If I should have a daughter ... | Sarah Kay

Translator: Sundari Enkhtugs Reviewer: Indra Ganzorig

Хэрвээ би охинтой болвол

If I should have a daughter,

instead of "Mom,"

охин минь намайг "Ээж" гэхийн оронд

she's going to call me "Point B,"

"Б цэг" гэж дуудах болно.

Учир нь тэр минь юу ч болж байсан

because that way she knows that no matter what happens,

үргэлж над руу ирэх замаа олж чадна гэдгээ мэднэ.

at least she can always find her way to me.

And I'm going to paint solar systems on the backs of her hands

Би түүний гарын ар талд нарны системийг зурж,

охин минь "Өө, би үүнийг гарын ар шигээ сайн мэднэ" гэж хэлэхээсээ

so she has to learn the entire universe

before she can say, "Oh, I know that like the back of my hand."

өмнө бүхий л ертөнцтэй танилцсан байх болно.

And she's going to learn

Мөн тэр минь амьдрал түүнийг хүчтэй цохиж, түлхэж,

that this life will hit you hard in the face,

гагцхүү дахин сөхрүүлэх гэж эргэж сэхэхийг нь хүлээнэ

wait for you to get back up just so it can kick you in the stomach.

гэдгийг сурч авна.

But getting the wind knocked out of you

Хэдийн хэцүү ч бүхий л амьсгаагаа шавхах нь

is the only way to remind your lungs

уушгиндаа агаар хичнээн хэрэгтэйг сануулах

how much they like the taste of air.

цорын ганц арга гэдгийг сурна.

There is hurt, here,

Өвдөлт байна, яг энд, тэглээ гээд

that cannot be fixed by Band-Aids or poetry.

шархны наалт, эсвэл утга зохиол эдгээхгүй.

So the first time she realizes that Wonder Woman isn't coming,

Иймд тэр Гайхамшигт Хүүхэн ирэхгүй гэдгийг

анх удаа ойлгох үед,

I'll make sure she knows

би түүнд бүх ачааг цор ганцаар үүрэх хэрэггүй

she doesn't have to wear the cape all by herself,

гэдгийг ойлгуулах болно.

because no matter how wide you stretch your fingers,

Учир чи хуруугаа хичнээн сунгаад ч

your hands will always be too small

чиний гар чинь эдгээхийг хүссэн бүх өвдөлтөө

to catch all the pain you want to heal.

тосож авахад дэндүү жижиг байсаар л байх болно.

Believe me, I've tried.

Надад итгээрэй, би өөрөө үүнийг үзсэн.

"And, baby," I'll tell her,

Би түүнд "Хонгор минь, хамраа агаарт

don't keep your nose up in the air like that.

бүү ийм өндөр өргө" гэж сануулна.

I know that trick; I've done it a million times.

Би энэ залийг мэднэ;

You're just smelling for smoke

би өөрөө зөндөө хэрэглэсэн.

Чи шатаж буй байшингийн

so you can follow the trail back to a burning house,

утаа суунаглах зүгийг дагаж,

түймэрт бүхнээ алдсан хөвгүүнийг олж,

so you can find the boy who lost everything in the fire

түүнийг аварч чадах эсэхээ үзэхийг л

to see if you can save him.

хүсч байгаа.

Or else find the boy who lit the fire in the first place,

Эсвэл түймэр тавьсан тэр хүүг олж, түүнийг

өөрчилж чадах эсэхээ үзэхийг оролдож байгаа."

to see if you can change him.

But I know she will anyway,

Гэсэн ч тэр үүнийг хийнэ гэдгийг би мэдэж байна.

so instead I'll always keep an extra supply

Иймд би үргэлж амттан нөөцөлж,

of chocolate and rain boots nearby,

борооны гутал ойр байлгана.

because there is no heartbreak that chocolate can't fix.

Учир нь шоколад эдгээж чадахгүй

шарх гэж үгүй.

Okay, there's a few that chocolate can't fix.

За яахав, шоколад эдгээж чадахгүй хэдэн шарх бий.

But that's what the rain boots are for,

Тэрэнд л борооны гутал зориулагдсан юм.

because rain will wash away everything, if you let it.

Учир нь чи л зөвшөөрвөл бороо бүхнийг урсган авч одно.

I want her to look at the world

Би охиноо шилэн ёроолтой завьны

through the underside of a glass-bottom boat,

доод талаас хорвоог харахыг,

to look through a microscope

хүний оюуны туйл дээр оршдог

at the galaxies that exist

гариг, огторгуйг

on the pinpoint of a human mind,

микроскопоор харахыг хүсч байна.

because that's the way my mom taught me.

Учир нь ээж маань намайг ингэж л сургасан.

That there'll be days like this.

Ийм өдрүүд ирнэ гэж.

(Singing) There'll be days like this, my momma said.

Ийм өдрүүд байх л болно гэж ээж минь сургасан.

When you open your hands to catch

Гараа тосон дэлгээд гагц цэврүү,

and wind up with only blisters and bruises;

шархтай хоцрох тэр үед;

when you step out of the phone booth and try to fly

Утасны бүхээгээс гарч, нисэх гэж оролдоход

аврахыг хүссэн тэр хэдэн хүн

and the very people you want to save

нөмрөгөн дээр чинь зогсож байхад;

are the ones standing on your cape;

when your boots will fill with rain,

борооны ус гутлаар чинь дүүрч,

and you'll be up to your knees in disappointment.

урам хугаралт сөхрүүлэх мөчид...

And those are the very days you have all the more reason to say thank you.

Тэр л өдрүүдэд чи баярлалаа гэж хэлэх учраа ойлгоно.

Because there's nothing more beautiful

Учир нь хичнээн олон буцаан шидэгдсэн ч,

than the way the ocean refuses to stop kissing the shoreline,

эргээ орхилгүй ирдэг далайн үнсэлтээс

no matter how many times it's sent away.

илүү сайхан зүйл гэж үгүй.

You will put the wind in win some, lose some.

Чи баяр баясалд салхи татуулна, алдаа гаргана.

You will put the star in starting over, and over.

Дахин, дахин эхлэх бүрдээ

од зоон давшина.

And no matter how many land mines erupt in a minute,

Минутанд хэдэн ч бөмбөг тэсэрч үсэрсэн,

be sure your mind lands

амьдрал гэдэг энэ инээдтэй газрын

on the beauty of this funny place called life.

сайн сайханг олж оноорой.

And yes, on a scale from one to over-trusting,

Тийм ээ, нэгээс хэт-их-итгэл хүртэлх хэмжүүрээр

I am pretty damn naive.

би нилээд гэнэнд тооцогддог.

But I want her to know that this world is made out of sugar.

Гэхдээ би охиноо энэ ертөнц элсэн чихэрнээс

тогтдогийг мэдээсэй гэж хүсч байна.

It can crumble so easily,

Хормын дотор үйрч чадах энэ хорвоог

but don't be afraid to stick your tongue out and taste it.

амталж үзэхээс бүү эмээгээрэй.

"Baby," I'll tell her, "remember, your momma is a worrier,

"Хонгор минь, ээжийгээ санаа-зовогч,

and your poppa is a warrior,

аав нь тэмцэгч, харин чи бяцхан гар,

and you are the girl with small hands and big eyes

том нүдтэй, илүү ихэд тэмүүлэгч

who never stops asking for more."

тэр охин гэдгээ санаарай." гэж би захина.

Remember that good things come in threes

Сайн зүйлс гурав байдаг шиг,

and so do bad things.

муу ч гурав байна.

Always apologize when you've done something wrong,

Буруу зүйл хийвэл үргэлж уучлал гуйгаарай,

but don't you ever apologize

харин нүднээс чинь тусах гэрэл бүдэгрээгүйд

for the way your eyes refuse to stop shining.

хэзээ ч битгий уучлал хүсээрэй.

Your voice is small, but don't ever stop singing.

Дуу чинь аяр ч, дуулахаа бүү азнаарай.

And when they finally hand you heartache,

Эцэст нь тэд чамд хайрын өвдөлт гардуулахад,

when they slip war and hatred under your door

хаалган доогуур чинь дайн, хорсол шургуулахад,

and offer you handouts on street-corners

булан тойроод доромжлол, зүхэл

of cynicism and defeat,

тараахад, чи тэдэнд тэд ээжтэй чинь уулзах

you tell them that they really ought to meet your mother.

маш хэрэгтэй гэж хэлээрэй.

(Applause)

(Алга ташилт)

Thank you. Thank you.

Баярлалаа, баярлалаа.

(Алга ташилт)

(Applause)

Баярлалаа.

Thank you.

(Applause)

(Алга ташилт)

Thanks.

(Applause)

Баярлалаа.

(Алга ташилт)

Thank you.

(Applause)

Одоо би та бүхнийг үнэн

All right, so I want you to take a moment,

гэдгийг нь баттай мэддэг

and I want you to think of three things that you know to be true.

3 зүйлээ бодохыг хүсч байна.

They can be about whatever you want --

Юу ч байж болно--

technology, entertainment, design,

Технологи, Энтертайнмент, Дизайн,

your family, what you had for breakfast.

гэр бүл, өглөөний унд.

The only rule is don't think too hard.

Ганц дүрэм нь хэт их юм бодохгүй байх.

Okay, ready? Go.

Болсон уу, эхлээрэй!

Okay.

Эхлэе.

So here are three things I know to be true.

Миний баттай мэдэх 3 үнэн:

I know that Jean-Luc Godard was right when he said that,

Жон-Лүк Годард "сайн өгүүллэг

эхлэл, өрнөл, төгсгөлтэй байдаг ч,

"A good story has a beginning, a middle and an end,

заавал ийм дараалалтай байх албагүй."

although not necessarily in that order."

гэж хэлэхдээ алдаагүй гэдгийг мэднэ.

I know that I'm incredibly nervous and excited to be up here,

Энд зогсож байгаадаа итгэмээргүй сандарч, догдолж,

which is greatly inhibiting my ability to keep it cool.

үүнээс болж тайван байх аргагүй байгаагаа би мэдэж байна.

(Laughter)

And I know

Мөн би бүтэн долоо хоног

that I have been waiting all week to tell this joke.

энэ тоглоомыг хэлэхийг хүлээж ядснаа мэдэж байна.

(Laughter)

Яагаад мануухай TED-д уригдсан бэ?

Why was the scarecrow invited to TED?

Because he was out standing in his field.

Учир нь тэр "газартаа ялгарч зогсож чадсан".

(Laughter)

(Инээд.)

I'm sorry.

Уучлаарай.

Okay, so these are three things I know to be true.

Тэгэхээр энэ бол миний мэдэх 3 үнэн зүйлс.

But there are plenty of things I have trouble understanding.

Гэхдээ миний ойлгож чаддаггүй зөндөө зүйлс бий тул

So I write poems to figure things out.

тэднийг ойлгохоор би шүлэг бичдэг.

Зарим нэг зүйлсийн учрыг олох цорын ганц арга бол

Sometimes the only way I know how to work through something

шүлэг бичих гэдгийг би мэднэ.

is by writing a poem.

Sometimes I get to the end of the poem,

Заримдаа би шүлэгний төгсгөлд ирээд, эргэж хараад

look back and go, "Oh, that's what this is all about,"

"Өө, энэ ийм учиртай байж шүү дээ"

гээд ойлгодог.

and sometimes I get to the end of the poem

Харин заримдаа төгсгөлд ирсэн ч,

and haven't solved anything,

юу л ойлгоогүй үе байдаг.

but at least I have a new poem out of it.

Гэхдээ л ядаж шинэ шүлэгтэй болчихсон байдаг.

Spoken-word poetry is the art of performance poetry.

Яруу найраг, шүлгэн үзүүлбэрийн урлаг бол энэ.

I tell people it involves creating poetry

Хүмүүст би үүнийг зүгээр цаасан дээр суухаас татгалздаг

that doesn't just want to sit on paper,

that something about it demands it be heard out loud

шүлэг бичих урлаг гэж хэлдэг.

Хүнд харагдаж, чанга сонсогдохыг хүсдэг,

or witnessed in person.

хүмүүст хүрэх ёстой шүлэг.

When I was a freshman in high school,

Ахлах сургуулийн 1-р ангидаа би

I was a live wire of nervous hormones.

сандарсан гормонуудын амьд хувилбар байлаа.

And I was underdeveloped and over-excitable.

Би дутуу-боловсорсон,

хэт-хөөрсөн хүүхэд байлаа.

And despite my fear

Хүн намайг хэт удаан ширтэхээс айдаг

of ever being looked at for too long,

айдсаа үл тоон, шүлэх унших урлагийг

I was fascinated by the idea of spoken-word poetry.

үнэн голоосоо биширсэн юм.

I felt that my two secret loves, poetry and theater,

Миний нууцхан 2 хайр болох утга зохиол, театр хоёр гэрлэж,

had come together, had a baby,

миний уулзах ёстой хүүхдийг

төрүүлсэн мэт надаа санагдаж байлаа.

a baby I needed to get to know.

So I decided to give it a try.

Ингээд би оролдож үзэхээр шийдсэн юм.

My first spoken-word poem,

14 настын бүхий л цэц билгээр дүүрэн

packed with all the wisdom of a 14-year-old,

анхны шүлэг-өгүүлэмж маань

эмэгтэйлэг биш гэж тооцогддог байх нь

was about the injustice

of being seen as unfeminine.

хичнээн шудрага бус талаар байлаа.

The poem was very indignant,

Шүлэг мань их хилэгнэсэн өнгөтэй,

хэтрүүлэн давсалсан байсан ч

and mainly exaggerated,

but the only spoken-word poetry that I had seen up until that point

тэр мөч хүртэлх миний мэдэх бүх өгүүлэмж-шүлэг

was mainly indignant,

голчлон эгдүүцсэн хэв маягтай байсан юм.

so I thought that's what was expected of me.

Ийм л зүйл бичих ёстой гэж бодож байлаа.

The first time that I performed,

Намайг анх удаагаа шүлгээ уншихад

the audience of teenagers hooted and hollered their sympathy,

үзэгч өсвөр настнууд дэмжиж, орилж,

and when I came off the stage, I was shaking.

би тайзнаас чичирчихсэн бууж ирлээ.

I felt this tap on my shoulder,

Мөрөн дээр минь цохиход

and I turned around to see

эргэж хараад олны дундаас

this giant girl in a hoodie sweatshirt emerge from the crowd.

малгатай цамцтай, том биетэй охин

нааш ирэхийг харлаа.

She was maybe eight feet tall

Тэр бараг 2 метр өндөр, нэг гараараа

and looked like she could beat me up with one hand,

намайг цохиж чадахаар харагдаж байлаа.

but instead she just nodded at me and said,

Оронд нь тэр над руу толгой дохиж,

"Шүлэг чинь үнэхээр сэтгэлд ойр байлаа. Баярлалаа" гэв.

"Hey, I really felt that. Thanks."

And lightning struck.

Цахилгаан цохих мэт.

I was hooked.

Би тэр чигтээ дурлалаа.

I discovered this bar on Manhattan's Lower East Side

Манхэттений Лоур Ийст Сайд хэсэгт долоо хоног бүр

нээлттэй тайзны шүлгийн өдөрлөг болдгийг мэдэж авлаа.

that hosted a weekly poetry open Mic,

and my bewildered, but supportive, parents took me

Гайхширсан ч, намайг дэмждэг эцэг эх маань

to soak in every ounce of spoken word that I could.

намайг өгүүлэмж-шүлэгтэй аль болох ойр байлгадаг байлаа.

I was the youngest by at least a decade,

Би хамгийн бага нь, багадаа 10-аар дүү ч

but somehow the poets at the Bowery Poetry Club

Боури Шүлгийн Клубын яруу найрагчид

didn't seem bothered by the 14-year-old wandering about.

тэрүүгээр эргэлдсэн 14-настыг гадуурхсангүй.

In fact, they welcomed me.

Харин ч тэд намайг найрсгаар хүлээн авлаа.

And it was here, listening to these poets share their stories,

Энд, яруу найрагчдын өөрсдийн түүхээ

хуваалцахыг сонсож байхдаа би

that I learned that spoken-word poetry didn't have to be indignant,

өгүүлэмж-шүлэг бүр уцаартай байх шаардлагагүй,

зугаатай, шаналалтай, гүн утгатай,

it could be fun or painful

инээдтэй ямар ч байж болохыг ойлгосон юм.

or serious or silly.

The Bowery Poetry Club became my classroom and my home,

Боури Утга зохиолын клуб миний анги, миний гэр болж

and the poets who performed

тэндхийн яруу найрагчид намайг

encouraged me to share my stories as well.

14-хөн настай ч гэсэн өөрийнхөө

Never mind the fact that I was 14.

түүхийг хуваалцахыг уриалсан.

They told me, "Write about being 14."

Тэд "14-тай байх ямар байдгийг бич" гэсэн.

So I did and stood amazed every week

Ингээд долоо хоног бүр тэр мундаг, том болсон

найрагчид надтай инээж, намайг ойлгож,

when these brilliant, grown-up poets

laughed with me and groaned their sympathy

алга ташиж, ойлгож, "Надад ч мөн адил байсан"

and clapped and told me, "Hey, I really felt that too."

гэх бүрд улам гайхширч байлаа.

Now I can divide my spoken-word journey

Би шүлэгтэй холбосон аянаа гурван шатад хувааж болох юм.

into three steps.

"Би чадна. Би үүнийг чадна" гэж хэлсэн мөч

Step one was the moment I said,

"I can. I can do this."

шатны эхний гишгүүр байлаа.

And that was thanks to a girl in a hoodie.

Тэр малгайтай цамцтай охины ачаар.

Step two was the moment I said,

2-дахь шат харин "Би үүнийг хийнэ.

"I will. I will continue.

Үргэлжлүүлнэ. Би шүлгэн-өгүүлэмжинд

I love spoken word. I will keep coming back week after week."

хайртай тул 7 хоног бүр ирж байна." гэхэд эхэлсэн.

And step three began

Харин би заавал хилигнэсэн шүлэг бичих

when I realized I didn't have to write indignant poems,

хэрэггүй, тэр бол би биш гэдгийг

if that's not what I was.

There were things that were specific to me,

ойлгох мөчид 3-дахь шатандаа гарсан.

and the more that I focused on those things,

Миний гэх өвөрмөц талууд байсан ба

тэдгээрийг шүлгэндээ гаргах тусам

the weirder my poetry got,

шүлэг минь "сонин" болж,

but the more that it felt like mine.

илүү миний илэрхийлэл мэт санагдах болсон.

It's not just the adage "Write what you know."

Энэ бол "мэддэгээ л бич" гэдэг хуучны зүйр үг биш.

It's about gathering up all of the knowledge and experience

Энэ бол өдийг хүртэл мэдсэн, мэдэрсэн

you've collected up to now

бүх зүйлсээ цуглуулж, мэдэхгүй зүйлс рүүгээ

to help you dive into the things you don't know.

шумбан ороход туслах зэмсэг.

I use poetry to help me work through what I don't understand,

Би ойлгоогүй зүйлийнхээ учрыг тайлахаар

шүлэг бичдэг ч харсан бүхнээр минь

but I show up to each new poem

дүүрэн үүргэвчээ үүрсээр

with a backpack full of everywhere else that I've been.

шинэ шүлэг бүрийг угтдаг.

When I got to university, I met a fellow poet

Их сургуульд ороод би өгүүлэмж-шүлэгний

чадалд итгэдэг өөр нэгэн шүлэгчтэй танилцлаа.

who shared my belief in the magic of spoken-word poetry.

And actually, Phil Kaye and I

Үнэндээ Фил Кая бид хоёр

ижил овогтой болж таарсан.

coincidentally also share the same last name.

When I was in high school I had created Project V.O.I.C.E.

Ахлах сургуульдаа би ДУУ ХООЛОЙ төслийг

as a way to encourage my friends to do spoken word with me.

найзуудаа надтай шүлэг уншихад уриалахаар эхлүүлсэн.

But Phil and I decided to reinvent Project V.O.I.C.E.,

Гэхдээ Фил бид 2 энэ төслийг дахин эхлүүлэхээр шийдлээ-

this time changing the mission

харин энэ удаа зорилгыг нь

зугаа, наадам биш

to using spoken-word poetry as a way to entertain,

бусдыг хөгжүүлэх, урам өгөх болгон өөрчиллөө.

educate and inspire.

We stayed full-time students, but in between we traveled,

Бүтэн цагаар сурахын зэрэгцээ

performing and teaching

Калифорниагаас Энэтхэг хүртэл аялж,

nine-year-olds to MFA candidates,

үзүүлбэр үзүүлж, бүхий л үе тэнгийхэнд,

from California to Indiana to India

ахлах сургуулиудаас оюутны байрандаа сургалт явуулж байлаа.

to a public high school just up the street from campus.

And we saw over and over

Бид дахин дахин утга зохиол

the way that spoken-word poetry

хэрхэн хүнийг нээдгийг харж байлаа.

cracks open locks.

Гэхдээ

But it turns out sometimes, poetry can be really scary.

Заримдаа шүлэг маш аймшигтай

байж болдог байв.

Заримдаа өсвөр настнуудыг шүлэг

Turns out sometimes,

you have to trick teenagers into writing poetry.

бичүүлэх арга сэдэх хэрэгтэй болдог байв.

So I came up with lists. Everyone can write lists.

Хэн ч ямар нэг зүйлсийг жагсааж чадах тул

би хэдэн жагсаалт бодож оллоо.

And the first list that I assign

Миний даалгавар болгох эхний жагсаалт

is "10 Things I Know to be True."

"Чиний Үнэн Гэж Мэдэх 10 Зүйлс" байв.

Та бүгд өөрсдийн бичсэн жагсаалтаа хуваалцвал

And here's what happens, you would discover it too

if we all started sharing our lists out loud.

ийм зүйл болно.

At a certain point, you would realize that someone has the exact same thing,

Нэг л мэдэхэд та, өөр нэг хүн таны

жагсаалт дээрхтэй яг ижил,

or one thing very similar,

эсвэл маш адилхан зүйл

to something on your list.

бичсэн байхыг олж харна.

And then someone else

Харин өөр нэг хүн таны бичснээс

has something the complete opposite of yours.

огт эсрэгээр бичсэн байж болно.

Third, someone has something you've never even heard of before.

Гуравдахь хүн таны хэзээ ч сонсож байгаагүй зүйлийн талаар

Fourth, someone has something you thought you knew everything about,

бичсэн байх болно.

Харин дөрөвдэх хүн таны маш сайн мэднэ гэж боддог

but they're introducing a new angle of looking at it.

зүйлийг тэс өөр өнцгөөс харуулах болно.

And I tell people that this is where great stories start from --

Би хүмүүст эндээс л агуу бүхэн эхэлдэг гэж хэлдэг.

these four intersections

Таны болон бусдын эрхэмлэдэг

of what you're passionate about

4 зүйлсийн огтлолцлоос.

and what others might be invested in.

And most people respond really well to this exercise.

Ихэнх хүмүүст энэ дасгал маш сайн нөлөөлдөг.

But one of my students, a freshman named Charlotte,

Гэхдээ Шарлотт гэдэг сурагч мань нэг л итгэлгүй,

was not convinced.

жагсаалт гаргахдаа маш сайн ч,

Charlotte was very good at writing lists, but she refused to write any poems.

шүлэг бичихээс татгалзаж байв.

"Miss," she'd say, "I'm just not interesting.

"Хатагтай, би сонирхолтой хүн биш.

I don't have anything interesting to say."

Надад хэлэх зүйл юу ч байхгүй." гэв.

So I assigned her list after list,

Би түүнд жагсаалт бичихийг даалгасаар

and one day I assigned the list

"Өдийд Мэддэг Болсон Байх 10 зүйлс"

"10 Things I Should Have Learned by Now."

гэдэг жагсаалт бичихийг даалгав.

Number three on Charlotte's list was,

Шарлоттын бичсэн 3 дахь зүйл

"I should have learned not to crush on guys

"Өөрөөсөө 3 дахин ах хүнд сайн болох

three times my age."

ёсгүй гэдгийг мэдэх хэрэгтэй байж"

I asked her what that meant,

Түүнээс энэ талаар асуухад Шарлотт:

and she said, "Miss, it's kind of a long story."

"Хатагтай, энэ нилээд урт түүх байгаа юм" гэв.

And I said, "Charlotte, it sounds pretty interesting to me."

Би: "Шарлотт, надад лав маш сонирхолтой санагдаж байна" гэв.

And so she wrote her first poem,

Ингээд Шарлотт анхны, мөн миний өмнө сонсож байснаас

a love poem unlike any I had ever heard before.

тэс өөр хайрын шүлэг бичив.

And the poem began,

Шүлэг эхлэхдээ:

"Эндэрсон Күпер бол гайхалтай залуу."

"Anderson Cooper is a gorgeous man."

(Laughter)

(Инээд.)

"Түүнийг 60 Минут нэвтрүүлгээр усан санд

"Did you see him on 60 Minutes,

racing Michael Phelps in a pool --

Майкл Фелпстэй уралдаж байхыг харав уу--

nothing but swim trunks on --

усны шортноос өөр юмгүй, дэлхийн аваргыг

diving in the water, determined to beat this swimming champion?

хожихоор зорин, ус руу шумбахыг нь харсан уу?

After the race, he tossed his wet, cloud-white hair

Уралдааны дараа нойтон, үүлэн цагаан үсээ хаялж,

and said, 'You're a god.'

"Чи бол бурхан" гэж тэр хэлсэн.

No, Anderson, you're the god."

Үгүй ээ, Эндэрсон. Чи харин бурхан."

(Laughter)

(Инээд.)

(Applause)

(Алга ташилт.)

Now, I know that the number one rule to being cool

Янзтай нэгэн байхын хамгийн эхний дүрэм бол

тайван байж, юу ч чамайг айлгаж,

is to seem unfazed,

to never admit that anything scares you

сэтгэлийг чинь хөдөлгөж, догдлуулдаггүй мэт

or impresses you or excites you.

харагдах гэдгийг би мэднэ.

Somebody once told me

Нэг хүн надаа энэ нь галан дундуур

it's like walking through life like this.

ингэж алхаж байгаатай ижил гэж хэлж байсан.

You protect yourself

from all the unexpected miseries or hurt that might show up.

Чамд тохиож болох бүхий л санамсаргүй

өвдөлт, гунигаас чи өөрийгөө хамгаалдаг.

But I try to walk through life like this.

Гэхдээ би амьдралыг ингэж туулахыг хичээдэг.

And yes, that means catching all of those miseries and hurt,

Тийм ээ, тэр бүх өвдөлт, шаналлыг тосно гэсэн үг.

but it also means that when beautiful, amazing things

Гэхдээ мөн байж боломгүй сайхан зүйлс гэнэт тэнгэрээс

just fall out of the sky,

унахад би барихад

I'm ready to catch them.

бэлэн байна гэсэн үг.

I use spoken word to help my students

Би өгүүлэмж-шүлгийг сурагчдаа гайхшралтай

rediscover wonder,

шинээр учирч, дүр эсгэхгүй байхаар тэмцэж,

to fight their instincts to be cool and unfazed

эргэн тойрондоо өрнөж буй зүйлсд оролцохыг дэмжихэд ашигладаг.

and, instead, actively pursue being engaged with what goes on around them,

so that they can reinterpret and create something from it.

Ингэснээр тэд ямар нэг зүйл өөртөө буулгаж,

шинэ зүйл гарган авч чадна.

It's not that I think that spoken-word poetry

Би өгүүлэмж-шүлгийг хамгийн шилдэг

is the ideal art form.

урлагийн хэлбэр гэж хэлэх гээгүй.

I'm always trying to find the best way to tell each story.

Би түүхээ өгүүлэх хамгийн сайн аргыг олох гэж л хичээдэг.

I write musicals; I make short films alongside my poems.

Би дуун жүжиг бичиж, богино кино хийдэг.

But I teach spoken-word poetry

Харин хэн болгонд хүртээмжтэй тул

because it's accessible.

би шүлэг бичихийг заадаг.

Not everyone can read music or owns a camera,

Хүн болгон нот уншиж,

камер авч чадахгүй ч

but everyone can communicate in some way,

хүн болгон ямар нэг байдлаар харилцаж,

and everyone has stories that the rest of us can learn from.

мөн бидэнд сургамжтай түүхийг

хүүрнэж чадна.

Plus, spoken-word poetry allows for immediate connection.

Мөн шүлэг хүмүүсийг хормын дотор холбодог.

Хүмүүст ганцаардаж буй мэт, хэн ч тэднийг

It's not uncommon to feel like you're alone

ойлгохгүй байгаа мэт санагдах нь ховор биш.

or that nobody understands you,

but spoken word teaches

Харин амьд үг бидэнд үнэхээр өөрийгөө илэрхийлэх чадвар,

that if you have the ability to express yourself

өөрийн түүх, санаагаа танилцуулах зориг байвал

and the courage to present those stories and opinions,

you could be rewarded

түүнийхээ төлөө бид биднийг сонсох

with a room full of your peers,

өрөө дүүрэн нөхөд, нийгэмлэгээр

or your community, who will listen.

шагнуулах болно гэдгийг харуулдаг..

And maybe even a giant girl in a hoodie

Малгайтай цамцтай, том биетэй охин таны

who will connect with what you've shared.

хуваалцсан мэдрэмжийг хуваалцахыг үгүйсгэхгүй.

And that is an amazing realization to have,

Үүнийг ойлгох, мэдэх үнэхээр сайхан байсан.

especially when you're 14.

Ялангуяа 14-тэй байхад.

Plus, now with YouTube,

Мөн, YouTube байгаа тул бидний энэ харилцаа

that connection's not even limited to the room we're in.

энэ өрөөгөөр хязгаарлагдах албагүй.

I'm so lucky that there's this archive of performances

Сурагчидтайгаа хуваалцах үзүүлбэрийн энэ их архив

байдаг тул би үнэхээр азтай.

that I can share with my students.

It allows for even more opportunities

Энэ нь тэдэнд тэдний ойлголцох

яруу найрагч, шүлгийг олох

for them to find a poet or a poem that they connect to.

илүү их боломж олгодог.

Once you've figured this out,

Шүлэг бичиж эхэлмэгц нэгэн ижил шүлгээ бичих,

it is tempting to keep writing the same poem,

нижигнэсэн алга ташилт авсны дараа

or keep telling the same story, over and over,

нэгэн ижил түүхээ дахин дахин хүүрнэхийг завдах нь

once you've figured out that it will gain you applause.

маш элбэг.

It's not enough to just teach that you can express yourself.

Өөрийгөө илэрхийлж сурна гэдэг хангалттай биш.

You have to grow and explore

Чи цаашид хөгжин, дэвшиж,

and take risks and challenge yourself.

эрсдэлтэй алхмаар өөрийг сорих хэрэгтэй.

And that is step three:

Энэ бол 3-р алхам:

infusing the work you're doing

хийж буй зүйлдээ чамайг "чи" болгодог

with the specific things that make you you,

тэр онцгой чанарыг шингээх.

even while those things are always changing.

Тэр чанар үргэлж хувьсдаг байж ч болно.

Because step three never ends.

Учир нь энэ алхам хэзээ ч дуусдаггүй.

But you don't get to start on step three,

Гэхдээ чи 1-р алхмыг давалгүйгээр

until you take step one first:

3-р алхамд хүрэхгүй: Би чадна гэдэг алхмыг.

"I can."

I travel a lot while I'm teaching,

Сургах явцдаа би маш их аялж, сурагчдаа

and I don't always get to watch all of my students reach their step three,

3-р алхамд хүрэхийг тэр болгон харж амждаггүй ч,

but I was very lucky with Charlotte,

Шарлоттын аялал хэрхэн өрнөхийг харсан минь

that I got to watch her journey unfold the way it did.

маш азтай.

I watched her realize

Би түүнийг мэддэг үнэнээ тусган,

that, by putting the things that she knows to be true into the work she's doing,

ганцхан Шарлоттын бичих шүлгийг

she can create poems that only Charlotte can write,

бүтээх юм байна гэдгийг анзаарахыг харсан.

Нүд, Дора охины тухай гээд л.

about eyeballs and elevators and Dora the Explorer.

Би ч мөн ганцхан миний өгүүлж чадах

And I'm trying to tell stories only I can tell --

түүхийг өгүүлэхийг хичээж байгаа-

like this story.

Яг л энэ түүх шиг.

I spent a lot of time thinking about the best way to tell this story,

Би түүхээ хүүрнэж яавал хамгийн сайн хүргэх талаар бодож,

and I wondered if the best way

PowerPoint уу, богино кино үзүүлэх үү,

was going to be a PowerPoint, a short film --

And where exactly was the beginning, the middle or the end?

эхлэх, өрнөл, төгсгөл нь хаанаа байх вэ гэж эргэлзсэн.

I wondered whether I'd get to the end of this talk

Яриагаа дуусгаж чадах болов уу гэж гайхширч,

and finally have figured it all out, or not.

эцэст нь учрыг нь олсон. Үгүй ч байж магад.

And I always thought that my beginning was at the Bowery Poetry Club,

Би гараагаа Боури Клубээс эхэлсэн гэж боддог байсан ч

түүнээс ч эрт эхэлсэн байж магадгүй.

but it's possible that it was much earlier.

In preparing for TED,

TED-д бэлтгэж байхдаа би

I discovered this diary page in an old journal.

хуучин дэвтрээсээ нэгэн тэмдэглэл олсон.

I think December 54th was probably supposed to be 24th.

12 сарын 54-н гэдэг огноо бодвол 24-н байсан байх.

It's clear that when I was a child,

Хүүхэд байхдаа би амьдралыг яг ингэж туулахыг

I definitely walked through life like this.

хүсдэг байсан нь ойлгомжтой байв.

I think that we all did.

Бид бүгд л үүнийг хүсдэг байсан байх.

I would like to help others rediscover that wonder --

Би хүмүүст тэр гайхшрал, бишрэлээ дахин олж авах,

to want to engage with it, to want to learn,

тэр бүхэнтэй холбох, сурахыг хүсэх,

to want to share what they've learned,

сурснаа, ойлгосон үнэнээ, мөн одоо ч ойлгоогүй

what they've figured out to be true

бүхнээ хуваалцахыг хүсэхэд нь тусламаар байна.

and what they're still figuring out.

So I'd like to close with this poem.

Тиймээс би энэ шүлгээр яриагаа өндөрлөмөөр байна.

Тэд Хирошимаг бөмбөгдөхөд

When they bombed Hiroshima,

the explosion formed a mini-supernova,

тэсрэлт жижиг-супернова үүсгэж,

so every living animal, human or plant

амьд хүн, амьтан, ургамал бүр

that received direct contact with the rays from that sun

нарны илгээх цацрагтай

шууд холбогдон, хүрч,

was instantly turned to ash.

хормын төдийд үнс болсон.

And what was left of the city soon followed.

Хотоос үлдсэн бүхэн ч удалгүй үгүй болсон.

The long-lasting damage of nuclear radiation

Цөмийн цацрагаас үлдсэн их гамшиг

caused an entire city and its population

бүтэн хот, хотын иргэдийг

to turn into powder.

нунтаг болгон, үгүй хийсэн.

When I was born, my mom says I looked around the whole hospital room

Хорвоод мэндлээд би "Үүнийг би өмнө хийж байсан" гэсэн харцтай

өрөөгөө тойруулан хардаг байсан гэж ээж маань хэлдэг.

with a stare that said, "This? I've done this before."

She says I have old eyes.

Тэр намайг хөгшин нүдтэй гэдэг байлаа.

When my Grandpa Genji died, I was only five years old,

Гэнжи өвөө маань нас барахад би тавхан настай байсан ч

but I took my mom by the hand and told her,

би ээжийнхээ гарыг атгаад,

"Don't worry, he'll come back as a baby."

"Бүү санаа зов, тэр хүүхэд болоод эргээд ирнэ" гэсэн.

And yet, for someone who's apparently done this already,

Гэсэн ч, "үүнийг өмнө нь хийж" үзсэн нэгэн гэхэд

I still haven't figured anything out yet.

би одоо ч юу ч ойлгоогүй л байна.

My knees still buckle every time I get on a stage.

Тайзан дээр гарах бүрт өвдөг минь нугардаг хэвээрээ.

My self-confidence can be measured out

Өөртөө итгэх итгэлийг минь яруу найрагтай хутгаад,

in teaspoons mixed into my poetry,

цайны халбагаар хэмжиж болох ч

and it still always tastes funny in my mouth.

сонин амттай хэвээр л байдаг.

But in Hiroshima, some people were wiped clean away,

Харин Хирошимад хүмүүсийг юу ч үгүй хоморч,

leaving only a wristwatch or a diary page.

бугуйн цаг, дэвтрийн хуудас л үлдсэн.

So no matter that I have inhibitions to fill all my pockets,

Хэдий халаас бүрээ дүүргэх боломжгүй ч,

би хичээсээр,

I keep trying,

hoping that one day I'll write a poem

нэг л өдөр би үзүүлэн болгон бахдах,

I can be proud to let sit in a museum exhibit

намайг байсныг нотлох,

as the only proof I existed.

тэр нэг шүлгийг бичнэ гэж найдсаар л байна.

My parents named me Sarah, which is a biblical name.

Эцэг эх минь надаад Сара гэдэг буюу

Библийн нэг хайрласан.

In the original story, God told Sarah she could do something impossible, and --

Бурхан Сарад түүнийг биелэшгүй зүйл хийж чадна гэж хэлэхэд

Сара инээдэг.

she laughed,

because the first Sarah,

Учир нь анхны Сара биелэшгүй зүйл хийх

she didn't know what to do with impossible.

ямар учир байгааг ойлгоогүй.

And me?

Би юу? Би ч гэсэн мэдэхгүй л дээ,

Well, neither do I,

but I see the impossible every day.

гэхдээ би өдөр бүр бүтэшгүй зүйлсийг хардаг.

Impossible is trying to connect in this world,

Биелэшгүй гэдэг бол энэ хорвоод бусадтай холбогдох,

trying to hold onto others while things are blowing up around you,

эргэн тойрон тэр чигтээ чичрэхэд бусдыг түших гэж оролдох,

knowing that while you're speaking,

ярьж байхад чинь тэд өөрсдийн ярих

they aren't just waiting for their turn to talk -- they hear you.

ээлжээ л хүлээж байдаг ч -- тэд чамайг сонсох юм.

Тэд яг чамд төрсөн мэдрэмжийг

They feel exactly what you feel

at the same time that you feel it.

чамтай зэрэг мэдэрдэг.

It's what I strive for every time I open my mouth --

Энэ бол миний амаа нээх бүрдээ зорьдог зүйл --

that impossible connection.

тэр л байж боломгүй холбоо.

There's this piece of wall in Hiroshima

Хирошимад бөмбөгдөлтөнд өртөн тас хар болсоон

that was completely burnt black by the radiation.

хана байдаг.

But on the front step, a person who was sitting there

Гэхдээ нэг шатан дээр сууж байсан хүн

blocked the rays from hitting the stone.

чулууг цацрагнаас халхалсан байдаг.

Түүнээс үлдсэн ганц зүйл бол

The only thing left now

is a permanent shadow of positive light.

эерэг гэлийн мөнхийн сүүдэр.

Атомын бөмбөгний дараа,

After the A-bomb,

specialists said it would take 75 years

эрдэмтэд Хирошима хотын хөрс

for the radiation-damaged soil of Hiroshima City

75 жилийн дараа л ургамал ургах

хэмжээнд хүрнэ гэж хэлсэн.

to ever grow anything again.

But that spring, there were new buds popping up from the earth.

Гэсэн ч тэр хавар дэлхийгээс булцруу ургаж эхэлсэн.

When I meet you, in that moment,

Тэр мөчид, би чамтай уулзахад

I'm no longer a part of your future.

би чиний ирээдүйн нэг хэсэг байхаа больно.

I start quickly becoming part of your past.

Би чиний өнгөрсний хэлтэрхий болж эхэлдэг.

But in that instant, I get to share your present.

Гэхдээ тэр хоромд, чиний амьдралын хэдэн мөчийг хуваалцдаг.

And you, you get to share mine.

Харин чи минийхаас хуваалцдаг.

And that is the greatest present of all.

Тэр л хамгийн агуу бэлэг.

So if you tell me I can do the impossible --

Хэрвээ чи намайг боломжгүй зүйлийг хийж чадна гэвэл,

би чамайг шоолж магад.

I'll probably laugh at you.

I don't know if I can change the world yet,

Би хорвоог өөрчилж чадах эсэхээ мэдэхгүй,

because I don't know that much about it --

учир нь би тэр талаар тийм их зүйл мэдэхгүй--

and I don't know that much about reincarnation either,

дахин төрлөө олох талаар ч адил,

гэхдээ чи намайг үнэхээр инээлгэж чадах юм бол,

but if you make me laugh hard enough,

sometimes I forget what century I'm in.

би аль зуунд амьдарч байгаагаа мартана.

This isn't my first time here. This isn't my last time here.

Энд байгаа минь анхных ч, сүүлийнх ч биш.

Миний хуваалцах эцсийн үгс ч эд биш.

These aren't the last words I'll share.

But just in case, I'm trying my hardest

Гэхдээ юмыг яаж мэдэх вэ, би бүгдийг

to get it right this time around.

зөвөөр хийх гэж хамаг чадлаараа хичээж байгаа.

Thank you.

Баярлалаа.

(Applause)

(Алга ташилт)

Thank you.

(Applause)

Баярлалаа.

Thank you.

(Алга ташилт)

(Applause)

Баярлалаа.

(Алга ташилт)

Thank you.

(Applause)