Tan Le: My immigration story

Translator: YSLU MA translators 2010-2012 Reviewer: Varduhi Apoyan

How can I speak in 10 minutes

Ինչպե՞ս կարող եմ 10 րոպպեում խոսել

about the bonds of women over three generations,

սերունդների կանանց սերտ կապերի մասին:

about how the astonishing strength of those bonds

Թե ինչպես այդ զարմանալի ուժը

took hold in the life of a four-year-old girl

ազդեց

4 ամյա աղջնակի կյանքի վրա,

huddled with her young sister, her mother and her grandmother

ով 5օր ու գիշեր կուչ էր եկել իր քրոջ,

տատիկի ու մոր

կողքին`

for five days and nights in a small boat in the China Sea

մի փոքրիկ նավակի մեջ`Չինական ծովում

ավելի քան 30 տարի առաջ:

more than 30 years ago.

Bonds that took hold in the life of that small girl

Այդ կապը հայտնվեց աղջնակի կյանքում

ու էլ երբեք չլքեց նրան:

and never let go --

that small girl now living in San Francisco

Այդ փոքրիկ աղջիկը հիմա Սան Ֆրանցիսկոյում է ապրում

և հիմա ձեզ հետ է խոսում:

and speaking to you today.

Սա ավարտված պատմություն չէ,

This is not a finished story.

It is a jigsaw puzzle still being put together.

սա գլուխկոտրուկ է, որի մասնիկները դեռ պետք է իրար գլուխ հավաքել:

Թույլ տվեք պատմեմ այդ մասնիկներից մի քանիսի մասին:

Let me tell you about some of the pieces.

Ահա առաջին մասը:

Imagine the first piece: a man burning his life's work.

Պատկերացրեք մի մարդ, ով կորցրել է իր կյանքի աշխատանքը:

He is a poet, a playwright,

Նա պոետ է` դրամատուրգ,

մի մարդ, ում ամբողջ կյանքի

a man whose whole life

had been balanced on the single hope of his country's unity and freedom.

միակ հույսը

իր երկիրը միացյալ և անկախ տեսնելն է եղել:

Imagine him as the communists enter Saigon --

Հանկարծ կոմունիստները գրավում են Սայգոնը:

confronting the fact that his life had been a complete waste.

Մարդը բախվում է իրականության հետ:

Նա հասկանում է, որ իր ողջ կյանքը ապարդյուն է անցել:

Words, for so long his friends, now mocked him.

Հիմա իր ընկերները ծաղրում են իրեն:

Նա փակվեց լռության մեջ:

He retreated into silence.

He died broken by history.

Պատմությունը կործանեց նրան:

He is my grandfather.

Նա իմ պապիկն էր:

Իրական կյանքում ես նրան երբեք չեմ տեսել:

I never knew him in real life.

Բայց մեր կյանքն ավելի ուժեղ է, քան մեր հիշողությունները:

But our lives are much more than our memories.

My grandmother never let me forget his life.

Տատիկս երբեք չթողեց, որ մոռանանք նրան:

My duty was not to allow it to have been in vain,

Պարտքս է` թույլ չտալ, որ իր կյանքը անիմաստ անցնի:

Նրա կյանքը ինձ դաս է եղել: Այո, պատմությունը փորձել է մեզ ջախջախել, բայց մենք կարողացանք դիմակայել:

and my lesson was to learn that, yes, history tried to crush us,

Այո, պատմությունը փորձել է մեզ ջախջախել,

but we endured.

բայց մենք կարողացանք դիմակայել:

Գլուխկոտրուկի հաջորդ հատվածը

The next piece of the jigsaw is of a boat in the early dawn

նավի մասին է, երբ վաղ լուսաբացին

slipping silently out to sea.

ճողոպրեցինք դեպի ծով:

Մայրս` Մայը, 18 տարեկան էր,

My mother, Mai, was 18 when her father died --

երբ իր հայրը մահացավ:

already in an arranged marriage,

Նրան արդեն ամուսնացրել էին պայմանագրով:

already with two small girls.

Նա ուներ երկու փոքր աղջիկներ:

For her, life had distilled itself into one task:

Նա իր կյանքում արդեն միայն մի նպատակ ուներ`

փախուստ իր ընտանիքի հետ միասին

the escape of her family and a new life in Australia.

և նոր կյանք Ավստրալիայում:

It was inconceivable to her that she would not succeed.

Նա նույնիսկ չէր էլ մտածում այն մասին,

որ դա նրան կարող էր չհաջողվել:

So after a four-year saga that defies fiction,

Այսպիսով, վեպերին բնորոշ չորս տարվա սագայից հետո,

a boat slipped out to sea disguised as a fishing vessel.

նավակը, ծպտված որպես ձկնորսական առագաստանավ,

դուրս եկավ ծով:

All the adults knew the risks.

Մեծերը գիտեին սպասվող վտանգի մասին:

The greatest fear was of pirates, rape and death.

Ամենաշատը վախենում էինք ծովահեններից,

բռնաբարությունից և մահից:

Նավում մեծերից շատերրի նման

Like most adults on the boat,

մայրս նույնպես մի փոքր բաժակ թույն էր իր մոտ պահում:

my mother carried a small bottle of poison.

If we were captured, first my sister and I,

Եթե հանկարծ գերի ընկնեինք, սկզբում կխմեր քույրս և ես,

ապա` մայրս և տատիկս:

then she and my grandmother would drink.

My first memories are from the boat --

Նավի հետ կապված Իմ առաջին հիշողությունները

շարժիչի կայուն թափքն էր,

the steady beat of the engine,

յուրաքանչյուր ալիքի մեջ ընկղմվելը,

the bow dipping into each wave,

անսահման և դատարկ հորիզոնը:

the vast and empty horizon.

Ես չեմ հիշում ծովահեններին, որոնք բազմիցս հարձակվում էին մեզ վրա,

I don't remember the pirates who came many times,

but were bluffed by the bravado of the men on our boat,

բայց հիշում եմ` մեզ պաշտպանում էին

մեր նավակի խիզախ տղամարդիկ,

or the engine dying and failing to start for six hours.

հիշում եմ, թէ ինչպես էր փչանում նավի շարժիչը,

որը վեց ժամ չէին կարողանում շարժի գցել:

But I do remember the lights on the oil rig off the Malaysian coast

Բայց շատ լավ եմ հիշում Մալազիայի ափերի

նավթի հորատման աշտարակի լույսերը,

երիտասարդ մարդուն, ով ուժասպառությունից մահացավ:

and the young man who collapsed and died,

the journey's end too much for him,

Նա չդիմացավ ճամփորդության փորձություններին:

Հիշում են առաջին իմ ճաշակած խնձորը,

and the first apple I tasted, given to me by the men on the rig.

որն ինձ հորատման աշտարակի վրայի մարդն էր տվել:

No apple has ever tasted the same.

Այլևս ոչ մի խնձոր նույն համը չի ունեցել ինձ համար:

Երեք ամիս փախստականների ճամբարում մնալուց հետո,

After three months in a refugee camp, we landed in Melbourne.

մենք հայտնվեցինք Մելբուրնում:

Գլուխկոտրուկի հաջորդ մասը

And the next piece of the jigsaw is about four women

չորս` տարբեր սերունդների կանանց մասին է,

across three generations shaping a new life together.

ովքեր միասին նոր կյանք են ստեղծում:

Մենք բնակություն հաստատեցինք Ֆուտսքրեյում,

We settled in Footscray,

որը բանվոր դասակարգին պատկանող մի արվարձան է,

a working-class suburb whose demographic is layers of immigrants.

որտեղ բնակիչների մեծ մասը ներգաղթյալներ էին:

Unlike the settled middle-class suburbs, whose existence I was oblivious of,

Ի տարբերություն միջին դասի արվարձանների,

որի գոյության մասին ես մոռացել էի,

այստեղ ոչ մի իրավունք չկար:

there was no sense of entitlement in Footscray.

Խանութներից եկող հոտը ինձ համար ամբողջ աշխարհի հոտն էր:

The smells from shop doors were from the rest of the world.

Մարդիկ միմյանց հետ շփվում էին

And the snippets of halting English

կմկմացող անգլերենով,

were exchanged between people who had one thing in common:

որը ցույց էր տալիս որ նրանք միայն մի ընդհանուր բան ունեն.

They were starting again.

նրանք նորից են սկսում ապրել:

My mother worked on farms,

Մայրս աշխատում էր ֆերմաներում,

then on a car assembly line,

հետո տեղափոխվեց ավտոմեքենաների մասերի հավաքման տեղը,

working six days, double shifts.

որտեղ աշխատում էր վեց օր` երկու հերթափոխովով:

Ինչ-որ ձևով նա ժամանակ էր գտնում անգլերեն սովորելու համար

Somehow, she found time to study English

and gain IT qualifications.

և ստացավ IT որակավորում:

Մենք աղքատ էինք:

We were poor.

Յուրաքանչյուր դոլար հաշված էր:

All the dollars were allocated

Անկախ նրանից, թէ ինչի կարիք ունեինք,

and extra tuition in English and mathematics was budgeted for

լրացուցիչ գումարը նախատեսված էր

regardless of what missed out,

անգլերենի և մաթեմատիկայի դասերի համար:

which was usually new clothes;

Հագուստի կարիք ուենինք,

և այն միշտ օգտործված էր:

they were always secondhand.

Ունեի երկու զույգ գուլպա դպրոցի համար,

Two pairs of stockings for school,

each to hide the holes in the other.

որոնցից յուրաքանչյուրը փակում էր մյուսի անցքերը:

Դպրոցական համազգեստը մինչև ծնկներս էր,

A school uniform down to the ankles, because it had to last for six years.

քանի որ այն պետք է մեզ վեց տարի յոլա տաներ:

Ինձ երբեմն ձեռք էին առնում`

And there were rare but searing chants of "slit-eye"

անվանելով «նեղ աչքանի»:

Երբեմն պատի վրա տեսնում էի պատահական գրաֆիտիներ`

and the occasional graffiti:

"Asian, go home."

“Ասիացինե ՛ր, փախեք տուն”:

Go home to where?

Իսկ որտե՞ղ է իմ տունը:

Հարց, որը ներսից ինձ տանջել է:

Something stiffened inside me.

There was a gathering of resolve and a quiet voice saying,

Հավաքույթներից մեկում

ես ցածրաձայն ասեցի. - Ես կշրջանցեմ այն:

"I will bypass you."

Քույրս , մայրս և ես

My mother, my sister and I slept in the same bed.

նույն մահճակալին էինք քնում:

My mother was exhausted each night,

Չնայած նրան, որ մայրս սպառված գալիս էր տուն,

մենք պատմում էինք, թե ինչպես ենք անցկացրել մեր օրը

but we told one another about our day

և լսում էինք

and listened to the movements of my grandmother around the house.

տատիկի ոտնաձայները տնով մեկ:

Մայրս ողջ գիշեր նավի մասին

My mother suffered from nightmares, all about the boat.

մղձավանջներ էր տեսնում:

And my job was to stay awake until her nightmares came

Իսկ իմ գործն էր` արթուն մնալ մինչ այն պահը, երբ նրա մղձավանջները կսկսվեին,

so I could wake her.

որպեսզի արթնացնեի նրան:

Նա բացեց համակարգիչների խանութ,

She opened a computer store,

հետո կոսմետոլոգիա սովորեց,

then studied to be a beautician and opened another business.

և մեկ այլ բիզնես սկսեց:

And the women came with their stories

Մեզ մոտ գալիս էին զայրացած և համառ կանայք

about men who could not make the transition,

տղամարդկանց մասին իրենց պատմություններով,

ովքեր չէին կարողանում ադապտացվել, ինչպես նաև խոսում էին

angry and inflexible,

and troubled children caught between two worlds.

խնդիրներ ունեցող երեխաների մասին, որոնք երկու տարբեր աշխարհների մեջ էին հայտնվել:

Մենք դրամաշնորհներշ և հովանավորներ էինք փնտրում:

Grants and sponsors were sought.

Centers were established.

Տարբեր կենտրոններ էին ստեղծվում:

Ես ապրում էի զուգահեռ աշխարհներում:

I lived in parallel worlds.

Նրանցից մեկում ես դասական ասիացի ուսանող էի,

In one, I was the classic Asian student,

relentless in the demands that I made on myself.

ով անընդհատ իրենցից ավելին էր պահանջում:

In the other, I was enmeshed in lives that were precarious,

Մյուս կողմից կյանքի դժվարություններ էին.

tragically scarred by violence, drug abuse and isolation.

կյանքի անկայունությունը, բռնությունը,

թմրանյութերի չարաշահումը և մեկուսացումը, որոնք հոգումս ողբերգական հետքեր են թողել:

But so many over the years were helped.

Տարիների ընթացքում դրանց մեծ մասը հաղթահարել եմ:

Երբ ես իրավաբանական ֆակուլտետի շրջանավարտ էի,

And for that work, when I was a final-year law student,

I was chosen as the Young Australian of the Year.

“տարվա երիտասարդ ավստրալիացի” մրցույթում առաջին տեղը զբաղեցրեցի :

And I was catapulted from one piece of the jigsaw to another,

ինձ ասես

մեկը մյուսից ավելի խրթին գլուխկոտրուկներ էին տալիս,

and their edges didn't fit.

իսկ ես չէի կարողանում դրանք լուծել:

Տան Լեն , ով անանուն Ֆուտսքրեյի բնակիչ էր

Tan Le, anonymous Footscray resident,

հիմա հայտնի է որպես մեկ այլ Տան Լե, ով փախստական և սոցիալական ակտիվիստ է:

was now Tan Le, refugee and social activist,

invited to speak in venues she had never heard of

Ինձ հրավիրել են ելույթ ունենալ ինձ անհայտ վայրերում,

խոսելու այնպիսի օջախների մասին,

and into homes whose existence she could never have imagined.

որոնց մասին ես նունիսկ չէի կարող ենթադրել:

Ես էթիկետի մասին տեղյակ էլ չէի:

I didn't know the protocols.

Ես չգիտեի, թէ ինչպես են օգտագործում դանակ-պատառաքաղը:

I didn't know how to use the cutlery.

Ես չգիտեի, թէ ինչ խոսել գինու մասին:

I didn't know how to talk about wine.

I didn't know how to talk about anything.

Ես ոչ մի բանի մասին խոսել չգիտեի:

I wanted to retreat to the routines and comfort

Ինչպե՞ս կարող է առօրիայի և կյանքի հարմարավետության մասին

of life in an unsung suburb --

խոսել մի մարդ, ում

a grandmother, a mother and two daughters

տատիկի, մոր և երկու աղջինկերի օրը

ending each day as they had for almost 20 years,

քսան տարի շարունակ անցել է իրենց օրվա մասին

մեկը մյուսին պատմելով

telling one another the story of their day

և քնելով,

and falling asleep, the three of us still in the same bed.

մի մարդ, ով դեռ շարունակում է երեք հոգու հետ նույն անկողնում քնել:

Մայրիկիս ասացի, որ էլ չեմ կարող դիմանալ:

I told my mother I couldn't do it.

She reminded me that I was now the same age she had been

Նա ինձ հիշեցրեց, որ, երբ նստեցինք այն նավը,

նա իմ տարիքին էր:

when we boarded the boat.

"No" had never been an option.

Վերադարձի ճանապարհ չկար:

-Հանդուրժիր.- ասաց նա,

"Just do it," she said,

"and don't be what you're not."

-և պարզապես եղի ՛ր այնպիսին , ինչպիսին, որ կաս:

So I spoke out on youth unemployment and education

Այսպիսով, ես բարձրաձայնեցի երիտասարդների գործազրկության և կրթության,

and the neglect of the marginalized and disenfranchised.

ինչպես նաև թույլերի ու տկարների անտեսման մասին:

Եվ, որքան անկեղծ էի խոսում,

And the more candidly I spoke, the more I was asked to speak.

այնքան ավելի շատ էին խնդրում ինձ խոսել:

Ես շատ տարբեր մարդկանց եմ հանդիպել,

I met people from all walks of life,

so many of them doing the thing they loved,

նրանցից շատերը զբաղվում էին իրենց սիրած աշխատանքով,

շատերն էլ հազիվ ծերը ծերին էին հասցնում:

living on the frontiers of possibility.

And even though I finished my degree,

Եվ, չնայած նրան, որ ավարտել էի համալսարանը`

I realized I could not settle into a career in law.

գիտակցում էի, որ իմ կարիերան իրավաբանության ոլորտում չէր լինի:

There had to be another piece of the jigsaw.

գլուխկոտրուկի մեկ այլ մասնիկ պետք լինի:

Հենց այդ ժամանակ հասկացա,

And I realized, at the same time,

that it is OK to be an outsider,

որ օտար լինելը այդքան էլ վատ բան չէ:

Նորից

a recent arrival,

new on the scene --

նոր բեմի վրա կանգնելը

and not just OK,

ոչ միայն լավ է ,

but something to be thankful for,

այլ դրա համար պետք է շնորհակալ լինել:

perhaps a gift from the boat.

Դա յուրահատուկ նվեր է նավից:

Because being an insider can so easily mean collapsing the horizons,

Հասարակության մեջ քո “ես”- ի պահպանւմը

նշանակում է քանդել հորիզոնները,

նշանակում է

can so easily mean accepting the presumptions of your province.

ընդունել գյուղական ծագումդ:

Ես բավականաչափ դուրս եմ եկել հարմատավետության սահմաններից,

I have stepped outside my comfort zone enough now

to know that, yes, the world does fall apart,

որպեսզի հասկանամ, որ, այո՛, աշխարհը կործանվում է,

սակայն ոչ այնպես, ինչպես դուք եք պատկերացնում:

but not in the way that you fear.

Possibilities that would not have been allowed

Մոլեգին ձևով խրախուսվում էր այն,

ինչ անթույլատրելի էր:

were outrageously encouraged.

Ես ունեի էներգիա,

There was an energy there,

an implacable optimism,

հակասական լավատեսություն,

a strange mixture of humility and daring.

միարժամանակ համեստ էի և քաջ:

Ես վստահեցի իմ ինտուիցիային:

So I followed my hunches.

Իմ շուրջ հավաքեցի մարդկանց մի փոքր խումբ,

I gathered around me a small team of people

for whom the label "It can't be done" was an irresistible challenge.

որոնց համար “դա հնարավոր չէ անել” պիտակը

անհաղթահարելի մարտահրավեր է, որի դեմը պետք է առնել:

For a year, we were penniless.

Մի տարի շարունակ մենք ոչ մի միջոց չունեինք:

At the end of each day, I made a huge pot of soup

Յուրաքանչյուր օրվա վերջում ես մի մեծ աման ապուր էի պատրաստում,

որը մենք բոլորս կիսում էինք:

which we all shared.

Մենք երեկոններն էինք աշխատում:

We worked well into each night.

Most of our ideas were crazy,

Մեր գաղափարներից շատերը գժոտ էին,

but a few were brilliant,

սակայն կային նաև այնպիսի փայլուն մտքեր,

and we broke through.

որոնք մենք կյանքի կոչեցինք:

I made the decision to move to the US after only one trip.

Առագին անգամ Ա.Մ.Ն գնալուց հետո,

ես որոշեցի այնտեղ տեղափոխվել:

My hunches again.

Միայն մի ուղևորություն, և կրկին ես տեղի տվեցի իմ ինտուիցիային:

Three months later, I had relocated, and the adventure has continued.

Երեք ամիս հետո մտքերս հավաքեցի

և շարունակեցի արկածը:

Վերջաբանում

Before I close, though, let me tell you about my grandmother.

թույլ տվե ՛ք ձեզ իմ տատիկի մասին պատմել:

Նա մեծացել է այն ժամանակաշրջանում,

She grew up at a time when Confucianism was the social norm

երբ կոնֆուցիոնիզմը հասարակական նորմ էր,

and the local mandarin was the person who mattered.

և միայն նշանակություն ունեին տեղական չինական պաշտոնյաները:

Դարերի ընթացքում կյանքը չի փոխվել:

Life hadn't changed for centuries.

Նրա ծնվելուց շատ չանցած մահացավ նրա հայրը:

Her father died soon after she was born.

Her mother raised her alone.

Նրա մայրը նրան մենակ է մեծացրել:

At 17, she became the second wife of a mandarin whose mother beat her.

17 տարեկանում տատիկս դարձավ չինական պաշտոնիայի երկրորդ կինը,

ում մայրը ծեծում էր նրան:

With no support from her husband,

Քանի որ ամուսինը չէր պաշտպանում նրան,

նա սենսացիա դարձավ, երբ ամուսնուն դատարան տարավ

she caused a sensation by taking him to court

and prosecuting her own case,

և իր մեղադրանքը ներկայացրեց:

and a far greater sensation when she won.

Պակերացրե՛ք նրա զարմանքը, երբ տատիկս շահեց դատը:

(Laughter)

(ծիծաղ)

(Applause)

(ծափահարություններ)

“Դա հնարավոր չէ անել” արտահայտությունը սխալ դուրս եկավ:

"It can't be done" was shown to be wrong.

I was taking a shower in a hotel room in Sydney

Ես Սիդնեյի հյուրանոցային համարում լոգանք էի ընդունում,

the moment she died,

երբ տատիկս մահացավ

600 miles away, in Melbourne.

600 մղոն հեռավորության վրա` Մելբոռնում:

Ես լոգարանի ապակու միջից տեսա

I looked through the shower screen and saw her standing on the other side.

իմ տատիկին` մյուս կողմում կանգնած:

I knew she had come to say goodbye.

Ես հասկացա, որ նա եկել է ինձ հրաժեշտ տալու:

Մայրս րոպպեներ անց զանգեց:

My mother phoned minutes later.

Մի քանի օր անց

A few days later,

we went to a Buddhist temple in Footscray and sat around her casket.

մենք գնացինք Ֆութսքրեյում գտնվող մի բուդդայական տաճար

և նստեցինք նրա դագաղի շուրջ:

Մենք նրան պատմություններ պատմեցինք

We told her stories and assured her that we were still with her.

և վստահեցրինք նրան, որ դեռ նրա կողքին ենք:

At midnight, the monk came and told us he had to close the casket.

Կեսգիշերին վանականը եկավ

և մեզ ասաց, որ ստիպված է փակել դագաղը:

My mother asked us to feel her hand.

Մայրս ասաց մեզ, որ բռնենք նրա ձեռքը:

She asked the monk,

Եվ հարցրեց վանականին,

"Why is it that her hand is so warm and the rest of her is so cold?"

թէ ինչու են տատիկի ձեռքերը տաք,

բայց մարմնի մնացած մասերը` սառը:

"Because you have been holding it since this morning," he said.

Պատասխանը հետևյալն էր. -Քանի որ դուք դա առավոտից բռնել եք.

"You have not let it go."

Դուք այն բաց չեք թողել: Թույլ չեք տվել, որ նա գնա:

If there is a sinew in our family, it runs through the women.

Մեր ընտանիքում մի ուժ կա,

որ կանանց է փոխանցվում:

Հաշվի առնելով, թէ ով ենք մենք եղել և ով ենք մենք հիմա,

Given who we were and how life had shaped us,

գիտակցում ենք,

we can now see that the men that might have come into our lives

որ այն տղամարդիկ,, ովքեր հնարավոր է, որ ներխուժեն մեր կյանք

would have thwarted us.

կխափանեն մեր կյանքը:

Defeat would have come too easily.

Նրանք կստիպեին մեզ նահանջել:

Now I would like to have my own children, and I wonder about the boat.

Հիմա ես երազում եմ իմ սեփական երեխաները ունենալ

և ինձ հետաքրքիր է, թէ ինչ պատահեց նավի հետ:

Ո՞վ կցանկանա որ իր հետ նման բան պատահի:

Who could ever wish it on their own?

Սակայն ես հիմա վախենում եմ արտոնությունից,

Yet I am afraid of privilege,

հեշտությունից,

of ease,

of entitlement.

իրավունքից:

Can I give them a bow in their lives, dipping bravely into each wave,

Կվստահեմ արդյոք երեխաներիս կյանքը մի նավակի,

որը համարձակորեն ճեղքում անցնում է ալիքների միջով,

the unperturbed and steady beat of the engine,

սակայն որից լսվում է միաձայն ու անվերջանալի շարժիչի ձայնը

և որը սլանում է դեպի անհայտ հորիզոններ,

the vast horizon that guarantees nothing?

որը ոչ մի բան չի երաշխավորում:

Նույնիսկ չգիտեմ էլ,

I don't know.

սակայն եթե համոզված լինեմ,

But if I could give it

and still see them safely through,

որ նրանք կհաղթահարեն այդ ամենը,

կվստահեի:

I would.

(Applause)

(ծափահարություններ)

Թրևոր Նեյլսոնը , նաև Թենի մայրը այսօր,

Trevor Neilson: And also, Tan's mother is here today,

հիմա չորորդ կամ հինգերորդ շարքերում է:

in the fourth or fifth row.

(Applause)

(ծափահարություններ)