Madeleine Albright: On being a woman and a diplomat

Translator: Maung Maung Reviewer: Shein Ei Cho

Pat Mitchell: What is the story of this pin?

ပတ်မစ်ချယ် - ဒီရင်ထိုးရဲ့ သမိုင်းကြောင်းလေးက ဘယ်လိုများလဲ?

Madeleine Albright: This is "Breaking the Glass Ceiling."

မဒ်ဒယ်လိုင်း အောလ်ဘရိုက် - ဒါက ဖန်မျက်နှာကျက် (မမြင်ရတဲ့အကာအရံ) ကို ဖြိုခွဲတဲ့သဘောပါ

PM: Oh.

ပတ် - ဟုတ်လား

That was well chosen, I would say, for TEDWomen.

TED အမျိုးသမီးတွေအတွက်တော့ ဒါဟာ ကောင်းမွန်တဲ့ရွေးချယ်မှုလို့ ကျွန်မက ပြောချင်တယ်

MA: Most of the time I spend when I get up in the morning

မဒ် - မနက်အိပ်ယာထပြီးလို့ အများဆုံးသုံးဖြစ်တဲ့အချိန်တွေကတော့

is trying to figure out what is going to happen.

ဘာတွေဖြစ်လာမလဲလို့ စဉ်းစားပုံဖော်ကြည့်တာပါပဲ

And none of this pin stuff would have happened

ဒီလို ရင်ထိုးတွေဘာတွေ က

if it hadn't been for Saddam Hussein.

ဆက်ဒမ်ဟူစိန်ကြောင့်သာ မဟုတ်ခဲ့ဘူးဆိုရင် ဖြစ်လာမှာမဟုတ်ပါဘူး

I'll tell you what happened.

ဘယ်လိုဖြစ်ခဲ့လဲဆိုတာ ကျွန်မ ပြောပြမယ်

I went to the United Nations as an ambassador,

ကျွန်မ သံအမတ်အနေနဲ့ ကုလသမဂ္ဂကိုသွားတယ်

and it was after the Gulf War,

ပင်လယ်ကွေ့ စစ်ပွဲအပြီးမှာပါ

and I was an instructed ambassador.

ကျွန်မက ညွှန်ကြားခြင်းခံထားရတဲ့ သံအမတ်ပါ

And the cease-fire had been translated

အပစ်အခတ်ရပ်ဆဲရေးကို

into a series of sanctions resolutions,

ပိတ်ဆို့မှုတွေ အတွဲလိုက်လုပ်ဖို့ ဆုံးဖြတ်ချက်တွေ အဖြစ် ဘာသာပြန်ထားပြီးသား

and my instructions

ကျွန်မကို ညွှန်ကြားထားတာတွေကတော့

were to say perfectly terrible things about Saddam Hussein constantly,

ဆက်ဒမ်ဟူစိန်ရဲ့ ဆိုးရွားတဲ့အကြောင်းတွေကို ပြည့်ပြည့်စုံစုံနဲ့ မပြတ်ပြောပေးနေဖို့ပါ

which he deserved -- he had invaded another country.

သူတခြားနိုင်ငံကို ကျူးကျော်တဲ့အတွက် ဒီလိုအပြောခံရဖို့ သူနဲ့ထိုက်တန်တယ်လေ

And so all of a sudden, a poem appeared in the papers in Baghdad

ဒါပေမယ့် ရုတ်တရက် ဘဂ္ဂဒက်က သတင်းစာတွေမှာ ကဗျာတစ်ပုဒ် ထွက်လာပြီး

comparing me to many things,

ကျွန်မကို အရာဝတ္ထုတွေအများကြီးနဲ့ နှိုင်းယှဉ်သွားတယ်

but among them an "unparalleled serpent."

အဲဒီအထဲမှာ ပြိုင်ဘက်မရှိတဲ့ မြွေနဂါးနဲ့ နှိုင်းသွားတာ

And so I happened to have a snake pin.

ဒါနဲ့ပဲ ကျွန်မလည်း မြွေပုံရင်ထိုးလေးရှိလာရတော့တာပေါ့

So I wore it when we talked about Iraq.

အီရတ်အကြောင်း ပြောကြတဲ့အခါ ကျွန်မက ဒါလေးကို ထိုးထားလိုက်တယ်လေ

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

And when I went out to meet the press,

ကျွန်မ သတင်းစာတိုက်နဲ့တွေ့ဖို့လဲသွားရော

they zeroed in, said, "Why are you wearing that snake pin?"

"ဒီမြွေပုံရင်ထိုးကို ဘာအတွက်များဝတ်ထားတာလဲ" ဆိုပြီး ၀ိုင်းတွယ်ကြတယ်

I said, "Because Saddam Hussein compared me to an unparalleled serpent."

"ဆက်ဒမ်ဟူစိန်က ကျွန်မကို ဒီမြွေနဲ့နှိုင်းတာကိုး" လို့ ကျွန်မပြန်ပြောလိုက်တယ်

And then I thought, well this is fun.

နောက်တော့ ကျွန်မစဉ်းစားမိလာတယ်၊ ဒါ ပျော်စရာကြီးပဲလို့

So I went out and I bought a lot of pins

အဲဒါနဲ့ ကျွန်မအပြင်ထွက်ပြီး ရင်ထိုးတွေအများကြီး ၀ယ်တယ်

that would, in fact, reflect

အဲဒါတွေက တကယ်တော့ ယောင်ပြန်ဟပ်ပေးနိုင်တယ်

what I thought we were going to do on any given day.

ကျွန်မတို့လုပ်မယ်လို့ တွေးထားတဲ့အတွေးကို အဲဒီနေ့မှာ ထင်ဟပ်ပြဖို့

So that's how it all started.

ဒီကိစ္စက အဲဒီလို စခဲ့တာပဲ

PM: So how large is the collection?

ပတ် း ဒါဆို စုဆောင်းထားတာတွေ ဘယ်လောက်တောင်များလဲ

MA: Pretty big.

မဒ် း တော်တော်လေး များတယ်

It's now traveling.

အခုအဲဒါတွေက ခရီးသွားနေကြတယ်

At the moment it's in Indianapolis,

အခုလောလောဆယ် အင်ဒီယာနာပေါလစ် မှာရောက်နေတယ်

but it was at the Smithsonian.

အဲဒါတွေက စမစ်ဆိုးနီးယန်းကိုလည်း ရောက်ခဲ့သေးတယ်

And it goes with a book that says, "Read My Pins."

နောက်တော့ "ကျွန်မရင်ထိုးများကို အဓိပ္ပါယ်ဖတ်ကြပါ"ဆိုတဲ့ စာအုပ်လေးပါဖြစ်သွားရော၊

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

PM: So is this a good idea.

ပတ် း ဒါလဲ တကယ်ကောင်းတဲ့ အကြံပါပဲ

I remember when you were the first woman

မှတ်မိသေးတယ်၊ ရှင် ပထမဆုံးအမျိုးသမီးအဖြစ်

as Secretary of State,

နိုင်ငံတော်အတွင်းရေးမှူးချုပ် စလုပ်တုန်းက

and there was a lot of conversation always

အဲဒီမှာ အမြဲတမ်းလိုလိုပဲ ပြောကြတယ်လေ

about what you were wearing,

ရှင်ဘာတွေဝတ်တယ် ဆိုတဲ့အကြောင်း

how you looked --

ရှင် ဘယ်လိုအသွင်အပြင် ရှိကြောင်း

the thing that happens to a lot of women,

မိန်းမတော်တော်များများ ကြုံနေကျဟာတွေလေ

especially if they're the first in a position.

အထူးသဖြင့် သူတို့က ရာထူးတစ်ခုခုမှာ ပထမဆုံးစဖြစ်တယ်ဆိုရင် ဒါတွေကြံုရပြီ

So how do you feel about that -- the whole --

အဲဒါတွေအတွက်ရော ဘယ်လိုခံစားမိလဲ၊ အားလုံးခြံုပြောရင်ပေါ့

MA: Well, it's pretty irritating actually

မဒ် း အမှန်တော့ ဒါက တော်တော်လေး ကသိကအောက်ဖြစ်ရတယ်

because nobody ever describes what a man is wearing.

ယောကျင်္ားတစ်ယောက် ဘာဝတ်တယ်ဆိုတာကြတော့ ဘယ်သူမှ မပြောကြဘူးလေ

But people did pay attention to what clothes I had.

ဒါပေမယ့် ကျွန်မမှာ ဘယ်လိုအဝတ်အစားမျိုးတွေရှိတယ်ဆိုတာမျိုးကျတော့ လူတွေက အာရုံစိုက်ကြတယ်

What was interesting was that,

စိတ်ဝင်စားစရာကောင်းတာကတော့

before I went up to New York as U.N. ambassador,

ကျွန်မ ကုလသမဂ္ဂသံအမတ်အနေနဲ့ နယူးယောက် မသွားရသေးခင်တုန်းက

I talked to Jeane Kirkpatrick, who'd been ambassador before me,

ကျွန်မအရင် သံအမတ်ဖြစ်ခဲ့ဖူးတဲ့ ဂျင်းကတ်ပက်ထရစ် နဲ့ ပြောဖြစ်သေးတယ်

and she said, "You've got to get rid of your professor clothes.

သူက "ရှင့် ပါမောက္ခအဝတ်တွေကို ရှင်းပစ်ရမယ်နော်" လို့ ကျွန်မကိုပြောခဲ့တယ်

Go out and look like a diplomat."

သံတမန်တစ်ယောက်နဲ့တူအောင် သွားပါ" တဲ့

So that did give me a lot of opportunities to go shopping.

အဲဒါက ကျွန်မကို ရှော့ပင် သွားဖို့ အခွင့်အရေးတွေအများကြီးပေးလိုက်တာပဲ

But still, there were all kinds of questions

ဒါပေမယ့် ရှိပါသေးတယ်၊ မေးခွန်းတွေကတော့ အစုံကိုမေးခဲ့တာ

about -- "did you wear a hat?" "How short was your skirt?"

ဦးထုပ်ကော ဆောင်းခဲ့သေးလား၊ စကတ်ကရော ဘယ်လောက်တိုလဲ

And one of the things --

တစ်ခုက ဘာလဲဆိုတော့

if you remember Condoleezza Rice was at some event and she wore boots,

ရှင်မှတ်မိမယ်ထင်တယ်၊ ကွန်ဒိုလီဇာရိုက် တုန်းက တစ်ချို့ပွဲတွေမှာ ဘွတ်ဖိနပ်တွေဘာတွေစိီးတော့

and she got criticized over that.

သူ ဝေဖန်ခံရတယ်လေ

And no guy ever gets criticized. But that's the least of it.

ယောကျင်္ားတွေကျတော့ တစ်ယောက်မှ အဝေဖန်မခံရဘူး၊ ဒါတောင် အနည်းဆုံးကိုပဲ ပြောသေးတာနော်

PM: It is, for all of us, men and women,

ပတ် း ကျွန်မတို့အားလုံးအတွက်ပါပဲ၊ ယောက်ျားဖြစ်ဖြစ်၊ မိန်းမဖြစ်ဖြစ်

finding our ways of defining our roles,

ကျွန်မတို့ရဲ့ ကဏ္ဍကို သတ်မှတ်ဖို့ နည်းလမ်းရှာရမှာပဲလေ

and doing them in ways that make a difference in the world

ကိုယ့်ကဏ္ဍကို အများနဲ့ကွဲပြားခြားနားတဲ့ နည်းလမ်းတွေနဲ့ လုပ်မယ်

and shape the future.

အနာဂါတ်ကို ပုံဖော်မယ်

How did you handle that balance

အဲဒီလို မျှတအောင် ဘယ်လိုများ ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းခဲ့ရလဲ

between being the tough diplomatic

ခက်ခဲတဲ့ သံတမန်အဖြစ်

and strong voice of this country

ဒီနိုင်ငံရဲ့ ခိုင်မာတဲ့ လေသံတွေနဲ့

to the rest of the world

ကျန်တဲ့ကမ္ဘာ့နိုင်ငံတွေကြားထဲမှာရယ်

and also how you felt about yourself

ပြီးတော့ ရှင့်ကိုယ်ကို ဘယ်လိုခံစားမိလဲ

as a mother, a grandmother, nurturing ...

မိခင်တစ်ယောက်အနေနဲ့၊ အဘွားတစ်ယောက်အနေနဲ့ ပြုစုပျိုးထောင်ပေးနေတာတွေ ကြားထဲမှာ

and so how did you handle that?

အဲဒါကို ရှင် ဘယ်လိုများ ကိုင်တွယ်ခဲ့သလဲ

MA: Well the interesting part was I was asked

မဒ် း ကျွန်မအမေးခံခဲ့ရတဲ့ စိတ်ဝင်စားစရာကောင်းတဲ့အပိုင်းကေတော့

what it was like to be the first woman Secretary of State

ပထမဆုံးအမျိုးသမီးအနေနဲ့ နိုင်ငံတော် အတွင်းရေးမှူးချုပ်ဖြစ်တာ ဘယ်လိုနေလဲပေါ့

a few minutes after I'd been named.

ကျွန်မကို အဲဒီရာထူးပေးပြီး မိနစ်ပိုင်းလောက်မှာ မေးကြတာ

And I said, "Well I've been a woman for 60 years,

ဒါနဲ့ ကျွန််မက "မိန်းမသားအဖြစ်နဲ့ အနှစ် ၆၀ တော့ နေခဲ့ပြီးပါပြီ၊

but I've only been Secretary of State for a few minutes."

ဒါပေမယ့် နိုင်ငံတော်အတွင်းရေးမှူးချုပ်အနေနဲ့တော့ မိနစ်ပိုင်းပဲရှိပါသေးတယ်" လို့ ဖြေလိုက်တာပေါ့

So it evolved.

ပြောင်းတော့ ပြောင်းလဲသွားတယ်လေ

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

But basically I love being a woman.

ဒါပေမယ့် အခြေခံကျကျပြောရရင် မိန်းမသားတစ်ယောက်ဖြစ်ရတာကို ကျွန်မ ကြိုက်ပါတယ်

And so what happened --

အဲဒီတော့ ဘာဖြစ်ခဲ့လဲဆိုတော့

and I think there will probably be some people in the audience

ဒီပရိသတ်ထဲက လူတစ်ချို့ကိုတော့

that will identify with this --

ဒီအချက်နဲ့ ပုံဖော်လို့ ရနိုင်မယ်လို့ ကျွန်မထင်တယ်

I went to my first meeting, first at the U.N.,

ကျွန်မရဲ့ ပထမဆုံး အစည်းအဝေးကို သွားတယ်၊ ကုလမှာ ပထမဆုံးပါ

and that's when this all started,

အဲဒီမှာပဲ ဒါတွေအားလုံး စခဲ့တာ

because that is a very male organization.

ဘာဖြစ်လို့လဲဆိုတော့ ကုလဆိုတာ ယောက်ျားတွေရဲ့ အဖွဲ့အစည်းကြီးလေ

And I'm sitting there -- there are 15 members of the Security Council --

ကျွန်မက အဲဒီမှာ ထိုင်နေတယ်၊ လုံခြံုရေးကောင်စီမှာ အဖွဲ့ဝင် ၁၅ နိုင်ငံရှိတော့

so 14 men sat there staring at me,

အဲဒီမှာ ယောကျ်ား ၁၄ ယောက်ထိုင်ပြီး ကျွန်မကို စိုက်ကြည့်နေကြတော့တာ

and I thought -- well you know how we all are.

ကျွန်မထင်တယ်၊ ကျွန်မတို့အားလုံးဘယ်လိုဖြစ်မယ်ဆိုတာ ရှင်သိမှာပါ

You want to get the feeling of the room,

ရှင်က ဒီအခန်းထဲမှာ ရှိနေတဲ့ ခံစားချက်ကို သိချင်မှာပဲ

and "do people like me?"

လူတွေများ ငါ့ကို သဘောကျရဲ့လား

and "will I really say something intelligent?"

ငါ တခုခုကို တကယ်ပဲ ဉာဏ်ပါပါနဲ့ ပြောဖြစ်မလား

And all of a sudden I thought, "Well, wait a minute.

အဲဒီမှာ ချက်ချင်းဆိုသလိုပဲ ကျွန်မစဉ်းစားမိတယ်၊ နေစမ်းပါဦးပေါ့

I am sitting behind a sign that says 'The United States,'

ငါက "အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု" ဆိုတဲ့ ဆိုင်းဘုတ်ရဲ့ နောက်မှာ ထိုင်နေပြီး

and if I don't speak today

ဒီနေ့မှ ငါစကားမပြောရင်

then the voice of the United States will not be heard,"

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုရဲ့ အသံကို လူတွေ ကြားရမှာမဟုတ်ဘူးပေါ့

and it was the first time that I had that feeling

ဒါ ပထမဆုံးပဲ ဒီလို ခံစားချက်မျိုး ဖြစ်လာတာ

that I had to step out of myself

ကျွန်မ ကိုယ့်ကိုယ်ကို ကျော်ပြီးထွက်ခဲ့ရတယ်

in my normal, reluctant female mode

ကျွန်မ ပုံမှန်နေ, နေကျ၊ တုံ့နှေးတုံ့နှေး မိန်းမသားအဖြစ်ကနေ

and decide that I had to speak on behalf of our country.

ငါ့နိုင်ငံကိုယ်စား ငါပြောရမယ် လို့ ဆုံးဖြတ်ချက်ချလိုက်တယ်

And so that happened more at various times,

ဒီခံစားချက်မျိုးက နောက်ပိုင်း နေရာတော်တော်များများမှာ ပိုဖြစ်လာတယ်

but I really think that there was a great advantage in many ways

ဒါပေမယ့် နည်းလမ်းပေါင်းစုံနဲ့ အကျိုးကျေးဇူးတွေအများကြီးရှိခဲ့တယ်လို့ ကျွန်မထင်တယ်

to being a woman.

မိန်းမသားတစ်ယောက်အနေနဲ့လေ

I think we are a lot better

ကျွန်မတို့က ပိုအားသာတယ်လို့ ကျွန်မထင်တယ်

at personal relationships,

ပေါင်းသင်းဆက်ဆံရေးမှာလိုမျိုး

and then have the capability obviously

ပြီးတော့ လုပ်နိုင်စွမ်းက ပိုပြီးသိသာတယ်

of telling it like it is when it's necessary.

လိုအပ်လာရင် ဒီအရှိကို အရှိအတိုင်း ပြောလိုက်ရုံပဲ

But I have to tell you, I have my youngest granddaughter,

ဒါပေမယ့် တစ်ခုတော့ ပြောရမယ်၊ ကျွန်မရဲ့ အငယ်ဆုံး မြေးမလေး

when she turned seven last year,

မနှစ်က ရ-နှစ်ပြည့်တော့

said to her mother, my daughter,

ကျွန်မသမီးဖြစ်တဲ့ သူ့အမေကို ပြောတယ်

"So what's the big deal about Grandma Maddie being Secretary of State?

"အဘွား မက်ဒီ နိုင်ငံတော် အတွင်းရေးမှူးချုပ်ဖြစ်တာ ဘာများကြီးကျယ်လို့လဲ

Only girls are Secretary of State."

နိုင်ငံတော် အတွင်းရေးမှူးချုပ်ဆိုတာ မိန်းကလေးတွေပဲ လုပ်ရတဲ့ဟာ"

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)

PM: Because in her lifetime -- MA: That would be so.

ပတ် း သူမွေးကတည်းက ဆိုပါတော့... (မဒ် း အဲဒီလိုပဲဖြစ်မယ်)

PM: What a change that is.

ပတ် း ဒါ တကယ့်ကို ပြောင်းလဲသွားတာနော်

As you travel now all over the world,

အခု တကမ္ဘာလုံး ခရီးလျှောက်သွားနေရတော့

which you do frequently,

မကြာခဏလည်း လုပ်နေရတဲ့ဟာပေါ့

how do you assess

ဘယ်လိုများအကဲဖြတ်မလဲ

this global narrative around the story of women and girls?

မိန်းမတွေနဲ့ မိန်းကလေးတွေရဲ့ အကြောင်းတွေကို ကမ္ဘာနဲ့ချီပြီးပြောနေတာတွေကို

Where are we?

ကျွန်မတို့ ဘယ်အဆင့်ရောက်နေပြီလဲ

MA: I think we're slowly changing,

မဒ် း ကျွန်မတို့ တဖြည်းဖြည်းတော့ ပြောင်းနေတယ်

but obviously there are whole pockets

ဒါပေမယ့် သိသာတာကတော့

in countries where nothing is different.

နိုင်ငံတော်တော်များများမှာ တော့ဘာမှထူးခြားမလာသေးပါဘူး

And therefore it means that we have to remember

ဒါကြောင့် ဒါကို ကျွန်မတို့ သိရမယ်လို့ ဆိုလိုတယ်

that, while many of us have had huge opportunities --

ကျွန်မတို့တော်တော်များများ အခွင့်အလမ်းကြီးကြီးမားမားတွေ ရနေပေမယ့်

and Pat, you have been a real leader in your field --

ပတ်၊ ရှင်လည်းပဲ ရှင့်နယ်ပယ်မှာ တကယ့်ခေါင်းဆောင်ဖြစ်နေတာပဲ

is that there are a lot of women

မိန်းမတွေအများကြီးပဲ

that are not capable

လုပ်နိုင်မစွမ်းတာက

of worrying and taking care of themselves

သူတို့ကိုယ်ကို ပူပန်ဖို့ ဂရုစိုက်ဖို့ တွေ

and understanding that women have to help other women.

ဒီတော့ နားလည်ရမှာက မိန်းမတွေအချင်းချင်း ကူညီရမယ်ဆိုတာပဲ

And so what I have felt --

ဒါကြောင့် ကျွန်မခံစားမိတာက

and I have looked at this

ဒါကို ဒီလို မြင်မိတယ်

from a national security issue --

နိုင်ငံတော်လုံခြံုရေး ရှုထောင့်ကနေ

when I was Secretary of State, I decided

ကျွန်မ နိုင်ငံတော် အတွင်းရေးမှူးချုပ်ဖြစ်တော့ ဆုံးဖြတ်ခဲ့မိတယ်

that women's issues had to be central to American foreign policy,

မိန်းမတွေရဲ့အရေးကိစ္စတွေဟာ အမေရိကန်နိုင်ငံခြားရေးမူဝါဒဗဟိုမှာ ရှိရမယ်ပေါ့

not just because I'm a feminist,

ကျွန်မက အမျိုးသမီးဝါဒီ ဖြစ်နေလို့ တစ်ခုတည်းကြောင့်မဟုတ်ပါဘူး

but because I believe that societies are better off

လူ့အသိုင်းအဝိုင်း ပိုကောင်းလာနိုင်တယ်လို့ ကျွန်မယုံကြည်တာကြောင့်ပါ

when women are politically and economically empowered,

မိန်းမတွေကို နိုင်ငံရေးအရ၊ စီးပွားရေးအရ လုပ်ပိုင်ခွင့်တွေပေးလိုက်တာ

that values are passed down,

တန်ဖိုးတရားတွေ ကို လက်ကမ်းပေးလိုက်တာပါပဲ

the health situation is better,

ကျန်းမာရေးအခြေအနေတွေ ပိုကောင်းလာတယ်

education is better,

ပညာရေး ကဏ္ဍ ပိုကောင်းလာတယ်

there is greater economic prosperity.

စီးပွားရေး ပိုပြီး ကြွယ်ဝလာတယ်

So I think that it behooves us --

ဒါကြောင့် ကျွန်မတို့ လုပ်သင့်တာက

those of us that live in various countries

နိုင်ငံပေါင်းစုံမှာ နေထိုင်ကြတဲ့ ကျွန်မတို့

where we do have economic and political voice --

စီးပွားရေးနဲ့ နိုင်ငံရေး ပြောခွင့်တွေ ရကြတဲ့ကျွန်မတို့တွေက

that we need to help other women.

တခြား အမျိုးသမီးတွေကို ကူညီရမယ်

And I really dedicated myself to that,

ကျွန်မ အဲဒီလိုလုပ်ဖို့ တကယ်ပဲ ရည်ရွယ်ထားပြီးသား

both at the U.N. and then as Secretary of State.

ကုလမှာရော၊ နိုင်ငံတော် အတွင်းရေးမှူးချုပ် အနေနဲ့ရော

PM: And did you get pushback

ပတ် း ဆန့်ကျင်တဲ့တွန်းအားတွေရော ရသေးလား

from making that a central tenant of foreign policy?

ဒီကိစ္စကိုနိုင်ငံခြားရေးမူဝါဒဗဟိုမှာ ထားတဲ့အတွက်

MA: From some people.

မဒ် း တစ်ချို့လူတွေဆီကတော့ ရှိပါတယ်

I think that they thought that it was a soft issue.

သူတို့က ဒါကို ညင်သာတဲ့ ကိစ္စလို့ ထင်နေတယ်လို့ ကျွန်မထင်တယ်

The bottom line that I decided

ကျွန်မဆုံးဖြတ်ထားတဲ့ အခြေခံအကျဆုံးအချက်ကတော့

was actually women's issues are the hardest issues,

မိန်းမတွေရဲ့အရေးကိစ္စဟာ တကယ်တော့ အခက်ခဲဆုံး ကိစ္စတွေပါပဲ

because they are the ones that have to do with life and death

သူတို့တွေက သေရေးရှင်ရေးနဲ့ပတ်သက် နေရတဲ့သူတွေပါ

in so many aspects,

ရှုထောင့်တော်တော်များများကကြည့်ရင်

and because, as I said,

ဘာလို့လဲဆိုတော့ ကျွန်မပြောခဲ့သလိုပါပဲ

it is really central to the way that we think about things.

ကျွန်မတို့ ကိစ္စတွေကို စဉ်းစားတဲ့အခါ ဒီကိစ္စဟာ အမြဲတမ်း ဗဟိုကျတယ်လေ

Now for instance,

အခု ဥပမာပြောရရင်

some of the wars that took place

ဖြစ်ခဲဲ့တဲ့ စစ်ပွဲတစ်ချို့မှာ

when I was in office,

ကျွန်မ အိမ်ဖြူတော်မှာ ရှိတုန်းက

a lot of them, the women were the main victims of it.

အားလုံးလိုလိုမှာ မိန်းမတွေက အဓိက ခံရတဲ့သူတွေချည်းပဲ

For instance, when I started,

ဥပမာပြောရရင်၊ ကျွန်မ အတွင်းရေးမှူးချုပ် စလုပ်တော့

there were wars in the Balkans.

ဘော်လ်ကန်မှာ စစ်တွေဖြစ်နေတယ်

The women in Bosnia were being raped.

ဘော့စနီးယားမှာ မိန်းမတွေ အဓမ္မပြုကျင့်ခံနေရတယ်

We then managed to set up a war crimes tribunal

ကျွန်မတို့လည်း စစ်ရာဇဝတ်ခုံရုံး တင်ဖို့ လုပ်ကြတယ်

to deal specifically with those kinds of issues.

ဒီလိုပြဿနာတွေမျိုးတွေအတွက် သီးသန့် ကို်င်တွယ်ပေးနိုင်အောင်လို့

And by the way, one of the things that I did at that stage

စကားမစပ်ပြောလိုက်ဦးမယ်၊ အဲဒီအဆင့်မှာ ကျွန်မလုပ်ခဲ့တာတစ်ခုရှိတယ်

was, I had just arrived at the U.N.,

ကုလကို စရောက်ခါစပဲ ရှိသေးတယ်

and when I was there, there were 183 countries in the U.N.

ကျွန်မရောက်တုန်းက ကုလသမဂ္ဂမှာ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံ ၁၈၃-နိုင်ငံ ရှိတယ်

Now there are 192.

အခုတော့ ၁၉၂-နိုင်ငံ ဖြစ်နေပြီ

But it was one of the first times that I didn't have to cook lunch myself.

အဲဒီနေ့က ကျွန်မကိုယ်တိုင် နေ့လည်စာ ချက်မစားဖြစ်တဲ့ ပထမဆုံးအကြိမ်တွေထဲမှာပါတယ်

So I said to my assistant,

ဒါနဲ့ ကျွန်မ လက်ထောက်ကို ပြောလိုက်တယ်

"Invite the other women permanent representatives."

"အမြဲတမ်း ကိုယ်စားလှယ် အမျိုးသမီးတွေကို ပါ ဖိတ်လိုက်လို့"

And I thought when I'd get to my apartment

ကျွန်မအခန်းကို ပြန်ရောက်ရင်တော့

that there'd be a lot of women there.

မိန်းမတွေ အများကြီးဖြစ်နေမှာပဲလို့ ကျွန်မက ထင်ထားတာ

I get there, and there are six other women, out of 183.

ရောက်လည်းရောက်ရော နိုင်ငံပေါင်း ၁၈၃-နိုင်ငံထဲကမှ မိန်းမ ၆-ယောက်ပဲရှိတယ်

So the countries that had women representatives

အမျိုးသမီး ကိုယ်စားလှယ်ရှိတဲ့ နိုင်ငံတွေကတော့

were Canada, Kazakhstan, Philippines,

ကနေဒါ၊ ကာဇက်စတန်၊ ဖိလစ်ပိုင်၊

Trinidad Tobago, Jamaica,

ထရီနီဒတ် တိုဘာဂို၊ ဂျမေကာ၊

Lichtenstein and me.

လစ်ချ်တန်စတိန်း နဲ့ ကျွန်မ

So being an American, I decided to set up a caucus.

အမေရိကန် ဖြစ်နေတော့ ကျွန်မက လျို့ဝှက်အဖွဲ့အစည်းငယ်လေး တစ်ခုလုပ်ဖို့ ဆုံးဖြတ်လိုက်တယ်

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

And so we set it up,

ဒါနဲ့ အဖွဲ့လေး လုပ်လိုက်တယ်

and we called ourselves the G7.

ကျွန်မတို့ကိုယ့်ဖာသာ G-7 လို့ ခေါ်လိုက်ကြတယ်

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

PM: Is that "Girl 7?" MA: Girl 7.

ပတ် း မိန်းကလေး ရ-ယောက် လား? (မဒ် း ဟုတ်တယ် မိန်းကလေး ရ-ယောက်)

And we lobbied

မဒ် း ကျွန်မတို့က မဲဆွယ်တယ်ပေါ့

on behalf of women's issues.

မိန်းမတွေရဲ့အရေးကိစ္စ အတွက် ကိုယ်စားပြုပြီး

So we managed to get two women judges

ဒါနဲ့ ကျွန်မတို့ အမျိုးသမီး တရားသူကြီး နှစ်ယောက် ရအောင်လုပ်လိုက်တယ်

on this war crimes tribunal.

ဒီ စစ်ရာဇဝတ်ခုံရုံးတင်တဲ့ ဟာအတွက်

And then what happened

အဲဒီတော့ ဖြစ်လာတာက

was that they were able to declare that rape was a weapon of war,

သူတို့ကနေ အဓမ္မပြုကျင့်ခြင်းဟာ စစ်ရဲ့လက်နက်တစ်မျိုးပဲ ဆိုတာ ကြေငြာနိုင်ခဲ့တယ်

that it was against humanity.

ဒါဟာ လူသားချင်းစာနာထောက်ထားမှုနဲ့ ဆန့်ကျင်ဖက်ပဲဆိုတာ

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)

PM: So when you look around the world

ပတ် း ရှင် ကမ္ဘာအနှံ့ ကြည့်လိုက်ရင်

and you see that, in many cases --

တွေ့မှာပဲ၊ ကိစ္စတော်တော်များများမှာ

certainly in the Western world --

အထူးသဖြင့် အနောက်နိုင်ငံတွေမှာပေါ့

women are evolving into more leadership positions,

မိန်းမတွေက ခေါင်းဆောင်မှုပိုင်း နေရာတွေကို ပိုပြီးပြောင်းလဲလာနေတယ်

and even other places

တစ်ချိုု့နေရာတွေမှာဆို

some barriers are being brought down,

ဒီလိုဖြစ်လာဖို့ အတားအဆီးတွေ ကို ဖြုတ်ချနေကြတယ်

but there's still so much violence,

ဒါပေမယ့် အကြမ်းဖက်မှုတွေ အများကြီး ရှိနေတုန်းပါပဲ

still so many problems,

ပြဿနာတွေ အများကြီး ကျန်နေတုန်းပဲ

and yet we hear there are more women

ဒါပေမယ့် ကြားနေရပြီ၊ မိန်းမတော်တော်များများ ပါလာကြပြီ

at the negotiating tables.

စေ့စပ်ညှိနှိုင်းတဲ့ အစည်းအဝေးပွဲတွေမှာ

Now you were at those negotiating tables

အခု ရှင်လည်း အဲဒီ စေ့စပ်ညှိနှိုင်းပွဲတွေမှာ ပါနေတာပဲ

when they weren't, when there was maybe you --

ဘယ်မိန်းမမှမရှိခင်တုန်းက၊ ရှိခဲ့ရင်လည်း ရှင်ဖြစ်ချင်ဖြစ်မယ်

one voice, maybe one or two others.

တစ်သံပဲရှိမယ်၊ တခြား အသံတစ်ခု ဒါမှမဟုတ် နှစ်ခုပေါ့

Do you believe, and can you tell us why,

ရှင် ယုံလား၊ ဘာဖြစ်လို့ယုံတယ် ဆိုတာရောပြောနိုင်မလား

there is going to be a significant shift

သိသာထင်ရှားတဲ့ ရွေ့လျားမှုတစ်ခု ရှိလာတော့မှာ

in things like violence

အကြမ်းဖက်မှုလို ဟာမျိုးတွေ

and peace and conflict and resolution

ငြိမ်းချမ်းရေး၊ သဘောကွဲလွဲမှု နဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်ချတာတွေမှာ

on a sustainable basis?

ရေရှည်ခံတဲ့အချက်ကို အခြေပြုပြီးပေါ့

MA: Well I do think, when there are more women,

မဒ် း ကျွန်မကတော့ ထင်တယ်၊ မိန်းမတွေပိုများလာရင်

that the tone of the conversation changes,

စကားပြောတဲ့ လေသံတွေ ပြောင်းသွားတယ်

and also the goals of the conversation change.

စကားပြောရတဲ့ ရည်ရွယ်ရင်းလည်း ပြောင်းသွားတယ်

But it doesn't mean that the whole world

ဒါပေမယ့် တလောကလုံးတော့

would be a lot better

ပိုကောင်းသွားမယ်လို့ မဆိုလိုပါဘူး

if it were totally run by women.

အားလုံးကို မိန်းမတွေနဲ့ချည်းပဲ လုပ်မယ်ဆိုရင်ပေါ့

If you think that, you've forgotten high school.

အထက်တန်းကျောင်းကို မေ့သွားတယ်လို့ ထင်နေရင်ပေါ့

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

But the bottom line

ဒါပေမယ့် အခြေခံအချက်ကတော့

is that there is a way,

နည်းလမ်းရှိနေတယ်

when there are more women at the table,

မိန်းမတွေ စည်းဝေးပွဲမှာ ပိုများလာရင်

that there's an attempt

ကြိုးစားမှုတစ်ခုခု ရှိလာတယ်

to develop some understanding.

အချင်းချင်းနားလည်မှုကို တိုးမြှင့်ပေးဖို့

So for instance, what I did when I went to Burundi,

ဥပမာပြောရရင်၊ ကျွန်မ ဘူရွန်ဒီကိုသွားတုန်းက လုပ်ခဲ့တာ ရှိတယ်

we'd got Tutsi and Hutu women together

ကျွန်မတို့မှာ တူစီ နဲ့ ဟူတူ အမျိုးသမီးတွေ အတူတူ ရှိနေတယ်

to talk about some of the problems

ပြဿနာတွေကို ဆွေးနွေးကြဖို့

that had taken place in Rwanda.

ရဝမ်ဒါမှာ ဖြစ်သွားတဲ့ပြဿနာ

And so I think the capability of women

ကျွန်မထင်တယ်၊ မိန်းမတွေရဲ့ လုပ်နိုင်စွမ်း

to put themselves --

သူတို့ကိုယ်ကို

I think we're better about putting ourselves into the other guy's shoes

တခြားလူရဲ့နေရာကို ၀င်ပြီး ခံစားကြည့်းတဲ့နေရာမှာ ကျွန်မတို့မိန်းမတွေက အများကြီးသာတယ်လို့ ထင်တယ်

and having more empathy.

ပိုပြီးတော့လည်း ကိုယ်ချင်းစာတတ်ကြတယ်

I think it helps in terms of the support

ကျွန်မထင်တယ် အထောက်အပံ့အနေနဲ့ အကူအညီပိုရမယ်လို့တော့

if there are other women in the room.

အခန်းထဲမှာ တခြားမိန်းမတွေရှိနေမယ်ဆိုရင်ပေါ့

When I was Secretary of State,

ကျွန်မ နိုင်ငံတော် အတွင်းရေးမှူးချုပ်ဖြစ်တုန်းက

there were only 13 other women foreign ministers.

တခြား အမျိုးသမီး နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး ၁၃-ယောက်ပဲရှိတယ်

And so it was nice when one of them would show up.

သူတို့ထဲက တစ်ယောက်ယောက်များ ရောက်လာပြီဆိုရင် အရမ်းကိုကောင်းတာ

For instance, she is now the president of Finland,

ဥပမာ ပြောရရင်၊ အခု သူက ဖင်လန်နိုင်ငံ သမ္မတ ဖြစ်နေပါပြီ

but Tarja Halonen was the foreign minister of Finland

အဲဒီတုန်းက တာဂျာ ဟာလိုနန်က ဖင်လန်နိုင်ငံရဲ့ နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး

and, at a certain stage, head of the European Union.

နောက်ပိုင်းမှာ ဥရောပသမဂ္ဂရဲ့ ဥက္ကဌ

And it was really terrific.

တကယ်ကို ကောင်းလိုက်တာမှ

Because one of the things I think you'll understand.

ကိစ္စတစ်ခုကို ရှင်တို့နားလည်မယ်လို့ ကျွန်မထင်တယ်

We went to a meeting,

ကျွန်မတို့ အစည်းအဝေးတစ်ခုကိုသွားတယ်

and the men in my delegation,

ကျွန်မ တာဝန်ပေးထားတဲ့ အမျိုးသားအဖွဲ့နဲ့သွားတွေ့တာ

when I would say, "Well I feel we should do something about this,"

"'ဒီကိစ္စအတွက် ကျွန်မတို့ တစ်ခုခု လုပ်သင့်တယ်လို့ ကျွန်မခံစားမိတယ်" လို့ ပြောလိုက်တယ်

and they'd say, "What do you mean, you feel?"

"ခင်ဗျားခံစားမိတယ် ဆိုတာ ဘာကို ဆိုလိုတာလဲ" လို့ သူတို့က ပြောလိမ့်မယ်

And so then Tarja was sitting across the table from me.

အဲဒီမှာ တာဂျာက ကျွန်မနဲ့မျက်နှာချင်းဆိုင် စားပွဲတစ်ဖက်မှာ ထိုင်နေတာ

And all of a sudden we were talking about arms control,

ရုတ်တရက် ကျွန်မတို့က လက်နက် ထိန်းချုပ်ရေးအကြောင်း ပြောနေကြတုန်း

and she said, "Well I feel we should do this."

"ကျွန်မတို့ ဒါကိုလုပ်သင့်တယ်လို့ ကျွန်မခံစားမိတယ်" လို့ သူကပြောလိုက်တယ်

And my male colleagues kind of got it all of a sudden.

အဲဒီတော့မှပဲ ကျွန်မရဲ့ အမျိုးသားဖော်တွေ ရုတ်တရက် နားလည်သွားကြတော့တယ်

But I think it really does help

ဒါပေမယ့် အကူအညီတကယ်ရမယ်ဆိုတာ ကျွန်မထင်တယ်

to have a critical mass of women

အရေးပါတဲ့ အမျိုးသမီး အရေအတွက်

in a series of foreign policy positions.

နိုင်ငံခြားရေးမူဝါဒ ရာထူးတွေ တစ်လျှောက်မှာရှိမယ်ဆိုရင်ပေါ့

The other thing that I think is really important:

ကျွန်မစဉ်းစားမိတဲ့ နောက်တစ်ချက်က တကယ်ကို အရေးကြီးတယ်

A lot of national security policy

နိုင်ငံတော် လုံခြံုရေး မူဝါဒ တော်တော်များများဟာ

isn't just about foreign policy,

နိုင်ငံခြားရေးမူဝါဒ သက်သက်ချည်းပဲတော့မဟုတ်ကြပါဘူး

but it's about budgets, military budgets,

ဘဏ္ဍာရေး အတွက်ပါ၊ စစ်အသုံးစရိတ် ဘဏ္ဍာငွေတို့

and how the debts of countries work out.

နိုင်ငံတွေရဲ့ ကြွေးမြီတွေ ဘယ်လိုဘယ်ပုံ အလုပ်လုပ်ကြတာတို့ပေါ့

So if you have women

အဲဒီတော့ မိန်းမတွေသာ

in a variety of foreign policy posts,

နိုင်ငံခြားရေးမူဝါဒ ရာထူးနေရာစုံမှာ ရှိနေရင်

they can support each other

သူတို့ အချင်းချင်း အထောက်အပံ့ပေးလို့ရတယ်

when there are budget decisions being made in their own countries.

ကိုယ့်နိုင်ငံမှာ ဘဏ္ဍာငွေကိစ္စဆုံးဖြတ်ချက်ချတဲ့အခါမှာပေါ့

PM: So how do we get

ပတ် း အဲဒီတော့ ဘယ်လိုများ

this balance we're looking for, then, in the world?

နောက်ပိုင်း ကမ္ဘာမှာ ကျွန်မတို့ ရှာဖွေနေတဲ့ ဒီဟန်ချက်ကို ရအောင်လုပ်ကြမလဲ

More women's voices at the table?

အစည်းအဝေးတွေမှာ အမျိုးသမီးတွေ ပြောခွင့်ပိုရလာကြမလား

More men who believe

ယောကျ်ားတွေရော ယုံလာကြမလား

that the balance is best?

ဒီ ဟန်ချက်က အကောင်းဆုံးဖြစ်လာမယ်ဆိုတာ

MA: Well I think one of the things --

မဒ် း ဟုတ်ပြီ ကျွန်မ တစ်ခု စဉ်းစားမိတယ်

I'm chairman of the board of an organization

ကျွန်မက အဖွဲ့အစည်းတခုရဲ့ ဘုတ်အဖွဲ့မှာ နာယက

called the National Democratic Institute

အမျိုးသား ဒီမိုကရတ်တစ် အဖွဲ့လို့ခေါ်တယ်

that works to support women candidates.

နိုင်ငံရေးပါတီဝင်အမျိုးသမီး ယှဉ်ပြိုင်သူတွေကို အားပေးထောက်ခံဖို့ အလုပ်လုပ်ပေးတယ်

I think that we need

ကျွန်မတို့ လိုအပ်တာက

to help in other countries

တခြားနိုင်ငံတွေမှာပါ

to train women

မိန်းမတွေကို လေ့ကျင့်ပေးဖို့

to be in political office,

နိုင်ငံရေးပါတီတွေမှာ ပါ၀င်နိုင်ဖို့

to figure out how they can in fact

သူတို့ ဘယ်လိုလုပ်ပြီး မှန်မှန်ကန်ကန်နဲ့ ပုံဖော်ပြီး

develop political voices.

နိုင်ငံရေးအမြင်တွေကို ထုတ်ဖော်ပြောကြားနိုင်ဖို့ပေါ့

I think we also need to be supportive

ကျွန်မတို့ အထောက်အပံ့ပေးဖို့လည်း လိုတယ်

when businesses are being created

စီးပွားရေးလေးဘာလေး လုပ်တဲ့အခါမှာပေါ့

and just make sure that women help each other.

မိန်းမတွေ အချင်းချင်း ကူညီကြဖို့ သေချာအောင်လုပ်ရမယ်

Now I have a saying

အခု ကျွန်မ မှာ စကားတစ်ခွန်းရှိလာတယ်

that I feel very strongly about,

ကျွန်မ ပြင်းပြင်းထန်ထန်ခံစားမိတဲ့ဟာပါ

because I am of a certain age

ကျွန်မ အရွယ်လေး အသင့်အတင့်ရောက်တဲ့အချိန်

where, when I started in my career,

ကျွန်မ ဒီအလုပ်ကို စလုပ်ခဲ့တုန်းက

believe it or not, there were other women who criticized me:

ယုံချင်ယုံ မယုံချင်နေ၊ ကျွန်မကို ဝေဖန်ခဲ့တဲ့ တခြားမိန်းမတွေ ရှိခဲ့တယ်

"Why aren't you in the carpool line?"

ရှင်ဘာလို့ ကားစုစီးတဲ့ အထဲမှာ မပါတာလဲ

or "Aren't your children suffering

ရှင့်ကလေးတွေ ဒုက္ခမရောက်ဖူးလား

because you're not there all the time?"

ရှင်က တချိန်လုံး သူတို့အနားမှာ မရှိဘူးလေ

And I think we have a tendency to make each other feel guilty.

ကျွန်မတို့မိန်းမသားတွေဟာ အပြစ်ရှိတယ်လို့ ခံစားမိအောင် အချင်းချင်း လုပ်ချင်ကြတယ်လို့ ကျွန်မထင်တယ်

In fact, I think "guilt" is every woman's middle name.

အမှန်တော့ "အပြစ်" ဆိုတာကကို မိန်းမတွေရဲ့ နာမည်မှာ အလယ်စာလုံး ဖြစ်နေတယ်လို့ ကျွန်မထင်မိတယ်

And so I think what needs to happen

ကျွန်မထင်တယ်၊ ဖြစ်လာသင့်တာကတော့

is we need to help each other.

ကျွန်မတို့ အချင်းချင်း ကူညီကြဖို့လိုတယ်

And my motto is that there's a special place in hell

ကျွန်မရဲ့ ဆောင်ပုဒ်ကတော့ ငရဲပြည်မှာ အထူးသိီးသန့်နေရာတစ်ခုရှိမှာပဲ

for women who don't help each other.

အချင်းချင်း မကူညီကြတဲ့ မိန်းမတွေအတွက်ပေါ့

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)

PM: Well Secretary Albright, I guess you'll be going to heaven.

ပတ် း ကဲ၊ အတွင်းရေးမှူးချုပ် အဲလ်ဘရိုက်ရေ၊ ရှင်ကတော့ နတ်ပြည်သွားရမယ်လို့ ကျွန်မထင်တယ်

Thank you for joining us today.

ဒီနေ့ ကြွရောက်ချီးမြင့်တဲ့အတွက် ကျေးဇူးပါပဲ

MA: Thank you all. Thanks Pat.

မဒ် း အားလုံးကို ကျေးဇူးတင်ပါတယ်၊ ကျေးဇူးပဲ ပတ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)