broken by history.

Hij stierf gebroken door de geschiedenis.

He is my grandfather.

Hij is mijn grootvader.

Ik heb hem niet gekend.

I never knew him in real life.

Maar onze levens zijn veel meer dan onze herinneringen.

But our lives are much more than our memories.

My grandmother never let me forget his life.

Mijn grootmoeder liet me zijn leven nooit vergeten.

My duty was not to allow it to have been in vain,

Mijn plicht was: niet toe te laten dat het voor niets was

en mijn les hieruit was

and my lesson was to learn that, yes, history tried to crush us,

dat, ja, de geschiedenis probeerde ons te vermorzelen,

but we endured.

maar we doorstonden het.

Het volgende stuk van de legpuzzel

The next piece of the jigsaw is of a boat in the early dawn

is van een boot die in alle vroegte,

slipping silently out to sea.

stilletjes de open zee opvoer.

Mijn moeder, Mai, was 18

My mother, Mai, was 18 when her father died --

toen haar vader stierf.

already in an arranged marriage,

Ze was reeds uitgehuwelijkt,

already with two small girls.

en met twee kleine meisjes.

For her, life had distilled itself into one task:

Haar leven had zich gedistilleerd tot één taak:

de ontsnapping van haar familie

the escape of her family and a new life in Australia.

en een nieuw leven in Australië.

It was inconceivable to her that she would not succeed.

Het was ondenkbaar voor haar

dat ze niet zou slagen.

So after a four-year saga that defies fiction,

Dus na een onbeschrijflijke vierjarige episode,

a boat slipped out to sea disguised as a fishing vessel.

glipte een als vissersvaartuig

vermomde boot de open zee op.

All the adults knew the risks.

Alle volwassenen kenden de risico's.

The greatest fear was of pirates, rape and death.

De grootste angst waren de piraten,

verkrachting en de dood.

Net als de meeste volwassenen aan boord

Like most adults on the boat,

droeg mijn moeder een klein flesje vergif bij zich.

my mother carried a small bottle of poison.

If we were captured, first my sister and I,

Als we gevangengenomen werden, zouden eerst

ik en mijn zus, dan zij en mijn oma het drinken.

then she and my grandmother would drink.

My first memories are from the boat --

Mijn eerste herinneringen zijn aan de boot --

het staccato van de motor,

the steady beat of the engine,

de boeg die elke golf induikt,

the bow dipping into each wave,

de weidse en lege horizon.

the vast and empty horizon.

Ik herinner me niet de piraten die vaak kwamen,

I don't remember the pirates who came many times,

but were bluffed by the bravado of the men on our boat,

maar overbluft werden door

de mannen op onze boot,

or the engine dying and failing to start for six hours.

of de motor die het begaf

en zes uur lang niet wilde starten.

But I do remember the lights on the oil rig off the Malaysian coast

Maar ik herinner me wel de lichten op het olieplatform

bij de Maleise kust

en de jonge man die bezweek en stierf,

and the young man who collapsed and died,

the journey's end too much for him,

het einde van de reis buiten bereik voor hem.

De eerste appel die ik proefde,

and the first apple I tasted, given to me by the men on the rig.

gekregen van de mannen op het platform.

No apple has ever tasted the same.

Geen appel heeft ooit hetzelfde gesmaakt.

Na drie maanden in een vluchtelingenkamp

After three months in a refugee camp, we landed in Melbourne.

landden we in Melbourne.

Het volgende deel van de legpuzzel

And the next piece of the jigsaw is about four women

gaat over vier vrouwen van drie generaties

across three generations shaping a new life together.

die samen een nieuw leven beginnen.

We vestigden ons in Footscray,

We settled in Footscray,

een arbeiders-buitenwijk

a working-class suburb whose demographic is layers of immigrants.

die demografisch bestaat uit lagen van immigranten.

Unlike the settled middle-class suburbs, whose existence I was oblivious of,

Anders dan in de middenklasse-wijken

wier bestaan buiten mijn blikveld lag,

bestond het idee van rechten niet in Footscray.

there was no sense of entitlement in Footscray.

De geuren van de winkeldeuren waren uit de rest van de wereld.

The smells from shop doors were from the rest of the world.

De flarden gebroken Engels

And the snippets of halting English

werden uitgewisseld tussen mensen

were exchanged between people who had one thing in common:

met één ding gemeenschappelijk:

They were starting again.

ze begonnen opnieuw.

My mother worked on farms,

Mijn moeder werkte op boerderijen,

then on a car assembly line,

toen in een autofabriek,

working six days, double shifts.

zes dagen lang, dubbele diensten.

Ze vond zelfs tijd om Engels te studeren

Somehow, she found time to study English

and gain IT qualifications.

en IT-kwalificaties te verdienen.

We waren arm.

We were poor.

Alle dollars werden uitgegeven,

All the dollars were allocated

en extra Engels en wiskundeonderwijs

and extra tuition in English and mathematics was budgeted for

werden ingecalculeerd,

regardless of what missed out,

om het even wat erbij inschoot,

which was usually new clothes;

hetgeen meestal nieuwe kleren waren;

ze waren meestal tweedehands.

they were always secondhand.

Twee paar panty's voor school,

Two pairs of stockings for school,

each to hide the holes in the other.

eentje verhult de gaten van de andere.

Een schooluniform tot op de enkels,

A school uniform down to the ankles, because it had to last for six years.

want het moest zes jaar lang meegaan.

Er waren sporadische maar vlammende

And there were rare but searing chants of "slit-eye"

"spleetoog"-concerten

en zo nu en dan graffiti:

and the occasional graffiti:

"Asian, go home."

"Aziaat, rot op naar huis"

Go home to where?

Naar huis waar?

Iets binnenin me ging steigeren.

Something stiffened inside me.

There was a gathering of resolve and a quiet voice saying,

Mijn vastbeslotenheid nam toe

en een stille stem zei: "Ik zal je achter me laten."

"I will bypass you."

Mijn moeder, zuster en ik

My mother, my sister and I slept in the same bed.

sliepen in hetzelfde bed.

My mother was exhausted each night,

Mijn moeder was elke avond uitgeput

maar we vertelden elkaar over onze dag

but we told one another about our day

en luisterden naar de geluiden

and listened to the movements of my grandmother around the house.

van mijn grootmoeder in huis.

Mijn moeder leed aan nachtmerries

My mother suffered from nightmares, all about the boat.

over de boot.

And my job was to stay awake until her nightmares came

Het was mijn taak om wakker te blijven tot haar nachtmerries kwamen

so I could wake her.

zodat ik haar kon wekken.

Ze opende een computerzaak

She opened a computer store,

en leerde toen voor schoonheidsspecialiste

then studied to be a beautician and opened another business.

en startte nog een bedrijf.

And the women came with their stories

De vrouwen kwamen met hun verhalen

about men who could not make the transition,

over de mannen die de overgang niet konden maken,

boos en inflexibel,

angry and inflexible,

and troubled children caught between two worlds.

en gekwelde kinderen, gevangen tussen twee werelden.

Toelages en sponsors werden gezocht.

Grants and sponsors were sought.

Centers were established.

Centers werden opgericht.

Ik leefde in parallelle werelden.

I lived in parallel worlds.

In een daarvan was ik de klassieke Aziatische student,

In one, I was the classic Asian student,

relentless in the demands that I made on myself.

onaflatend in de eisen die ik aan mezelf stelde.

In the other, I was enmeshed in lives that were precarious,

In de andere zat ik verstrikt tussen levens die precair waren,

tragically scarred by violence, drug abuse and isolation.

en tragisch getekend door geweld,

drugsgebruik en isolatie.

But so many over the years were helped.

Maar zovelen werden door de jaren geholpen.

En voor dat werk, als laatstejaars rechtenstudent,

And for that work, when I was a final-year law student,

I was chosen as the Young Australian of the Year.

werd ik gekozen als "Jonge Australiër van het jaar".

And I was catapulted from one piece of the jigsaw to another,

Ik werd van het ene

in het andere puzzelstukje gekatapulteerd,

and their edges didn't fit.

en de stukjes pasten niet.

Tan Le, anonieme Footscray-resident,

Tan Le, anonymous Footscray resident,

was nu Tan Le, vluchteling en sociaal activist.

was now Tan Le, refugee and social activist,

invited to speak in venues she had never heard of

Ik werd uitgenodigd te spreken op bijeenkomsten

en in huizen waarvan ik me het bestaan

and into homes whose existence she could never have imagined.

nooit had kunnen voorstellen.

Ik kende de protocollen niet.

I didn't know the protocols.

Ik wist niet welk bestek je moest gebruiken.

I didn't know how to use the cutlery.

Ik wist niet hoe je over wijn sprak.

I didn't know how to talk about wine.

I didn't know how to talk about anything.

Ik wist niet hoe je over alles sprak.

I wanted to retreat to the routines and comfort

Ik wilde terug naar de routines en het comfort

of life in an unsung suburb --

van een onopvallend leven in de voorstad --

a grandmother, a mother and two daughters

een grootmoeder, moeder en twee dochters

ending each day as they had for almost 20 years,

die al bijna 20 jaar elke dag afsloten

door elkaar hun dag te vertellen

telling one another the story of their day

en in slaap te vallen;

and falling asleep, the three of us still in the same bed.

nog steeds gedrieën in hetzelfde bed.

Ik vertelde mijn moeder dat ik het niet kon.

I told my mother I couldn't do it.

She reminded me that I was now the same age she had been

Ze herinnerde me eraan dat ik nu even oud was als zij

toen we aan boord gingen van de boot.

when we boarded the boat.

"No" had never been an option.

Nee was nooit een optie geweest.

"Doe het gewoon", zei ze,

"Just do it," she said,

"and don't be what you're not."

"en wees niet wie je niet bent."

So I spoke out on youth unemployment and education

Dus ik sprak me uit over jeugdwerkloosheid en onderwijs

and the neglect of the marginalized and disenfranchised.

en de verwaarlozing van de gemarginaliseerden en rechtelozen.

Hoe openhartiger ik sprak,

And the more candidly I spoke, the more I was asked to speak.

des te meer ik gevraagd werd.

Ik ontmoette mensen uit alle sociale hoeken,

I met people from all walks of life,

so many of them doing the thing they loved,

waarvan er zovelen hun hart volgden,

en leefden op de grenzen van het mogelijke.

living on the frontiers of possibility.

And even though I finished my degree,

Ondanks het behalen van mijn graad,

I realized I could not settle into a career in law.

realiseerde ik me dat een juridische carrière niet voor mij was.

There had to be another piece of the jigsaw.

Er moest nog een ander puzzelstukje zijn.

Tegelijkertijd realiseerde ik me

And I realized, at the same time,

that it is OK to be an outsider,

dat het oké is om buitenstaander te zijn,

een vreemde eend

a recent arrival,

new on the scene --

in de bijt --

and not just OK,

...en niet slechts oké,

but something to be thankful for,

maar iets om dankbaar voor te zijn.

perhaps a gift from the boat.

Misschien een geschenk van de boot.

Because being an insider can so easily mean collapsing the horizons,

Want 'insider' zijn, kan

zo gemakkelijk betekenen dat je horizon versmalt,

of dat je de vooroordelen

can so easily mean accepting the presumptions of your province.

van jouw provincie aanvaardt.

Ik ben vaak genoeg uit mijn comfortzone gestapt

I have stepped outside my comfort zone enough now

to know that, yes, the world does fall apart,

om te weten dat de wereld inderdaad uiteenvalt,

maar niet zoals jij dat vreest.

but not in the way that you fear.

Possibilities that would not have been allowed

Mogelijkheden die niet toegestaan waren,

werden buitengewoon aangemoedigd.

were outrageously encouraged.

Er was daar een energie,

There was an energy there,

an implacable optimism,

een onverzettelijk optimisme,

a strange mixture of humility and daring.

een vreemde mix van bescheidenheid en durf.

Dus ik volgde mijn ingevingen.

So I followed my hunches.

Ik verzamelde een klein team om me heen

I gathered around me a small team of people

for whom the label "It can't be done" was an irresistible challenge.

voor wie het label 'Dat is onmogelijk'

een onweerstaanbare uitdaging vormde.

For a year, we were penniless.

Een jaar lang waren we platzak.

At the end of each day, I made a huge pot of soup

Aan het eind van elke dag maakte ik een enorme pot soep

die we met elkaar deelden.

which we all shared.

We werkten door tot 's nachts.

We worked well into each night.

Most of our ideas were crazy,

De meeste van onze ideeën waren gestoord,

but a few were brilliant,

maar enkele waren er briljant,

and we broke through.

en we braken door.

I made the decision to move to the US after only one trip.

Ik nam de beslissing om naar de V.S.

te verhuizen na één enkele reis.

My hunches again.

Mijn ingevingen weer.

Three months later, I had relocated, and the adventure has continued.

Drie maanden later was ik verhuisd,

en het avontuur ging door.

Voordat ik besluit,

Before I close, though, let me tell you about my grandmother.

wil ik je nog vertellen over mijn grootmoeder.

Ze groeide op in een tijd

She grew up at a time when Confucianism was the social norm

dat Confucianisme de sociale norm was

and the local mandarin was the person who mattered.

en de lokale Mandarijn de persoon van belang.

Het leven was al eeuwenlang hetzelfde.

Life hadn't changed for centuries.

Haar vader stierf vlak na haar geboorte.

Her father died soon after she was born.

Her mother raised her alone.

Haar moeder voedde haar alleen op.

At 17, she became the second wife of a mandarin whose mother beat her.

Op haar 17e werd ze de tweede vrouw

van een Mandarijn wiens moeder haar sloeg.

With no support from her husband,

Steun van haar man kreeg ze niet,

en ze baarde opzien door hem aan te klagen

she caused a sensation by taking him to court

and prosecuting her own case,

en haar eigen betogen te voeren.

and a far greater sensation when she won.

Nog groter was de sensatie toen ze won.

(Laughter)

(Gelach)

(Applause)

(Applaus)

"Het is onmogelijk" werd ongeldig verklaard.

"It can't be done" was shown to be wrong.

I was taking a shower in a hotel room in Sydney

Ik nam een douche in een hotelkamer in Sydney

the moment she died,

toen ze stierf in Melbourne,

600 miles away, in Melbourne.

bijna 1000 km verderop.

Ik keek door de douchecabine

I looked through the shower screen and saw her standing on the other side.

en zag haar aan de ander kant staan.

I knew she had come to say goodbye.

Ik wist dat ze afscheid was komen nemen.

Mijn moeder belde minuten later.

My mother phoned minutes later.

Enkele dagen later

A few days later,

we went to a Buddhist temple in Footscray and sat around her casket.

gingen we naar een Boeddhistische tempel in Footscray

en zaten bij haar kist.

We vertelden haar verhalen

We told her stories and assured her that we were still with her.

en verzekerden haar dat we nog steeds bij haar waren.

At midnight, the monk came and told us he had to close the casket.

Om middernacht kwam de monnik

ons vertellen dat hij de kist moest sluiten.

My mother asked us to feel her hand.

Mijn moeder vroeg ons haar hand te voelen.

She asked the monk,

Ze vroeg de monnik,

"Why is it that her hand is so warm and the rest of her is so cold?"

"Waarom is haar hand zo warm

en de rest van haar zo koud?"

"Because you have been holding it since this morning," he said.

"Omdat u die vastgehouden heeft sinds vanmorgen", zei hij.

"You have not let it go."

"U hebt niet losgelaten".

If there is a sinew in our family, it runs through the women.

Als er een vezel door onze familie loopt,

loopt die door de vrouwen.

Door wie we waren en hoe het leven ons gevormd had,

Given who we were and how life had shaped us,

kunnen we nu zien

we can now see that the men that might have come into our lives

dat de mannen die in onze levens konden zijn gekomen

would have thwarted us.

ons gedwarsboomd zouden hebben.

Defeat would have come too easily.

Nederlaag zou te dichtbij zijn geweest.

Now I would like to have my own children, and I wonder about the boat.

Nu zou ik mijn eigen kinderen willen hebben,

en ik mijmer over de boot.

Wie zou het ze ooit toewensen?

Who could ever wish it on their own?

Toch ben ik bang voor privilege,

Yet I am afraid of privilege,

gemak,

of ease,

of entitlement.

en verworven rechten.

Can I give them a bow in their lives, dipping bravely into each wave,

Kan ik hen een boeg geven,

die dapper iedere golf induikt,

the unperturbed and steady beat of the engine,

de onverstoorbare slag van de motor,

de weidse horizon

the vast horizon that guarantees nothing?

die niets garandeert?

Ik weet het niet.

I don't know.

Maar als ik het ze kon geven

But if I could give it

and still see them safely through,

en een behouden vaart bovendien,

zou ik dat doen.

I would.

(Applause)

(Applaus)

Trevor Neilson: Tans moeder is hier vandaag

Trevor Neilson: And also, Tan's mother is here today,

in de vierde of vijfde rij.

in the fourth or fifth row.

(Applause)

(Applaus)