Tan Le: My immigration story

Tłumaczenie: Sebastian Misiewicz Korekta: Martyna Bajek

How can I speak in 10 minutes

Nie wiem, jak miałabym w 10 minut opowiedzieć

about the bonds of women over three generations,

o relacjach pomiędzy kobietami z trzech pokoleń.

about how the astonishing strength of those bonds

O niesamowitej sile ich więzi,

took hold in the life of a four-year-old girl

wpływającej na życie

czteroletniej dziewczynki,

huddled with her young sister, her mother and her grandmother

skulonej wraz z młodszą siostrą,

matką i babcią,

przez pięć dni i nocy

for five days and nights in a small boat in the China Sea

w małej łódce na Morzu Chińskim,

ponad 30 lat temu.

more than 30 years ago.

Bonds that took hold in the life of that small girl

O więzi, która pojawiła się w życiu tej dziewczynki

i wciąż tam jest.

and never let go --

that small girl now living in San Francisco

Ta dziewczynka mieszka teraz w San Francisco

i mówi do was dzisiaj.

and speaking to you today.

To niedokończona historia.

This is not a finished story.

It is a jigsaw puzzle still being put together.

To puzzle, które wciąż są układane.

Opowiem wam o kilku elementach.

Let me tell you about some of the pieces.

Wyobraźcie sobie pierwszy:

Imagine the first piece: a man burning his life's work.

człowiek palący dorobek życia.

He is a poet, a playwright,

Jest poetą, dramaturgiem.

Całe jego życie

a man whose whole life

had been balanced on the single hope of his country's unity and freedom.

balansowało na nadziei

wolnego i zjednoczonego kraju.

Imagine him as the communists enter Saigon --

Wyobraźcie sobie go, gdy komuniści wkraczają do Sajgonu,

confronting the fact that his life had been a complete waste.

a on musi stawić czoła temu,

że jego życie okazuje się zmarnowane.

Words, for so long his friends, now mocked him.

Słowa zwróciły się przeciwko niemu.

Usunął się w ciszę.

He retreated into silence.

He died broken by history.

Zmarł złamany przez historię.

He is my grandfather.

To mój dziadek.

Nigdy go nie poznałam.

I never knew him in real life.

Nasze życia jednak to więcej niż wspomnienia.

But our lives are much more than our memories.

My grandmother never let me forget his life.

Moja babcia nie pozwoliła mi o nim zapomnieć.

My duty was not to allow it to have been in vain,

Nie mogłam dopuścić, by to wszystko poszło na marne.

Miałam nauczyć się,

and my lesson was to learn that, yes, history tried to crush us,

że historia chciała nas złamać,

but we endured.

ale my przetrwaliśmy.

Następna część układanki

The next piece of the jigsaw is of a boat in the early dawn

to łódź wczesnym świtem,

slipping silently out to sea.

oddalająca się w stronę morza.

Moja mama, Mai, miała 18 lat

My mother, Mai, was 18 when her father died --

kiedy zmarł jej ojciec.

already in an arranged marriage,

Była już mężatką w zaaranżowanym związku,

already with two small girls.

miała już dwie córeczki.

For her, life had distilled itself into one task:

Dla niej życie sprowadzało się do jednego zadania:

ucieczki rodziny do

the escape of her family and a new life in Australia.

nowego życia w Australii.

It was inconceivable to her that she would not succeed.

To było dla niej nie do pomyślenia,

że mogłoby jej się nie udać.

So after a four-year saga that defies fiction,

Po czterech latach trącających o fikcję,

a boat slipped out to sea disguised as a fishing vessel.

łódź zsuwa się do morza,

jako łódź rybacka.

All the adults knew the risks.

Wszyscy dorośli znali ryzyko.

The greatest fear was of pirates, rape and death.

Najbardziej bali się piratów,

gwałtu i śmierci.

Wszyscy dorośli, moja mama też,

Like most adults on the boat,

miała przy sobie truciznę.

my mother carried a small bottle of poison.

If we were captured, first my sister and I,

Wtedy w niewoli, moja siostra i ja,

potem ona i babcia wypiłybyśmy to.

then she and my grandmother would drink.

My first memories are from the boat --

Moje pierwsze wspomnienia są z łodzi.

Jednostajny rytm silnika,

the steady beat of the engine,

dziób zanurzający się w fale,

the bow dipping into each wave,

szeroki i pusty horyzont.

the vast and empty horizon.

Nie pamiętam piratów, którzy przybyli wiele razy,

I don't remember the pirates who came many times,

but were bluffed by the bravado of the men on our boat,

ale byli odganiani przez

zuchwałość mężczyzn na łodzi,

or the engine dying and failing to start for six hours.

ani psującego się silnika, który

nie chciał zapalić przez sześć godzin.

But I do remember the lights on the oil rig off the Malaysian coast

Pamiętam światła na platformie wiertniczej

przy wybrzeżu Malezji

i młodego człowieka, który zasłabł i zmarł,

and the young man who collapsed and died,

the journey's end too much for him,

koniec podróży znaczył dla niego zbyt wiele.

Pamiętam pierwsze jabłko, którego spróbowałam,

and the first apple I tasted, given to me by the men on the rig.

dostałam je od pracowników platformy.

No apple has ever tasted the same.

Żadne inne tak nie smakowało.

Po trzech miesiącach w obozie dla uchodźców,

After three months in a refugee camp, we landed in Melbourne.

wylądowaliśmy w Melbourne.

Następny fragment układanki jest

And the next piece of the jigsaw is about four women

o czterech kobietach z trzech pokoleń,

across three generations shaping a new life together.

kształtujących razem nowe życie.

Osiadłyśmy w Footscray,

We settled in Footscray,

na robotniczym przedmieściu,

a working-class suburb whose demographic is layers of immigrants.

zamieszkanym przez imigrantów.

Unlike the settled middle-class suburbs, whose existence I was oblivious of,

W przeciwieństwie do przedmieść klasy średniej,

o których istnieniu nie miałam pojęcia,

w Footscray nikt nie oczekiwał przywilejów.

there was no sense of entitlement in Footscray.

Ze sklepów roznosiły się zapachy reszty świata.

The smells from shop doors were from the rest of the world.

Łamana angielszczyzna

And the snippets of halting English

służyła ludziom,

were exchanged between people who had one thing in common:

których łączyło tylko to,

They were starting again.

że zaczynali wszystko od nowa.

My mother worked on farms,

Mama pracowała na farmach,

then on a car assembly line,

potem na linii montażowej samochodów,

working six days, double shifts.

sześć dni, na dwie zmiany.

Znalazła czas na naukę angielskiego

Somehow, she found time to study English

and gain IT qualifications.

i zdobyła dyplom z informatyki.

Byłyśmy biedne.

We were poor.

Każda suma miała swoje przeznaczenie,

All the dollars were allocated

a na dodatkowe lekcje angielskiego i matematyki

and extra tuition in English and mathematics was budgeted for

zawsze musiały znaleźć się środki,

regardless of what missed out,

nawet kosztem czegoś.

which was usually new clothes;

Zwykle kosztem nowych ubrań,

nosiłyśmy te z drugiej ręki.

they were always secondhand.

Dwie pary skarpet do szkoły,

Two pairs of stockings for school,

each to hide the holes in the other.

jedne by zakryć dziury w drugich.

Za duży szkolny mundurek,

A school uniform down to the ankles, because it had to last for six years.

by starczył na sześć lat.

Były rzadkie, ale zjadliwe

And there were rare but searing chants of "slit-eye"

wierszyki o "skośnookich"

i czasem graffiti:

and the occasional graffiti:

"Asian, go home."

"Azjaci, do domu".

Go home to where?

Do jakiego domu?

Coś się we mnie usztywniło.

Something stiffened inside me.

There was a gathering of resolve and a quiet voice saying,

Poczułam przypływ determinacji,

a cichy głos powiedział mi: "Ominę cię".

"I will bypass you."

Moja mama, siostra i ja

My mother, my sister and I slept in the same bed.

spałyśmy w jednym łóżku.

My mother was exhausted each night,

Chociaż co wieczór mama była wykończona,

opowiadałyśmy sobie o naszym dniu

but we told one another about our day

i słuchałyśmy krzątaniny

and listened to the movements of my grandmother around the house.

babci po domu.

Moja mama miała koszmary o łodzi.

My mother suffered from nightmares, all about the boat.

Moja mama miała koszmary o łodzi.

And my job was to stay awake until her nightmares came

Moim zadaniem było obudzenie jej, kiedy przyjdą koszmary.

so I could wake her.

Moim zadaniem było obudzenie jej, kiedy przyjdą koszmary.

Otworzyła sklep z komputerami,

She opened a computer store,

potem studiowała, by zostać kosmetyczką

then studied to be a beautician and opened another business.

i otworzyła inny biznes.

And the women came with their stories

Kobiety przychodziły z historiami

about men who could not make the transition,

o mężczyznach, którzy nie mogli się przestawić,

gniewnych i nieelastycznych,

angry and inflexible,

and troubled children caught between two worlds.

o zakłopotanych dzieciach pomiędzy dwoma światami.

Szukało się dotacji, sponsorów.

Grants and sponsors were sought.

Centers were established.

Stworzono specjalne centra.

Żyłam w równoległych światach.

I lived in parallel worlds.

W jednym byłam studentką z Azji,

In one, I was the classic Asian student,

relentless in the demands that I made on myself.

nieustępliwą w wymaganiach wobec siebie.

In the other, I was enmeshed in lives that were precarious,

W drugim stykałam się z ludźmi o niepewnym jutrze,

tragically scarred by violence, drug abuse and isolation.

doświadczonymi przemocą,

narkomanią i izolacją.

But so many over the years were helped.

Ale tak wielu udało się pomóc przez lata.

Za tę pracę, kiedy kończyłam prawo,

And for that work, when I was a final-year law student,

I was chosen as the Young Australian of the Year.

zostałam wybrana młodą Australijką roku.

And I was catapulted from one piece of the jigsaw to another,

Katapultowano mnie z jednego

kawałka układanki do drugiego,

and their edges didn't fit.

a ich krawędzie nie pasowały.

Tan Le, anonimowa rezydentka z Footscray,

Tan Le, anonymous Footscray resident,

była teraz Tan Le, uchodźczynią i aktywistką,

was now Tan Le, refugee and social activist,

invited to speak in venues she had never heard of

zapraszaną do publicznych miejsc i prywatnych domów,

o których nie słyszała

and into homes whose existence she could never have imagined.

i których sobie nie wyobrażała.

Nie znałam zasad etykiety.

I didn't know the protocols.

Nie wiedziałam, jak używać sztućców,

I didn't know how to use the cutlery.

jak rozmawiać o winie,

I didn't know how to talk about wine.

I didn't know how to talk about anything.

jak rozmawiać o czymkolwiek.

I wanted to retreat to the routines and comfort

Chciałam wycofać się do wygodnej codzienności,

of life in an unsung suburb --

do prostego życia na przedmieściach,

a grandmother, a mother and two daughters

babci, matki i dwóch córek,

ending each day as they had for almost 20 years,

które kończą każdy dzień tak, jak przez ostatnie 20 lat,

opowiadając sobie nawzajem, jak minął dzień

telling one another the story of their day

i zasypiając w trójkę w tym samym łóżku.

and falling asleep, the three of us still in the same bed.

i zasypiając w trójkę w tym samym łóżku.

Powiedziałam mamie, że nie mogę tego robić.

I told my mother I couldn't do it.

She reminded me that I was now the same age she had been

Przypomniała mi, że byłam w tym samym wieku

co ona, gdy łódź wodowała.

when we boarded the boat.

"No" had never been an option.

Odwrót nie wchodził w grę.

"Po prostu to rób", powiedziała,

"Just do it," she said,

"and don't be what you're not."

"nie bądź kimś, kim nie jesteś".

So I spoke out on youth unemployment and education

Mówiłam o bezrobociu, edukacji

and the neglect of the marginalized and disenfranchised.

i zaniedbywaniu ludzi z marginesu, bez praw.

Im szczerzej mówiłam,

And the more candidly I spoke, the more I was asked to speak.

tym więcej prosili, bym przemawiała.

Spotkałam wielu różnych ludzi,

I met people from all walks of life,

so many of them doing the thing they loved,

wielu z nich robiło, co kochają,

żyjąc na granicach możliwości.

living on the frontiers of possibility.

And even though I finished my degree,

Chociaż skończyłam studia prawnicze,

I realized I could not settle into a career in law.

zdałam sobie sprawę, że to nie kariera dla mnie.

There had to be another piece of the jigsaw.

Czułam, że musi być inny element układanki.

Uświadomiłam sobie wtedy,

And I realized, at the same time,

that it is OK to be an outsider,

że to w porządku, być outsiderem,

świeżo przybyłym,

a recent arrival,

new on the scene --

nowym na scenie.

and not just OK,

Ba, nie tylko w porządku.

but something to be thankful for,

Można być za to wdzięcznym,

perhaps a gift from the boat.

jakby był to dar z łodzi.

Because being an insider can so easily mean collapsing the horizons,

Bycie z wewnątrz

może ograniczać horyzonty.

Łatwo wtedy przyjąć

can so easily mean accepting the presumptions of your province.

dominujący w okolicy sposób myślenia.

Ja wyszłam poza swoją strefę komfortu na tyle,

I have stepped outside my comfort zone enough now

to know that, yes, the world does fall apart,

by się przekonać, że świat się wali,

ale nie tak, jak się tego boimy.

but not in the way that you fear.

Possibilities that would not have been allowed

Niedopuszczalne dotychczas możliwości

stały się szokująco pobudzające.

were outrageously encouraged.

Była w tym energia,

There was an energy there,

an implacable optimism,

nieprzejednany optymizm,

a strange mixture of humility and daring.

dziwna mieszanina pokory i odwagi.

Podążyłam za przeczuciem.

So I followed my hunches.

Zebrałam mały zespół,

I gathered around me a small team of people

for whom the label "It can't be done" was an irresistible challenge.

dla którego hasło "To nie może się udać"

było nieodpartym wyzwaniem.

For a year, we were penniless.

Przez rok byliśmy bez grosza.

At the end of each day, I made a huge pot of soup

Na koniec dnia robiłam wielki gar zupy,

którym się dzieliliśmy.

which we all shared.

Pracowaliśmy do późna w nocy.

We worked well into each night.

Most of our ideas were crazy,

Mieliśmy głównie szalone pomysły,

but a few were brilliant,

ale kilka było błyskotliwych,

and we broke through.

więc się wybiliśmy.

I made the decision to move to the US after only one trip.

Podjęłam decyzję o przeprowadzce do USA,

zaledwie po jednej podróży.

My hunches again.

Moje przeczucia.

Three months later, I had relocated, and the adventure has continued.

Trzy miesiące później przeniosłam się,

a przygoda trwała.

Zanim skończę,

Before I close, though, let me tell you about my grandmother.

opowiem wam o mojej babci.

Gdy dorastała,

She grew up at a time when Confucianism was the social norm

konfucjanizm był normą społeczną,

and the local mandarin was the person who mattered.

i lokalny Mandaryn tym, kto się liczy.

Życie nie zmieniło się od wieków.

Life hadn't changed for centuries.

Jej ojciec zmarł tuż po jej narodzinach.

Her father died soon after she was born.

Her mother raised her alone.

Matka wychowywała ją sama.

At 17, she became the second wife of a mandarin whose mother beat her.

W wieku 17 lat została drugą żoną

Mandaryna, którego matka ją biła.

With no support from her husband,

Pozbawiona wsparcia męża,

wzbudziła sensację pozywając go

she caused a sensation by taking him to court

and prosecuting her own case,

i prowadząc własną sprawę,

and a far greater sensation when she won.

a jeszcze większą, gdy wygrała.

(Laughter)

(Śmiech)

(Applause)

(Oklaski)

"Tego nie można zrobić" okazało się nieprawdą.

"It can't be done" was shown to be wrong.

I was taking a shower in a hotel room in Sydney

Brałam prysznic w hotelu w Sydney,

the moment she died,

kiedy zmarła 600 mil stamtąd,

600 miles away, in Melbourne.

w Melbourne.

Spojrzałam przez ściankę kabiny

I looked through the shower screen and saw her standing on the other side.

i zobaczyłam ją po drugiej stronie.

I knew she had come to say goodbye.

Wiedziałam, że przyszła się pożegnać.

Moja mama zadzwoniła parę minut później.

My mother phoned minutes later.

Kilka dni później

A few days later,

we went to a Buddhist temple in Footscray and sat around her casket.

poszłyśmy do świątyni buddyjskiej w Footscray

i usiadłyśmy obok jej trumny.

Opowiadałyśmy jej historie

We told her stories and assured her that we were still with her.

i zapewniałyśmy, że wciąż z nią jesteśmy.

At midnight, the monk came and told us he had to close the casket.

O północy przyszedł mnich

i powiedział, że musi zamknąć trumnę.

My mother asked us to feel her hand.

Mama poprosiła, żebyśmy dotknęli dłoni babci.

She asked the monk,

Zapytała mnicha:

"Why is it that her hand is so warm and the rest of her is so cold?"

"Dlaczego jej ręka jest taka ciepła,

a reszta ciała taka zimna?"

"Because you have been holding it since this morning," he said.

"Ponieważ od rana ją trzymasz", powiedział.

"You have not let it go."

"Nie puściłaś".

If there is a sinew in our family, it runs through the women.

Jeżeli w naszej rodzinie jest siła,

to przechodzi z kobiety na kobietę.

Biorąc pod uwagę to, jak życie nas ukształtowało,

Given who we were and how life had shaped us,

widzimy teraz, że

we can now see that the men that might have come into our lives

mężczyźni pojawiający się w naszym życiu

would have thwarted us.

tylko by nas blokowali.

Defeat would have come too easily.

Porażka przyszłaby zbyt łatwo.

Now I would like to have my own children, and I wonder about the boat.

Chciałabym mieć własne dzieci

i myślę nad tą łodzią.

Czy ktokolwiek wybrałby ją świadomie?

Who could ever wish it on their own?

Boję się jednak przywilejów,

Yet I am afraid of privilege,

ułatwień,

of ease,

of entitlement.

uprawnień.

Can I give them a bow in their lives, dipping bravely into each wave,

Czy mogę dać swoim dzieciom

ten dziób łodzi, odważnie pokonujący fale,

the unperturbed and steady beat of the engine,

jednostajny rytm silnika,

szeroki horyzont,

the vast horizon that guarantees nothing?

który niczego nie gwarantuje?

Nie wiem.

I don't know.

Jeżeli mogłabym im to dać,

But if I could give it

and still see them safely through,

ale i bezpiecznie doprowadzić do celu,

zrobiłabym to.

I would.

(Applause)

(Oklaski)

Trevor Neilson: Mama Tan jest z nami dzisiaj

Trevor Neilson: And also, Tan's mother is here today,

w czwartym lub piątym rzędzie.

in the fourth or fifth row.

(Applause)

(Oklaski)